ANALIZA ZMIENNYCH KOSZTÓW PRODUKCJI Opracowanie Andrzej Rychłowski Szepietowo 2011
Wydawca Podlaski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Szepietowie 18-210 Szepietowo, tel. (86) 275 89 00 fax (86) 275 89 20 e-mail: wpodr@zetobi.com.pl, www.odr.pl Opracowanie redakcyjne i korekta: Anna Fatyga Skład komputerowy: Beata Rospędowska Projekt okładki: Wioletta Cieszkowska Nakład: 1000 egz. Druk: Drukarnia TOP DRUK, ul. Nowogrodzka 151A, 18-402 Łomża 4
Wstęp W Podlaskim Ośrodku Doradztwa Rolniczego w Szepietowie, tematyka analizy kosztów zmiennych realizowana była w gospodarstwach współpracujących w ramach planowych zadań doradztwa ekonomicznego. Wykorzystywany jest do tego celu program komputerowy Eurokal-7 na bazie arkusza kalkulacyjnego Excel. Umożliwia on zapisy w kartach kalkulacyjnych działalności produkcyjnych, gdzie odnotowywane są wielkości, cena i wartość produkcji, poszczególne elementy kosztów zmiennych w produkcji roślinnej: materiał siewny, nawożenie mineralne, środki ochrony roślin, zmienne koszty maszynowe, usługi oraz inne koszty (folia, sznurek, itp.): w produkcji zwierzęcej zakup zwierząt, pasze z zakupu, pasze własne, koszty pozapaszowe i inne koszty bezpośrednie. Gospodarstwa wybrane do współpracy reprezentują średnio intensywny poziom produkcji rolnej. Dla rolnika podstawowym celem ekonomicznym jest dochód rolniczy. Wysokość dochodu z prowadzenia działalności produkcyjnej jest wynikiem wielu zależnych i niezależnych czynników, w tym wielkości nakładów na produkcję, cen sprzedaży płodów rolnych oraz cen środków produkcji i nabywanych usług. Analiza kosztów jest pomocnym narzędziem działań poprawy efektywności ekonomicznej poszczególnych działalności produkcyjnych. W niniejszym opracowaniu analizą kosztów zmiennych objęto następujące działalności rolnicze: mieszanka zbożowa, pszenżyto ozime, pszenica ozima, jęczmień jary, rzepak ozimy, tytoń, marchew jadalna, burak ćwikłowy, pasternak, użytki zielone użytkowane na zielonkę, siano i sianokiszonkę, kukurydza na kiszonkę, brojler kurzy, gęsi tuczone, trzoda chlewna, bydło opasowe, bydło mleczne. W opracowaniu miernikami sprawności ekonomicznej jest: koszt zmienny w przeliczeniu na jednostkę produkcji (ha, dt, szt., kg, l), dochód bezpośredni oraz wskaźnik wydajności kosztów. Rachunek kosztów przeprowadzony był bez uwzględniania dotacji i podatków, uzyskane ceny za produkty oraz ponoszone koszty wyrażone są w wartościach brutto. Działalności te opisane są w różnym rozmiarze ilościowym wynikającym z rzeczywistego stanu w gospodarstwach, łącznie na podstawie danych z 229 analiz. Dane dotyczą roku 2010. 5
Mieszanka zbożowa Wyszczególnienie Jednostka miary Średnio Poziom plonowania w badanej grupie niższy średni wyższy 34 analizy Plon główny dt/ha 19,90 36,00 45,00 33,50 Średnia cena zł/dt 65,00 42,70 55,00 55,20 Wartość produkcji zł/ha 1293,50 1537,20 2475,00 1849,20 Struktura kosztów w % Koszty bezpośrednie: 100 materiał siewny zł 121,40 140,00 140,00 137,90 10,90 nawożenie mineralne zł 522,30 390,00 378,00 452,00 35,70 środki ochrony roślin zł 74,00 36,00 36,00 65,20 5,20 zmienne koszty maszynowe zł 446,60 360,00 428,30 417,10 33,00 usługi zł - 220,00-143,50 11,30 inne koszty zł 30,30 39,00 57,00 49,00 3,90 Razem koszty zmienne zł/ha 1120,60 1185,00 1039,30 1264,70 na 1dt zł 56,30 32,90 23,10 37,80 Dochód bezpośredni zł/ha 172,90 352,20 1435,70 584,50 na 1dt zł 8,70 9,80 31,90 17,40 Wartość produkcji ogółem na 1 zł kosztów zmiennych 27 analiz plon główny < 40 dt/ha 7 analiz plon główny > 40 dt/ha zł 1,15 1,30 2,38 1,46 Mieszanka zbożowa uprawiana jest głównie jako zboże zabezpieczające potrzeby paszowe gospodarstwa. Występuje jednocześnie w obrocie wolnorynkowym i może być uprawą