rozdzielenia kompetencji pomiędzy poszczególnymi sądami danego państwa Zasada ciągłości właściwości sądu

Transkrypt

1 WŁAŚCIWOŚĆ SĄDU

2 Właściwość sądu dotyczy rozdzielenia kompetencji pomiędzy poszczególnymi sądami danego państwa, pozwala ustalić jaki sąd powinien daną sprawę cywilną rozpoznać i rozstrzygnąć. Zasada ciągłości właściwości sądu (perpetuatio fori) sąd właściwy w chwili wniesienia pozwu, pozostaje właściwy aż do prawomocnego zakończenia postępowania, choćby podstawy właściwości zmieniły się w toku sprawy (art. 15 k.p.c.). Zasada ta odnosi się zarówno do właściwości rzeczowej, jak i miejscowej. Artykuł 15 1 nie ma zastosowania w wypadku zmiany powództwa w sądzie rejonowym prowadzącej do powstania właściwości sądu okręgowego. Wówczas całe zmienione powództwo należy przekazać sądowi okręgowemu (art zdanie drugie; por. także postanowienie SN z dnia 2 czerwca 1966 r., II PZ 25/66, OSP 1967, z. 11, poz. 259). Zasadę perpetuatio fori uchyla również art zdanie drugie, przewidujący w razie wniesienia do sądu rejonowego powództwa wzajemnego, dla którego właściwy jest sąd okręgowy, przekazanie całej sprawy sądowi okręgowemu. Jako odstępstwa od reguły wyrażonej w art traktuje się także art i art. 44.

3 RODZAJE WŁAŚCIWOŚCI SĄDU Właściwość sądu Rzeczowa - polega na podziale spraw rozpoznawanych przed sądy I instancji, ale różnego rzędu Miejscowa - ogólna - wyłączna - przemienna Funkcjonalna - dotyczy podziału funkcji i czynności procesowych w postępowaniu cywilnym pomiędzy sądami różnych rzędów lub sądami równorzędnymi

4 WŁAŚCIWOŚĆ RZECZOWA Właściwość rzeczowa oznacza zakres spraw rozpoznawanych w pierwszej instancji przez sądy różnego rzędu. W Polsce przepisy o właściwości rzeczowej wskazują kryteria podziału spraw między sądy rejonowe i okręgowe. Zasadą wynikającą z art. 16 k.p.c. jest rozpatrywanie spraw w pierwszej instancji przez sądy rejonowe. Sądy okręgowe orzekają w pierwszej instancji, gdy przepis szczególny tak stanowi. Podobna reguła dla postępowania nieprocesowego jest wyrażona w art. 507 k.p.c.

5 WŁAŚCIWOŚĆ RZECZOWA SĄDU OKRĘGOWEGO Właściwość rzeczowa sądu okręgowego w trybie procesowym wynika przede wszystkim z art. 17 k.p.c. W postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zasadą jest właściwość rzeczowa sądu okręgowego, wyjątkiem właściwość sądu rejonowego (art ). Ponadto Sąd Okręgowy w Warszawie sąd ochrony konkurencji i konsumentów właściwy jest w sprawach z zakresu ochrony konkurencji (art ), o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone (art ), w sprawach z zakresu regulacji energetyki (art ), telekomunikacji i poczty (art ) oraz transportu kolejowego (art ). W kodeksowych postępowaniach nieprocesowych sądy okręgowe są rzeczowo właściwe w pierwszej instancji w sprawach wymienionych w art. 544 (o ubezwłasnowolnienie), art (o separację na zgodny wniosek małżonków oraz o zniesienie separacji) i art (z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych i o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego). Do właściwości sądu okręgowego należą także sprawy, w których są dochodzone roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (postępowanie grupowe) (art. 3 ust. 1 ustawy z r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym). Sąd okręgowy będzie również właściwy rzeczowo w sprawach, które sąd rejonowy przekazał do rozpoznania sądowi okręgowemu ze względu na powstanie zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości (art. 18 k.p.c.).

