DO JAKIEGO SĄDU ZŁOŻYĆ PISMO?

Łukasz Więsyk i Krzysztof Krzewski Recenzja: dr Grzegorz Trojanowski DO JAKIEGO SĄDU ZŁOŻYĆ PISMO? Przystępując do rozważań nad pytaniem postawionym w tytule niniejszego artykułu, należy stwierdzić, że odpowiedz na nie składać się będzie z dwóch części. W pierwszej z nich przedstawione zostaną regulacje określające właściwość miejscową i rzeczową sądu w cywilnym postępowaniu procesowym natomiast w drugiej przepisy, dotyczące właściwości miejscowej i rzeczowej w cywilnym postępowaniu nieprocesowym. Przez właściwość rzeczową rozumiemy jako rodzaj sądu, który jest właściwy do rozpoznania danej sprawy, w pierwszej instancji, może to być sąd rejonowy, lub okręgowy. Właściwością miejscową zaś nazywamy zbiór przepisów określających, który sąd będzie miejscowo właściwy do załatwienia konkretnej sprawy, np. sąd Rejonowy w Tomaszowie Lubelskim, czy sąd Rejonowy w Zamościu. WŁAŚCIWOŚĆMIEJSCOWA Wynika z podziału terytorium państwa na okręgi sądowe i polega na podziale spraw i czynności procesowych pomiędzy sądy równorzędne ze względu na terytorialny zakres ich działalności. Wyróżniamy trzy rodzaje właściwości miejscowej: 1.Właściwość ogólna 2.Właściwość przemienna 3.Właściwość wyłączna S t r o n a 33

34 S t r o n a Vademecum prawno-administracyjne Co to jest właściwość ogólna? Zasadą jest że powództwo wytacza się przed sąd pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania. Miejsce zamieszkania określa się według przepisów kodeksu cywilnego. Właściwość ogólna oparta jest na zasadniczym sposobie oznaczania właściwości miejscowej sądówi instancji, określa generalnie ich właściwość miejscową.decydującym czynnikiem ustalenia właściwego miejscowo sądu I instancji jest trwały związek pozwanego z określonym miejscem,które znajduje się w okręgu działalności tego sądu. Co się dzieje jeśli pozwany nie ma miejsca zamieszkania w Polsce? Jeśli pozwany nie ma miejsca zamieszkania w Polsce, ogólną właściwość oznacza się według miejsca jego pobytu w Polsce, a gdy nie jest ono znane lub nie leży w Polsce według ostatniego miejsca zamieszkania pozwanego w Polsce. Jeśli pozwany nie ma i nie miał miejsca zamieszkania w Polsce i w Polsce nie przebywa, a na podstawie przepisów o właściwości miejscowej przemiennej nie da się ustalić innego sądu miejscowo właściwego, wówczas powód może zwrócić się do Sądu Najwyższego o oznaczenie sądu do rozpoznania sprawy. Jaki sąd jest właściwy przy pozwaniu osoby prawnej lub innego podmiotu nie będącego osobą fizyczną? Jeżeli stroną pozwaną jest osoba prawna lub inny podmiot nie będący osobą fizyczną, wówczas powództwo wytacza się według miejsca ich siedziby. Jeżeli ustawa lub oparty na niej statut nie stanowi inaczej, siedzibą osoby prawnej jest miejscowość, w której siedzibę ma organ zarządzający.