towarową. W badanej zbiorowości trzydziestu czterech upraw, w trzydziestu dwóch uprawach wartość produkcji przewyższała poniesione koszty zmienne, natomiast w dwóch uprawach koszty zmienne były wyższe od wartości produkcji. Ceny sprzedaży ziarna zawierały się w przedziale 40 65 zł/dt a średnio wynosiły 55,2 zł/dt. Wartość produkcji plonu głównego zawierała się od 1250 do 2475 zł/ha, średnia wartość wyniosła 1849,2 zł/ha. W strukturze kosztów dominował koszt nawożenia mineralnego i stanowił 35,7%, zmienne koszty maszynowe tj. paliwo i remonty bieżące wynosiły 33%, usługi 11,3%, materiał siewny 10,9%, środki ochrony roślin 5,2%, inne koszty 3,9%. Główne czynniki różnicujące poziom kosztów zmiennych to różnice cenowe zakupu nawozów mineralnych, zróżnicowany poziom zapasów występujący w gospodarstwach, zmienne ceny paliwa oraz poziom remontów bieżących i ich udział w zmiennych kosztach maszynowych. Poziom ochrony roślin był niewysoki i wyrównany, usługi w znacznym stopniu zróżnicowane, jedna trzecia gospodarstw nie korzystała z usług. Wartość produkcji ogółem na 1 zł kosztów zmiennych informuje nas jaka jest wydajność kosztów. W opisywanej zbiorowości kształtował się od 0,90 do 2,59 a średnio wynosił 1,46 zł. W porównaniu z rokiem ubiegłym należy stwierdzić istotny wzrost średniej ceny sprzedaży, nieco niższy poziom nakładów na produkcję oraz niższy poziom plonowania zboża. Porównanie średnich kosztów zmiennych uprawy mieszanki zbożowej w latach 2006-2010 Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 koszt zmienny w zł na 1 ha 971,10 1180,00 1208,00 1301,50 1264,70 na 1 dt plonu 27,70 29,50 34,70 34,60 37,80 Źródło: dane z Eurokal-7 6
Pszenżyto ozime Wyszczególnienie Jednostka miary Średnio Poziom plonowania w badanej grupie niższy średni wyższy 26 analiz Plon główny dt/ha 25,00 37,00 50,00 38,20 Średnia cena zł/dt 60,00 55,00 60,00 59,60 Wartość produkcji zł/ha 1500,00 2035,00 3000,00 2276,70 Struktura kosztów w % Koszty bezpośrednie: 100 materiał siewny zł 150,00 176,00 160,70 165,30 11,60 nawożenie mineralne zł 453,30 451,50 758,30 528,30 37,10 środki ochrony roślin zł 60,00 62,50 195,90 86,80 6,10 zmienne koszty maszynowe zł 332,00 474,10 451,80 462,10 32,50 usługi zł 208,40 - - 115,90 8,20 inne koszty zł 56,30 63,00 32,80 63,50 4,50 Razem koszty zmienne zł/ha 1260,00 1227,10 1599,50 1421,90 na 1dt zł 50,40 33,20 32,00 37,20 Dochód bezpośredni zł/ha 240,00 807,90 1400,50 854,80 na 1 dt zł 9,60 21,80 28,00 22,40 Wartość produkcji ogółem na 1 zł kosztów zmiennych 13 analiz plon < 40 dt/h 13 analiz plon > 40 dt/ha zł 1,19 1,66 1,88 1,60 Pszenżyto ozime uprawiane jest w plonie głównym jako roślina wykorzystywana przeważnie na paszę, ale ze względu na możliwość sprzedaży na rynku traktowana jest jako roślina towarowa. Na dwadzieścia sześć analiz w dwudziestu pięciu wartość produkcji przewyższała poniesione koszty zmienne, w jednym gospodarstwie analiza kosztów wykazała, że koszty produkcji były wyższe od wartości produkcji plonu głównego. Uzyskiwane ceny sprzedaży zawierały się od 50 do 70 zł/dt. W strukturze kosztów najwyższy udział miały koszty nawożenia 37,1%, następnie zmienne koszty maszynowe 32,5%, materiał siewny 11,6%, usługi z zewnątrz 8,2%, ochrona roślin 6,1% oraz inne koszty 4,5%. Koszty zmienne na 1 ha uprawy zawierały się w przedziale od 1067,3 do 1967,4 zł, a średnio w badanej grupie upraw wyniosły 1421,9 zł. Głównymi czynnikami różnicującymi poziom kosztów w uprawie pszenżyta był poziom nawożenia mineralnego. Wyraźna zwyżka cen nawozów mineralnych przyczyniła się do zróżnicowania i zmniejszenia nakładów na nawożenie, wzrost cen oleju napędowego przełożył się na wzrost zmiennych kosztów maszynowych. Inne koszty i ochrona roślin utrzymywały się na zbliżonym i wyrównanym poziomie. Nakłady na usługi wyraźnie zróżnicowane, połowa gospodarstw korzystała z usług, wystąpiły usługi najmu siły roboczej. Wyraźny wzrost cen rynkowych zbóż w drugiej połowie roku w tym pszenżyta wpłynął na poprawę wyników ekonomicznych uprawy. Porównanie średnich kosztów zmiennych uprawy pszenżyta ozimego w latach 2006-2010 Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 średni koszt zmienny w zł na 1 ha 1106,00 1176,20 1442,60 1448,30 1421,90 na 1 dt plonu 32,60 33,60 34,90 32,80 37,20 Źródło: dane z Eurokal-7 7
