ZAGROŻENIA ŚRODOWISKOWE I KATASTROFY
Wszystkie występujące w przyrodzie procesy i zjawiska fizyczne można podzielić na: zjawiska deterministyczne, zjawiska losowe. Zjawiska deterministyczne to na tyle zjawiska poznane, że można je opisać za pomocą ścisłych reguł (np. zależności matematycznych), można te zjawiska określić i przewidzieć. Zjawiska losowe to takie zjawiska, których przebiegu nie można opisać i dokładnie przewidzieć. Ich opis można wykonywać jedynie za pomocą rachunku prawdopodobieństwa i statystyki matematycznej.
Zagrożenia i katastrofy przyrodnicze, powodowane czynnikami naturalnymi jak i działalnością człowieka, można podzielić na: geologiczne, do których zaliczyć można trzęsienia ziemi, wulkanizm, ruchy masowe, tsunami i erozję, hydrologiczne, do których należą m.in. powodzie, pustynnienie, lawiny, oceanograficzne, meteorologiczne, do których należą m.in. cyklony, sztormy, zawieje śnieżne, związane z pokrywą roślinną ziemi, do których należą m.in. pożary, susze, pustynnienie itp.
Uwzględniając położenie geograficzne, charakter, rolę i miejsce w gospodarce, podstawowych zagrożeń środowiskowych należy dopatrywać się w niebezpieczeństwach związanych z degradacją środowiska naturalnego wynikającego z codziennej działalności człowieka, naruszeń zasad technologicznych i nieprzestrzeganiu przepisów bezpieczeństwa pracy, a także w nadzwyczajnych zagrożeniach powodowanych siłami przyrody.
Mogą potencjalnie wystąpić następujące zagrożenia: a/ pochodzenia naturalnego: - powodzie, - zakażenia biologiczne ludzi i zwierząt gospodarskich, - wichury, śnieżyce gradobicia, - trzęsienia ziemi, b) związane z rozwojem cywilizacyjnym i działalnością człowieka: - skażenia toksycznymi środkami przemysłowymi - awarie urządzeń, instalacji przemysłowych i zbiorników w zakładach produkujących, wykorzystujących w procesie produkcji lub magazynujących te środki - wypadki w czasie transportu tych środków drogami
- wielkie pożary występujące na dużym obszarze lub obejmujące wiele obiektów, a powstałe w wyniku zapłonu lub wybuchu przemysłowych substancji chemicznych, awarii sieci przemysłowych, maszyn i urządzeń, zaprószenia ognia lub podpalenia; - katastrofalne powodzie w wyniku awarii obiektów hydrotechnicznych; -wypadki komunikacyjne mogące mieć charakter katastrof np.: kolejowe, drogowe z udziałem wielu pojazdów, a także lotnicze;
-katastrofy budowlane mogące powstać w wyniku błędów budowlanych, awarii instalacji komunalnych, wad konstrukcyjnych; -zakłócenia porządku i bezpieczeństwa publicznego spowodowane zamachami terrorystycznymi i inną działalnością zorganizowanych grup przestępczych, masowymi wystąpieniami lub protestami społecznymi na różnym tle, -związane z występowaniem konfliktów zbrojnych, - sytuacje kryzysowe będące skutkami wtórnymi katastrof np.: głód, epidemie, klęska ekologiczna.
Trzęsienie ziemi - gwałtowne rozładowanie naprężeń powstałych w skorupy ziemskiej w czasie ruchów fragmentów litosfery. TRZĘSIENIE ZIEMI
Tsunami fala oceaniczna wywołana podwodnym trzęsieniem ziemi, wybuchem wulkanu bądź osuwiskiem ziemi (lub dzieleniem się lodowców). TSUNAMI
Cyklon tropikalny przemieszczające się nad oceanami najintensywniejsze energetycznie zjawisko cechujące atmosferę, związane z układem niskiego ciśnienia, w którym nie występują fronty atmosferyczne. CYKLONY
Wybuch wulkanu (drugie określenie, ściślej to: gwałtowna erupcja, w praktyce używane jako synonim erupcji) - zjawisko wydostawania się na powierzchnię Ziemi lub do atmosfery jakiegokolwiek materiału wulkanicznego (magmy, materiałów piroklastycznych, substancji lotnych: gazów, par). WYBUCH WULKANU
Tornado gwałtownie wirująca kolumna powietrza, będąca jednocześnie w kontakcie z powierzchnią ziemi i podstawą cumulonimbusa lub rzadziej wypiętrzonego cumulusa. TORNADA
Lawina - gwałtowna utrata stabilności i przemieszczanie się: spadanie, staczanie lub ześlizgiwanie się ze stoku górskiego mas śniegu, lądu, gleby / gruntu, materiału skalnego, bądź ich mieszaniny LAWINY
Powódź przejściowe zjawisko hydrologiczne polegające na wezbraniu wód rzecznych lub morskich w ciekach wodnych, zbiornikach lub na morzu powodujące po przekroczeniu przez wodę stanu brzegowego zatopienie znacznych obszarów lądudolin rzecznych, doprowadzające do wymiernych strat społecznych i materialnych. Jest jedną z najbardziej groźnych i niszczycielskich w skutkach klęsk żywiołowych. POWODZIE
Osuwisko - nagłe przemieszczenie się mas ziemnych powierzchniowej zwietrzeliny i mas skalnych podłoża spowodowane siłami przyrody lub działalnością człowieka (podkopanie stoku lub jego znaczne obciążenie). Jest to rodzaj ruchów masowych polegający na przesuwaniu się materiału skalnego lub zwietrzelinowego wzdłuż powierzchni poślizgu. OSUWISKA
Główne zagrożenia środowiskowe w aspekcie globalnym
Zagrożenia o charakterze globalnym (globalne zagrożenia ekologiczne) wyróżniamy: rozprzestrzenianie się substancji toksycznych nie dających się biologicznie rozłożyć (chemicznych lub radioaktywnych), niszczenie lasów i zakwaszanie akwenów wodnych, zanieczyszczenie górnych warstw atmosfery przez chlorofluorowęglowodory, które powodują uszkodzenie warstwy ozonu, efekt cieplarniany.
