STRATEGIA ROZWOJU WSPÓŁPRACY MIASTA LUBARTÓW Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI do roku 2020

ZAŁĄCZNIK NR 1 do Uchwały nr. Rady Miasta Lubartów z dnia.. 2014 roku STRATEGIA ROZWOJU WSPÓŁPRACY MIASTA LUBARTÓW Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI do roku 2020 Opracował zespół: dr Mariusz Wiktor Sienkiewicz mgr Elżbieta Harańczuk ul. Unicka 4, pok. 206 20 126 Lublin Tel./fax 081 442 00 15 e-mail: fundacja@rozwojlokalny.pl

Spis treści WSTĘP... 3 DEFINICJE... 4 PODSTAWY PRAWNE współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi... 5 ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE... 6 WSPÓŁPRACA MIĘDZYSEKTOROWA... 7 Uwarunkowania współpracy międzysektorowej... 7 Zasady współpracy międzysektorowej... 12 Model współpracy międzysektorowej... 17 Zarządzanie modelem współpracy jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych... 24 WSPÓŁPRACA SAMORZĄDU LOKALNEGO Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI PRZYKŁADY DOBRYCH PRAKTYK... 25 DIAGNOZA... 32 Analiza potencjału samorządu Miasta Lubartów i organizacji pozarządowych... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Współpraca Miasta Lubartów z organizacjami pozarządowymi... 32 Efektywność współpracy... 45 Kultura współpracy... 47 Analiza SWOT współpracy Gminy Miejskiej Lubartów z Organizacjami Pozarządowymi... 53 Problemy i ich przyczyny.... 62 Misja cel generalny strategii... 65 CELE STRATEGICZNE I OPERACYJNE... 66 SYSTEM WDRAŻANIA I MONITOROWANIA... 69 PROMOCJA I INFORMOWANIE O STRATEGII... 71 Fundacja Centrum Rozwoju Lokalnego Strona 2

WSTĘP Niniejszy dokument powstał w ramach projektu Włącz się w dialog. Program współpracy samorządu ze społecznością lokalną Miasta Lubartów na rzecz rozwoju dialogu obywatelskiego. Projekt współfinansowany jest ze środków Unii Europejskiej w Ramach Europejskiego Funduszu Społecznego na lata 2007-2013. Celem projektu jest wzmocnienie jakości, efektywności i rozwój konsultacji społecznych na ternie Miasta Lubartów poprzez nabycie przez uczestników projektu praktycznej wiedzy i umiejętności w zakresie planowania oraz wdrażania narzędzi i technik konsultacyjnych. Projekt skierowany jest do przedstawicieli samorządu i jego jednostek organizacyjnych oraz do organizacji pozarządowych z ternu miasta Lubartów, które aktywnie uczestniczą w procesie konsultacji społecznych oraz planują włączenie się do dialogu społecznego. W założeniu Projekt przyniesie następujące efekty: Umiejętne zorganizowanie i przeprowadzenie konsultacji społecznych Usprawnienie procesu stanowienia prawa miejscowego oraz aktów administracyjnych Utworzenie internetowej platformy komunikacyjnej Wdrożenie pracowników Urzędu Miasta Lubartów do koordynowania procesów konsultacji społecznych Wzmocnienie i rozwój dialogu społecznego w celu ułatwienia współpracy administracji samorządowej z organizacjami pozarządowymi Zwiększenie poziomu zaangażowania społeczności miasta Lubartów w procesy decydowania i tworzenia polityk publicznych. Opracowana Strategia Współpracy Miasta Lubartów z organizacjami pozarządowymi jest jednym z najważniejszych produktów Projektu i stanie się przedmiotem konsultacji z mieszkańcami Lubartowa. Nadrzędnym założeniem niniejszego opracowania jest to, że współpraca organizacji pozarządowych i sektora publicznego jest oparta na współmiernych wartościach, takich jak dobro społeczności lokalnej, troska o słabszych i potrzebujących mieszkańców wspólnoty. Współdziałanie JST-NGO przynosi zatem znaczące, wymierne korzyści lokalnej społeczności, wpływa na poprawę jakości życia mieszkańców oraz pozwala skuteczniej rozwiązywać problemy społeczne. Wyniki ankiet przeprowadzonych w ramach prac nad strategią, analiza czynników wewnętrznych i zewnętrznych (SWOT) warunkujących współpracę międzysektorową wskazują, ze powyższe tezy podzielają zarówno przedstawiciele administracji publicznej jak i organizacji pozarządowych. Głównym założeniem w ramach niniejszej strategii jest wzmocnienie współpracy organizacji non-profit samorządu Miasta Lubartów na rzecz lokalnych społeczności. Z jednej istotne znaczenie ma rozwój zakresu współpracy międzysektorowej, z drugiej zaś systematyczna poprawa warunków, w których współpraca jest realizowana (technicznych, komunikacji, systemu wymiany informacji, porozumiewania się ze społecznością lokalną). Fundacja Centrum Rozwoju Lokalnego Strona 3

DEFINICJE Organizacja pozarządowa prawna definicja organizacji pozarządowej pojawiła się wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536). Zgodnie z ustawą (art. 3, ust. 2) za organizacje pozarządowe uznaje się osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej, które nie są jednostką sektora finansów publicznych (w rozumieniu przepisów o finansach publicznych) i nie działają w celu osiągnięcia zysku, a zatem są to fundacje i stowarzyszenia, ale również związki zawodowe, organizacje samorządu gospodarczego i zawodowego. Rzadziej stosowane są takie określenia jak: organizacje charytatywne, organizacje nonprofit, organizacje społeczne, organizacje wolontarystyczne, organizacje obywatelskie III sektor. III sektor, organizacje III sektora nazwa stosowana wobec ogółu organizacji pozarządowych. Określenie nawiązuje do podziału dzielącego aktywność społeczno-gospodarczą nowoczesnych państw demokratycznych na trzy sektory (obok instytucji państwa administracji publicznej, sektora państwowego pierwszego sektora) oraz podmiotów nastawionych na zysk (biznesu, sektora prywatnego drugiego sektora) istnieją organizacje, które ani nie są nastawione na zysk (non-profit), ani nie stanowią elementu struktury państwa są zatem trzecim sektorem. NGO skrót od angielskiego non-governmental organizations organizacje pozarządowe. Organizacje non-profit organizacje nie nastawione na zysk, sektor non-profit ogół organizacji nie nastawionych na zysk. JST jednostka samorządu terytorialnego mówiąc o JST chodzi zawsze o jednostki samorządu terytorialnego działające na danym obszarze (w przypadku niniejszej strategii - samorząd gminy miejskiej Lubartów. Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (UDPP) w ramach niniejszej strategii chodzi zawsze o ustawę z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. 2003 nr 96 poz. 873 z pózn. zm.). Współpraca międzysektorowa pojęcie to w ramach niniejszej strategii odnosi się zawsze do współpracy organizacji pozarządowych i sektora publicznego, w szczególności jednostek samorządu terytorialnego. Nie obejmuje natomiast współpracy pomiędzy sektorami komercyjnym i non-profit lub współpracy biznesu z samorządem (np. partnerstwa publiczno-prywatnego). Ustawa o samorządzie gminnym - Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U.2001.142.1591 z poźn. zmianami) stanowi również faktyczną podstawę prawną w zakresie współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi. Ustawa o systemie oświaty - Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) Ustawa o pomocy społecznej - Art. 25 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r., Nr 175, poz. 1362 z poźn. zmianami). Dialog obywatelski to forma kontaktu między władzą państwową a organizacjami trzeciego sektora, polegająca na wzajemnym przekazywaniu sobie opinii, informacji czy ustaleń dotyczących celów, instrumentów i strategii wdrażania polityki publicznej. Nie należy go mylić z dialogiem społecznym, rozumianym jako komunikacja między władzami publicznymi, związkami zawodowymi i organizacjami Fundacja Centrum Rozwoju Lokalnego Strona 4

