KSZTAŁTOWANIE ODLEGŁOŚCI DLA POTRZEB PRAC EKSPLOATACYJNYCH PRZY URZĄDZENIACH 0,4 800 KV

Bogumił Dudek *) EPC S.A. PKBwE SEP KSZTAŁTOWANIE ODLEGŁOŚCI DLA POTRZEB PRAC EKSPLOATACYJNYCH PRZY URZĄDZENIACH 0,4 800 KV Abstrakt: W artykule omówiono dostrzeżone różnice w interpretacji bezpiecznych odległości dla potrzeb prac eksploatacyjnych na bazie Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 17.09.1999 r. w sprawie BHP przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (Dz.U. 1999 nr 80 poz. 912) w stosunku do norm PN-EN 50110-1 i PN-EN 61472 wydanych w roku 2005. W 2008 roku rozpoczęto przygotowania do stworzenia załącznika krajowego PN-EN 50110-2 i próbę unormowania stosowanych w praktyce odległości. Przez blisko 55 lat definicje i określenia przestrzeni do wykonywania prac elektrycznych ulegały zmianom dostosowującym je do ciągle poszerzanej wiedzy bazującej na pracach teoretycznych i wysokonapięciowych badaniach laboratoryjnych. Konieczne jest spójne kształtowanie stref, odległości i odstępów w różnych aktach prawnych, stąd postulat weryfikacji Rozporządzenia MG z 1999 roku. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17.09.1999 r. w sprawie BHP przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (Dz.U. 1999 nr 80 poz. 912) określa strefy prac zwymiarowane odległościami wokół nie osłoniętych urządzeń i instalacji elektroenergetycznych lub ich części znajdujących się pod napięciem. W latach 1996 2005 znane w Polsce normy elektryczne związane z wyznaczaniem odległości ulegały sporym zmianom. Ostatecznie ukształtowane normy PN-EN 50110-1 i PN-EN 61472 umożliwiają bardziej niż kiedykolwiek precyzyjne wyznaczenie odległości dla potrzeb realizacji prac eksploatacyjnych. Jednak wyznaczane na podstawie tych norm odległości są w pewnych przypadkach większe niż podane w ww. rozporządzeniu. Z kolei dobrowolność zastosowania wymienionych norm nie wchodzi w rachubę, gdyż nie mamy innych przepisów bazujących na badaniach, zatem jest to konieczność ich stosowania. Wynika ona również z uznania tych norm w krajach Unii Europejskiej. Dostrzeżone różnice w interpretacji bezpiecznych odległości dla potrzeb prac eksploatacyjnych polskiego rozporządzenia z 1999 roku w stosunku do norm PN-EN 50110-1 i PN-EN 61472 wydanych w roku 2005 spowodowały rozpoczęcie przygotowań w 2008 roku do stworzenia załącznika krajowego PN-EN 50110-2 i próbę unormowania stosowanych w praktyce odległości. Mimo, że nie budzi wątpliwości wyższość krajowych aktów prawnych: ustaw i rozporządzeń nad normami, to jednak nie powinno być sprzeczności i znacznych rozbieżności między tymi dokumentami. Sytuację komplikuje także stosowanie określeń użytych do wymiarowania obszaru w którym można realizować prace pod napięciem (PPN): *) Autor jest Przewodniczącym Polskiego Komitetu Bezpieczeństwa w Elektryce SEP, od stycznia 2009 r. Przewodniczącym Komitetu Technicznego 72 ds. elektroenergetycznego sprzętu ochronnego i do prac pod napięciem Polskiego Komitetu Norma-lizacyjnego, rzeczoznawcą i autorem licznych prac naukowych, artykułów, ekspertyz i referatów na konferencjach naukowo-technicznych krajowych i zagranicznych. Nr 116 5