Uszkodzenie warstwy ozonowej - spadek zawartości ozonu (O 3 ) na wysokości 15-20 km głównie w obszarze bieguna południowego. Tempo spadku szacuje się na ok. 3% na rok. Powłoka ozonowa jest naturalnym filtrem chroniącym organizmy żywe przed szkodliwym promieniowaniem ultrafioletowym. Największe znaczenie w uszkadzaniu warstwy ozonowej mają związki chlorofluorowęglowe (freony), z których uwolniony chlor (pod wpływem ptomieniowania ultrafioletowego) atakuje cząsteczki ozonu, prowadząc do wyzwolenia tlenu (O 2 ) oraz tlenku chloru (ClO).
Cieplarniany efekt - zjawisko wzrostu temperatury atmosfery spowodowane istnieniem w jej składzie tzw. gazów cieplarnianych, które przepuszczają znaczną część promieniowania słonecznego (promieniowanie krótkofalowe) do powierzchni Ziemi, zmniejszając wypromieniowanie ciepła (promieniowanie długofalowe) przez powierzchnię Ziemi i dolne warstwy atmosfery. Do gazów cieplarnianych należą: para wodna, której udział w efekcie cieplarnianym wynosi 62%, dwutlenek węgla, której udział w efekcie cieplarnianym wynosi 22%, ozon, znajdujący się w warstwie przypowierzchniowej (7%), freony, metan, podtlenek azotu.
Efekt cieplarniany istnieje w systemie klimatycznym w naturalnych warunkach, powodując, że średnia temperatura najniższej warstwy atmosfery ziemskiej wynosi około 15 C. Bez atmosfery i gazów cieplarnianych temperatura wynosiłaby - 18 C uniemożliwiając życie na Ziemi. To naturalne, korzystne zjawisko zostało w ostatnim stuleciu dodatkowo wzmocnione przez działalność człowieka (antropogeniczny efekt cieplarniany), która powoduje niekorzystne globalne zmiany klimatu, zwiększa stężenie gazów oraz wprowadza gazy nowe, np. freony, nie istniejące w sposób naturalny.
Tlenek węgla, ditlenek węgla, dwutlenek węgla, CO 2, bezbarwny gaz, pozbawiony zapachu, niepalny, cięższy od powietrza, dobrze rozpuszcza się w wodzie, częściowo wchodzi z nią w reakcję dając kwas węglowy. Łatwo ulega skropleniu. W przyrodzie występuje w stanie wolnym lub związanym. W przemyśle, źródłami CO 2 są m. in.: całkowite wypalanie wapieni, spalanie koksu w powietrzu, procesy fermentacyjne.
Metan, gaz błotny, gaz kopalniany, CH 4, najprostszy węglowodór nasycony (z grupy alkanów, czyli parafin), gaz o temperaturze skraplania -164 C, bezbarwny, bez zapachu, palny, z powietrzem tworzy mieszaniny wybuchowe). Główny składnik gazu ziemnego, gazów występujących w kopalniach i gazów powstających przy beztlenowym rozkładzie szczątków organicznych. Powszechnie stosowany jako paliwo. Metan powstaje w wyniku fermentacji celulozy pod wpływem bakterii metanowych. Jest jednym z gazów powodujących efekt cieplarniany. Największym dostarczycielem metanu do atmosfery jest rolnictwo (uprawa ryżu, hodowla bydła).