Pszenica ozima Wyszczególnienie Jednostka miary Średnio Poziom plonowania w badanej grupie niższy średni wyższy 7 analiz Plon główny dt/ha 35,00 44,00 55,00 49,90 Średnia cena zł/dt 65,00 65,00 90,00 79,60 Wartość produkcji zł/ha 2275,00 2860,00 4950,00 3972,00 Struktura kosztów w % Koszty bezpośrednie : 100 materiał siewny zł 150,00 364,00 375,00 268,90 13,70 nawożenie mineralne zł 538,00 741,80 944,00 821,70 41,70 środki ochrony roślin zł 71,10 118,00 275,00 176,60 9,00 zmienne koszty maszynowe zł 510,00 547,00 422,50 542,20 27,50 usługi zł - 50,00 280,00 87,10 4,40 inne koszty zł 56,50 80,00 103,00 73,00 3,70 Razem koszty zmienne zł/ha 1325,60 1900,80 2399,50 1969,50 na 1dt zł 37,90 43,20 43,60 39,50 Dochód bezpośredni zł/ha 949,40 959,20 2550,50 2002,50 na 1dt zł 27,10 21,80 46,40 40,10 Wartość produkcji ogółem na 1 zł kosztów zmiennych 2 analizy plon główny < 50 dt/ha 5 analiz plon główny > 50 dt/ha zł 1,72 1,50 2,06 2,02 Pszenica ozima uprawiana była jako roślina zabezpieczająca równocześnie potrzeby paszowe gospodarstwa i sprzedaż na rynku rolnym. W badanej zbiorowości siedmiu plantacji wartość produkcji przewyższała poniesione koszty zmienne. Ceny sprzedaży ziarna zawierały się w przedziale 65 90 zł/dt a średnio wynosiły 79,6 zł/dt. Wartość produkcji plonu głównego zawierała się od 2275 do 2950 zł/ha, średnia wartość wyniosła 3972 zł/ha. W strukturze kosztów dominował koszt nawożenia mineralnego i stanowił 41,7%, zmienne koszty maszynowe tj. paliwo i remonty bieżące wynosiły 27,5%, materiał siewny 13,7%, środki ochrony roślin 9,0% usługi 4,4%, inne koszty 3,7%. Główne czynniki różnicujące poziom kosztów zmiennych to różnice w nakładach na nawożenie, wzrastający udział materiału siewnego kwalifikowanego. Poziom ochrony roślin był wyższy niż w roku ubiegłym usługi w znacznym stopniu zróżnicowane, tylko jedna trzecia gospodarstw korzystała z usług zbioru. Wartość produkcji ogółem na 1 zł kosztów zmiennych informuje nas jaka jest wydajność kosztów. W opisywanej zbiorowości wskaźnik ten przewyższał pozostałe zboża i kształtował się od 1,50 do 2,66 a średnio wynosił 2,02 zł. W porównaniu z rokiem ubiegłym potwierdza się prawidłowość istotnego wzrostu średniej ceny sprzedaży, nieco niższy poziom nakładów na produkcję oraz niższy poziom plonowania pszenicy ozimej. Porównanie średnich kosztów zmiennych uprawy pszenicy ozimej w latach 2006 2010 Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 koszt zmienny w zł na 1 ha 1260,90 1443,00 1478,70 1972,90 1969,60 Źródło: dane z Eurokal-7 8
Jęczmień jary Wyszczególnienie Jednostka miary Średnio w Poziom plonowania badanej grupie niższy średni wyższy 5 analiz Plon główny dt/ha 21,20 34,00 48,00 37,90 Średnia cena zł/dt 70,00 45,00 65,00 62,00 Wartość produkcji zł/ha 1484,00 1530,00 3120,00 2349,80 Struktura kosztów w % Koszty bezpośrednie: 100 materiał siewny zł 112,50 73,60 298,80 175,80 12,10 nawożenie mineralne zł 538,00 270,00 534,00 547,50 37,60 środki ochrony roślin zł 76,50 39,00 40,00 88,90 6,10 zmienne koszty maszynowe zł 660,00 424,00 547,00 490,60 33,60 usługi zł - 240,00 50,00 103,90 7,10 inne koszty zł 58,40 41,60 55,90 51,30 3,50 Razem koszty zmienne