strefy, odległości i odstępy. Przez blisko 55 lat definicje i określenia przestrzeni do wykonywania prac elektrycznych ulegały zmianom dostosowującym je do ciągle poszerzanej wiedzy bazującej na pracach teoretycznych i wysokonapięciowych badaniach laboratoryjnych. 1. Aktualny stan prawny Analizie poddano aktualnie obowiązujące w Polsce przepisy i następujące dokumenty: 1. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17.09.1999 r. w sprawie BHP przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (Dz.U. 1999 nr 80, poz. 912) wydane na podstawie Ustawy kodeks pracy z 1974 r. z późn. zmianami. Zmieniło ono funkcjonujące 29 lat Rozporządzenie Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 9 maja 1970 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach energetycznych oraz w innych zakładach przy urządzeniach elektroenergetycznych (Dz.U. Nr 14, poz. 125 i z 1974 r. Nr 12, poz.72). 2. Norma europejska PN-EN 50110-1:2005 Eksploatacja urządzeń elektrycznych, wydana metodą okładkową bazująca na dokumencie EN 50110-1:1996 i wydanej także w roku 1996 EN 50110-2:1996 Eksploatacja urządzeń elektrycznych (Załączniki krajowe), pośrednio funkcjonowała także norma wydana po polsku PN-EN 50110-1:2001. 3. Norma europejska PN-EN 61472:2005: Prace pod napięciem Minimalne odległości zbliżenia w sieciach prądu przemiennego od 72,5 do 800 kv Metody obliczania. Jej poprzednikami były wydania CEI 61472, listopad 1998 oraz już jako PN-EN 61472, marzec 2002. Wspomniane wydanie z 2005 roku było wprowadzone metodą okładkową (tekst angielski), a w 2006 roku wydano już normę przetłumaczoną. Sprawa konieczności wyznaczania odległości od urządzeń elektrycznych nie budzi wątpliwości. Jednak sformułowanie odległości w celu wymiarowania stref prac pod napięciem, w tym strefy zagrożenia i ochronnej są ciągle przedmiotem analiz różnych grup Autorów, z różnych krajów, prezentowanych na forach IEC, CENELEC oraz cyklicznych międzynarodowych konferencjach ICOLIM, ESMO i CIGRE. Analizy i praktyka wielu specjalistów spowodowała i powoduje kolejne próby znormalizowania wymagań, uwzględniające z jednej strony różnorodność urządzeń, sieci i systemów elektroenergetycznych, z drugiej strony przez konieczność ujednolicania kryteriów w celu ułatwienia transferu technologii i sprzętu dostosowanego do prac elektrycznych. Polskie przepisy podają odległości wokół nieosłoniętych urządzeń i instalacji elektroenergetycznych za 55 Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 17.09.1999 r. w sprawie BHP przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (Dz.U. 1999 nr 80, poz. 912) zestawione w tabeli 1. Odległości te dla urządzeń i instalacji do 1 kv dotyczą tylko linii napowietrznych, a wymiary podano w milimetrach z uwagi na łatwość porównań różnego typu opracowań zebranych dla potrzeb niniejszego artykułu. 6