pracodawców dotycząca zbiorowych stosunków pracy (zbiorowego prawa pracy). Uczestnikami dialogu obywatelskiego - obok władz publicznych - są bowiem nie tylko tradycyjnie rozumiani partnerzy społeczni, ale także organizacje pozarządowe, działające na różnych płaszczyznach: społecznej, ekonomicznej, światopoglądowej, zawodowej lub terytorialnej. Z tego względu przedmiotem dialogu obywatelskiego nie są wyłącznie problemy związane z miejscem pracy (zakładu, branży, sektora gospodarki), ale wszelkie zagadnienia związane z miejscem grup obywateli w państwie i społeczeństwie. Polityka publiczna to suma systemowych i porządkowych działań, które podejmowane są dla rozwiązywania najważniejszych problemów, które dotykają mieszkańców lokalnych społeczności. Obejmuje ona trzy kluczowe sfery - koncepcje rozwiązań problemów, działania publiczne (ich produkty), a także rezultaty tych działań (wpływ działań na dobrostan obywateli). Polityki publiczne są zazwyczaj tworzone i wykonywane w warunkach partnerskiego współdziałania różnych podmiotów, począwszy od władz lokalnych poprzez organizacje obywatelskie, aż po indywidualnych obywateli. Zadania publiczne to działania, które podejmuje administracja samorządowa w ramach ustaw określających zakres ich kompetencji. Płaszczyzna zawiera zatem opis współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi przy realizacji zadań publicznych z wykorzystaniem różnych form współpracy finansowej i niefinansowej. Infrastruktura współpracy to ogół lokalnie ukształtowanych czynników wpływających na funkcjonowanie organizacji pozarządowych oraz na współpracę pomiędzy sektorem samorządowym a trzecim sektorem. Lokalny Indeks Jakości Współpracy to narzędzie badawcze i wypracowana metodologia badania pozwalająca na monitorowanie jakości współpracy JST-NGOs. Kapitał społeczny - to wynikająca z zaufania oraz obowiązujących norm i wzorów postępowania zdolność obywateli do mobilizacji i łączenia zasobów, która sprzyja kreatywności oraz wzmacnia wolę współpracy i porozumienia w osiąganiu wspólnych celów. Relacje, które budowane są na zaufaniu sprzyjają współpracy, komunikacji i kreatywności oraz wiążą jednostkę ze społeczeństwem w sposób. umożliwiający jej współdziałanie z innymi i realizowanie wspólnych celów. Charakter tych relacji uwarunkowany jest przede wszystkim cechami struktury społecznej a więc normami, wzorcami, wartościami i kompetencjami społecznymi. Zaufanie lub jego brak jest efektem realnych doświadczeń i kształtuje siłę w praktyce życia społecznego. Wymaga zatem stabilnego oparcia w infrastrukturze społecznej, rozumianej szeroko jako instytucje, sieci i przestrzenie, w których relacje te mogą przebiegać.. PODSTAWY PRAWNE współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi Przedstawione w niniejszym rozdziale akty prawne stanowią wyłącznie część przepisów regulujących zasady współpracy pomiędzy administracją publiczną i organizacjami pozarządowymi, a ich wybór został dokonany w oparciu o dwie przesłanki. Z jednej strony pod uwagę wzięto obszar realizacji niniejszej Strategii i jego charakterystyczne cechy, a tym samym, główne priorytety i zadania samorządu gminnego. Z drugiej strony Fundacja Centrum Rozwoju Lokalnego Strona 5

podstawę wyboru stanowiły natomiast zadeklarowane przez organizacje cele statutowe, a co za tym idzie charakter i profil organizacji pozarządowych funkcjonujących na terenie Gminy Ustawa o działalności pożytku publicznego (UDPP) z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. 2003 nr 96 poz. 873 z pózn. zm.). Ustawa obejmuje swoim zakresem głównie stowarzyszenia, fundacje (z wyłączeniem fundacji tworzonych przez partie polityczne) oraz kościelne (wyznaniowe) osoby prawne, jeśli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego. Ustawa reguluje również prowadzenie działalności pożytku publicznego przez organizacje pozarządowe, tryb, zasady i formy zlecania realizacji zadań publicznych przez administracje publiczna organizacjom pozarządowym, uzyskiwanie przez organizacje statusu organizacji pożytku publicznego oraz nadzór nad działalnością organizacji pożytku publicznego, a także warunki wykonywania świadczeń przez wolontariuszy. Ustawa o samorządzie gminnym - Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U.2001.142.1591 z poźn. zmianami) stanowi również faktyczną podstawę prawną w zakresie współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi. Art. 7 niniejszej ustawy, wśród zadań własnych gminy, wymienia bowiem w ust. 19 współpracę i działalność na rzecz organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873, z późn. zm.). Ustawa o systemie oświaty - Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) dotyczy w zasadzie niewielkiego wycinka współpracy pomiędzy samorządem gminnym, a organizacjami pozarządowymi. W praktyce jej przepisy najczęściej stanowią podstawę prawną do przekazania dotacji na rzecz szkół niepublicznych. Art. 90 niniejszej ustawy stanowi, iż dotację z budżetu gminy otrzymują: niepubliczne przedszkola, w tym specjalne, oraz szkoły podstawowe i gimnazja, w tym z oddziałami integracyjnymi, prowadzone przez osoby fizyczne lub osoby prawne m.in. fundacje i stowarzyszenia. Ustawa o pomocy społecznej - Art. 25 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r., Nr 175, poz. 1362 z poźn. zmianami) stanowi, iż organy administracji rządowej i samorządowej, w tym gmina, mogą zlecać realizację zadań z zakresu pomocy społecznej m.in. organizacjom pozarządowym, udzielając im dotacji na finansowanie lub dofinansowanie realizacji zleconego zadania. Tym samym niniejsza ustawa reguluje zasady współpracy pomiędzy samorządem gminnym, a organizacjami pozarządowymi, prowadzącymi działalność w zakresie pomocy społecznej. Przepis ten zapewnia m.in. możliwość współpracy organizacji pozarządowych z Gminnymi Ośrodkami Pomocy Społecznej przy realizacji zadań z zakresu walki z wykluczeniem społecznym. Należy jednakże zauważyć, że dofinansowanie lub powierzanie zadań nie może dotyczyć ustalania uprawnień do świadczeń, opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz wypłaty świadczeń socjalnych. ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE Strategia Współpracy Miasta Lubartów z Organizacjami Pozarządowymi do 2020 roku została w ramach 6 warsztatów strategicznych realizowanych w okresie marzec-kwiecień 2014 roku oraz wkładu intelektualnego ekspertów Fundacji Centrum Rozwoju Lokalnego. Prace obejmowały analizę sytuacji w zakresie współpracy międzysektorowej (analiza SWOT), analiza dostępnych, obowiązujących dokumentów (plany roczne Fundacja Centrum Rozwoju Lokalnego Strona 6