zł/ha 1445,40 1088,20 1525,70 1457,90 na 1dt zł 68,20 32,00 31,80 38,50 Dochód bezpośredni zł/ha 38,60 441,80 1594,30 891,90 na 1dt zł 1,80 13,00 33,20 23,50 Wartość produkcji ogółem na 1 zł kosztów zmiennych 2 analizy plon główny < 40 dt/ha 3 analizy plon główny > 40 dt/ha zł 1,03 1,41 2,04 1,61 Jęczmień jary uprawiany jako roślina zabezpieczająca potrzeby paszowe gospodarstw prowadzących chów trzody chlewnej jest jednocześnie zbożem towarowym sprzedawanym na rynku rolnym. W badanej zbiorowości pięciu plantacji we wszystkich, wartość produkcji przewyższała poniesione koszty zmienne. Ceny sprzedaży ziarna zawierały się w przedziale 45 70 zł/dt a średnio wynosiły 62 zł/dt. Wartość produkcji plonu głównego zawierała się od 1484 zł do 2950 zł/ha, średnia wartość wyniosła 2349,8 zł/ha. W strukturze kosztów podobnie jak w pozostałych zbożowych dominował koszt nawożenia mineralnego i stanowił 37,6%, zmienne koszty maszynowe tj. paliwo i remonty bieżące wynosiły 33,6%, materiał siewny 12,1%, środki ochrony roślin 6,1%, usługi 7,1%, inne koszty 3,7%. Główne czynniki różnicujące poziom kosztów zmiennych to zmienne proporcje udziału materiału siewnego (materiał własny, z zakupu) zbliżony poziom w nakładach na nawożenie, poziom ochrony roślin był niższy niż w roku ubiegłym, usługi w znacznym stopniu zróżnicowane, tylko jedna trzecia gospodarstw korzystała z usług zbioru. Wartość produkcji ogółem na 1 zł kosztów zmiennych informuje nas jaką wartość przynosi 1 zł zastosowanych kosztów zmiennych. W opisywanej zbiorowości wskaźnik ten kształtował się od 1,03 do 2,04 a średnio wynosił 1,61 zł. W porównaniu z rokiem ubiegłym potwierdza się prawidłowość istotnego wzrostu średniej ceny sprzedaży, średnio 43,4 zł/dt w 2009 roku a 62 zł/dt średnio w 2010 roku, nieco niższy poziom nakładów na produkcję oraz tak jak w pozostałych zbożach niższy poziom plonowania jęczmienia. Porównanie średnich kosztów zmiennych uprawy jęczmienia jarego w latach 2006 2010 Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 średni koszt zmienny w zł na 1 ha 1030,00 1072,00 1264,00 1554,20 1457,90 Źródło: dane z Eurokal-7 9
Rzepak ozimy Wyszczególnienie Jednostka miary Średnio w badanej Poziom plonowania grupie niższy wyższy 2 analizy Plon główny dt/ha 25,10 30,00 27,60 Średnia cena zł/dt 121,80 130,08 127,40 Wartość produkcji zł/ha 3057,20 3992,40 3516,20 Struktura kosztów w % Koszty bezpośrednie: 100 materiał siewny zł 125,40 155,90 140,60 8,00 nawożenie mineralne zł 778,90 989,80 884,40 50,00 środki ochrony roślin zł 174,40 212,50 193,50 10,90 zmienne koszty maszynowe zł 476,40 554,30 515,40 29,20 usługi zł - - - - inne koszty zł 24,50 41,90 33,20 1,90 Razem koszty zmienne zł/ha 1579,60 1954,40 1767,10 na 1dt zł 62,90 65,10 64,00 Dochód bezpośredni zł/ha 1477,60 2038,00 1749,10 na 1dt zł 58,90 67,90 63,40 Wartość produkcji ogółem na 1 zł kosztów zmiennych zł 1,94 2,04 1,99 Rzepak ozimy reprezentowany był przez dwie plantacje objęte analizą kosztów. Wzrastające znaczenie rzepaku jako rośliny wykorzystywanej zarówno na cele konsumpcyjne jak i do produkcji biopaliw sprzyja powiększaniu areału tej uprawy. Poziom plonowania był niższy średnio o 6 dt/ha niż przed rokiem i zbliżony był do przeciętnych wartości uzyskiwanych w województwie podlaskim. Pogorszenie ekonomicznych warunków produkcji rzepaku ozimego w 2009 roku nie sprzyjało rozwijaniu tej działalności produkcyjnej i przełożyło się na niższy poziom nakładów na uprawę w roku 2010. Uzyskiwana cena sprzedaży ziarna rzepaku wróciła do poziomu z roku 2008 i średnio wyniosła 127,4 zł/dt, gdy średnio w 2009 roku wynosiła 98 zł/dt, a w 2008 roku uzyskiwano średnią cenę 126 zł/dt. W strukturze kosztów dominowały nakłady na nawożenie mineralne 50%, zmienne koszty maszynowe 29,2%, wzrósł udział materiału siewnego do 8%, niższe były nakłady na ochronę roślin 10,9%, inne koszty 1,9%. Oceniając wartość produkcji ogółem na 1 zł kosztów zmiennych, który wynosił średnio 1,99 zł i nieznacznie niższy od pszenicy przewyższał inne uprawy roślinne głównie zboża. Porównanie średnich kosztów zmiennych uprawy rzepaku ozimego w latach 2008 2010 Wyszczególnienie 2008 2009 2010 średni koszt zmienny w zł na 1 ha 1493,00 2081,20 1767,10 na 1 dt plonu 38,60 60,90 64,00 Źródło: dane z Eurokal-7 10