Łukasz Więsyk, Krzysztof Krzewski Do jakiego sądu złożyć pismo Jaki sąd jest właściwy przy powództwie przeciwko Skarbowi Państwa? Powództwo przeciwko Skarbowi Państwa wytacza się według siedziby państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie. Na czym polega i w jakich przypadkach może być zastosowana właściwość miejscowa przemienna? Właściwość miejscowa przemienna polega na tym, że ustawa zezwala powodowi w pewnych granicach na wybór sądu, a mianowicie może on wytoczyć powództwo albo przed sąd właściwości ogólnej pozwanego, albo przed inny sąd oznaczony w przepisach normujących właściwość przemienną. Jest ona dopuszczalna,gdy charakter roszczenia dochodzonego przez powoda uzasadnia umożliwienie mu wytoczenia sprawy przed sąd dla niego dogodniejszy lub gdy związek przedmiotu sprawy z okręgiem sądu innego niż sąd miejsca zamieszkania lub siedziby pozwanego jest szczególnie silny. Jest to więc swoisty ukłon w stronę powoda. Właściwość przemienna jest dopuszczalna w następujących przypadkach : 1 Powództwo o roszczenia alimentacyjne oraz o ustalenie pochodzenia dziecka i związane z tym roszczenia wytoczyć można według miejsca zamieszkania osoby uprawnionej. 2. Powództwo o roszczenia majątkowe przeciwko przedsiębiorcy wytoczyć można przez sąd w którego okręgu znajduje się zakład główny lub oddział, jeżeli roszczenie pozostaje roszczenie pozostaje w związku z działalnością tego zakładu lub jego oddziału. 3. Powództwo o ustalenie istnienia umowy, o jej wykonanie, w w w. b i o. t o m a s z o w. i n f o S t r o n a 35

Vademecum prawno-administracyjne rozwiązanie lub unieważnienie, jak też o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy wytoczyć można przed sąd miejsca jej wykonania. 4. Powództwo z czynu niedozwolonego wytoczyć można przed sąd, w którego okręgu powstało zdarzenie wywołujące szkodę. 5. Powództwo o zapłatę należności za prowadzenie sprawy wytoczyć można przed sąd miejsca, gdzie pełnomocnik procesowy sprawę prowadził. 6. Powództwo o roszczenie ze stosunku najmu lub dzierżawy nieruchomości wytoczyć można przed sąd miejsca położenia nieruchomości. 7. Powództwo przeciwko zobowiązanemu z weksla lub czeku można wytoczyć przed sąd miejsca płatności. 8. W sprawach ze stosunku pracy powództwo można wytoczyć bądź przed sąd właściwości ogólnej pozwanego, bądź przez sąd, w którym okręgu praca jest, była lub miała być wykonywana, bądź przed sąd w którego okręgu znajduje się zakład pracy. 9. Właściwość przemienna ma również zastosowanie w przypadku zbiegu właściwości miejscowej kilku sądów. Co kryje się pod pojęciem właściwości wyłącznej? Właściwość wyłączna jest specjalnie określoną właściwością miejscową dla pewnych kategorii spraw. W sprawach tych nie jest dopuszczalne stosowanie przepisów o właściwości ogólnej lub przemiennej wyłącznie właściwy może być jedynie sąd wskazany w ustawie. Nie jest dopuszczalna zmiana tej właściwości w drodze umowy, a jej naruszenie sąd obowiązany jest brać pod uwagę z urzędu w toku całego postępowania. 36 S t r o n a

Łukasz Więsyk, Krzysztof Krzewski Do jakiego sądu złożyć pismo Kiedy ma zastosowanie właściwość wyłączna? Właściwość wyłączna przewidziana jest w następujących przypadkach: 1. Powództwo o własność lub o inne prawo rzeczowe na nieruchomości, jak również powództwo o posiadanie nieruchomości można wytoczyć wyłącznie przed sąd miejsca położenia. Jeżeli przedmiotem sporu jest służebność gruntowa, właściwość oznacza się według położenia nieruchomości obciążonej. Właściwość powyższa rozciąga się na roszczenia osobiste związane z prawami rzeczowymi i dochodzone łącznie z nimi przeciwko temu samemu pozwanemu. 2. Powództwo z tytułu dziedziczenia, zachowku, jak również z tytułu zapisu, polecenia oraz innych rozrządzeń testamentowych wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. 3. Powództwo ze stosunku członkowstwa spółdzielni, spółki lub stowarzyszenia wytacza się wyłącznie według miejsca ich siedziby. 4. Powództwo ze stosunku małżeństwa wytacza się wyłącznie przed sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli miejsce zamieszkania, jeżeli choćjedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszania lub zwyczajnego pobytu. Z braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a gdy i tej podstawy nie ma sąd miejsca zamieszkania powoda. Przepis ten ma zastosowanie w sprawach o rozwód,separacje,unieważnienia małżeństwa oraz o ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa. 5. Powództwo ze stosunku miedzy rodzicami a dziećmi oraz między przysposabiającym a przysposobionym wytacza się wyłącznie przed sąd miejsca zamieszkania powoda, jeżeli brak w w w. b i o. t o m a s z o w. i n f o S t r o n a 37