współpracy, sprawozdania z realizacją zadań publicznych), danych statystycznych publikowanych przez GUS, innych ogólnodostępnych dokumentów. Model współpracy miedzysektorowejrozpoczyna interpretacja ustawowych zasad współpracy w trzech jej płaszczyznach. Następnie każda z płaszczyzn analizowana jest według jednolitego schematu. i podzielona na części składowe, nazwane obszarami. Każdy obszar opisywany jest z perspektywy realizacji 6 zasad: efektywności, pomocniczości, jawności, suwerenności stron, uczciwej konkurencji i partnerstwa - które tym samym stają się osią całości modelu. Kolejnym krokiem jest określenie narzędzi/wzorców działania, które wskazują rozwiązania niezbędne do właściwej realizacji współpracy w danym obszarze. Te same narzędzia/działania mogą pojawiać się kilkakrotnie w różnych obszarach modelu ze względu na wielość spełnianych przez nie funkcji (np. informacyjną i integracyjną). Ostatnim elementem modelu są wskaźniki, które stanowić mają podstawę pomiaru: czy i w jaki sposób realizowana jest współpraca w danym obszarze. Zadaniem modelu współpracy jest przedstawienie optymalnego, ale też siłą rzeczy uproszczonego stanu idealnej współpracy. Tym samym model może stać się punktem odniesienia dla samorządów i organizacji pozarządowych w ich praktycznych działaniach. Model, jak każdy schematyczny opis, nie zawiera wszystkich aspektów, które odbiorcy mogą uznać za ważne dla osiągnięcia sukcesu we współpracy. Przeprowadzone badania i analizy wskazują jednak na istnienie trzech istotnych płaszczyzn współpracy. Model współpracy opiera się na 3 płaszczyznach: Płaszczyzna I: Współpraca jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych w zakresie tworzenia polityk publicznych Płaszczyzna II: Współpraca jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi w zakresie realizacji zadań publicznych Płaszczyzna III: Infrastruktura współpracy, tworzenie warunków do społecznej aktywności WSPÓŁPRACA MIĘDZYSEKTOROWA 1 Uwarunkowania współpracy międzysektorowej Analiza czynników kształtujących współpracę między organizacjami pozarządowymi a podmiotami sfery publicznej w Polsce rodzi pewne trudności i wskazuje na konieczność przeprowadzenia wtórnej interpretacji wyników publikowanych badań 2 poprzez pokazanie ich w szerszym tle. Wynika o z faktu, że większość badań koncentruje się na określeniu i uchwyceniu istniejącego stanu rzeczy, wskazując jak 1 Źródło: Departament Pożytku Publicznego Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej www.pozytek.gov.pl 2 Szczegółowe wyniki badań znajdują się w : E. Bogacz-Wojtanowska, M. Dutkiewicz, K. Górniak, G. Makowski, A. Stokowska: Raport cząstkowy nt. współpracy międzysektorowej (na podstawie badań jakościowych), Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2010 Fundacja Centrum Rozwoju Lokalnego Strona 7

wygląda, jak przebiega i jakie formy przyjmuje współpraca międzysektorowa ale pomijając to co tę współpracę kształtuje. Uwarunkowania współpracy międzysektorowej są rozpatrywane w wymiarach 3 : stan, sposób funkcjonowania oraz potencjał wewnętrzny trzeciego sektora i jego podmiotów, uwarunkowania wynikające z otoczenia zewnętrznego trzeciego sektora i w procesach, które dotyczą partnerów z jego otoczenia, kwestie dotyczące pewnych ogólnych właściwości życia społecznego i jego instytucji. Na jakość współpracy pomiędzy administracją publiczną i organizacjami pozarządowymi ma wpływ w głównej mierze to jak organizacje działają i w jakim stanie się znajdują (czynniki wewnętrzne determinujące współpracę), czyli: 1. potencjał społeczno-finansowo-organizacyjny, 2. sprawczość organizacji, 3. mobilizacja do działania z innymi partnerami społecznymi. Diagnozując potencjał trzeciego sektora zazwyczaj wskazuje się jego braki, deficyty, zaniedbania i niski poziom profesjonalizacji działań, co negatywnie wpływa na współpracę z administracja publiczną i stawia podmioty NGO na słabszej pozycji. Niski potencjał umożliwia definiowanie przez władze lokalne organizacji pozarządowych jako petentów (klientów) ubiegających się o środki finansowe nie zaś jako partnerów, z którymi należy uzgadniać kierunki działania czy sposoby realizacji zadań publicznych. Na niski potencjał NGO składają się następujące czynniki: zła sytuacja finansowa organizacji pozarządowych, trudności w zachowaniu ciągłości finansowania działań, nikłe zaplecze społeczne, niewielkie zasoby ludzkie (aktywność wielu organizacji oparta jest na pracy wolontariuszy i społeczników nie są w stanie systematycznie zarządzać organizacjami a ich działania często maja charakter spontaniczny a nawet przypadkowy), co bezpośrednio przekłada się na małą skalę i niską jakość podejmowanych przedsięwzięć. Sprawia to, że organizacje pozarządowe często postrzegane SA jako nieprzewidywalne i trudne do zaakceptowania przez administrację samorządową jako stały partner współpracy. Podmioty trzeciego sektora, szczególnie te mniejsze, mają również problemy natury organizacyjnej: nie dysponują odpowiednim zapleczem infrastrukturalnym (lokal, wyposażenie w sprzęt biurowy) nie korzystają z nowych technologii nie radzą sobie z zarządzaniem (prowadzenie dokumentacji, księgowości, aspekty prawne i propagowanie działań). 3 Artykuł Uwarunkowania współpracy międzysektorowej co wynika z badań Katarzyna Górniak numer specjalny kwartalnika Trzeci sektor 2010/2011. Fundacja Centrum Rozwoju Lokalnego Strona 8