Tytoń Wyszczególnienie Jednostka miary Poziom plonowania Średnio w badanej grupie niższy średni wyższy 3 analizy Plon główny dt/ha 12,05 25,70 27,50 21,70 Średnia cena zł/dt 1105,70 865,40 991,60 987,60 Struktura kosztów w % Wartość produkcji zł/ha 13323,70 22240,80 27269,00 21430,90 Koszty bezpośrednie: 100 materiał siewny zł 85,60 94,00 101,50 93,70 0,90 nawożenie mineralne zł 733,50 1518,30 1727,10 1326,30 13,20 środki ochrony roślin zł - 623,50 686,10 436,50 4,30 zmienne koszty maszynowe zł 3900,00 5606,30 5896,10 5134,10 51,10 usługi zł 3236,50 1440,80 1702,90 2126,70 21,20 inne koszty zł 210,30 1290,30 1308,50 936,40 9,30 Razem koszty zmienne zł/ha 8165,90 10573,20 11422,20 10053,70 na 1dt zł 677,70 411,40 415,40 463,30 Dochód bezpośredni zł/ha 5157,80 11667,60 15846,80 11377,20 na 1dt zł 428,00 454,00 576,20 524,30 Wartość produkcji ogółem na 1 zł kosztów zmiennych zł 1,63 2,10 2,39 2,13 Tytoń objęty analizą kosztów to trzy plantacje znacznie różniące się pod względem uzyskanych plonów, uzyskanej ceny sprzedaży, wartości produkcji oraz nakładów bezpośrednich poniesionych na poszczególne uprawy. W strukturze kosztów zmiennych najwyższe nakłady poniesiono na zmienne koszty maszynowe 51,1%, następnie usługi 21,2%, nawożenie mineralne 13,2%, inne koszty bezpośrednie 9,3%, środki ochrony roślin 4,3%, materiał siewny sadzonki 0,9%. Wartość produkcji ogółem na 1 zł kosztów zmiennych średnio wynosił 2,13 zł i wyraźnie przewyższył pozostałe działalności roślinne. Tytoń jest jedną z niewielu upraw, w których odnotowano wyraźny spadek średniej ceny sprzedaży w porównaniu do roku 2009. Średnia cena sprzedaży tytoniu w 2009 roku wynosiła 1161 zł/dt, a w 2010 roku 987,6 zł/dt. Zanotowano podobnie jak w innych działalnościach roślinnych spadek plonu przy nieco niższych nakładach na uprawę. Porównanie średnich kosztów zmiennych uprawy tytoniu w latach 2008 2010 Wyszczególnienie 2008 2009 2010 średni koszt zmienny w zł na 1 ha 7426,00 10102,80 10053,70 na 1 dt plonu 337,50 397,70 463,30 Źródło: dane z Eurokal-7 11
Marchew jadalna, burak ćwikłowy, pasternak Wyszczególnienie Jednostka miary Działalności produkcyjne marchew jadalna burak ćwikłowy pasternak Plon główny dt/ha 500,00 617,00 200,00 Średnia cena zł/dt 23,20 23,20 35,00 Wartość produkcji zł/ha 11600,00 14314,40 7000,00 Koszty bezpośrednie: materiał siewny zł 400,00 700,00 350,00 nawożenie mineralne zł 565,50 595,50 595,50 środki ochrony roślin zł 441,90 439,00 531,30 zmienne koszty maszynowe zł 510,00 510,00 510,00 usługi zł 5000,00 1233,30 - inne koszty zł 31,10 59,50 42,70 Razem koszty zmienne zł/ha 6978,50 3537,30 2029,50 na 1dt zł 13,96 5,73 10,15 Dochód bezpośredni zł/ha 4621,50 10777,10 4970,50 na 1dt zł 9,24 17,50 24,80 Wartość produkcji ogółem na 1 zł kosztów zmiennych zł 1,66 4,00 3,45 Produkcja warzywna nielicznie reprezentowana przez marchew jadalną, burak ćwikłowy i pasternak, charakteryzuje się specyfiką produkcji i w pełni uzależniona jest od wymogów rynku żywnościowego, popytu i podaży. Poniesione nakłady na produkcję były wyższe niż w pozostałych uprawach. Marchew jadalna, burak ćwikłowy, pasternak jako pojedyncze plantacje objęte były analizą kosztów zmiennych. We wszystkich