URZĄD STATYSTYCZNY MATERIAŁY I OPRACOWANIA STATYSTYCZNE ' 'V. SPIS LUDNOŚCI I MIESZKAŃ METODĄ REPREZENTACYJNĄ 1995 STRUKTURA DEMOGRAFICZNA I SPOŁECZNA LUDNOŚCI WOJEWÓDZTWO KATOWICKIE ----------------------------------------- KATOWICE 1996
SPIS TREŚCI Uwagi m etodyczne Pojęcia i definicje Uwagi analityczne Ludność... 10 Gospodarstwa dom ow e...31 R odziny...34 z 7; C J5 i \ w C4CH V.*v Opracowała mgr Barbara PODGÓRSKA - JURKOWSKA Nakład 82 egz. Format B5 Urząd Statystyczny w Katowicach Oddział Poligraficzny Zam. 150 / 96 Cena zł 6,00
UWAGI METODYCZNE wprowadzenie Spis ludności i mieszkań został przeprowadzony metodą reprezentacyjną w dniach 18-31 maja 1995r., według stanu w dniu 17 maja 1995 r. Spis przeprowadzono w wylosowanych mieszkaniach znajdujących się w wylosowanych wcześniej obwodach spisowych. W województwie katowickim spisem objęto 13161 mieszkań i 46138 ludności, co stanowiło około 10% ogółu mieszkań i 12% ogółu ludności. Zakres tematyczny spisu został zatwierdzony przez Sejm i podany w ustawie z dnia 14 grudnia 1994r. o spisie ludności i mieszkań w 1995r. (Dz.U.Nr 2, poz. 5). Spisem objęto mieszkania i zamieszkane pomieszczenia nie będące mieszkaniami oraz osoby stale w nich mieszkające i czasowo przebywające. W ramach spisu ustalano szereg danych charakteryzujących ludność, gospodarstwa domowe i rodziny jak m. in.: charakter przebywania osób w danym mieszkaniu lub pomieszczeniu nie będącym mieszkaniem oraz ich pokrewieństwo z głową gospodarstwa domowego, płeć, data urodzenia, stan cywilny, miesiąc i rok zawarcia małżeństwa, liczba dzieci żywo urodzonych, poziom wykształcenia i fakt uczęszczania do szkoły, fakt wykonywania pracy w ostatnim tygodniu poprzedzającym spis i w ciągu ostatnich 12 miesięcy, nazwa zakładu pracy i główny lub przeważający przedmiot prowadzonej działalności, miejsce położenia i forma własności zakładu pracy, status zatrudnienia i zajmowane stanowisko, fakt wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym (na działce rolnej) w ciągu ostatniego roku określony liczbą przepracowanych miesięcy, powierzchnia ogólna i użytków rolnych gospodarstwa rolnego (działki rolnej), rodzaj niezarobkowego źródła utrzymania, główne źródło utrzymania osoby, fakt poszukiwania pracy, formy starania się o pracę i gotowość jej podjęcia, rok zaprzestania ostatniej pracy. Prezentowane w niniejszej publikacji uwagi analityczne dotyczą wybranych zagadnień z zakresu tematycznego spisu, głównie ludności, gospodarstw domowych i rodzin. W Urzędzie Statystycznym w Katowicach znajdują się tablice wynikowe zawierające informacje odnośnie wszystkich tematów badanych w spisie oraz publikacja "Ludność, warunki mieszkaniowe - województwo katowickie", w której przedstawiono dane według szczegółowych grupowań.
Pojęcia i definicje Ludność faktycznie zamieszkała Zgodnie z dotychczas stosowanymi zasadami w badaniach spisowych i metodologią szacunków ludności prowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny, do ludności faktycznie zamieszkałej na danym terenie zalicza się osoby, które: mieszkają stale na danym terenie (i są z reguły tam zameldowane na pobyt stały) i były obecne w momencie spisu w miejscu stałego zamieszkania lub nieobecne, jeżeli ich nieobecność nie przekraczała 2 miesięcy, są zameldowane na danym terenie na pobyt stały, a w momencie spisu były (w miejscu zameldowania) nieobecne przez okres powyżej 2 miesięcy, z powodu: - odbywania zasadniczej służby wojskowej lub innej w systemie skoszarowanym, przebywania w zakładzie karnym lub areszcie śledczym, - przebywania za granicą, przebywają czasowo na danym terenie przez okres powyżej 2 miesięcy, z powodu: - nauki, - pracy zawodowej, - przebyw ania w domu opieki (np. w domu dziecka, specjalnym zakładzie wychowawczym, zakładzie dla przewlekle chorych), - warunków mieszkaniowych, warunków bytowych itp. Wiek ludności Wiek ludności został określony liczbą lat ukończonych w momencie spisu. Wprowadzono podział na 3 ekonomiczne grupy wieku, które są często stosowane w opracowaniach analitycznych i planistycznych. Obejmują one ludność w wieku: przedprodukcyjnym - mężczyzn i kobiety w wieku 0-1 7 lat, produkcyjnym - mężczyzn w wieku 18-64 lata i kobiety w wieku 18-59 lat, dzieląc tę grupę na wiek zawodowo: - mobilny - mężczyźni i kobiety w wieku 1 8-44 lata, - niemobilny - mężczyźni w wieku 45-64 lata i kobiety w wieku 45-59 lal, poprodukcyjnym - mężczyzn w wieku 65 lat i więcej oraz kobiety w wieku 60 lat i więcej.
Stan cywilny W spisach stan cywilny ustala się dla ludności w wieku 15 lat i więcej. Mając na względzie konieczność uzyskania rzeczywistego obrazu rodzin, zbierano informacje o stanie faktycznym, a nie formalnoprawnym. Zgodnie z tą zasadą za małżeństwo uznano osoby żyjące we wspólnocie małżeńskiej, niezależnie od tego, czy zawarły formalny związek małżeński; analogicznie, jako rozwiedzione traktowano osoby, które rozeszły się i nie żyją we wspólnocie małżeńskiej, niezależnie od tego, czy dopełnione zostały formalności związane z ustaniem małżeństwa. Osoby pozostające w separacji zaliczono do kategorii rozwiedzionych. Poziom wykształcenia Informacje dotyczą osób w wieku 15 lat i więcej i przedstawiają najwyższy ukończony poziom wykształcenia szkolnego niezależnie czy był on uzyskany w szkole dziennej, wieczorowej, zaocznej, czy eksternistycznie. Podstawą zaliczenia do poziomu wykształcenia ukończonego było uzyskanie świadectwa ukończenia odpowiedniej szkoły (uzyskanie dyplomu). Źródła utrzymania Źródła utrzymania poszczególnych osób określono według następującego podziału: praca osobiście wykonywana przynosząca zarobek lub dochód, w tym także praca pomagających członków rodziny, którzy bez umownego wynagrodzenia pomagali w prowadzeniu indywidualnego gospodarstwa rolnego lub w innej rodzinnej działalności gospodarczej prowadzonej na rachunek własny, niezarobkowe źródło (np. emerytura, renta inwalidzka, renta rodzinna, zasiłek dla bezrobotnych, zasiłek wychowawczy, zasiłek pomocy społecznej, dochody z własności), pozostawanie na utrzymaniu innej osoby. W przypadku posiadania przez daną osobę kilku źródeł utrzymania, sposób spisywania umożliwiał zebranie informacji o dwóch pracach i dwóch rodzajach niezarobkowego źródła. Jeżeli osoba posiadała dwie prace - za pracę pierwszą uznawano tę, która zwykle zajmowała więcej czasu albo miała charakter pracy stałej. Praca Informacje dotyczące pracy ustalano dla ludności w wieku 15 lat i więcej. W spisie 1995 r. zastosowano dwie metody wyodrębniania osób pracujących, biorąc pod uwagę działalność zawodową w ciągu:
jednego tygodnia poprzedzającego moment spisu; wyodrębnionych tą metodą pracujących określa się jako "bieżąco aktywnych", ostatnich 12 miesięcy poprzedzających moment spisu; wyodrębnionych na tej podstawie pracujących określa się jako "stale (zwykle) aktywnych". Pierwsza metoda, oparta na obserwacji działalności zawodowej w ciągu 1 tygodnia jest spójna z założeniami stosowanymi w GUS przy stałych badaniach aktywności ekonomicznej ludności i zaleceniami Międzynarodowej Organizacji Pracy, powszechnie stosowanymi w innych krajach. Druga metoda, odtwarzająca działalność zawodową z 12 miesięcy bezpośrednio poprzedzających moment spisu, nawiązuje do rozwiązań stosowanych w dotychczasowych spisach, co stworzyło możliwość analizowania danych spisu w retrospekcji. Dane o aktywności zawodowej bieżącej - uzyskane na podstawie obserwacji działalności zawodowej w badanym tygodniu, przedstawiają ludność podzieloną na trzy kategorie: pracujących, bezrobotnych, biernych zawodowo. Do pracujących zaliczono: osoby, które w tygodniu poprzedzającym moment spisu przepracowały zarobkowo przynajmniej 1 godzinę, tj. były zatrudnione w charakterze pracownika najemnego, pracowały we własnym gospodarstwie rolnym lub prowadziły własną działalność gospodarczą poza rolnictwem, a także osoby pomagające bezpłatnie w rodzinnym gospodarstwie rolnym lub w innej działalności gospodarczej, osoby, które miały pracę, ale w badanym tygodniu jej nie wykonywały z powodu: choroby, urlopu wypoczynkowego, urlopu bezpłatnego trwającego poniżej 3 miesięcy, urlopu macierzyńskiego, przerwy w działalności zakładu, strajku. Do bezrobotnych zaliczono mężczyzn w wieku 15-64 lata i kobiety w wieku 15-59 lat, jeżeli osoby te spełniały jednocześnie następujące warunki: w tygodniu poprzedzającym moment spisu nie były osobami pracującymi, aktywnie poszukiwały pracy, to znaczy podjęły w tym celu konkretne działania w ciągu ostatnich 4 tygodni poprzedzających moment spisu, były gotowe podjąć pracę w tygodniu poprzedzającym moment spisu lub następnym, gdyby taka możliwość zaistniała. Do bezrobotnych zaliczono także osoby, które pracy nie poszukiwały ponieważ miały pracę załatwioną i oczekiwały na jej rozpoczęcie. Osoby pracujące i bezrobotne tworzą zbiorowość ludności aktywnej zawodowo określoną w tablicach, jako czynni zawodowo. Osoby nie zaliczone do pracujących lub bezrobotnych stanowią grupę biernych zawodowo, składającą się z osób, które:
posiadają niezarobkowe źródło utrzymania, np. emeryturę, rentę (inwalidzką, rodzinną), zasiłek wychowawczy, dochód z własności, pozostają na utrzymaniu członka rodziny. Do pracujących nie zaliczono osób, które pracowały i jednocześnie uczyły się w szkołach dziennych: podstawowych, zasadniczych zawodowych, średnich. Osobom przebywającym czasowo za granicą, odbywającym zasadniczą służbę wojskową lub inną w systemie skoszarowanym, uczącym się w szkołach podległych MON i MSW, przebywającym w zakładach karnych i aresztach śledczych, podano źródła utrzymania z ostatniego okresu pobytu w domu rodzinnym. Rodzaj działalności zakładu pracy Dane o miejscu pracy przedstawiono według Europejskiej Klasyfikacji Działalności dokonując grupowania w zakresie poziomu pierwszego, tj. sekcji. Podstawą zaliczenia ludności do poszczególnych sekcji były informacje o nazwie i rodzaju działalności zakładu pracy zatrudniającego daną osobę. Zastosowanie EKD przekreśliło porównywalność międzyspisową, ponieważ w dotychczasowych badaniach dane o miejscu pracy przedstawiano według działów gospodarki narodowej posługując się Klasyfikacją Gospodarki Narodowej. Jednakże w spisach, z uwagi na obserwację zmian zachodzących w znacznych odstępach czasu, najistotniejszą sprawą pozostaje fakt zachowania porównywalności danych o pracujących w rolnictwie (łącznie z łowiectwem i leśnictwem) i poza rolnictwem. Sektor gospodarki narodowej i forma własności zakładu pracy Stosowana w spisie klasyfikacja gospodarki narodowej, w ramach obowiązującego obecnie podziału na sektor publiczny i sektor prywatny, uwzględnia wyodrębnienie z sektora prywatnego wybranych form prawno-organizacyjnych (spółdzielnie i ich związki, organizacje społeczne, partie polityczne, związki zawodowe, stowarzyszenia), co umożliwia przedstawienie danych według podziału gospodarki na uspołecznioną i nie uspołecznioną, stosowanego w poprzednich spisach. Do pracujących w sektorze publicznym zaliczono osoby pracujące w zakładach i jednostkach będących własnością: państwową (skarbu państwa lub państwowych zakładów pracy), komunalną (własność gmin), a także spółek z przewagą kapitału państwowego lub komunalnego. Do pracujących w sektorze prywatnym zaliczono osoby pracujące w zakładach i jednostkach stanowiących własność: osób fizycznych, spółdzielni i ich związków, organizacji społecznych, partii politycznych, organizacji wyznaniowych, związków zawodowych, fundacji,
stowarzyszeń, przedsiębiorstw zagranicznych, spółek z przewagą kapitału prywatnego, w tym zagranicznego. Status zatrudnienia Dokonano podziału pracujących w stosunku do własności środków produkcji wyodrębniając: pracowników najemnych, właścicieli zakładów pracy w podziale na pracujących na rachunek własny oraz użytkowników gospodarstw rolnych i działek rolnych, pomagających im członków rodzin. Do pracowników nąjemnych zaliczono: zatrudnionych na podstawie stosunku pracy (umowa o pracę, umowa-zlecenie, umowa o dzieło, powołanie, wybór, mianowanie) wykonujących pracę nakładczą, agentów we wszystkich systemach agencji, członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych. Do pracujących na rachunek własny zaliczono osoby prowadzące własną działalność gospodarczą, bez względu na to, czy zatrudniają pracowników najemnych oraz osoby wykonujące tzw. wolne zawody (np. adwokaci, notariusze, lekarze i pielęgniarki z prywatną praktyką, kompozytorzy, literaci, aktorzy, plastycy). Za użytkownika gospodarstwa rolnego lub działki rolnej przyjęto osobę, która faktycznie użytkuje grunty gospodarstwa lub działki (własne, dzierżawione lub użytkowane z innego tytułu), to znaczy uprawia je i zbiera plony na rachunek własny, kierując procesem produkcji rolnej. Do pomagających członkowi rodziny zaliczono osoby, które bez umownego wynagrodzenia pomagają w prowadzeniu gospodarstwa rolnego lub działki rolnej bądź w innej pracy wykonywanej na rachunek własny. Gospodarstwa domowe Gospodarstwo domowe stanowi zespół osób mieszkających razem i utrzymujących się wspólnie. Osoby samotne utrzymujące się oddzielnie tworzą jednoosobowe gospodarstwa domowe. W gospodarstwa domowe grupowano ludność mieszkającą w mieszkaniach (pomieszczeniach prowizorycznych i obiektach ruchomych), zaliczoną do faktycznych mieszkańców. Z ebranie inform acji o gospodarstw ach dom owych, w tym um ożliw iających wyodrębnienie rodzin i określenie pozycji poszczególnych osób w rodzinie, wymagało ustalenia pokrewieństwa osób tworzących dane gospodarstwo z wytypowanym - według określonych zasad - członkiem tego gospodarstwa. Osobę tę umownie nazwano głową gospodarstwa domowego.