Są to ewidentne przeszkody w rozwoju organizacji pozarządowych utrudniające kształtowanie relacji z administracją publiczną i utrwalającą duże dysproporcje między stronami współpracy. Kolejnym elementem kształtującym współpracę międzysektorową jest poczucie sprawstwa, rozumianym jako zainteresowanie NGO sprawami ogólnymi, nieograniczanie się tylko do własnych interesów i problemów, dostrzeganie powiązań między własnymi interesami a pożytkiem publicznym, zdolność do postrzegania długofalowych korzyści i umiejętność wykorzystywania swoich atutów a także przekonanie, że rezultaty ich pracy przyczyniają się do kształtowania pożytku publicznego 4 Tam gdzie organizacje mają poczucie sprawstwa współpraca z administracją publiczną jest wielostronna, zróżnicowana i oparta na prawdziwym współdziałaniu a tym samym współpraca będzie bardziej partnerska. Ważnym czynnikiem kooperacji pomiędzy organizacjami pozarządowymi a sektorem publicznym jest również sam poziom współpracy pomiędzy samymi organizacjami zarówno na poziomie działań merytorycznych (koordynacja, ustalanie, wspólne prowadzenie działań) oraz na poziomie reprezentacji czy wspierania innych organizacji pozarządowych. Powodem tego jest niechęć samych organizacji do partycypacji i współpracy z innymi. Sama kondycja organizacji pozarządowych nie determinuje ostatecznie jakości współpracy międzysektorowej. Innym równie ważnym aspektem są uwarunkowania zewnętrzne. Należą do nich: 1. nastawienie przedstawicieli administracji publicznej do organizacji pozarządowych i idei współpracy (poziom mentalności i świadomości), 2. tradycja współpracy 3. poziom legislacji, 4. polityczne uwarunkowania funkcjonowania podmiotów władzy (poziom sprawowania polityki), 5. jakość lokalnych sieci powiązań. Otwartość lub zamknięcie się na działania podmiotów trzeciego sektora rzutuje na jakość współpracy w bardzo dużym stopniu. Im bardziej przychylne są władze organizacjom, świadome ważności i potrzeby ich istnienia oraz podejmowanych przez organizacje działań tym współpraca jest skuteczniejsza, sprawniejsza i bardziej kompleksowa. Główne zarzuty wskazane w badaniach i analizach skierowane pod adresem przedstawicieli administracji publicznej dotyczą: definiowania przez urzędników swojej roli jako głównego rozgrywającego w sferze publicznej, niskiego poziomu świadomości zasad i procedur organizujących społeczeństwo oparte na zasadach demokratycznych oraz partycypacyjnych, traktowania współpracy jako formalnego, wymuszonego obowiązku instrumentalnego traktowania organizacji pozarządowych i stereotypowego ich postrzegania, braku merytorycznego przygotowania do pełnienia swojej funkcji przez urzędników oddelegowanych do współpracy z organizacjami pozarządowymi, brak rozeznania w działaniach organizacji pozarządowych na własnym terenie. 4 M. Misztal: Dialog obywatelski w Polsce Fundacja Centrum Rozwoju Lokalnego Strona 9

Kolejnym ważnym aspektem są doświadczenia w dotychczasowej współpracy (tradycja) a więc w jaki sposób współpraca została nawiązana i w jaki sposób się rozwijała (formy i zakres współpracy oraz wzajemne nastawienie), bowiem przeszłe doświadczenia rzutują na dalszą współpracę jej instytucjonalizację i profesjonalizm. Duże znaczenie dla kształtu współpracy międzysektorowej mają uwarunkowania prawne 5. Prawo jest inicjatorem współpracy od jakości przepisów i ich interpretacji zależy rozwój współpracy mogą sprzyjać współpracy lub stanowić przeszkodę w jej budowaniu. Zdania badaczy tego aspektu współpracy są podzielone. Z jednej strony część wyników prezentowanych badań wskazuje na pozytywne konsekwencje wprowadzenia UDPP: docenienie roli organizacji pozarządowych, inicjowanie nawiązywania współpracy na wielu płaszczyznach, wprowadzenie zasad regulujących współpracę (przejrzystość), uporządkowanie kwestii przekazywania środków. Z drugiej strony (szczególnie w przypadku bardziej pogłębionych analiz) pojawiają się głosy, że realne skutki obowiązywania ustawy nie są aż tak pozytywne: tworzy się układ Zleceniodawca (administracja publiczna) Wykonawca (organizacja pozarządowa), co sprzyja utrzymywaniu relacji hierarchicznych, pojawia się nadmierny formalizm podejmowanych działań, utrwalają się procesy prowadzące do oligarchii podziału w obrębie trzeciego sektora na organizacje o stabilnej sytuacji i podmioty mniejsze, działające spontanicznie, o słabej kondycji, które są marginalizowane w procesie współpracy. Innym czynnikiem zewnętrznym wpływającym na jakość współpracy międzysektorowej jest sposób uprawiania polityki lokalnej 6 przez samorząd. Badania wykazały, ze specyfiką polskiej rzeczywistości lokalnej jest nadmierna sieć osobistych relacji między sektorem publicznym a organizacjami pozarządowymi apolityczność organizacji i brak strukturalnych powiązań z organami władzy stają się tylko pozorne. W rezultacie dochodzi do uruchamiania procesów patologicznych: klientelizmu, uznaniowości i arbitralności decyzji, wykluczania nie swoich organizacji z udziału w podziale środków finansowych i uprzywilejowanie swoich niezmienność reguł, podejmowanie decyzji w imię własnego interesu a nie zgodnie z realnymi potrzebami lokalnymi. Kolejnym aspektem współpracy jest jakość lokalnych powiązań. Jest ona powiązana w dość istotny sposób z upolitycznieniem organizacji pozarządowych. Analizowane wyniki badań wskazują na pewien paradoks. Z jednej strony zachodzą opisane wyżej negatywy współpracy związane z upolitycznieniem NGO a z drugiej im mniej jest sformalizowana sieć lokalnych powiązań, tym harmonijniej układa się współpraca: występuje większa otwartość urzędników, lepsze zrozumienie postaw i oczekiwań formułowanych przez organizacje pozarządowe, dopuszczenie podmiotów trzeciego sektora do procesów decyzyjnych. Oznacza 5 G. Makowski, M. Rymsza: Jaki mamy pożytek z Ustawy o działalności pożytku publicznego? Analizy i opinie nr 82 Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2008 6 J. Kurczewski: Lokalne społeczności obywatelskie, Ośrodek Badań Społecznych Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2003 Fundacja Centrum Rozwoju Lokalnego Strona 10