Tablica 1. Wielkości stref prac pod napięciem i prac w pobliżu napięcia stosowane w polskich przepisach (po roku 1999 aktualne w 2009 r.) Napięcie znamionowe urządzenia prac pod napięciem Strefa prac w pobliżu napięcia do 1 do 300 powyżej 300 do 700 powyżej 1 do 30 do 600 powyżej 600 do 1400 110 do 1100 powyżej 1100 do 2100 220 do 2500 powyżej 2500 do 4100 400 do 3500 powyżej 3500 do 5400 750 do 6400 powyżej 6400 do 8400 2. Obowiązujące przepisy w Polsce po 1953 roku Przypomnijmy kształtowanie odległości na przestrzeni lat powojennych, zwłaszcza że zmieniły się w tym czasie tylko dwa razy obejmując okresy: 1953-1970, 1970-1999 i podane w tabeli 1 po 1999 roku. Zatem obowiązujące od 1953 roku Przepisy bezpieczeństwa pracy w eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych elektrowni i stacji (PBPwEUEEiS) umożliwiały prace pod napięciem (p. 2.1.4.4), ale możliwości określono jako: a. te, które ze względu na swój charakter nie wymagają wyłączenia urządzenia spod napięcia i wykonywane są w warunkach uniemożliwiających przypadkowe dotknięcie części czynnych, b. wykonywane na osłonach odgradzających w urządzeniach znajdujących się pod napięciem i na czynnych częściach tych urządzeń. Tablica 2. Oddalenie części czynnych od osób pracujących stosowane w polskich przepisach (od roku 1953 do 1970) Napięcie znamionowe urządzenia Oddalenie części czynnych od osób pracujących mniejsze niż, wyłączenie spod napięcia (p. 2.2.1.1 PBPwEUEEiS) nie mniejsze niż, prace w pobliżu napięcia* (p. 2.4.1.6 PBPwEUEEiS) do 10 350 700 do 30 600 1000** do 110 1500 1500 do 150 2000 2000 do 220 3000 3000 * w cytowanych przepisach nie pada pojęcie prac w pobliżu napięcia, ale treść na to wskazuje ** określono przedział napięciowy 10-35 kv Nr 116 7

Z reguły chodziło o możliwości oględzin i drobnych napraw w pobliżu napięcia; możliwe było także odkurzanie urządzeń rozdzielczych do 10 kv pod napięciem (p. 4.4). Wspomniane przepisy dotyczyły także linii napowietrznych i kablowych (p. 3). Wartości odległości podane w ww. Przepisach obowiązujące w latach 1953-1970 zebrano w tablicy 2. Warto odnotować, że wówczas dla niektórych specjalistycznych prac podawano (dla konkretnych przypadków) odległości dodatkowe. Ciekawostką jest także stosowanie dwóch rodzajów poleceń (wówczas zleceń) na pracę. Kolejne przepisy z 1970 r. obowiązywały w latach 1970-1999, a charakterystyczne odległości zebrano w tablicy 3. Mimo pewnych różnic w obecnie stosowanej metodyce wyznaczania odległości, w tablicy 3 użyto oznaczeń odległości i odstępów obecnie stosowanych. Zresztą w 1999 roku były znane dokumenty dziś funkcjonujące jako polskie normy. Tablica 3. Wielkości stref prac pod napięciem i prac w pobliżu napięcia stosowane w polskich przepisach w latach 1970-1999 U n D U Strefa D E D A D v D L stacje Nie normuje si ę <1 linie 0 300 300 1350 1650 1-30 150 500 650 1350 2000 30-110 1300 500 1800 1500 3300 220 2000 500 2500 1500 4000 400 3000 500 3500 1500 5000 750 4100 500 4600 2400 7000 Odległości te wyznaczano na podstawie dwóch wzorów: D A = D U + DE i D L = D A + DV choć wówczas formalnie sumowano odległości podane w odpowiednich kolumnach. 3. Regulacje prawne po 1999 roku Jak już wspomniano aktualnie obowiązujące przepisy w Polsce bazują na Rozporządzeniu z 1999 roku i określają odległości podane w tabeli 1. Już zapis dotyczący wymiarowania stref prac pod napięciem wyznaczający tylko granice górne budził wątpliwości na ile można korzystać z zapisu do xx metrów i podobnie w pobliżu napięcia wyznaczający przedział powyżej xx metrów do yy metrów? Korzystano w takich przypadkach nie z własnych badań, albo z pierwszych wydań normy EN 50110-1 i EN 61472. Ale i w tych normach napotykano na rozbieżności. 8