Identycznie jak w spisach poprzednich, głową gospodarstwa domowego była osoba, która dostarczała całkowicie lub w przeważającej części środków utrzymania gospodarstwu domowemu. W przypadku, gdy dwie lub więcej osób dostarczało w jednakowym stopniu środków utrzymania, za głowę gospodarstwa uznawano tę z nich, która głównie tymi środkami rozporządzała. Gospodarstwa domowe z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego Kryterium, na podstawie którego wyodrębniono te gospodarstwa z ogółu gospodarstw domowych był fakt występowania w gospodarstwie domowym użytkownika gospodarstwa rolnego. W spisach stosuje się zasadę, że w jednym gospodarstwie domowym może wystąpić tylko jeden użytkownik gospodarstwa rolnego. Pozostałych członków gospodarstwa domowego pracujących w gospodarstwie rolnym określa się jako pomagających. Stąd wykazana w spisie liczba gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego jest równa liczbie indywidualnych gospodarstw rolnych. W celu zapewnienia kompletności indywidualnych gospodarstw rolnych przyjęto zasadę, że użytkownik gospodarstwa powinien spełniać warunki zaliczenia go do pracujących w swoim gospodarstwie rolnym, tj. mieć wykazany co najmniej 3-miesięczny wkład pracy w gospodarstwo rolne w ciągu ostatniego roku lub mniejszy niż 3 miesiące, ale tylko wówczas, gdy pracował w gospodarstwie rolnym w tygodniu poprzedzającym spis (tj. w tygodniu badania działalności zawodowej). Gospodarstwa domowe z użytkownikiem działki rolnej Fakt występowania działki rolnej był uwzględniony w spisie wyłącznie w sytuacji, gdy praca na działce przynosiła dochód, który był źródłem utrzymania (głównym lub dodatkowym) przynajmniej jednej osoby z gospodarstwa domowego. Znaczyło to, że osoba ta musiała zostać zaliczona do pracujących na działce rolnej (pracować na niej co najmniej 3 miesiące w ciągu ostatniego roku poprzedzającego moment spisu bądź pracować w tygodniu poprzedzającym moment spisu). Za indywidualne gospodarstwo rolne uważa się nieruchomości rolne - będące własnością lub znajdujące się w użytkowaniu tej samej osoby - jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, obejmującą grunty rolne i leśne wraz z budynkami, urządzeniami i inwentarzem oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa, gdy powierzchnia użytków rolnych tego gospodarstwa przekracza 1 ha. Za działkę rolną uważa się jednostkę o powierzchni użytków rolnych do 1 ha włącznie, jeżeli spełnia pozostałe warunki, jakie podano w definicji gospodarstwa rolnego.
Do użytków rolnych zalicza się grunty orne (pod zasiewami oraz odłogi i ugory), sady, ogrody przydomowe, grunty pod szklarniami i inspektami, łąki trwałe i pastwiska trwałe. Do ogólnej powierzchni gruntów gospodarstwa zalicza się wszystkie grunty użytkowane przez gospodarstwo niezależnie od tytułu władania (własne, dzierżawione czy użytkowane z innego tytułu) i miejsca położenia gruntów (w miejscu zamieszkania czy poza miejscem zamieszkania użytkownika). Za pracę w gospodarstwie rolnym (na działce rolnej) uznawano prace bezpośrednio związane z produkcją rolniczą oraz prace ogólne związane z prowadzeniem gospodarstwa, jak: zakup środków produkcji, sprzedaż produktów, załatwianie spraw urzędowych, naprawy sprzętu rolniczego itp. Nie zaliczano natomiast prac związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego. Wkład pracy w gospodarstwo rolne Użytkownikowi gospodarstwa rolnego (gospodarującemu) oraz osobom pomagającym ustalono w spisie wkład pracy, który określono liczbą przepracowanych miesięcy w okresie 12 miesięcy poprzedzających moment spisu. Uwzględniano tylko te miesiące, w których praca miała charakter ciągły, tj. była wykonywana przez co najmniej 20 dni, niezależnie od liczby godzin pracy w poszczególnych dniach. Osobom uczącym się w szkołach dziennych: podstawowych, zasadniczych zawodowych i średnich, które jednocześnie pracowały w gospodarstwie rolnym, ustalono wkład pracy wynoszący 1 lub 2 miesiące nawet w przypadku, gdy w gospodarstwie pracowały nie tylko w czasie wakacji. Przez pracujących w swoim gospodarstwie rolnym (na działce rolnej) rozumie się zarówno użytkowników gospodarstw rolnych (gospodarujących), jak i pomagających im członków rodziny. Pojęcie to obejmuje bądź pracujących głównie w swoim gospodarstwie rolnym (na działce rolnej), gdy praca ta stanowiła ich główne źródło utrzymania, bądź pracujących dodatkowo w swoim gospodarstwie rolnym (na działce rolnej), gdy praca ta stanowiła ich dodatkowe źródło utrzymania. Zgodnie z wcześniej podanymi metodami wyodrębniania osób pracujących, zbiorowość pracujących w swoim gospodarstwie rolnym (na działce rolnej) tworzą: według kryterium aktywności bieżącej - pracujący w gospodarstwie rolnym (na działce rolnej) w tygodniu poprzedzającym spis, niezależnie od wykazanej liczby miesięcy pracy w gospodarstwie rolnym (na działce rolnej) w ciągu ostatnich 12 miesięcy, według kryterium aktywności stałej: a) pracujący w gospodarstwie rolnym (na działce rolnej) w tygodniu poprzedzającym spis, b) osoby, które w badanym tygodniu nie pracowały w gospodarstwie rolnym (na działce rolnej), ale miały wykazany trwający od 3 do 12 miesięcy wkład pracy w gospodarstwo rolne (na działce rolnej) w ciągu 12 miesięcy poprzedzających moment spisu.
Rodziny W spisach ludności pod pojęciem rodziny rozumiana jest rodzina biologiczna: małżeństwo bez dzieci, małżeństwo z dziećmi, matka z dziećmi, ojciec z dziećmi. Grupowanie osób w rodziny odbywało się w toku opracowania materiału spisowego i dokonywane było wyłącznie w ramach gospodarstw domowych. Podstawą do grupowania osób w rodziny były informacje o pokrewieństwie członków gospodarstwa domowego z głową tego gospodarstwa. W gospodarstwach domowych wielopokoleniowych, wyodrębnianie rodzin rozpoczynano od osób stanowiących najmłodszą generację, które łączono z ich rodzicami, np. w gospodarstwie domowym, tworzonym przez matkę, córkę i wnuczkę, za rodzinę uważano córkę z wnuczką (rodzina typu "matka z dzieckiem"). Określenie "dzieci " dotyczy dzieci w każdym wieku bez względu na ich stan cywilny, jeżeli w momencie spisu pozostawały w jednym gospodarstwie domowym ze swoimi rodzicami lub z jednym z rodziców i nie tworzyły w tym gospodarstwie własnych rodzin, przy czym brano tu pod uwagę nie tylko dzieci własne, ale także przysposobione oraz pasierbów. Zaznaczyć należy, że prezentowane dane o rodzinach dotyczą wyłącznie osób faktycznie zamieszkałych na danym terenie. Biorąc pod uwagę fakt występowania w gospodarstwie domowym rodziny, podzielono je na gospodarstwa rodzinne: jednorodzinne, dwurodzinne, trzy i więcej rodzinne oraz na gospodarstwa nierodzinne. Do tych ostatnich zaliczono gospodarstwa jednoosobowe oraz gospodarstwa wieloosobowe, które składają się wyłącznie z osób nie tworzących rodziny biologicznej, mimo że często członkowie gospodarstwa są spokrewnieni, np. babka z wnukiem.