6 Art. 17. Do właściwości sądów okręgowych należą sprawy: 1) o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe oprócz spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa oraz o rozwiązanie przysposobienia; 2) o ochronę praw autorskich i pokrewnych, jak również dotyczących wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych oraz o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych; 3) o roszczenia wynikające z Prawa prasowego; 4) o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych, oprócz spraw o alimenty, o naruszenie posiadania, o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami, o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym oraz spraw rozpoznawanych w elektronicznym postępowaniu upominawczym; 4 1 ) o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni; 4 2 ) o uchylenie, stwierdzenie nieważności albo o ustalenie nieistnienia uchwał organów osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną; 4 3 ) o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji; 4 4 ) o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem. 5) (uchylony) 6) (uchylony)

7 Zgodnie z art. 379 pkt 6, gdy sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu, zachodzi nieważność postępowania. Wynika z tego, że naruszenie przepisów o właściwości rzeczowej sądu okręgowego opartej na kryterium wartości przedmiotu sporu oraz przepisów o właściwości rzeczowej sądu rejonowego nie skutkuje nieważnością postępowania. Nieważność postępowania w sprawie, w której sąd rejonowy orzekł mimo właściwości sądu okręgowego bez względu na wartość przedmiotu sporu (art. 379 pkt 6 k.p.c.), zachodzi także wtedy, gdy sprawa została mu przekazana przez sąd okręgowy na podstawie art. 200 k.p.c. (uchw. SN z r., III CZP 86/11, Legalis Nr ).

8 WŁAŚCIWOŚĆ MIEJSCOWA Właściwość miejscowa pozwala na rozgraniczenie kompetencji sądów tego samego rzędu ze względu na zasięg terytorialny konkretnego sądu. Wyróżniamy właściwość miejscową ogólną, przemienną i wyłączną.

9 WŁAŚCIWOŚĆ MIEJSCOWA OGÓLNA Art k.p.c. Właściwość miejscowa ogólna jest wyznacza na podstawie miejsca zamieszkania pozwanego (art. 27 k.p.c.). Jeżeli pozwany nie ma miejsca zamieszkania w Polsce, ogólną właściwość oznacza się według miejsca jego pobytu w Polsce, a gdy nie jest ono znane lub nie leży w Polsce - według ostatniego miejsca zamieszkania pozwanego w Polsce (art. 28 k.p.c.) właściwość pomocnicza (subsydiarna). Jeżeli w myśl przepisów kodeksu nie można na podstawie okoliczności sprawy ustalić właściwości miejscowej, Sąd Najwyższy na posiedzeniu niejawnym oznaczy sąd, przed który należy wytoczyć powództwo (art. 45 k.p.c.). Powództwo przeciwko Skarbowi Państwa wytacza się według siedziby państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie (art. 29 k.p.c.). Powództwo przeciwko osobie prawnej lub innemu podmiotowi niebędącemu osobą fizyczną wytacza się według miejsca ich siedziby (art. 30 k.p.c.).

10 WŁAŚCIWOŚĆ MIEJSCOWA WYŁĄCZNA Art k.p.c. Polega na tym, że w określonych kategoriach spraw powództwo musi być wytoczone przed sąd wyłącznie właściwy do ich rozpoznania, określony w ustawię. W tym przypadku strony nie mogą także zawrzeć umowy prorogacyjnej. Naruszenie właściwości wyłącznej sąd rozpoznający sprawę bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy.

11 WŁAŚCIWOŚĆ MIEJSCOWA PRZEMIENNA Art k.p.c. Stanowi odstępstwo od reguł ogólnych i pozwala powodowi na dokonanie wyboru sądu przed którym chcę wytoczyć powództwo (w granicach wskazanych w przepisach). Powód może wybrać więc sąd właściwości ogólnej albo inny sąd wskazany przez ustawodawcę w przepisach regulujących właściwość przemienną.