W 2000 roku grupa BTTF 62-3 CENELEC dokonała wnikliwej oceny normy 50110, której pierwsze wydanie przypomnijmy opublikowano w 1996 r. Celem tej oceny było ograniczenie rozwoju różnorodnych krajowych przepisów eksploatacji instalacji, sieci elektrycznych i elektroenergetycznych. Swobodny przepływ w Unii Europejskiej towarów i usług powinien mieć w miarę jednolite warunki stosowania, inaczej nie będzie sprzyjał konkurowaniu przedsiębiorstw, a może owocować przyjmowaniem odległości narażających wykonawców na niebezpieczeństwo wynikające z niezrozumienia stanowionych wartości przez różne laboratoria i/lub stosowane przez producentów sprzętu. Na uwagę zasługuje także ujednolicanie kryteriów wymagań sprzętowych, dzięki którym zakup sprzętu, transfer technologii nie jest obarczony ryzykiem nieporozumień, które przez wiele lat zdarzały się na świecie. Inaczej jeszcze patrząc, a jest to udziałem polskich przedsiębiorstw energetycznych zarówno sieci przesyłowej, jak i dystrybucyjnej, nie znając innych metod wyznaczania odległości stosuje się przewymiarowanie stref narażając firmy na pewną ekonomiczną nieefektywność. Ponadto sporadycznie zastosowanie oceny probabilistycznej wytrzymałości elektrycznej stanowi spore zagrożenie pomyłek w tego typu ocenach, obcych kulturze krajowych przedsiębiorstw. Z jednej strony potrzeba ograniczenia rozbudowanego aneksu do pierwszych wydań normy 50110, z drugiej strony stanowisko BTTF 62-3 CENELEC po ocenie tejże normy doprowadziło do rozpisania ankiety, formularza, aby sprawdzić stan regulacji prawnych w tej dziedzinie. Dane DL i DV zostały zebrane odrębnie z krajów europejskich objętych ankietyzacją i oznaczono je (za oryginałem): F Francja, NL Holandia, FI Finlandia, GR Grecja, NE Norwegia, ES Hiszpania, IT Włochy, AT Austria, DE Niemcy, SE Szwecja, BE Belgia. Wyniki tych ankiet przedstawiono w tabelach 4-7. Tablica 4. Wartości D L dla U n < 70 kv w różnych krajach Europy (wyciąg) U n F NL FI GR NE ES IT AT DE SE BE 1 300 200 50 150 No contact 500 150 200 200 6 600 120 300 360 400 620 150 120 120(60) 400 250 15 600 160-700 400 660 200 160 160 400 380 20 600 220 600 760 500 720 280 220 220 400 400 30 700 320 700 780 500 820 400 320 320 700 560 Uwaga: Źródło wyciągów w tablicach 4-7: J. Lalot, G. De Dona, Approche Europenne de la definition des zones de trawail sur ou a proximite des installations electriques, Icolim 2002 W wyniku ankiety, w której pytano o strefę prac pod napięciem (DL i DE) oraz prac w pobliżu napięcia (DV), zestawione wartości pomijają odstęp ergonomiczny DE z uwagi na silne zróżnicowanie wymagań, np. we Francji wynosi on dla urządzeń nn 300 mm i 500 mm dla wysokich napięć; natomiast w Belgii wynosi on od 200 do 1000 mm w zależności od wykonywanej technologii. Nr 116 9