Vademecum prawno-administracyjne jest podstaw do wytoczenia powództwa według o właściwości ogólnej. Przepis ten ma zastosowanie w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa oraz o rozwiązanie przysposobienia. 6. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych właściwy jest sąd, w którego okręgu ma miejsce zamieszkania strona odwołująca się od decyzji wydanej przez organ rentowy, chyba że przepis odrębny stanowi inaczej. Co się dzieje w przypadku właściwości kilku sądów? Jeżeli uzasadniona jest właściwość kilku sądów albo jeżeli powództwo wytacza się przeciwko kilku osobom, dla których według przepisów ogólnej właściwe są różne sądy, wybór między tymi sądami należy do powoda. To samo dotyczy wypadku, gdy nieruchomość, której położenie jest podstawą oznaczenia właściwości sądu, jest położona w kilku okręgach sądowych Jaki sąd co to zasady jest właściwy rzeczowo do przyjęcia naszego pozwu? Według kodeksu postępowania cywilnego w postępowaniu procesowym właściwymi rzeczowo, do rozpoznają wszystkich spraw są sądy rejonowe z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów okręgowych. Do właściwości sądów okręgowych należą sprawy: 1) o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe (np. rozwód separacja, unieważnienie małżeństwa, ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa) oprócz spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa oraz o rozwiązanie przysposobienia, 38 S t r o n a

Łukasz Więsyk, Krzysztof Krzewski Do jakiego sądu złożyć pismo 2) o ochronę praw autorskich i pokrewnych, jak również dotyczących wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych oraz o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych, 3) o roszczenia wynikające z Prawa prasowego, 4) o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych, a w postępowaniu w sprawach gospodarczych sto tysięcy złotych, oprócz spraw o alimenty, o naruszenie posiadania i o zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami oraz spraw o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, 5) o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni. 6) o uchylenie, stwierdzenie nieważności albo o ustalenie nieistnienia uchwał organów osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, 7) o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji. Czy dopuszczalne są wyjątki od ogólnej zasady właściwości rzeczowej i miejscowej sądu do przyjęcia naszego pozwu? W tym miejscu należy dodać, że występują pewne różnice względem zarówno właściwości rzeczowej jak i miejscowej w postępowaniach odrębnych, zostaną one wypunktowane poniżej. W postępowaniu uproszczonym przykładowo właściwe są tylko sądy rejonowe, właściwość miejscowa zaś funkcjonuje na zasadach ogólnych. w w w. b i o. t o m a s z o w. i n f o S t r o n a 39

40 S t r o n a Vademecum prawno-administracyjne Jaki sąd jest właściwy w sprawach pracowniczych? W sprawach z zakresu prawa pracy, oprócz zastosowania ogólnych reguł właściwości miejscowej, istnieje przepis zgodnie z którym powództwo może być wytoczone przed sąd, w którego okręgu praca jest, była lub miała być wykonywana, bądź też przed sąd, w którego okręgu znajduje się zakład pracy. Także w przypadku właściwości rzeczowej funkcjonują zasady ogólne, z modyfikacją stanowiącą, że do właściwości sądów rejonowych, bez względu na wartość przedmiotu sporu, należą sprawy z zakresu prawa pracy: a) o ustalenie istnienia stosunku pracy, b) o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy, c) o przywrócenie do pracy oraz przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy i łącznie z nimi dochodzone roszczenia d) o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy, e) dotyczące kar porządkowych i świadectwa pracy oraz roszczenia z tym związane. Jaki sąd jest właściwy w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych? W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych właściwy miejscowo do rozpoznania sprawy jest sąd, w którego okręgu ma miejsce zamieszkania strona odwołująca się od decyzji wydanej przez organ rentowy, chyba że przepis odrębny stanowi inaczej. W sprawach w których wniesiono odwołanie od decyzji Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, wojskowego organu emerytalnego albo organu emerytalnego właściwego w stosunku do funkcjonariuszy Służby Więziennej, właściwy jest sąd, w którego okręgu ma siedzibę ten organ.