tych działalnościach uzyskano pozytywne wyniki ekonomiczne. Uzyskana nadwyżka przychodów nad kosztami zmiennymi bezpośrednimi wśród opisywanych działalności roślinnych plasuje te uprawy jako efektywne. Wskaźnik wartości produkcji ogółem na 1 zł kosztów zmiennych osiąga dodatnie wartości i kształtuje się od 1,66 zł w przypadku marchwi jadalnej do 4,0 zł w przypadku buraka ćwikłowego. W porównaniu z rokiem 2009 tylko plantacja buraka ćwikłowego plonowała wyżej niż w ubiegłym roku, marchew jadalna zdecydowanie niżej. Przy wyższym udziale nakładów na usługi wzrosły koszty zmienne uprawy co pogorszyło wyniki ekonomiczne uprawy marchwi. 12
Użytki zielone użytkowane na zielonkę Wyszczególnienie Jednostka miary Średnio Poziom plonowania w badanej grupie niższy średni wyższy 20 analiz Plon główny dt/ha 286,00 350,00 420,00 338,90 Struktura kosztów w % Koszty bezpośrednie: 100 materiał siewny zł 115,00 140,00 57,20 5,40 nawożenie mineralne zł 525,00 1103,00 868,00 769,10 72,60 środki ochrony roślin zł - - - - - zmienne koszty maszynowe zł 132,90 541,00 66,40 208,60 19,70 usługi zł - - - - - inne koszty zł 4,20 32,70-24,70 2,30 Razem koszty zmienne zł/ha 662,10 1701,70 1074,40 1059,60 - na 1dt zł 2,32 3,05 2,69 3,13-1 analiza plon < 300 dt/ha 16 analiz plon > 300 dt/ha 3 analizy plon > 400 dt/ha Użytki zielone zbierane z przeznaczeniem na zielonkę stanowią ważną pozycję w bilansie pasz objętościowych w gospodarstwach specjalizujących się w chowie bydła i obok kukurydzy tworzą podstawę bazy pasz objętościowych. W badanej zbiorowości analiz kosztów zielonki zbieranej z użytków zielonych uzyskany plon był wyższy niż w roku ubiegłym, zawierał się w średnio szerokim przedziale wynikowym od 286 dt/ha do 420 dt/ha, a średnio 338,9 dt/ha, w 2008 roku średni plon zielonki wynosił 315 dt/ha, w 2009 r. 326,5 dt/ha. Koszt produkcji zielonki bezpośrednio przenosi się, obok innych pasz, na koszty produkcji mleka i żywca wołowego i jest ważnym składnikiem kosztów produkcji pasz w gospodarstwie. Koszty zmienne na 1 ha użytków zielonych na zielonkę zawierały się od 662,1 zł/ha do 1701,7 zł/ha a średnio wynosiły 1059,6 zł/ha, gdy w 2009 r. średnio 1092,6 zł/ha. W strukturze kosztów dominujący udział ma nawożenie mineralne 72,6%, następnie zmienne koszty maszynowe 19,7%, podsiew trawy 5,4%, inne koszty 2,3%. Wysoki poziom nakładów na nawożenie mineralne nie zawsze przekładał się na poziom plonowania zielonki. Gospodarstwa nie korzystały z usług, nie stosowano środków ochrony roślin. Porównanie średnich kosztów zmiennych zielonki w latach 2006 2010 Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 średni koszt zmienny w zł na 1 ha 2,30 2,80 3,00 3,35 3,13 Źródło: dane z Eurokal-7 13
Użytki zielone użytkowane na siano Wyszczególnienie Jednostka miary Średnio Poziom plonowania w badanej grupie niższy średni wyższy 14 analiz Plon główny dt/ha 60,00 65,00 76,00 66,40 Struktura kosztów w % Koszty bezpośrednie: 100 materiał siewny zł - - 95,00 8,50 0,80 nawożenie mineralne zł 310,00 752,40 664,00 577,10 57,50 środki ochrony roślin zł - - - - - zmienne koszty maszynowe zł 400,00 452,00 453,20 361,80 36,10 usługi zł - - 50,00 3,60 0,40 inne koszty zł 7,40 79,90 47,50 52,20 5,20 Razem koszty zmienne zł/ha 717,40 1284,30 1309,70 1003,20 - na 1dt zł 12,00 19,80 17,20 15,10-3 analizy plonowały po 60 dt/ha 11 analiz plonowało powyżej 60 dt/ha Użytki zielone zbierane z przeznaczeniem na siano to obok zielonki i sianokiszonki są ważną pozycją w bilansie pasz objętościowych gospodarstw. W badanej zbiorowości plon siana zawierał się w przedziale od 60 dt/ha do 76 dt/ha a średnio 66,4 dt/ha, gdy w 2009 roku średni plon siana wynosił 69,9 dt/ha. Średnie nakłady na produkcję siana wyniosły 1003,2 