Tablica 5. Wartości D L dla U n > 70 kv w różnych krajach Europy (wyciąg) 10 U n F NL FI GR NE ES IT AT DE SE BE 110 1100 1100 1200 750 1600 1100 1100 1100 220 1600 2100 2000 1500 2600 2300 2100 2100 1600 2100 380 2500 3400 3500 2400 3900 3940 3400 3400 2500 3400 480 2900 4100 3400 4100 4100 4100 700 6400 4100 6400 6400 Tablica 6. Wartości D V dla U n < 70 kv w różnych krajach Europy (wyciąg) U n F NL FI GR ES IT AT DE SE BE NE 1 300 700 650 700 650 500 1000 700 700 6 2000 1120 1360 1120 1150 1500 3000 1400 1250 400+ DT 15 2000 1160 1700 1160 1200 1500 3000 1400 1380 400+ DT 20 2000 1220 1760 1220 1280 1500 3000 1400 1400 500 + DT 30 2000 1320 1780 1320 1400 1500 3000 1700 1560 500 + DT DT dodatek technologiczny, wynikający ze stosowanej technologii PPN Tablica 7. Wartości D V dla U n > 70 kv w różnych krajach Europy (wyciąg) U n F NL FI GR ES IT AT DE SE BE NE 110 3000 2100 2100 2000 3000 2100 750 + DT 220 3000 4100 4100 4300 3000 4000 3600 4100 1500 + DT 380 4000 5400 5400 5940 4000 5000 4500 5400 2400 + DT 480 4000 610 0 6100 3400 + DT 700 840 0 4100 + DT DT dodatek technologiczny, wynikający ze stosowanej technologii PPN Dzięki ankiecie i analizie odległości stosowanych w różnych państwach wykreślono ich skrajne wartości na rys. 1. Do poziomu 70 kv występują silne rozbieżności w regulacjach prawnych; powyżej tego poziomu zgodność jest dostatecznie wysoka, co pozwoliło na szybsze opracowanie uniwersalnych kryteriów wyznaczania odległości dla napięć powyżej 72,5 kv. Wróćmy do historii stanowienia normy EN 50110-1. Pod koniec 2002 roku podjęto pierwszą próbę ujednolicenia kryteriów. W szczególności zaakceptowano koncepcję wyznaczania dwóch stref podstawowych: prac pod napięciem i prac w pobliżu napięcia. Odstęp w powietrzu, wyznaczający zewnętrzną granicę strefy prac pod napięciem oznaczono D L, a strefy w pobliżu napięcia D V.

Rys. 1 Ilustracja zależności bezpiecznych odległości od poziomu napięcia występujące w regulacjach różnych państw europejskich Dla uporządkowania wartości odległości z wydań normy w 2001 i 2005 roku zebrano w tablicy 10, gdzie porównano proponowane wartości w wydaniu normy PN- EN 50110-1, marzec 2005 z wcześniejszymi normami pren 50179 z 1994 i marca 2001 (także ENV 50196). Odstępy podane w kolumnie 2 i 5 tablicy 8 w zakresie napięciowym zwłaszcza do 72,5 kv są aktualnym wskazaniem międzynarodowym, które mogą posłużyć weryfikacji aktualnych przepisów krajowych. Tablica 8. Wytyczne dla odległości D L i D V do prac pod napięciem wg PN-EN 50110-1 (wyciąg z cyt. normy) Nominalne napięcie linii Odstęp w powietrzu, wyznaczający zewnętrzną granicę strefy prac pod napięciem Odstęp w powietrzu, wyznaczający zewnętrzną granicę strefy w pobliżu napięcia U N D L D V PN-EN 50110-1 Marzec 2005 pren 50179 Marzec 2001 PN-EN 50110-1 Marzec 2005 pren 50179 Marzec 2001 ENV 50196 Marzec 2001 1 2 3 4 5 6 1 Bez dotyku Bez dotyku 300 500 700 6 90 120 1120 1120 1250 15 160 160 1160 1160 1380 20 220 220 1220 1220 1400 30 320 320 1320 1320 1560 110 1000 1100 2000 2100 2000 220 1600 2100 3000 4100 3600 380 2500 3400 4000 5400 4500 480 3200 4100 6100 6100 5200 700 5300 6400 8400 8400 7200 Nr 116 11