to, ze nadal wiele zależy od osobistej motywacji oraz od nieformalnych kontaktów łączących przedstawicieli administracji samorządowej z przedstawicielami NGO. Ostatnim czynnikiem zewnętrznym warunkującym jakość współpracy jest jakość społeczeństwa obywatelskiego i poziom kapitału społecznego. Czynnik ten ma podłoże historyczne, zakorzeniony we wcześniejszych działaniach niepodległościowych, braku edukacji obywatelskiej po 1989 roku, zdradzie elit (niechęć nowych elit po 1989 roku do budowania społeczeństwa obywatelskiego, występowaniu silnych i dobrze zorganizowanych grup interesów politycznych, nieprzychylnych warunkach instytucjonalnych). Sytuacja ta prowadzi do pogłębiającej się przewagi demokracji proceduralnej i słabego uczestnictwa obywateli w procesach przygotowywania i podejmowania decyzji o charakterze społecznym, które uwzględniałyby realizację różnorodnych interesów, potrzeb i praw przysługujących obywatelom. W rezultacie dochodzi do braku równowagi między obywatelami i ich siła oddziaływania a administracją publiczną i jej możliwościami, które czynią z niej rozgrywających współpracy międzysektorowej. Podmioty sektora pozarządowego stoją w pewnym sensie na przegranej pozycji z punktu widzenia równowagi we współpracy międzysektorowej. Są słabsze strukturalnie i nie mają tak skutecznych narzędzi wywierania wpływu i oddziaływania na urzędników. Z drugiej strony również same w niedostateczny sposób zaznaczają swoją pozycję na rynku lokalnym. Tabela 1 przedstawia podsumowanie wypowiedzi obydwu stron: przedstawicieli organizacji pozarządowych i administracji publicznej w kontekście uwarunkowań dobrej współpracy międzysektorowej. Wynika z niej jednoznacznie fakt, że spojrzenie obydwu partnerów na te same zagadnienia jest odmienne, szczególnie wyraźnie zarysowuje się to w aspekcie pojmowania partnerstwa. Dla przedstawicieli administracji samorządowej partnerstwo ZAKŁADA istnienie partnera, ale NIEKONIECZNIE liczenie się z jego zdaniem, opinią i stanowiskiem. Tabela 1. Podsumowanie głównych wątków w wypowiedziach dotyczących postaw, relacji i partnerstwa, wskazywanych ko uwarunkowania dobrej współpracy. Grupa respondentów Charakterystyczne elementy wypowiedzi Odpowiednia postawa Dobre relacje Partnerstwo - potrzeba uznania, ze organizacje są kompetentnymi partnerami, - równość Przedstawiciele administracji publicznej - zrozumienie dla specyfiki funkcjonowania partnera (organizacji pozarządowej) - zrozumienie (ze strony organizacji), że administracja nie zawsze ma świadomość wszystkich problemów i potrzeb, - komunikatywność, - dobra wola obydwu stron, - wzajemne zrozumienie - zdolność do kompromisu, - cierpliwość Fundacja Centrum Rozwoju Lokalnego Strona 11

- otwartość w kontaktach, - kultura osobista, - przejawianie rzeczywistego zainteresowania działalnością organizacji, - pokazanie przez organizacje chęci współpracy z organizacją Przedstawiciele organizacji pozarządowych - zrozumienie dla specyfiki funkcjonowania partnera (administracji publicznej), - tolerancja dla spontanicznego charakteru działalności organizacji, - otwartość (administracji publicznej) na potrzeby trzeciego sektora, - wzajemne zrozumienie potrzeb, - gotowość administracji do rozważenia sygnalizowanych problemów - unikanie budowania stosunków opierających się na podległości i dominacji (po obu stronach), - komunikatywność, - nie wyręczanie organizacji ale pomaganie im w działalności - unikanie formalności, - unikanie sytuacji prowadzących do konfrontacji między organizacjami - współinicjowanie działań, - unikanie relacji zleceniodawca - zleceniobiorca, - poszanowanie odrębności organizacji, - szacunek dla organizacji, - wzajemne dopełnianie się w codziennym funkcjonowaniu, - dyplomacja Źródło: E. Bogacz-Wojtanowska, M. Dutkiewicz, K. Górniak, G. Makowski, A. Stokowska: Raport cząstkowy nt. współpracy międzysektorowej (na podstawie badań jakościowych), Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2010 cz.3. Zasady współpracy międzysektorowej Samorząd i organizacje pozarządowe różnią się:. samorząd lokalny posiada wyborczą legitymację do działania, dysponuje zasobami finansowymi, zobowiązany jest do realizacji wielu zadań. Zadanie współpracy z organizacjami pozarządowymi postrzega jako jedno z wielu i to wcale nie najważniejsze. Organizacja pozarządowa jest natomiast dobrowolnym zrzeszeniem, działającym dla określonego, często środowiskowo, celu. Obie strony mogą spotkać się jako partnerzy, którzy współpracują przy tworzeniu polityk publicznych rozumianych jako planowanie i wdrażanie działań zmierzających do zaspokojenia potrzeb mieszkańców. Dojrzała współpraca między sektorem pozarządowym a samorządem terytorialnym wymaga spełnienia szeregu warunków, do których w szczególności zaliczyć należy: 1. musi opierać się na wzajemnym zrozumieniu i chęci współpracy, 2. musi opierać się na określonym zbiorze zasad. Znaczna część zasad znajduje się w Ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, gdzie określone są obowiązki obu stron, zwłaszcza samorządów. Szereg kolejnych (zasad) wynika z powszechnie Fundacja Centrum Rozwoju Lokalnego Strona 12

zrozumiałych i akceptowanych zasad współżycia społecznego. Sprowadzają się one do dbałości o dobro wspólne lokalnej społeczności, o dobrostan jej mieszkańców, zwłaszcza tych, którzy wymagają wsparcia z uwagi na osobiste i społeczne bariery utrudniające im korzystanie z różnorodnych dóbr publicznych. Sposób rozumienia zasad, które stanowią oś modelu współpracy samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi, w konstrukcji modelu współpracy stanowią podstawę rozumienia współpracy w poszczególnych płaszczyznach i obszarach. Zasada pomocniczości (subsydiarności) oznacza, że lokalne problemy powinny być rozwiązywane u samego źródła. Jeśli sami obywatele (rodzina, sąsiedztwo, wspólnota lokalna) mają potencjał do poradzenia sobie z nimi, to lokalna władza powinna pozostawić im pole do działania. Z zasady każda władza jest służebna wobec obywateli i nie powinna ingerować w życie społeczne, o ile nie jest to uzasadnione określonymi warunkami i okolicznościami. Zasada pomocniczości zakłada, że problemy publiczne są rozwiązywane na tym szczeblu, na którym powstają. Tworzy to najlepsze warunki do efektywnego działania. Zgodnie z powyższą interpretacją zasada pomocniczości oznacza, że: nie powinno się pozbawiać obywateli i grup obywatelskich możliwości wykonania tego, co sami potrafią. Każdy obywatel powinien mieć prawo sam zaspokajać swoje potrzeby. Interwencja publiczna jest uzasadniona wówczas, gdy obywatel nie jest w stanie sam ich zaspokoić, albo nie są w stanie mu pomóc osoby z jego najbliższego otoczenia (rodzina, sąsiedzi, lokalna organizacja pozarządowa, lokalny samorząd, a dopiero na końcu jednostki wyższego szczebla regionalnego, centralnego, rządowego); lokalne instytucje publiczne powinny nieść przede wszystkim pomoc dla samopomocy, czyli wspierać w tym, czego jednostka bądź grupa społeczna nie jest w stanie sama dokonać, o tyle jednak tylko, by dać szanse na samodzielne zaspokojenie potrzeb; pomoc dla samopomocy powinna służyć usamodzielnieniu się osób i grup wymagających pomocy, a po uzyskaniu tego efektu powinna zostać wstrzymana. Samorząd powinien tym samym: przekazywać realizację zadań wraz z niezbędnymi zasobami organizacjom pozarządowym, o ile są one w stanie te zadania zrealizować zgodnie z ustalonym standardem (patrz niżej zasada standaryzacji); wspierać realizację inicjatyw obywatelskich w sytuacji, kiedy pomoc samorządu jest niezbędna. Organizacje pozarządowe powinny: podejmować tylko takie zadania, które są w stanie wykonać z pożytkiem dla lokalnej społeczności; wspierać oddolne, nieformalne inicjatywy obywatelskie w sytuacji, kiedy ta pomoc jest niezbędna; działać w taki sposób, aby wzmacniać mieszkańców w decydowaniu o swoich sprawach i samodzielnym funkcjonowaniu w społeczności. Zasada pomocniczości uwzględnia praktykowanie szerokiej partycypacji społecznej i zakłada, że każdy ma prawo współuczestniczyć w życiu publicznym. Głos każdego obywatela powinien zostać wysłuchany, Fundacja Centrum Rozwoju Lokalnego Strona 13