zł/ha i w porównaniu do roku 2009 były niższe, gdy rok wcześniej w 2008 r. była to wartość średnio 1141,8 zł/ha. W strukturze kosztów podobnie jak w użytkowaniu na zielonkę dominowały nakłady na nawożenie mineralne, średnio 577,1 zł/ha co stanowiło 57,5%, następnie zmienne koszty maszynowe 361,8 zł tj. 36,1%, inne koszty (np. sznurek) 52,2 zł tj. 5,2% oraz podsiew trawy 8,5 zł i 0,8% kosztów. Gospodarstwa nie korzystały z usług, z wyjątkiem jednego gospodarstwa, nie stosowano również środków ochrony roślin. Porównanie średnich kosztów zmiennych siana w latach 2006 2010 Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 średni koszt zmienny w zł na 1 dt 13,20 13,40 15,50 16,30 15,10 Źródło: dane z Eurokal-7 14
Użytki zielone użytkowane na sianokiszonkę w belach Wyszczególnienie Jednostka miary Średnio Poziom plonowania w badanej grupie niższy średni wyższy 34 analizy Plon główny dt/ha 156,50 266,00 305,00 248,90 Struktura kosztów w % Koszty bezpośrednie: 100 materiał siewny zł 95,00 80,00 35,20 2,20 nawożenie mineralne zł 623,90 664,00 803,30 706,00 44,80 środki ochrony roślin zł - - - - - zmienne koszty maszynowe zł 214,70 592,80 173,90 374,70 23,80 usługi zł 752,50 50,00-87,30 5,60 inne koszty zł 205,40 459,80 379,60 371,40 23,60 Razem koszty zmienne zł/ha 1823,50 1861,60 1436,80 1574,60 na 1dt zł 11,70 7,00 4,70 6,30 2 analizy plon < 200 dt/ha 32 analizy plon > 200 dt/ha Użytki zielone i kukurydza tworzą podstawę bazy pasz objętościowych dla gospodarstw produkujących mleko i żywiec wołowy. Sianokiszonka zbierana na użytkach zielonych jest często podstawową paszą objętościową dla bydła mlecznego. Koszt produkcji sianokiszonki bezpośrednio przenosi się na koszty produkcji mleka. W badanej zbiorowości trzydziestu czterech analiz należy stwierdzić, że w miarę wzrostu plonów relatywnie zmniejszał się koszt wytworzenia sianokiszonki. Porównując poziom plonowania sianokiszonki z 2010 roku do plonu z roku ubiegłego, to należy ocenić że średnie plony 2010 roku były wyższe, podobnie jak w innych roślinach paszowych. W strukturze kosztów dominujący udział miało nawożenie mineralne 44,8%, następnie zmienne koszty maszynowe 23,8%, inne koszty (folia) 23,6%, usługi zbioru 5,6%, podsiew trawy 2,2%. Z poszczególnych analiz wynika, że wysokie nakłady poniesione na nawożenie nie zawsze przekładały się na wysokie plony sianokiszonki. Zbiory realizowane były przy udziale własnych maszyn, tylko trzy gospodarstwa korzystały z usług. Średni koszt wytworzenia 1 dt sianokiszonki w belach w 2010 roku zawierał się od 4,3 do 11,7 zł i wyniósł średnio 6,3 zł. W porównaniu do lat ubiegłych przedstawia się następująco: w 2006 r. średni koszt zawierał się w przedziale 3,07 6,57 i wynosił średnio 5,58 zł/dt, w 2007 r. w przedziale 4,15 7,13 i wyniósł 5,95 zł/dt, w 2008 r. od 4,5 11,5 zł i średnio 8,1 zł/dt, w 2009 r. od 3,8 8,9 i wyniósł średnio 6,9 zł/dt. Wyższy poziom plonowania przy porównywalnym poziomie nakładów z roku ubiegłego podobnie jak w użytkowaniu na zielonkę przełożył się na relatywnie niższy koszt zmienny sianokiszonki. 15
Kukurydza użytkowana na kiszonkę Wyszczególnienie Jednostka miary Średnio w Poziom plonowania badanej grupie niższy średni wyższy 28 analiz Plon główny dt/ha 350,00 450,00 650,00 452,00 Struktura kosztów w % Koszty bezpośrednie: 100 materiał siewny zł 272,00 388,00 330,00 363,40 14,10 nawożenie mineralne zł 651,50 510,00 1078,00 860,40 33,40 środki ochrony roślin zł 76,80 190,00 220,00 185,80 7,20 zmienne koszty maszynowe zł 216,50 622,50 494,00 498,70 19,40 usługi zł 882,50-905,00 459,00 17,80 inne koszty zł 230,20 324,20 180,20 209,90 8,10 Razem koszty zmienne zł/ha 2329,50 2034,70 3202,20 2577,20 na 1dt zł 6,66 4,52 4,93 5,70 3 analizy alizy plon < 400 