UWAGI ANALITYCZNE 1. Ludność 1.1. Stan ludności W województwie katowickim według reprezentacyjnego spisu ludności z dnia 17 maja 1995 r. (Mikrospis 1995) mieszkało 3940,6 tys. osób, w tym 3414,1 tys. (86,6%) w miastach i 526,5 tys. (13,4%) na wsi. W stosunku do ostatniego spisu powszechnego (7 grudnia 1988 r.) liczba ludności zmalała w niewielkim stopniu o 4,8 tys.osób (0,1%), na co złożył się spadek liczebności ludności w miastach o 39,4 tys. (1,1%) i wzrost na wsi 34,6 tys. (7%). Stan i struktura ludności według miejsca zamieszkania Wyszczególnienie S p i s y Województwo Kraj ludność w tys. struktura w % ludność w tys. struktura w % O g ó łe m 3241 100,0 32642 100,0 1970 Miasto 2790 86,1 17064 52,3 Wieś 451 13,9 15578 47,7 O g ó łe m 3613 100,0 35061 100,0 1978 Miasto 3149 87,2 20150 57,5 Wieś 464 12.8 14911 42,5 O g ó łe m 3945 100,0 37879 100,0 1988 Miasto 3453 87,5 23175 61,2 Wieś 492 12,5 14704 38,8 O g ó łe m 3941 100,0 38620 100,0 1995 Miasta 3414 86,6 23777 61,6 Wieś 527 13,4 14843 38,4 Dynamika O g ó łe m 99,9 X 102,0 X (1988 = 100) Miasta 98,9 X 102,6 X Wieś 107,0 X 100,9 X Należy podkreślić, że spadek liczebności ludności miast i znaczny wzrost ludności wsi był zjawiskiem nowym, gdyż w kolejnych dziesięcioleciach od 1960 r. ludność miast województwa katowickiego rosła szybciej niż wsi. Na obserwowane wielkości i tendencje w procesach demograficznych województwa miały wpływ nowe zjawiska związane z procesem transformacji gospodarki jak bezrobocie, ubożenie niektórych warstw ludności oraz zmiany strukturalne i własnościowe w gospodarce narodowej, działające niewątpliwie w pewnym stopniu na przyrost naturalny i saldo migracji wewnętrznych.
Spadek liczby ludności w okresie międzyspisowym spowodowany był malejącym przyrostem n atu ra ln y m liczo n y m jak o różnica pomiędzy liczbą urodzeń tys. osób i zgonów, oraz zmniejszającym się od lat dziewięćdziesiątych saldem migracji, co przedstawiono na wykresie:, --¾' - a - przyrost naturalny saldo migracji - 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 Liczba ludności Polski według Mikrospisu 1955 r. liczyła 38620 tys. osób; oznacza to, że społeczeństwo województwa katowickiego stanowiło 10,2% ludności kraju. W 1995 r. województwo katowickie zajmowało pierwszą pozycję pod względem liczby ludności, przed województwem warszawskim 2442 tys. (6,3%) i gdańskim 1480 tys. (3,8%). Kierunek tendencji kształtowania się liczebności ludności miast w województwie katowickim był odmienny w stosunku do tendencji krajowych, gdyż w skali kraju ludność miast powolnie rosła. Dynamikę zmian liczby ludności w okresie międzyspisowym (1988-1995) w województwie i w kraju ilustruje wykres: 120 % 110 100 90 województwo H kraj Dffl 80 ogółem miasta wieś Udział ludności miejskiej w stosunku do ogółu ludności w województwie katowickim był wysoki - 86,6% (kraj 61,6%) niemniej w okresie międzyspisowym udział ten zmniejszył się o 1 punkt procentowy na korzyść ludności wiejskiej województwa (ludność miast zmalała o 30 tys. osób, ludność wsi wzrosła o 35 tys.). W skali kraju przesunięcia strukturalne były mniejsze i miały
przeciwny kierunek, (w niedużym stopniu wzrósł udział ludności miast o 0,4 punkta procentowego, a zmalał udział ludności wsi). województwo ffl miasta wieś W porównaniu z innymi silnie zurbanizowanymi województwami o dużym udziale ludności miejskiej, województwo katowickie umiejscowiło się na trzeciej pozycji w kraju, po województwie łódzkim (93,0% ludności miejskiej) i warszawskim (88,2%), a przed województwem szczecińskim (77,7%) i gdańskim (76,2%). 1.2. Ludność według wieku Według danych ze spisu w 1995 roku wśród 3,9 min ludności województwa było: 28,6% dzieci i młodzieży niepełnoletniej (w wieku 0-17 lat), 59,0% stanowiły osoby w wieku 18-59 lat, a 12,4% przekroczyło próg demograficznej starości to znaczy ukończyło 60 lat. Struktura ludności według wieku (co można porównać na poniższym wykresie) była nieco inna w miastach i na wsi. województwo kraj j i i i r T %60 50 40 50 20 10 O 0 10 20 30 40 50 60% KI miasta wieś W szczególności na wsi było więcej młodzieży i ludzi starszych, co wynikało z wyższego przyrostu naturalnego na wsi i nieco wyższej na wsi przeciętnej liczby lat dalszego trwania życia dla osób w wieku 60 lat.
Także w skali kraju większy był udział młodzieży i ludzi starszych w ogólnej liczbie ludności niż w województwie katowickim. Wśród ludności miast województwa 58,8% było w wieku 18-59 lat (kraj 57,6%), a wśród ludności wsi 55,0% (kraj 51,8%). Strukturę wieku ludności i zachodzące w czasie zmiany strukturalne można badać dzieląc ludność na tzw. ekonomiczne grupy wieku, przy czym do wieku przedprodukcyjnego zalicza się ludność liczącą od 0-17 lat, do wieku produkcyjnego mężczyzn od 18 do 64 lat, kobiety od 18 do 59 lat, a do wieku poprodukcyjnego - mężczyzn co najmniej 65 - letnich i kobiety co najmniej 60-letnie. Zmiany w stanie ludności według ekonomicznych grup wieku w okresie między spisowym oraz strukturę i dynamikę omawianych zbiorowości przedstawiono w poniższej tablicy. Stan i struktura ludności według wieku i miejsca zamieszkania Wyszczególnienie O g ó łe m Miasta Wieś Ogółema> poprodukcyjnym (mężczyźni 65 lat i więcej, kobiety 60 lat i więcej) przedprodukcyjnym (0-17 lat) w tysiącach Ludność w wieku produkcyjnym (mężczyźni 18-64, kobiety 18-59 lat) razem mobilnym (18-44 lata) niemobilnym (mężczyźni 45-64 lata, kobiety 45-59 lat) O g ó łe m 3940,6 1011,0 2394,2 1583,0 811,2 534,9 Miasta 3414,1 865,8 2092,3 1376,5 715,8 455,5 Wieś 526,5 1453 301,9 206,5 95,3 79,3 rok 1988 = 100 O g ó łe m 99,9 89,6 100,0 95,3 110,8 127,3 Miasta 98,9 87,9 92,3 93,7 112,1 127,6 Wieś 107,0 101,7 105,8 107,5 102,1 125,5 w odsetkach 1988 100,0 28,6 60,7 42,1 18,6 10,7 1995 100,0 25,7 60,8 40,2 20,6 13,5 1988 100,0 283 61,0 42,5 18,5 10.3 1995 100,0 25,4 61,3 40,3 21,0 13,3 1988 100,0 29,1 58,0 39,8 19,0 12,8 1995 100,0 27,6 57,3 39,2 18,1 15,1 a) W dalszym podziale nie uwzględniono osób w wieku nie ustalonym. Ludność w wieku produkcyjnym w województwie (mężczyźni w wieku 18-64 lata, kobiety 18-59 lat) stanowili 2394,2 tys. (60,8%) a w wieku produkcyjnym mobilnym (18-44 lata) 1583,0 tys. (40,2%). Udział ludności w wieku produkcyjnym w ogólnej liczbie ludności w