a struktury społeczne (tak organizacje pozarządowe, jak i władze samorządowe) powinny być wyczulone na potrzeby i oczekiwania różnych grup obywateli. Partycypacja obywateli może wyrażać się w trzech podstawowych formach: 1. informowaniu, 2. konsultowaniu 3. współdecydowaniu i współzarządzaniu. Informowanie polega na przekazywaniu informacji do mieszkańców o podjętych decyzjach ich dotyczących. Ma wymiar jednokierunkowy, może być bierna: udostępnienie poprzez np. Biuletyn Informacji Publicznej, lub czynna: wysyłka informacji do organizacji czy mieszkańców, organizowanie spotkań informacyjnych, dystrybucja broszur itp. Konsultowanie to proponowanie mieszkańcom np. kilku rozwiązań i odbieranie od nich informacji, jakiego dokonują wyboru na podstawie m.in. tych opinii zapada ostateczna decyzja. Angażowanie mieszkańców w proces współdecydowania (np. poprzez panele i sądy obywatelskie) w zakresie identyfikowania kluczowych problemów dotykających społeczność, budowanie optymalnych rozwiązań oraz wspólną realizację wybranych zadań. Zasada suwerenności mówi o tym, że partnerzy współpracy zachowują niezależność we wzajemnych relacjach. W relacjach pomiędzy jednostkami samorządu a organizacjami pozarządowymi, oznacza to, że: Samorząd powinien: szanować niezależność działań organizacji pozarządowych w zakresie zarówno ich decyzji personalnych, jak i programowych oraz finansowych; szanować i respektować niezależność organizacji pozarządowych w realizacji celów statutowych, dążeń programowych, ich relacji z innymi podmiotami. Organizacje pozarządowe powinny: zachowywać niezależność w trakcie współpracy z samorządem; szanować i respektować kompetencje samorządu. Zasada suwerenności zapewnia obu partnerom prawo do: wzajemnej konstruktywnej wymiany opinii, w tym opinii krytycznych. Nie powinno to ograniczać ich wzajemnej współpracy; własnej reprezentacji (co oznacza, że strony występują w ramach uzyskanych kompetencji i w imieniu osób, które reprezentują); wzmacniania swoich struktur organizacyjnych dla wzbogacania potencjału do efektywnego działania. Fundacja Centrum Rozwoju Lokalnego Strona 14

Zasada partnerstwa zakłada współdziałanie suwerennych partnerów na rzecz celów, które są kluczowe dla rozwoju lokalnej społeczności i dobrostanu obywateli. Podejmują oni wspólne wysiłki w przekonaniu, że dzięki łączeniu zasobów i kompetencji osiągną lepsze rezultaty. Partnerstwo zakłada, że wszystkie strony współpracują ze sobą w oparciu o zasady współudziału, współdecydowania i współodpowiedzialności. Praktyczna realizacja zasady partnerstwa wymaga spełnienia wielu warunków począwszy od posiadania przez partnerów właściwych umiejętności i kwalifikacji, po dysponowanie szeregiem zasobów: organizacyjnych, finansowych, logistycznych itp. Strony partnerskiej współpracy powinny współdecydować o formach prawnych i organizacyjnych, w których będzie wyrażało się partnerstwo (np. koalicje, sieci, partnerstwa publiczno-prawne). Ich forma powinna wynikać z partnerskiej umowy pomiędzy stronami. Realizację zasad partnerstwa ułatwia systematyczne tworzenie i doskonalenie czytelnych i wysokich standardów współpracy. Sprawiają one, że obecni i przyszli uczestnicy współpracy mogą płynnie włączyć się we wspólne działania i odgrywać kreatywną rolę. Partnerstwo w relacjach pomiędzy władzami samorządowymi a organizacjami pozarządowymi wyraża się we: wspólnym identyfikowaniu lokalnych problemów i projektowaniu adekwatnych do sytuacji polityk publicznych; wspólnym określaniu standardów zadań publicznych; respektowaniu zasady głoszącej, iż współpraca opiera się na dobrowolności, równorzędności partnerów i wspólnie ustalonych regułach działania; respektowaniu zasady głoszącej, iż współpraca opiera się na dzieleniu się zasobami, odpowiedzialnością, kosztami i korzyściami, a w jej wyniku uzyskuje się wartość dodaną/tworzy się synergia. Zasada efektywności wymaga od partnerów współpracy stałego podnoszenia potencjału do sprawnego realizowania zadań publicznych. Powinny być one wykonywane w oparciu o reguły gospodarności (oszczędnie), tworzenia maksymalnej wartości za określone nakłady (value for money) i szanowania publicznych zasobów. Strony współpracy powinny brać pod uwagę: dobrą jakość i użyteczność proponowanych rozwiązań na rzecz realizacji określonego celu; gospodarność, umiejętność planowania (rachunek ekonomiczny); wykorzystanie wskaźników pomiaru efektywności lub ustalonych standardów świadczenia usług; pomiar efektów ekonomicznych i społecznych, krótko- i długookresowych; odmienność w mierzeniu efektywności działań standardowych i innowacyjnych, z czego wynika, że: efektywność w działaniach innowacyjnych oznacza nowe rozwiązania służące/korzystne dla społeczności, Fundacja Centrum Rozwoju Lokalnego Strona 15