Podkreślmy, że wydanie normy CEI 61472, listopad 1998 określało minimalną odległość zbliżenia inną niż w pren 50179 i określoną zasadami koordynacji izolacji dla instalacji elektrycznych. Odległości do prac pod napięciem i strefa prac pod napięciem są co najwyżej równe odległości D. Zilustrowano to na rysunku 2 oznaczając schematycznie relacje L zachodzące między przepisowymi strefami a bezpiecznymi odległościami do PPN uwzględniającymi ryzyko przepięć w dwóch sytuacjach wykonywania prac: przypadek gdy odstęp powietrzny jest przedzielony obiektami o potencjale nieustalonym, odległość roboczą określa wówczas D, f przypadek gdy w sieci może powstawać przepięcie wyższe i niezgodne z wyznaczoną minimalną odległością zbliżenia, odległość roboczą określa się wówczas D. f D F D L D L D A D A D D U E D F D U D U D A D E D E D V D A D ³ D L U A =+ D D E Rys. 2 Wyznaczenie odległości od elementów pod napięciem gdzie: D L strefa prac pod napięciem, D V strefa prac w pobliżu napięcia, D E odstęp ergonomiczny, D U strefa zagrożenia (odstęp elektryczny), D F odległość robocza gdy odstęp elektryczny jest przedzielony obiektami o potencjale nieustalonym, D F odległość robocza gdy w sieci może powstawać przepięcie wyższe i niezgodne z wyznaczoną minimalną odległością zbliżenia, D A minimalna odległość zbliżenia. Powyżej 70 kv stworzono zatem nową normę PN-EN 61472, 2005: Prace pod napięciem Minimalne odległości zbliżenia w sieciach prądu przemiennego od 72,5 do 800 kv Metody obliczania. Istotnym postanowieniem tej normy jest uwzględnianie obiektów o pływającym (nieustalonym, zmieniającym się) potencjale podczas prac pod napięciem, gdyż mogą one zmniejszać lub zwiększać wytrzymałość elektryczną odstępu wskutek odkształcenia pola elektrycznego. Przy obliczeniach efektów wpływu obiektów (o wymiarach F) o pływającym potencjale uwzględnia się wszystkie drogi, wzdłuż których możliwe jest wystąpienie wyładowań zupełnych. Zatem w normie definiuje się jeszcze minimalną odległość zbliżenia D A wyznaczaną jako minimalną odległość w powietrzu, która powinna być utrzymana między pracownikiem lub każdym narzędziem, którym on manipuluje, a częściami noszącymi inne potencjały. 12

Odległość tę wyznacza wzór: Bezpieczeństwo i higiena pracy w energetyce D A = DU + DE gdzie D U oznacza odstęp elektryczny. Wytrzymałość odstępu w powietrzu zależy od szeregu parametrów, które łącznie mogą być uwzględnione przez współczynnik K t stosowany w poniższym wzorze do obliczenia D U : U90I 1080 ) D ( e K t U = 2,17 1)F +- gdzie: F wymiar obiektu o nieustalonym (pływającym) potencjale K jest określona przez: t K = k t s k gdzie k s konwencjonalny współczynnik odchylenia statystycznego, k g współczynnik odstępu k a współczynnik uwzględniający wpływ warunków atmosferycznych k f współczynnik uwzględniający wpływ obiektu o nieustalonym (pływają- cym, zmieniającym się) potencjale k i współczynnik uwzględniający stan izolatorów Wymagane wytrzymałość elektryczna i bezpieczne