60,8% Spis Powszechny 1988 stosunku do Spisu Powszechnego z 1988 roku nie uległ zmianie, wystąpiły natomiast pewne niekorzystne przemiany liczebności w grupach wiekowych tej ludności. Wzrosła o ponad 79 tys. osób (10,8%) liczba ludności w wieku produkcyjnym niem obilnym (mężczyźni 45-64 lata, kobiety 45-59 lat). Liczba ludności w wieku produkcyjnym mobilnym (18-44 lata) zmniejszyła się prawie o 5% (78,4 tys.). 60,8 % Mikrospis 1995 ludność w wieku: przedprodukcyjnym B produkcyjnym 0 poprodukcyjnym W związku z malejącym przyrostem naturalnym obserwowanym w skali kraju od 1984 r. nasilał sie także w województwie katowickim proces demograficznego starzenia się społeczeństwa. Udział ludności ogółem w wieku nieprodukcyjnym nie uległ zmianie, ale zwiększyła się liczba ludności w wieku poprodukcyjnym o 114,6 tys. (27,3%) kosztem zmniejszenia liczby dzieci i młodzieży do lat 17 o 117,1 tys. (10,4%). Ludność w wieku poprodukcyjnym stanowiła w województwie w 1995 r. 13,5% to znaczy około 3 punkty procentowe więcej niż w 1988 roku. W skaźnik obciążenia ludności w w ieku produkcyjnym ludnością w wieku nieprodukcyjnym w województwie katowickim był niższy niż przeciętnie w skali kraju. Porównanie kształtowania się wskaźnika obciążenia ludności w wieku produkcyjnym, który informuje ile na 1000 osób w wieku produkcyjnym p rzy p ad a osób w w ieku n ieprodukcyjnym, w województwie i kraju przedstawiono na wykresie: osoby/1000 osób 1978 1988 1995 województwo
U wagi analityczne \ > cjv W okresie międzyspisowym wskaźniki obciążenia ludności w wieku produkcyjnym przez ludność w wieku nieprodukcyjnym w województwie katowickim i w kraju w zasadzie nie zmieniły się, ale były wyższe niż w okresie spisu z 1978 r co związane było między innymi z demograficznym starzeniem się ludności kraju i województwa. Potwierdza to relacja liczby ludności w wieku 60 lat i więcej przypadająca na 1000 osób w wieku 0-19 lat. Omawiany wskaźnik przez okres 6,5 lat między spisami zwiększył się z 397 na 1000 osób w 1988 r. do 559 na 1000 osób w 1995 r. 1.3. Ludność według płci i stanu cywilnego Ogół ludności województwa katowickiego składał się w maju 1995 r. z 1919 tys. mężczyzn wobec 1945 tys. w 1988 r., oraz 2021 tys. kobiet (2000 tys. w 1988 r.). Mężczyźni stanowili około 48,7% ogółu ludności województwa, a kobiety więcej, gdyż 51,3%. Struktura ludności według płci w województwie katowickim była zbliżona do struktury w kraju - mężczyźni 48,6% ogółu, - kobiety 51,4%. Silniej sfeminizowana podobnie jak w kraju była populacja miejska, w której liczba kobiet wynosiła 1754 tys. (51,4% ogółu mieszkańców miast) wobec 267 tys. kobiet mieszkających na wsi (50,8% ogółu mieszkańców wsi). Dysproporcje płci zaobserwowane w czasie Mikrospisu w 1995 r. były najwyższe od Spisu w 1970 r. Nadwyżka kobiet nad mężczyznami w 1995 r. wyniosła około 102 tys. (1984 r. - około 60 tys., 1988 r. - około 55 tys.). 5000 4000 3000 2000 1000 0 1970 1978 1988 1995 Relację między liczbą kobiet i liczbą mężczyzn określa współczynnik feminizacji, który przedstawia liczbę kobiet przypadającą na 1000 mężczyzn. Wielkość współczynnika feminizacji w województwie katowickim wynosiła 1053 kobiet na 1000 mężczyzn w 1995 r. (miasta około 1056, wieś 1031), gdy wskaźnik krajowy był nieco wyższy i wynosił 1057.
Współczynnik feminizacji w grupach wieku Wiek 1988 1995 województwo kraj O g ó łe m 1028 1053 1057 0-14 lat 956 919 946 15-19 894 1016 958 20-24 935 1030 959 25-29 949 939 950 30-34 971 999 972 35-39 978 931 979 40-44 978 1004 1000 45-49 974 1059 1041 50-54 969 1040 1090 55-59 1016 1041 1151 60-64 1317 1099 1209 65 lat i więcej 1919 1816 1656 W starszych rocznikach zaznaczała się przewaga liczbowa kobiet, która wynikała z wyższego wśród mężczyzn, niż wśród kobiet współczynnika zgonów. Wynik nadumieralności mężczyzn w województwie katowickim szczególnie jest widoczny dla grupy wieku co najmniej 65 la t, w której na 1000 mężczyzn przypada 1816 kobiet (kraj 1656). Współczynnik feminizacji w województwie w zależności od miejsca zamieszkania (miasto, wieś) przedstawiono na poniższym wykresie: CE miasto kobiety/1000 mężczyzn wieś 0-14 lat 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65 lat i więcej 0 400 800 1200 1600 2000 2400
Na kształtowanie się struktury ludności województwa według stanu cywilnego miała wpływ, obok czynników pozademograficznych struktura ludności według wieku i płci. Stan cywilny badano dla ludności powyżej 15 lat i warunek ten spełniało w województwie katowickim 1485,9 tys. mężczyzn, z których 67,1% było żonatych i 1623,3 tys. kobiet - 61,4% zamężnych. W badaniu brano pod uwagę nie tylko stan cywilny formalno-prawny, ale także faktyczny. Zmiany w strukturze ludności według stanu cywilnego w okresie między spisowym przedstawiono w poniższym zestawieniu. Mężczyźni i kobiety w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego Stan cywilny 1988 1995 ogółem miasto wieś Mężczyźni^ 100,0 100,0 100,0 100,0 kawalerowie 25,8 26,9 265 29,3 żonacib) 69,3 67,1 67,1 66,7 wdowcy 2,7 3,1 3,1 2,9 rozwiedzeni 2,2 2,9 3,2 Kobietya) 100,0 100,0 100,0 100.0 panny 17,0 18,7 18,9 18,0 b) zamęzne 65,5 61,4 61.1 63,4 wdowy 14,4 16,0 15,8 17,0 rozwiedzione 3,1 3,9 4,2 1.6 a) W dalszym podziale nie uwzględniono osób o nie ustalonym stanie cywilnym, b) Faktyczny stan cywilny, a nie jedynie formalnoprawny. Na uwagę zasługuje malejąca liczba i udział osób pozostających w związkach małżeńskich 67,1% mężczyzn w 1995 r wobec 69,3% w 1988 r. oraz 61,4% kobiet (1988 r. - 65,5%). Wzrosła natom iast liczba osób stanu wolnego (kawalerów, panien, wdowców, wdów i osób rozwiedzionych). Wynikało to ze spadku liczby zawieranych małżeństw oraz rozpadu części istniejących małżeństw poprzez rozwód lub śmierć współmałżonka. Różnice w długości trwania życia kobiet i mężczyzn były przyczyną kilkakrotnie większej liczby wdów niż wdowców, natomiast większy udział kobiet rozwiedzionych niż mężczyzn w ogólnej liczbie analizowanych podpopulacji wynika z niechęci rozwiedzionych kobiet do zawierania powtórnych związków małżeńskich. W latach 1988-1995 powiększyła się liczebność każdej z kategorii wolnego stanu cywilnego: kawalerów o 24,8 tys., panien o 44,0 tys., wdowców o 7,0 tys., wdów o 40,1 tys., rozwiedzionych mężczyzn o 10,8 tys. oraz rozwiedzionych kobiet o 15,3 tys. Zmalała liczebność osób pozostających we wspólnocie małżeńskiej żonatych mężczyzn o 9,7 tys. (1%), oraz zamężnych kobiet o 6,0 tys. (0,6%). Różnice w zmianach omawianych liczebności wynikają z