efektywność w działaniach standardowych oznacza relację cena-jakość z uwzględnieniem korzyści dla społeczności, jakość obejmuje standard realizacji zadania i jego wartość społeczną, działania innowacyjne obarczone są ryzykiem, które jest akceptowalne. Z zasadą efektywności koresponduje zasada standaryzacji rozumiana jako wspólne i zorganizowane określanie wszystkich ważnych wymiarów i parametrów danej usługi/zadania wraz z zainteresowanymi i zaangażowanymi w jej/jego realizację podmiotami. Samorząd zapewnia niezbędne warunki do przeprowadzenia procesu standaryzacji partycypacyjnej, dbając o stały udział wszystkich ważnych dla danej usługi/zadania partnerów oraz sprawny przebieg procesu. Standaryzacja odbywa się zgodnie z wymogami: adekwatności to znaczy względnej zgodności między potrzebami określonych grup klientów a oferowanym zakresem i jakością usługi/zadania; elastyczności to znaczy stosowania metod, technik i sposobów zaspokajania potrzeb w zależności od zaistniałej sytuacji, w granicach gwarantujących zachowanie pierwotnego znaczenia i celu realizowanego zadania/usługi; ramowości to znaczy, że w procesie zaspokajania potrzeb istnieją możliwości poruszania się w odpowiednim przedziale norm i normatywów (o ustalonej rozpiętości), pozwalających działać skutecznie na rzecz konkretnego klienta lub na rzecz grupy klientów; spójności to znaczy korelacji rozwiązań przyjętych i stosowanych na różnych poziomach zarządzania sferą społeczną. Zasada uczciwej konkurencji zakłada, że wszystkie odpowiednio przygotowane podmioty mają szansę rywalizować o możliwość wykonywania zadań publicznych. W oparciu o zasadę uczciwej konkurencji można znaleźć najbardziej efektywnego realizatora zadań publicznych. W związku z tym samorząd powinien: traktować organizacje, jak i jednostki sobie podległe, jako podmioty podlegającej ocenie zgodnie z zasadą efektywności; przeciwdziałać tendencjom monopolistycznym; przeciwdziałać konfliktowi interesów związanych z łączeniem funkcji publicznych i społecznych. Z kolei organizacje pozarządowe powinny: potrafić łączyć interesy swoje i swoich podopiecznych z interesem wspólnoty; wspólnie uczestniczyć w ustaleniu zasad uczciwej konkurencji (wspólnie wypracować kryteria niedyskryminujące, jawne, dotyczące każdego uczestnika współpracy i wszystkich sektorów). Zasada uczciwej konkurencji wskazuje, że wszystkie organizacje pozarządowe powinny mieć równy dostęp do możliwości współpracy. Z tego też względu zasada ta nie powinna być przeciwstawiana tak ważnej dla Fundacja Centrum Rozwoju Lokalnego Strona 16

trzeciego sektora zasadzie solidarności, która charakteryzuje działalność publiczną poczuciem dobra wspólnego, wartości współdziałania, kompromisu, czy wręcz konsensusu oraz wspólnoty z innymi podmiotami zaangażowanymi społecznie. Zasada jawności zakłada, że partnerzy współpracy wzajemnie udostępniają sobie pełną i prawdziwą informację na temat obszarów swojego działania, które są istotne z punktu widzenia budowana wysokiej jakości partnerstwa. Wynika to z potrzeby budowania wzajemnego zaufania. Informacja powinna być udostępniana w adekwatnych formach (możliwość dostępu, odpowiednie formaty), powinna być adekwatna pod względem treści (ważne elementy potrzebne dla odbiorcy, wysoki poziom klarowności przekazu). Ostatnią z zasad jest zasada równości szans, która wychodzi z uznania, że nierówności społeczne i dyskryminacja są faktem. Dyskryminacja oznacza wszelkie zróżnicowanie, wykluczenie lub ograniczenie ze względu na płeć, wiek, stopień sprawności, pochodzenie etniczne/rasę, pochodzenie narodowe, religie/wyznanie, orientację seksualną czy status społeczno-ekonomiczny, których wynikiem jest utrudnienie lub uniemożliwienie korzystania na równi z innymi z zasobów, praw i wolności w życiu politycznym, gospodarczym, społecznym, kulturalnym, obywatelskim i innym. Cecha, która może stać się przesłanką do nierównego traktowania, sama w sobie jest neutralna, a dopiero w kontekście społecznym jest wartościowana (doceniana lub dewaluowana) i przekłada się na przywileje lub ograniczenia. Zasada równości szans jest uniwersalna, to znaczy, zakłada równą wagę każdego przypadku dyskryminacji nie tworzy hierarchii ważności między grupami mniejszościowymi i dyskryminowanymi, nie różnicuje przesłanek nierównego traktowania. Ważnym elementem zasady równości szans jest praktyczne stosowanie postulatu wzmacniania/upodmiotowienia grup mniejszościowych i dyskryminowanych (empowerment). Praktyka ta polega na podejmowaniu szczególnych wysiłków, aby osoby i grupy mniejszościowe lub dyskryminowane były bezpośrednio zaangażowane w realizację zadań do nich skierowanych, a tym samym, aby ich rzeczywista zdolność do decydowania o sobie systematycznie wzrastała. Włączanie osób wykluczonych i dyskryminowanych w proces formułowania, realizacji i oceny polityk publicznych wymaga określonych kompetencji. Ich strategiczny rozwój w ramach administracji samorządowej jest jednym z kluczowym warunków realizacji zasady równości szans. Szczególny nacisk położono w modelu na zasady współpracy pomiędzy organizacjami pozarządowymi i administracją samorządową sformułowane w Ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie: efektywność, pomocniczość, jawność, suwerenność stron, uczciwą konkurencję i partnerstwo. Zasady te wynikają wprost z prawa, zatem obowiązują obie strony współpracy. Dodatkowo model uwzględnia i wyjaśnia przekrojową zasadę równości szans jedną z kluczowych zasad związanych z porządkiem demokratycznym. Model współpracy międzysektorowej Fundacja Centrum Rozwoju Lokalnego Strona 17

Gmina, powiat czy województwo można rozpatrywać jako system powiązanych ze sobą elementów, o wyraźnych, nie tylko terytorialnych, ale również społecznych, gospodarczych i kulturowych granicach. W tej przestrzeni wszyscy mieszkańcy powinni ułożyć relacje między sobą w taki sposób, aby nie tylko ze sobą współistnieć, ale również współpracować. Model współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych, powstał w wyniku realizacji projektu systemowego Model współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych wypracowanie i upowszechnianie standardów współpracy, współfinansowanego przez Unię Europejską \z Europejskiego Funduszu Społecznego, w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Działanie 5.4, Poddziałanie 5.4.1. Model opracowany został na potrzeby obydwu partnerów współpracy - zarówno organizacji pozarządowych, jak i jednostek samorządu terytorialnego i skupia się na kluczowych formach współpracy organizacji pozarządowych z władzami samorządowymi w ramach prawa. Jednocześnie w modelu nacisk położony został na kulturę współpracy. W modelu zaprezentowano minimalne oczekiwania, jakie muszą być spełnione, aby w ogóle można było mówić o współdziałaniu. Jak tworzyć warunki sprzyjające temu, aby uczestnicy, którzy działają na rzecz dobra wspólnego, znajdowali porozumienie? Jak dążyć do tego, aby współdziałanie między samorządem terytorialnym a organizacjami pozarządowymi opierało się zarówno na solidnych podstawach prawnych, jak również dokonywało się w obrębie wysokiej kultury współpracy? Jak sprawić, aby działania samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych, współtworzyły społeczność, w której każdy ma równe możliwości korzystania z dóbr publicznych i na równi z innymi uczestniczenia w życiu społecznym? Model współpracy międzysektorowej wykorzystany został w niniejszym opracowaniu do przeprowadzenia diagnozy stanu współpracy pomiędzy samorządem lokalnym Gminą Miejską Lubartów a właściwymi terytorialnie organizacjami pozarządowymi. Model współpracy opiera się na 3 płaszczyznach: Płaszczyzna I: Współpraca jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych w zakresie tworzenia polityk publicznych Płaszczyzna II: Współpraca jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi w zakresie realizacji zadań publicznych Płaszczyzna III: Infrastruktura współpracy, tworzenie warunków do społecznej aktywności Płaszczyzna I: Współpraca jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych w zakresie tworzenia polityk publicznych Lokalne polityki publiczne to suma systemowych i porządkowych działań na rzecz rozwiązania najważniejszych problemów, które dotykają mieszkańców lokalnych społeczności. Są one swoistymi instrumentami, poprzez które społeczeństwa regulują same siebie, współtworzą otoczenie swojego życia, a także ukierunkowują ludzkie zachowania na realizację uzgodnionych i upragnionych przez większość celów. Fundacja Centrum Rozwoju Lokalnego Strona 18