odległości obliczane na podstawie metody opisanej w PN-EN 61472 są zalecane do stosowania tylko wówczas, gdy jest spełniona większość z następujących warunków: pracownicy są przeszkoleni i mają doświadczenie w wykonywaniu prac pod napięciem na liniach elektroenergetycznych lub w pobliżu przewodów pod napięciem, warunki pracy są tak dostosowane, aby statystyczne przepięcie nie przewyższało wartości wymaganego napięcia wytrzymywanego, decydującymi przepięciami są przepięcia przejściowe, powierzchnia izolacji narzędzi nie jest pokryta ciągłą warstwą wilgoci, w odległości do 10 km od miejsca pracy nie występują wyładowania atmosferyczne, bierze się pod uwagę wpływ części przewodzących narzędzi, uwzględnia się wpływ wysokości nad poziomem morza na wytrzymałość elektryczną. Całkowite ryzyko związane z przebiciem izolacji w miejscu pracy jest związane z wieloma sytuacjami opisanymi poniżej. Gdy te sytuacje łączą się ze sobą, ogólne ryzyko przeskoku zmniejsza się. Są to następujące przypadki: rzeczywista wartość napięcia sieci nie zawsze jest wartością największą, lokalizacja miejsca pracy prawdopodobnie nie jest tą, gdzie przepięcia przejściowe osiągają największą wartość, stromość czoła fali rzeczywiście występującego przepięcia przejściowego jest mniejsza niż wartość krytyczna czoła, g k a k f k i Nr 116 13

około połowa przepięć przejściowych będzie miała ujemną biegunowość i stanowi mniejsze zagrożenia, częstotliwość i amplituda przepięć przejściowych są zmniejszane przez ograniczenia ponownego załączania wyłączników. Całkowite ryzyko wystąpienia przeskoku w czasie wykonywania prac pod napięciem będzie mniejsze, jeśli uwzględni się odstęp ergonomiczny D E, gdyż jest mało prawdopodobny wzrost przepięcia w miejscu wykonywania pracy, w chwili gdy odstęp ergonomiczny jest całkowicie naruszony przez mimowolne poruszenie się pracownika lub obiektu. 4. Różnice między przepisami i normami Dla uwypuklenia różnic między przepisami krajowymi a normami, zebrano je w trzech tablicach 9-11, dla przykładowych napięć 110 i 220 kv. Tablica 9. Wielkości stref prac pod napięciem i prac w pobliżu napięcia wg Rozp. MG z 1999 r. (wyciąg) Napięcie znamionowe urządzenia prac pod napięciem Strefa prac w pobliżu napięcia 110 do 1100 powy żej 1100 do 2100 220 do 2500 powyżej 2500 do 4100 Tablica 10. Wielkości odstępów wyznaczający zewnętrzną granicę stref prac pod napięciem i prac w pobliżu napięcia wg PN-EN 50110-1: 2005 Nominalne napięcie linii U N Odstęp w powietrzu, wyznaczający zewnętrzną granicę strefy prac pod napięciem D L PN-EN 50110-1 lipiec 2005 Odstęp w powietrzu, wyznaczający zewnętrzną granicę strefy w pobliżu napięcia D V PN-EN 50110-1 lipiec 2005 110 1 000 2 000 220 1 600 3 000 Tablica 11. Wartości obliczonych odległości DL wg PN-EN 61472: 2005 Napięcie linii U S dla 2,2 p.u. D U D L=D A dla 3,5 p.u. D U D L=D A 14 PN-EN 61472: 2005 PN-EN 61472: 2005 123 532 1032 905 1405 245 1 163 1663 2 085 2585 Uwaga: Obliczenia wykonano przy szeregu założeń, tak aby jak najbardziej odzwierciedlić podobieństwo tych odległości z normą PN-EN 50110-1 i cytowanym rozporządzeniem.