12 WŁAŚCIWOŚĆ FUNKCJONALNA Właściwość funkcjonalna, zwana również funkcyjną, służy rozgraniczeniu funkcji i czynności procesowych w postępowaniu cywilnym pomiędzy sądami równorzędnymi lub pomiędzy sądami różnych instancji.

13 Sąd rejonowy Funkcje sądu Regulacja prawna 1. Rozpoznawanie spraw w pierwszej instancji w granicach Art. 16 k.p.c. swoje właściwości rzeczowej i miejscowej. 1. Przyjmowanie środków odwoławczych (apelacji, zażalenia) od własnych orzeczeń i kontrola tych środków pod kątem ich Art , art w zw. z art k.p.c. dopuszczalności, terminowości, opłacenia i zachowania warunków formalnych. 1. Rozpoznawanie zażaleń na własne postanowienia w Art k.p.c. wypadkach przewidzianych w ustawie. 1. Pełnienie tzw. pomocy sądowej. Art. 44 p.u.s.p. 1. Rozpatrywanie wniosków o zwolnienie od kosztów. Art. 105 ust. 2 u.k.s.c. 1. Przeprowadzanie postępowania pojednawczego. Art k.p.c. 1. Przeprowadzenie postępowania o zabezpieczenie dowodów w Art. 311 k.p.c wypadku niecierpiącym zwłoki lub gdy postępowanie nie zostało jeszcze wszczęte. 1. Rozpoznawanie skarg na czynności komornika. Art k.p.c. 1. Rozpoznawanie skarg na orzeczenia referendarza sądowego Art. 398 (22) 1 k.p.c. wydane w sądzie rejonowym. 1. Nadawanie klauzuli wykonalności orzeczeniom własnym oraz orzeczeniom sądy okręgowego jako sądu drugiej instancji po zwrocie akt przez ten sąd. Art k.p.c.

14 Sąd okręgowy Funkcje sądu Regulacja prawna 1. Rozpoznawanie spraw w pierwszej instancji w granicach swoje właściwości rzeczowej i miejscowej. 1. Rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądów rejonowych. 1. Rozpoznawanie skarg na orzeczenia referendarza sądowego Art. 398 (22) 1 k.p.c. wydane w sądzie okręgowym. 1. Przyjmowanie środków odwoławczych od własnych orzeczeń i Art , art w zw. z kontrola tych środków pod kątem ich dopuszczalności, art k.p.c. terminowości, opłacenia i zachowania warunków formalnych. 1. Przyjmowanie skarg kasacyjnych od własnych orzeczeń. Art. 398 (5) 1 k.p.c. 1. Przyjmowanie skarg o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia od własnych orzeczeń. Art. 424 (6) 1 k.p.c. 1. Rozpoznawanie zażaleń na własne postanowienia w Art i 394 (2) 1 k.p.c. wypadkach przewidzianych w art i 394 (2) 1 k.p.c. 1. Orzekanie o wyłączeniu sędziego sądu rejonowego w sytuacji Art k.p.c. określonej w ustawie w art k.p.c. 1. Wyznaczenie sądu rejonowego do rozpoznania sprawy, gdy sąd właściwy nie może z powodu przeszkody rozpoznać sprawy lub podjąć innej czynności. Art. 44 k.p.c.

15 Sąd apelacyjny Funkcje sądu Regulacja prawna 1. Rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądów Art. 18 p.u.s.p. okręgowych wydanych w pierwszej instancji. 1. Przyjmowanie skarg kasacyjnych od własnych orzeczeń. Art. 398 (5) 1 k.p.c. 1. Przyjmowanie skarg o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia od własnych orzeczeń. Art. 424 (6) 1 k.p.c. 1. Przyjmowanie zażaleń do SN na własne postanowienie odrzucające skargę kasacyjną oraz skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. 1. Kontrola skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia pod względem warunków formalnych. 1. Wyznaczenie sądu okręgowego do rozpoznania sprawy, gdy Art. 44 k.p.c. sąd właściwy nie może z powodu przeszkody rozpoznać sprawy lub podjąć innej czynności. 1. Orzekanie o wyłączeniu sędziego sądu okręgowego w sytuacji określonej w art k.p.c. Art k.p.c.