tego, że kobiety częściej podają stan faktyczny mężczyźni stan formalno-prawny. występowania wspólnoty małżeńskiej, a 1.4. Ludność według poziomu wykształcenia Podczas kolejnych spisów ludności obserwowano rosnące podpopulacje ludności z wykształceniem wyższym od podstawowego, to znaczy legitymujących się wykształceniem wyższym, średnim lub policealnym, min oraz zasadniczym zawodowym, 3.5 malała natomiast liczebność ludności 3.0 2.5 z wykształceniem podstawowym, co 2.0 ilustruje wykres: 1.5 1.0 0,5 ' ~***X v-.vx/&v..-5¾ 1 '1970 0 Wykształcenie: o 1978 1988 1995 wyzsze średnie zasadnicze zawodowe podstawowe bez wykształcenia i niepełne podstawowe Ogólna populacja dla której ustalono poziom wykształcenia (ludność w wieku 15 lat i więcej) wynosiła w 1995 r. 3,1 min osób (w 1988 r. prawie 3 min osób), 2,7 min w miastach i 0,4 min na wsi. W poniższej tablicy przedstawiono porównanie poziomu wykształcenia ludności według spisów z 1988 r. i 1995 r. Dane dotyczą poziomu wykształcenia ukończonego, legitymowanego świadectwem lub dyplomem ukończenia szkoły, niezależnie od tego czy wykształcenie zostało zdobyte w systemie dziennym, wieczorowym czy zaocznym. Poziom wykształcenia ludności w wieku 15 lat i więcej Poziom wykształcenia 1970 1978 1988 1995 w tysiącach 1978 = 100 w tysiącach 1988 = 100 Ogółem wtys. 2471 2828 2982 105,4 3109 104,3 wykształcenie w %: 'Wyższe 67 121 172 143,0 184 106,9 Średniea) 329 576 753 130,8 857 113,4 Zasadnicze zawodowe 439 730 915 125,3 992 108,3 Podstawowe 1395 1278 1068 83,5 980 91,8 Pozostałeb) 241 124 73 59,4 96 131,2 a) Łącznie z policealnym, b) Niepełne podstawowe, bez wykształcenia szkolnego oraz wykształcenie nie ustalone.
Według spisu z 1995 roku z ogółu mieszkańców województwa 5,9% (184 tys.) miało wykształcenie wyższe, 27,6% (857 tys.) wykształcenie średnie, 31,9% (992 tys.) - zasadnicze zawodowe, 31,5% (980 tys.) - podstawowe, a 3,1% (96 tys.) stanowiły osoby które nie ukończyły szkoły podstawowej lub w ogóle nie uczęszczały do szkoły. W efekcie kontynuowania kształcenia się społeczeństwa w okresie międzyspisowym lat 1988-1995, wystąpił wzrost grupy ludności z wykształceniem wyższym (o 0,1 punkta procentowego), średnim (o 2,4 p. p.) i zasadniczym zawodowym (o 1,2 p. p.), a zmalała liczba osób z w y k ształcen iem podstawowym (o 4,3 p. p.). Uogólniając, w 1995 r. ludność z wykształceniem ponadpodstawowym stanow iła 65,4% badanej ludności, gdy w 1988 r. 61,7%. S tru k tu rę w y k ształcen ia ludności w wieku 15 lat i więcej według spisów z lat 1988 i 1995 można porównać na wykresie. Z m iany w stru k tu rze wykształcenia były kontynuacją tendencji obserwowanych także w poprzednich okresach międzyspisowych, niemniej w okresie lat 1988-1995 dynamika wzrostu korzystnych zm ian była w olniejsza. Potwierdza to wykres średniego rocznego tempa wzrostu liczebności ludności w g ru p a ch w edług w y k ształcen ia w o k re sach m ięd zy sp iso w y ch lat: 1978-1988 i 1988-1995. Wykształcenie: bez wykształcenia i niepełne podstawowe podstawowe EH zasadnicze zawodowe D średnie (łącznie z policealnymi) wyższe Wykształcenie: wzrost podstawowe zasadnicze zawodowe średnie wyższe -2-1 0 1 2 3 4 % Okresy międzyspisowe: 1977-1988 El 1988-1995 Dynamika liczebności podpopulacji z wykształceniem wyższym w województwie katowickim w okresie międzyspisowym - 6,9% była niższa niż w tym samym okresie w skali kraju - 11,0%, podobnie jak z wykształceniem średnim i policealnym (województwo - wzrost o 13,4%, kraj - o 16,2%).Strukturę ludności według wykształcenia w województwie porównano z danymi krajowymi na wykresie:
Wykształcenie: H UD bez wykształcenia lub niepełne podstawowe podstawowe zasadnicze zawodowe średnie wyższe województwo Porównując strukturę wykształcenia w województwie i w kraju w 1995 r. można stwierdzić wyższy udział ludności z wykształceniem zasadniczym zawodowym w województwie o 6,0 p.p, a o 5,5 p.p z wykształceniem ponadpodstawowym. Mniej osób w województwie posiadało wykształcenie wyższe, studia wyższe ukończyło jedynie 5,9% społeczeństwa województwa katowickiego, gdy przeciętna krajowa wynosiła 6,8%. Znaczne różnice w poziomie wykształcenia występowały podobnie jak w kraju pomiędzy ludnością miast i wsi województwa katowickiego. Ogólna populacja mieszkańców wsi dla których ustalono poziom wykształcenia wynosiła 407 tys. osób i stanowiła około 13% ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej (odpowiednio kraj około 37%). Strukturę ludności miast i wsi województwa katowickiego w wieku co najmniej 15 lat według wykształcenia przedstawiono w poniższym zestawieniu. Poziom wykształcenia ludności w wieku 15 lat i więcej według miejsca zamieszkania Wyszczególnienie 1988 1995 1988 1995 miasto wieś Ludność w wieku 15 lat i więcej 2613 2702 370 407 według poziomu wykształcenia w %: Wyższe 6,3 6,4 2,4 2,6 Średnie 26.4 28,7 16.9 20,1 Zasadnicze zawodowe 30,4 31.4 32,4 35,5 Podstawowe 34,7 30,8 43,5 36,3 Nieukończone podstawowe i bez wykształcenia...24. 2,7 4,8 V
Dysproporcja pomiędzy wykształceniem ludności miast i wsi w województwie katowickim była mniejsza niż w skali kraju. Odsetek osób z wykształceniem wyższym w miastach (6,4%) był prawie 2,5 raza wyższy niż na wsi (2,6%), - w kraju 5-krotnie wyższy. Osób z wykształceniem średnim było w miastach 28,7%, na wsi 20,1%, a więc mniej o około jedną trzecią - w kraju ponad dwukrotnie mniej. Mniej także w skali kraju było osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym na wsi (województwo 35,5%, kraj 28,0%) oraz w mieście (województwo 31,4%, kraj 24,7%). Lata 1988-1995 były okresem szybkiego skracania dystansu edukacyjnego dzielącego ludność wiejską od ludności miejskiej. W 1988 r. prawie co drugi mieszkaniec wsi (43,5%) posiadał jedynie wykształcenie podstawowe. W 1995 r. udział osób z wykształceniem podstawowym zmniejszył się do około jednej trzeciej (36,3%). Odsetek osób bez wykształcenia szkolnego w populacji wiejskiej (5,5%) był dwukrotnie większy niż w miastach (2,7%) niemniej niższy niż w skali kraju (10,8%). Według spisu z 1995 r. występowały także różnice pomiędzy wykształceniem mężczyzn a kobiet. W szczególności wyższy był udział mężczyzn z wykształceniem wyższym i zasadniczym zawodowym. W pozostałych grupach wykształcenia przeważały kobiety co ilustruje poniższy wykres: Wykształcenie: niepełne podstawowe podstawowe zasadnicze zawodowe średnie wyższe 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 % mężczyźni 11 kobiety Według spisu z 1995 r. odsetek kobiet które posiadały wykształcenie ponadpodstawowe wynosił ponad połowę (59,4%) a mężczyzn ponad dwie trzecie (71,9%). Wskaźniki te były bardziej korzystne od struktur krajowych gdzie 56,4% kobiet i 63,8% mężczyzn posiadało wykształcenie ponadpodstawowe. Pesymistycznym akcentem był niższy udział mężczyzn (6,7%) i kobiet (5,3%) w naszym województwie z wykształceniem wyższym (kraj: mężczyźni 7,3%, kobiety 6,4%).