Porównanie odległości D w regulacjach prawnych dostępnych w Polsce, zebra- L nych w tablicy 12 nastręcza trudności interpretacyjnych. Często przywoływana w przepisach wykonawczych i praktyce eksploatacyjnej norma PN-EN 50110-1:2005 zaleca stosowanie do 72,5 kv odległości w niej stabelaryzowanych, a powyżej (mimo że podaje podobne wartości) zaleca stosowanie PN-EN 61472: 2005. Tablica 12. Porównanie odległości D w regulacjach prawnych dostępnych w Polsce L Napięcie linii Rozp. MG z 1999 r. PN-EN 50110-1:2005 PN-EN 61472: 2005 - U N odp. D L D L D L=D A 110 do 1100 1000 1032-1405 220 do 2500 1600 1663-2585 Już w 1996 roku powstała norma PN-EN 50110-2:1996 Eksploatacja urządzeń elektrycznych (Załączniki krajowe), do której 18 państw (bez Polski) podało związane przepisy krajowe i powołania normatywne. Ilościowo zebrano te informacje w tab. 13. Aktualnie ta norma jest ankietyzowana i zostanie także określony załącznik polski (prowadzi KT 73, ale zebranie w tej sprawie zorganizował KT 55 przy udziale KT 72 PKN w dniu 29 października 2008 r.). Tablica 13. Rodzaj i liczba wykazanych dokumentów w PN-EN 50110-2:1996 Eksploatacja urządzeń elektrycznych (Załączniki krajowe) AT BE CH DE DK ES FI FR GB 1 1 3 5 1; 32 3 7 9; 81; 82 4 16 2 1-1 1; 82-2* 11**; 91; 92-4 GR IE IS IT LU NL NO PT SE 1 3 -; 42 2 4-5; 52-4 4; 62 2 - - - 4-2; 22 - - - Oznaczenia: 1 Laws and Regulation prawa i regulacje (instrukcje), 2 Standards normy; Odsyłacze: 1 aktualizacja w 1996 roku, 2 aktualizacja w 2001 roku, * zamiast standards safety prescription for electrical utilities (przepisy bezpieczeństwa dla przedsiębiorstw elektroenergetycznych), ** zamiast standards rules and guides by the Electrical Inspectorate (przepisy i wytyczne inspektoratu elektroenergetycznego), Nr 116 15

Prawdopodobnie przygotowywany załącznik krajowy PN-EN 50110-2 jako zbiór przepisów związanych z normą PN-EN 50110-1:2005 będzie przygotowany przez specjalistów z kilku komitetów technicznych. 5. Wnioski 1.Występują dostateczne powody do zweryfikowania odległości w Rozporządzeniu MG z 1999 r. uzupełniając je o zakresy napięciowe stosowane w Polsce między 1 a 30 kv. 2.W zakresie wyznaczania minimalnych odległości zbliżenia dla napięć powyżej 72,5 kv należy rozpowszechnić stosowanie metody probabilistycznej na podstawie normy PN-EN 61472. 3.Alternatywną propozycją do zweryfikowania odległości w Rozporządzeniu MG z 1999 r. jest likwidacja zapisu o odległościach i strefach, pozostawiając to bezpośredniemu zastosowaniu norm europejskich: PN-EN 50110-1 i PN-EN 61472. Tekst artykułu wpłynął 10 maja 2009 r. Bogumił Dudek EPC S.A. PKBwE SEP PRACE ELEKTRYCZNE W WARUNKACH SZCZEGÓLNEGO ZAGROŻENIA Abstrakt: Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 17 września 1999 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (Dz.U. nr 80, poz. 912) 15 ppkt. 6-14 zalicza 9 rodzajów prac elektrycznych jako prace w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego. Autor postuluje ich usunięcie argumentując to postępem technologicznym, analizami ryzyka i dostępną statystyką wypadkowości przy pracy. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 17 września 1999 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (Dz.U. nr 80, poz. 912) 15 ppkt. 6-14 zalicza 9 rodzajów prac elektrycznych jako prace w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego. Prace te wymieniane w akcie prawnym tej rangi powinny z niego zniknąć. Pojawiły się w nim w wyniku wieloletnich doświadczeń związanych z wypadkowością i wskazują prace do których wykonania potrzebnych jest co najmniej dwóch pracowników. Postęp technologiczny, zbyt szeroki zakres prac wymienianych w tym akcie, to tylko niektóre przyczyny postulowanej jego weryfikacji. Główne powody należy upatrywać w rozpowszechnianiu techniki prac pod napięciem w której wypadkowość jest znikoma oraz wzrostem doświadczenia pracodawców w określaniu ryzyka zawodowego i doboru adekwatnych do poziomu zagrożeń środków je likwidujących lub ograniczających. Zatem ciężar wzięcia odpowiedzialności przez pracodawców powinien iść 16