Łukasz Więsyk, Krzysztof Krzewski Do jakiego sądu złożyć pismo W sprawach, w których nie można określić właściwości sądu według przepisów powyższych, jak również w sprawach, w których ubezpieczony zamieszkały na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej otrzymuje świadczenie wypłacane przez wyznaczoną przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jednostkę organizacyjną tego Zakładu, właściwy jest sąd, w którego okręgu ma siedzibę organ rentowy. Sąd właściwy może na zgodny wniosek stron przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu rozpoznającemu sprawy z zakresu prawa pracy lub ubezpieczeń społecznych, jeżeli przemawiają za tym względy celowości. Natomiast właściwymi rzeczowo w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych są sądów okręgowych z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów rejonowych. Do właściwości sądów rejonowych należą sprawy: a) o zasiłek chorobowy, wyrównawczy, opiekuńczy, macierzyński, porodowy, pogrzebowy, rodzinny oraz o dodatki do zasiłku rodzinnego, b) o świadczenie rehabilitacyjne, c) o odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym, wypadku w drodze do pracy lub z pracy, wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, wypadku lub choroby zawodowej pozostającej w związku z czynną służbą wojskową albo służbą w Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu, Służbie Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej i Służbie Celnej, d) o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności, e) o świadczenie z tytułu funduszu alimentacyjnego. w w w. b i o. t o m a s z o w. i n f o S t r o n a 41

42 S t r o n a Vademecum prawno-administracyjne Jaki sąd jest właściwy rzeczowo do przyjęcia naszego wniosku? W postępowaniu nieprocesowym właściwość rzeczowa kształtuje się w sposób podobny jak w postępowaniu procesowym, to znaczy, że co do zasady właściwymi są sądy rejonowe, z wyjątkiem spraw zastrzeżonych dla sądów okręgowych, a są nimi sprawy: 1) o ubezwłasnowolnienie 2) o separację na zgodny wniosek małżonków i o zniesienie separacji 3) o rozstrzygnięcie sporu pomiędzy: radą pracowniczą przedsiębiorstwa państwowego a dyrektorem tego przedsiębiorstwa, organami przedsiębiorstwa państwowego a organem założycielskim tego przedsiębiorstwa, organami przedsiębiorstwa państwowego a organem sprawującym nadzór nad tym przedsiębiorstwem. Jaki sąd jest właściwy miejscowo do przyjęcia naszego wniosku? Jeżeli chodzi o właściwość miejscową w postępowaniu nieprocesowym to wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania wnioskodawcy, a w braku takiego miejsca - sąd miejsca jego pobytu. Do postępowania z urzędu właściwy jest sąd miejsca, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie będące podstawą wszczęcia postępowania. W braku wskazanych wyżej podstaw właściwy będzie sąd dla miasta stołecznego Warszawy. Należy także dodać, że istnieje możliwość wyznaczenia innego sądu przez sąd przełożony do rozpoznania danej sprawy, gdy wskazują na to względy celowości tzn. np. gdy większość uczestników postępowania zamieszkuje w znacznej odległości od sądu miejscowo właściwego można wyznaczyć dla takiej sprawy sąd

Łukasz Więsyk, Krzysztof Krzewski Do jakiego sądu złożyć pismo ich miejsca zamieszkania. Sąd może podjąć taką decyzję z urzędu lub na podstawie odpowiedniego wniosku osoby zainteresowanej. Czy występują wyjątki od powyższej zasady? Od przedstawionych zasad generalnych wyznaczających właściwość miejscową w nieprocesie istnieje wiele wyjątków, zostaną one przedstawione poniżej w formie wyliczenia wraz z podaniem jaki sąd jest miejscowo odpowiedni do przyjęcia wniosku w konkretnej sprawie. 1) o uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu właściwy jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania zaginionego, a w przypadku niemożliwości jego określenia stosuje się przepisy ogólne o właściwości miejscowej w postępowaniu nieprocesowym, przedstawione powyżej, 2) o ubezwłasnowolnienie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a w braku miejsca zamieszkania sąd miejsca jej pobytu, 3) w sprawach z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli, na który składają się m. in. sprawy : a) o zezwolenie na zawarcie małżeństwa kobiecie nie mającej ukończonych 18 lat, o przysposobienie dziecka, o uznanie dziecka, o zezwolenie na dokonanie przez rodziców czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, o zezwolenia we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku osoby pozostającej pod opieką właściwym jest sąd opiekuńczy jakim jest wyłącznie sąd rejonowy miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie ma dotyczyć, a w braku miejsca zamieszkania miejsca jej pobytu. Jeżeli brak i tej podstawy właściwy jest sąd rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy, w w w. b i o. t o m a s z o w. i n f o S t r o n a 43