1.5. Struktura ludności według źródeł utrzymania Przedstawiony w niniejszym opracowaniu podział ludności na pracującą zawodowo i bierną zawodowo został dokonany na podstawie bieżącej aktywności zawodowej. Zasady m etodologiczne wyodrębniania poszczególnych zbiorowości uwzględniają zalecenia Międzynarodowej Organizacji Pracy. Do ludności pracującej zaliczono osoby w wieku 15 lat i więcej, które w ciągu 1 tygodnia poprzedzającego moment spisu, tj. w dniach od 11 do 17 maja 1995 r. (zwanym też badanym tygodniem): przepracowały zarobkowo przynajmniej 1 godzinę lub pomagały bezpłatnie w rodzinnym gospodarstwie rolnym bądź w innej działalności gospodarczej, nie pracowały (np. z powodu choroby, urlopu, przerwy w działalności zakładu), ale formalnie miały pracę. Do bezrobotnych zaliczono osoby, które spełniały jednocześnie następujące warunki: były w wieku: kobiety 15-59 lat, mężczyźni 15-64 lata, nie zostały zaliczone do kategorii pracujących, aktywnie poszukiwały pracy, były gotowe podjąć pracę w badanym lub następnym tygodniu. Pracujący i bezrobotni tworzą zbiorowość czynnych zawodowo. Osoby nie zaliczone do pracujących lub bezrobotnych stanowią grupę biernych zawodowo, składającą się z osób, które: posiadają niezarobkowe źródło, np. emeryturę, rentę (inwalidzką, rodzinną), zasiłek wychowawczy, dochód z własności, pozostają na utrzymaniu członka rodziny. W maju 1995 roku zbiorowość czynnych zawodowo województwa stanowiła 1621 tys., to znaczy 41,1% ogółu badanej ludności, a biernych zawodowo 2320 tys. (58,9% ). Struktura ludności według źródeł utrzymania Ludność Wyszczególnienie województwo kraj w tys. w odsetkach Ogółem 3941 100,0 100,0 Czyimi zawodowo 1621 41.1 44,8 pracujący 1453 36,8 39,3 bezrobotni 168 43 5,5 Bierni zawodowo 2320 58,9 55,2 posiadający niezarobkowe źródło utrzymania 868 22,0 23,6 utrzymywani 1452 36,9 31,6
Procentowy udział ludności czynnej zawodowo w ogólnej liczbie ludności województwa katowickiego (41,1%) był niższy niż wskaźnik krajowy (44,8%), niższy był udział zarówno pracujących, jak i bezrobotnych. Na każde 100 osób pracujących przypadało 171 osób które nie pracowały, to znaczy: bezrobotnych, posiadających niezarobkowe źródło utrzymania i utrzymywanych. Odpowiedni wskaźnik w skali kraju wynosił 155 osób. Współczynnik obciążenia ekonomicznego pracującej ludności miast województwa wyniósł 178 osób na 100 pracujących i był wyższy niż na wsi - 134 osoby na 100 pracujących. Mieszkańcy miast stanowili 84,5% ogółu pracujących (wsi - 15,5%). Podobnie wśród osób które nie pracowały (biernych zawodowo i bezrobotnych) udział m ieszk ań có w w si był niew ielki i w ynosił 12% (u d z ia ł lu d n o ści w si w ludności ogółem 13,4%). Podział ludności ogółem na czynnych i b iern y ch zawodowo w zależności od m iejsca zam ieszk an ia przedstawiono na wykresie:.. 40,5% 45,2% 59,5% 54,8% miasto wieś ludność czynna zawodowo ludność bierna zawodowo Zbiorowość osób poszukujących pracy w maju 1995 roku rekrutowała się z ludności w wieku 15 lat i więcej o różnych źródłach utrzymania i wynosiła w województwie katowickim 238 tys. osób. Omawiana grupa osób składała się z bezrobotnych (69,3%), pracujących (15,7%) i biernych zawodowo (15,0%). Wśród poszukujących pracy przeważały kobiety (58,7%). 1.6. Aktywność zawodowa ludności Podstawą analizy przy badaniu aktywności zawodowej była zbiorowość ludności w wieku 15 lat i więcej. Miarą porównywania aktywności zawodowej w przekroju terytorialnym jest współczynnik aktywności zawodowej liczony jako udział ludności czynnej zawodowo (pracującej i bezrobotnej) w ogólnej liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej. W maju 1995 roku omawiana grupa ludności liczyła 3109 osób i składała się z 1621 tys. czynnych zawodowo (pracujących i bezrobotnych) oraz 1489 tys. biernych zawodowo. Współczynnik aktywności zawodowej w województwie katowickim wynosił 52,1% i był najniższy w kraju po województwie wałbrzyskim (49,4%). Wskaźnik krajowy osiągnął wielkość 57,9%.
Strukturę ludności według aktywności zawodowej przedstawiono w poniższej tablicy. Aktywność zawodowa ludności w wieku 15 lat i więcej według płci i miejsca zamieszkania Wyszczególnienie Ogółem w tys. Czynni zawodowo razem pracujący bezrobotni w % ogółem Bierni zawodowo Ogółem 3109 52,1 46,7 5,4 47,9 mężczyźni 1486 61,2 56,7 4,5 38.8 kobiety V: 1623¾ Vv: ' : :43,8: 37,6 : 56,2 Miasta 2702 45,4 48,9 mężczyźni 1288 60,2 55,4 4,8 39,8 kobiety 1414 42,9 36,4 6,5 ; 57,i Wieś 407 58^ 55,3 3,2 41,5 mężczyźni 198 67,7 652 32,3 kobiety 209 : 49,8 46,4 Na każde 100 osób w wieku 15 lat i więcej w województwie przypadało: 47 pracujących (kraj -51), 5 bezrobotnych (kraj - 7) oraz 48 biernych zawodowo (kraj - 42). Odpowiednie relacje w miastach to: 45,6,49, a na wsi 55,3,42. Aktywność zawodowa ludności wiejskiej była wyższa niż w miastach, gdzie udział osób biernych zawodowo w wieku 15 lat i więcej wynosił jedynie 41,5%, gdy w miastach 48,8%. Wyższa aktywność zawodowa na wsi wynikała głównie z możliwości wykonywania pracy we własnych gospodarstwach rolnych zarówno przez użytkownika, jak również przez członków rodziny. Należy jednak podkreślić, że udział ludności wiejskiej w ludności ogółem w województwie katowickim był jednym z niższych w skali kraju. 1.7. Ludność pracująca Według danych ze spisu w 1995 roku zbiorowość pracujących liczyła 1453 tys. osób, 1228 tys. w miastach i 225 tys. na wsi.w silnie zurbanizowanym województwie katowickim mieszkańcy miast stanowili ponad cztery piąte (84,5%) ogółu osób pracujących (kraj 56,5%), natomiast mieszkańcy wsi 15,5% (kraj 43,5%). W rolnictwie, łowiectwie i leśnictwie pracowało 144 tys. osób (około 10% pracującej ludności województwa), w tym około 135 tys. w indywidualnych gospodarstwach rolnych. Zaangażowanie zawodowe ludności mierzone wskaźnikiem zatrudnienia w zależności od ekonomicznych grup wieku i miejsca zamieszkania przedstawiono w poniższej tablicy.