16 Sąd Najwyższy Funkcje sądu Regulacja prawna 1. Rozpoznawanie skarg kasacyjnych. Art. 398 (1) 1 k.p.c. 1. Rozpoznawanie skarg o stwierdzenie niezgodności z Art. 424 (1) k.p.c. prawem prawomocnego orzeczenia. 1. Rozpoznawanie zażaleń na postanowienia sądu drugiej Art. 394 (1) k.p.c. instancji, zgodnie z art. 394 (1) k.p.c. 1. Rozstrzyganie zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości, powstałych przy rozpoznawaniu apelacji. Art k.p.c., art. 1 pkt 1 lit. b ustawy o SN 1. Rozstrzyganie w powiększonym składzie zagadnień Art. 398 (17) 1 k.p.c., art.59 prawnych budzących poważne wątpliwości, powstałych ustawy o SN przy rozpoznawaniu skargi kasacyjnej i zażalenia przez SN.

17 WŁAŚCIWOŚĆ UMOWNA Strony mogą umówić się na piśmie o poddanie sądowi pierwszej instancji, który według ustawy nie jest miejscowo właściwy, sporu już wynikłego lub sporów mogących w przyszłości wyniknąć z oznaczonego stosunku prawnego. Sąd ten będzie wówczas wyłącznie właściwy, jeżeli strony nie postanowiły inaczej lub jeżeli powód nie złożył pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Strony mogą również ograniczyć umową pisemną prawo wyboru powoda pomiędzy kilku sądami właściwymi dla takich sporów. Strony nie mogą jednak zmieniać właściwości wyłącznej. (art. 46 k.p.c.).

18 Umowa o właściwość sądu (umowa prorogacyjna, prorogatio fori) przybiera postać: tzw. prorogacji właściwej lub tzw. prorogacji pozornej. Prorogacja właściwa charakteryzuje się tym, że w oparciu o prorogatio fori strony mogą poddać sprawę sądowi, który nie jest właściwy do jej rozpoznania i rozstrzygnięcia z mocy ustawy (art zd. pierwsze i drugie k.p.c.). Przedmiotowa umowa może dokonywać modyfikacji w zakresie właściwości miejscowej; nie może natomiast zmieniać właściwości rzeczowej lub funkcyjnej. Dopuszczalne będzie również wprowadzenie w treści umowy prorogacyjnej regulacji odnoszących się do właściwości ogólnej lub przemiennej jednak z wyłączeniem właściwości wyłącznej (art k.p.c.). Prorogacja pozorna polega na tym, że w oparciu o prorogatio fori strony mogą ograniczyć prawo wyboru powoda pomiędzy kilkoma sądami właściwymi (art zd. trzecie k.p.c.). Chodzi tutaj o sytuacje, w których mamy do czynienia z właściwością przemienna (art (1) k.p.c.). albo o przypadki, w których uzasadniona jest właściwość kilku sądów albo jeżeli powództwo wytacza się przeciwko kilku osobom, dla których właściwe są różne sądy, czy też gdy nieruchomość, której położenie jest podstawą oznaczenia właściwości sądu, położona jest w kilku okręgach sądowych (art. 43 k.p.c.).

19 ŹRÓDŁA Meritum. Postępowanie cywilne, pod red. E. Marszałkowskiej-Krześ, Warszawa Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, pod red. E. Marszałkowskiej-Krześ, Warszawa Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany. Tom I. Art , pod red. A. Jakubeckiego, LEX/el Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, pod red. A. Zielińskiego, K. Flagi- Gieruszyńskiej, Warszawa 2017.