Vademecum prawno-administracyjne b) o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami właściwy jest sąd miejsca położenia majątku, a jeżeli wspólność ustała przez śmierć jednego z małżonków - sąd spadku(pojęcie to zostanie wyjaśnione w dalszym toku rozważań), c) o separację na zgodny wniosek małżonków, o zniesienie separacji właściwym jest sąd, w którego okręgu małżonkowie mają wspólne zamieszkanie, a w braku takiej podstawy - sąd miejsca ich wspólnego pobytu. Jeżeli małżonkowie nie mają wspólnego miejsca zamieszkania ani pobytu, wniosek należy zgłosić w sądzie właściwym dla jednego z małżonków, według zasad ogólnych, 4) w sprawach z zakresu prawa rzeczowego właściwy miejscowo jest sąd położenia rzeczy. Do takich spraw zaliczymy m. in. sprawy o: stwierdzenie zasiedzenia, zarząd związany z współwłasnością i użytkowaniem, zniesienie współwłasności rzeczy, ustanowienie drogi koniecznej, postępowanie wieczysto księgowe (dotyczące wpisu w księdze wieczystej), 5) w sprawach spadkowych które należą do zakresu działania sądów, wyłącznie właściwy jest sąd spadku, którym jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m. st. Warszawy. Wyjątkami od tej zasady są sprawy: a) o zabezpieczenia spadku, gdyż właściwy w ich przypadku jest sąd, w którego okręgu znajdują się rzeczy będące w chwili otwarcia spadku we władaniu spadkodawcy. b) o złożeniu oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, co może nastąpić zarówno przed sądem spadku, jak i przed notariuszem lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie. 44 S t r o n a

Łukasz Więsyk, Krzysztof Krzewski Do jakiego sądu złożyć pismo 6) W sprawach z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych i o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego właściwy jest sąd miejsca siedziby przedsiębiorstwa, z którego działalnością wiąże się przedmiot sporu. 7) W sprawach o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego właściwy jest sąd miejsca wykonania zobowiązania. Jeżeli miejsca tego nie da się ustalić, właściwy jest sąd miejsca zamieszkania wierzyciela, a gdy wierzyciel jest nieznany lub gdy nie jest znane miejsce jego zamieszkania - sąd miejsca zamieszkania dłużnika. Jeżeli zobowiązanie jest zabezpieczone wpisem w księdze wieczystej, właściwy jest sąd miejsca położenia nieruchomości. 8) W sprawach rejestrowych, czyli dotyczących wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym wyłącznie właściwy jest sąd rejestrowy, czyli sąd rejonowy, wydział gospodarczy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę podmiotu, którego wpis dotyczy. Na zakończenie należy przypomnieć, ogólną zasadę, zgodnie z którą wszystkie pisma i wnioski w toku postępowania składamy w sądzie przed którym to postępowanie się toczy. Źródła: 1. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.). 2. J.Jodłowski, w : Postępowanie cywilne, pod red. J.Jodłowski, Z. Resich, J Lapierre, T.Misuk-Jodłowska, K.Weitz, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa 2007r. 3. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks Cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 296 z późn. zm) 4. M. Jędrzejewska, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz t.1 pod red. T.Erecińskiego, J. Gudowskiego, M.Jędrzejewskiej i K.Weitza, Warszawa 2009r. w w w. b i o. t o m a s z o w. i n f o S t r o n a 45

46 S t r o n a Vademecum prawno-administracyjne