Projektowanie i realizacja lokalnych polityk zakłada podejmowanie działań, które są systematyczne, uporządkowane i oparte na zobiektywizowanej wiedzy (to jest na wynikach badań i analiz). Działania podejmowane są najczęściej w oparciu o partnerstwo, ponieważ wiele współczesnych problemów w poszczególnych politykach ma niezwykle złożony charakter i do ich rozwiązania wymagane jest łączenie wiedzy oraz zasobów różnych podmiotów. W partnerstwie władze samorządowe odgrywają kluczową rolę ze względu na swój mandat demokratyczny oraz zasoby, którymi dysponują. Badania pokazują, że samorządy stosunkowo dobrze sobie radzą z problemami związanymi z infrastrukturą, a mają więcej trudności w tworzeniu polityk miękkich, jak polityka społeczna, rozwoju lokalnego, środowiskowa, edukacji, rynku pracy itp. Są to zatem te obszary, które stanowią największe wyzwania do partnerskiego współdziałania. Organizacje pozarządowe powinny zostać zaangażowane w proces tworzenia planów, programów i strategii zaspokajania potrzeb obywateli i rozwiązywania problemów społecznych na jak najwcześniejszym etapie (diagnozowania potrzeb społecznych, inicjowania tworzenia konkretnych polityk). Zwiększa to szansę na przygotowanie takich polityk lokalnych, które będą bardziej adekwatne do potrzeb i problemów różnych grup mieszkańców. Polityki tworzone w partnerstwie pobudzają zainteresowanie społeczności współudziałem w ich planowaniu i realizacji. Budowanie lokalnych polityk powinno być oparte na dążeniu do konsensusu, które zaspokaja potrzeby możliwie największej części społeczności. Założeniem jest, że poszczególne grupy społeczne moderują i powściągają swoje interesy w imię dobra całej wspólnoty lokalnej. Ważne jest równoczesne przestrzeganie zasady równych szans, oznaczające uwzględnienie interesów tych grup, których głos rzadko jest reprezentowany w procesach tworzenia polityki. Podstawę formalną współpracy w tym zakresie wyznaczają przepisy art. 5 Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, Ustawy o dostępie do informacji publicznej oraz ustaw samorządowych, w tym przede wszystkim Ustawy o samorządzie gminnym, Ustawy o samorządzie powiatowym i Ustawy o samorządzie województwa. W zakresie tworzenia polityk lokalnych współpraca partnerów odbywa się w ramach sześciu obszarów: Obszar 1: Współpraca samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych przy diagnozowaniu lokalnych problemów i wyzwań Obszar 2: Wzajemne informowanie się samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych o planach, zamierzeniach i kierunkach działań Obszar 3: Współtworzenie przez samorząd terytorialny i organizacje pozarządowe strategii i programów realizacji polityk publicznych oraz rozwiązań instytucjonalnych Obszar 4: Konsultowanie założeń projektów i aktów normatywnych oraz zasad realizacji innych przedsięwzięć Obszar 5: Współpraca samorządu i organizacji pozarządowych przy wdrażaniu polityk publicznych Obszar 6: Uczestnictwo organizacji pozarządowych w ocenie realizacji polityk i programów Płaszczyzna II: Współpraca jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi Fundacja Centrum Rozwoju Lokalnego Strona 19

w zakresie realizacji zadań publicznych Przy realizacji zadań publicznych zgodnie z art. 5 ust. 1 UDPP, samorząd, a szerzej administracja publiczna, współpracuje z organizacjami pozarządowymi w zakresie własnych zadań, odpowiednio do swojego zakresu terytorialnego. Ograniczenie w zakresie zadań, jak i terenu współpracy jest kluczowe przy określaniu form współpracy z partnerami lokalnymi. Współpraca samorządu z organizacjami pozarządowymi odbywa się w trzech obszarach: Obszar 1: Realizacja zadań publicznych z wykorzystaniem form finansowych Obszar 2: Realizacja zadań publicznych z wykorzystaniem form niefinansowych Obszar 3. Partnerstwo projektowe w realizacji zadań publicznych Realizacja współpracy w tych trzech obszarach daje możliwość wykorzystania potencjału partnerów w realizacji zadań publicznych. Współpraca ta musi być oparta na podstawowych zasadach, których uwzględnienie jest kluczowe dla osiągnięcia zakładanego celu, czyli realizacji zadań publicznych w najbardziej skuteczny i efektywny sposób, zapewniający równy dostęp do oferowanych publicznie usług i jakość dostosowaną do potrzeb różnych grup mieszkańców. Podstawą formalną do współpracy w tej płaszczyźnie są wieloletnie i roczne programy współpracy, które określają w jakich sferach zadań publicznych samorząd i organizacje zamierzają współpracować oraz jakie formy tej współpracy przewidują. Płaszczyzna III: Infrastruktura współpracy, tworzenie warunków do społecznej aktywności Współpraca samorządu z organizacjami pozarządowymi w zakresie współtworzenia polityk publicznych (płaszczyzna 1) oraz realizacji zadań publicznych (płaszczyzna 2) wymaga stworzenia odpowiednich warunków również warunków sprzyjających społecznej aktywności, ułatwiających mieszkańcom podejmowanie inicjatyw obywatelskich i tworzenie organizacji pozarządowych, wyrażanie swojej opinii, podejmowanie się realizacji zadań i usług publicznych oraz uczestnictwo w zarządzaniu rozwojem lokalnym. Współpraca samorządów i organizacji pozarządowych w realizacji tak zdefiniowanego celu odbywa się w ramach trzech obszarów: Obszar 1: System wspierania inicjatyw obywatelskich i organizacji pozarządowych Obszar 2: Wspieranie procesów integracji sektora organizacji pozarządowych Obszar 3: Partnerstwo lokalne Celem głównym każdej wspólnoty samorządowej winno być polepszenie jakości życia wszystkich mieszkańców, tak więc model współpracy wymaga systemowego podejścia do relacji, jakie zachodzą między sektorem pozarządowym i samorządem lokalnym a więc poprzez realizację zasad opartych na trzech. Dodatkowym elementem poprawiającym skuteczność osiągania celu głównego wspólnoty jest kultura współpracy rozumianej nie tylko jako instytucje, wartości, sformalizowane praktyki, ale także postawy, obyczaje i język. Jak wynika z badań i analiz przeprowadzonych przez grupę ekspercką w ramach projektu systemowego Model współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych wypracowanie i upowszechnianie standardów współpracy, kulturę należy rozwijać skupiając się na trzech elementach: wzajemnym wizerunku, postawach i zaufaniu. Są to kluczowe aspekty kultury współpracy Fundacja Centrum Rozwoju Lokalnego Strona 20