'Wskaźnik zatrudnienia według ekonomicznych grup wieku i miejsca zamieszkania Wskaźnik zatrudnienia ogółem miasto Ogółem 55.4 f w tym: Przedprodukcyjny Produkcyjny 585 mobilny 18-24 lata 25-34, 35-44 niemoralny 62,2 Poprodukcyjny Najwyższe zaangażowanie zawodowe ludności wystąpiło w wieku produkcyjnym, mobilnym, w grupach wiekowych: 35-44 lata - 73,1% ogółu ludności w tej grupie wieku (kraj 76,5%) oraz 25-34 lata - 68,8% (kraj 71,5%), a nieco niższe w grupie: 18-24 lata - 42,1% (kraj 39,0%). W wieku poprodukcyjnym (mężczyźni 65 lat i więcej, kobiety 60 lat i więcej) pracowała około jedna dziesiąta tej zbiorowości (w mieście 6,7%, na wsi 27,1%). Zaangażowanie zawodowe na wsi było wyższe niż w mieście w każdej grupie wieku, przy czym różnica ta była największa w wieku poprodukcyjnym i wynosiła 20,4 punktów procentowych, oraz w wieku niemobilnym (mężczyźni liczący 45-64 lata i kobiety 45-59 lat) - 16,4 p.p. Ponad połowa ludzi młodych na wsi (wiek 18-24 lata) pracowała gdy odpowiedni udział dla miast wynosił około 41%. Wyższe zaangażowanie zawodowe mieszkańców wsi wynika z możliwości pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych. Globalna struktura pracujących według sektora gospodarki narodowej wykazała dużą przewagę sektora publicznego nad sektorem prywatnym (obejmującym własność prywatną i spółdzielczą), co ilustruje poniższa tablica.
Ludność pracująca według sektora gospodarki narodowej Sebor prywatny w /ym Wyszczególnienie Ogółem w tys. publiczny razem pracownicy najemni pracujący na rachunek własny i gospodarujący pomagający pracującym na rachunek własny i gospodarującym w % ogółem Ogółem 1453 59,4 40,6 20,1 13,4 4,0 mężczyźni 842 61,4 38,6 20,3 14,8 1,5 kobiety 611 56,6 43,4 19,9 11,3 7,5 Miasta 1228 62,6 37,4 21,1 11,4 2,0 mężczyźni 714 63,9 36,1 21,0 12,5 1,0 kobiety 514 60,7 39,3 21,2 9,8 3,7 Wieś 225 42,1 57,9 14,9 24,2 15,2 mężczyźni 129 47,6 52,4 16,3 37,2 5,6 kobiety 96 34,7 653 13,0 19.1 28,0 Z ogólnej liczby pracujących w województwie katowickim w sektorze publicznym pracowała większość omawianej zbiorowości - 863 tys. osób (59,4%), a w sektorze prywatnym 590 tys. osób. W miastach zaznaczyła się przewaga sektora publicznego, gdyż z 1228 tys. osób pracujących w miastach, 768 tys. pracowało w sektorze publicznym (62,6%). Na wsi sytuacja przedstawiała się odmiennie: z 225 tys. pracujących na wsi ponad połowa (57,9%) pracowała w sektorze prywatnym, w tym: 24,2% ogółu jako pracujący na własny rachunek i gospodarujący, 15,2% jako pomagający w/w i 14,9% jako pracownicy najemni. Zróżnicowanie struktury pracujących według sektora gospodarki dla obu płci zaznaczyło się wyraźnie. Znacznie większy był udział pracujących mężczyzn w sektorze publicznym niż kobiet zarówno w miastach jak i na wsi. Kobiety natomiast dominowały w sektorze prywatnym wsi, w szczególności 65,3% kobiet mieszkających na wsi pracowało w sektorze prywatnym w tym około 19% na rachunek własny, a 28% jako pomagające pracującym i gospodarującym na rachunek własny. W skali kraju struktura pracujących według sektorów własności była odmienna niż w w o jew ó d ztw ie k ato w ick im. P rzew ażało z a tru d n ien ie w sektorze prywatnym co ilustruje sektor publiczny sektor prywatny województwo wykres:
W skali województwa przeważali pracujący w górnictwie i kopalnictwie, działalności produkcyjnej oraz handlu i naprawach (51,5% ogółu pracujących). W miastach najwięcej osób pracowało w działalności produkcyjnej (20,3%), w górnictwie i kopalnictwie (20,2%) oraz w handlu i naprawach (13,1%), natomiast na wsi 36,4% w rolnictwie, w tym w rolnictwie indywidualnym 34,0% ogółu pracujących na wsi, a w działalności produkcyjnej i górnictwie łącznie 32,4%. Ludność pracująca według wybranych sekcji EKD Ogółem w tys. Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo razem w tym rolnictwo indywidualne Wyszczególnienie Górnictwo i kopalnictwo Działalność produkcyjna Budownictwo Handel i naprawy Transport, składowanie i łączność Edukacja Ochrona zdrowia i opieka socjalna w % ogółem Ogółem 1453 9,9 9,3 19,6 19,7 6,9 12,2 6,0 5,6 6,0 mężczyźni 842 8,4 7,6 29,6 21,2 9,9 8,6 6,8 1.8 1,5 kobiety 611 12.0 12,0 5,7 17,6 2.8 17,1 4,9 10,9 12,3 Miasta 1228 5,0 4,7 20,2 20,3 7,2 13,1 6,3 6.0 6.5 mężczyźni 714 4,5 4,1 30,4 21,7 10,2 9,3 7,1 2,0 1,6 kobiety 514 5.8 5,6 6,2 18,4 3,1 18,4 5.2 11,6 13,3 Wieś 225 36,4 34,0 15,9 16,5 5,2 6,8 4,5 3,6 3.0 mężczyźni 129 30,2 27,6 25,2 18,6 8,5 4,2 5,1 1,0 0,7 kobiety 96 44,8 42,9 3,4 13,8 0,9 10,3 3,6 7,1 6.8 Dysproporcje w strukturze pracujących według płci i sekcji działalności spowodowane były silną feminizacją takich sekcji działalności jak handel, edukacja, ochrona zdrowia i opieka socjalna oraz rolnictwo gdzie pracowało ponad 52,3% ogółu pracujących kobiet, gdy jednocześnie w omawianych sekcjach pracowało jedynie 20,3% ogółu pracujących mężczyzn. Mężczyźni dominowali natomiast w typowo męskich zawodach: w działalności produkcyjnej, górnictwie i kopalnictwie, budownictwie i transporcie (67,5% ogółu pracujących mężczyzn). W maju 1995 roku 37 tys. osób pracujących (21 tys. mężczyzn i 16 tys. kobiet) poszukiwało innej pracy niż ta, którą dotychczas wykonywali. Osoby te stanowiły 15,7% wszystkich poszukujących pracy i 2,6% ogółu pracujących. Zbiorowość pracujących i poszukujących pracy składała się głównie z osób z wykształceniem średnim i policealnym (42,0%) oraz zasadniczym zawodowym (36,2%).