dt/ha 18 analiz plon > 400 dt/ha 7 analiz plon > 500 dt/ha Kiszonka z kukurydzy obok sianokiszonki jest główną paszą objętościową w chowie bydła mlecznego. W badanej zbiorowości wśród upraw paszowych najwyższe nakłady i koszty poniesione zostały na uprawę kukurydzy na kiszonkę. Poziom plonowania był wysoki, średnio 452 dt/ha sporządzonej kiszonki. W strukturze kosztów dominuje koszt nawożenia mineralnego od 510 do 1438,2 zł średnio z 28 analiz 860,4 zł i stanowił 33,4%, zmienne koszty maszynowe średnio 498,7 zł, co stanowiło 19,4%, usługi siewu i zbioru kukurydzy średnio 459 zł tj. 17,8% kosztów, materiał siewny 363,4 zł tj. 14,1%, środki ochrony roślin średnio 185,8 zł tj. 7,2%, inne koszty bezpośrednie (folia) 209,9 zł i stanowiły 8,1% kosztów. W badanej zbiorowości średni plon kiszonki z kukurydzy w 2010 roku był niższy niż w 2009 roku, co przy niższym poziomie nakładów na produkcję kiszonki z kukurydzy, w przeliczeniu na jednostkę plonu dało wyższy średni koszt zmienny. Porównanie średnich kosztów sporządzenia kiszonki z kukurydzy w latach 2006 2010 Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 średni koszt zmienny w zł na 1 dt 4,43 4,98 6,11 5,61 5,70 Źródło: dane z Eurokal-7 16
Brojler kurzy Wyszczególnienie Jednostka miary Skala produkcji 240 370 tys. szt. Brojler kurzy (100 szt.) kg 228,00 224,00 230,00 270,00 Średnia cena zł/kg 3,42 3,39 3,50 3,16 Wartość produkcji zł 779,80 759,40 805,00 853,20 Koszty bezpośrednie: zakup piskląt zł 130,00 131,00 123,60 103,10 pasze z zakupu zł 491,50 486,70 477,20 408,00 usługi weterynaryjne zł 26,80 23,50 26,80 40,00 zmienne koszty maszynowe (energia, remonty) zł 36,90 35,30 23,90 122,00 inne koszty zł 2,10 2,30 4,40 1,10 Razem koszty zmienne zł/100 szt. 687,30 678,80 655,90 674,20 na 1kg zł 3,01 3,03 2,85 2,50 Dochód bezpośredni zł/100 szt. 92,50 80,60 149,10 179,00 na 1kg zł 0,41 0,36 0,65 0,66 Wartość produkcji ogółem na 1 zł kosztów zmiennych zł 1,03 1,12 1,23 1,27 Chów drobiu rzeźnego reprezentowany był przez cztery gospodarstwa w ramach produkcji z działów specjalnych. Rozmiar produkcji brojlera kurzego to od 240 do 370 tysięcy sztuk rocznie w pięciu, sześciu rzutach produkcyjnych. Cena sprzedaży brojlerów kształtowała się od 3,16 do 3,50 zł a średnio wyniosła 3,37 zł/kg. Nakłady na produkcję kształtowały się na zbliżonym kosztowo poziomie. Przeliczenie zostało proporcjonalnie wykonane na stawkę stu sztuk brojlera. We wszystkich czterech działalnościach uzyskano pozytywne wyniki ekonomiczne. Głównymi czynnikami mającymi wpływ na wyniki tuczu brojlerów były oprócz ceny sprzedaży: wykorzystanie paszy, przeżywalność, masa ciała przed ubojem oraz liczba dni wychowu. Wskaźnik wartości produkcji ogółem na 1 zł kosztów zmiennych kształtuje się od 1,03 zł do 1,27 zł a średnio wynosił 1,19 zł. 17
Gęsi tuczone Wyszczególnienie Jednostka miary Działalności produkcyjne od 1 do 9 tys. szt. Produkcja 1000 szt. kg 5350,00 5250,00 5800,00 5300,00 Średnia cena zł/kg 5,75 5,60 5,71 5,81 Wartość produkcji zł 30762,50 29400,00 33118,00 30793,00 Koszty bezpośrednie: zakup piskląt zł 6142,00 6950,00 6000,00 5886,70 pasze własne zł 16000,00 1000,00 2328,70 13219,50 pasze z zakupu zł 3484,00 6808,00 10207,70 3439,30 usługi weterynaryjne zł 3200,00 4800,00 1549,90 2934,80 zmienne koszty maszynowe (energia) zł 570,00 3100,00 2913,80 543,80 inne koszty zł 7,30 39,50 102,20 10,30 Razem koszty zmienne zł/1000 szt. 29403,30 22697,50 23102,30 26034,40 na 1kg zł 5,50 4,32 3,98 4,91 Dochód bezpośredni zł/1000 szt. 1359,20 6702,50 10015,70 4758,60 na 1szt. zł 1.36 6,70 10,00 4,76 Wartość produkcji ogółem na 1 zł kosztów zmiennych zł 1,05 1,30 1,73 1,18 Tucz gęsi młodych jako kolejna analizowana działalność produkcji drobiu w ramach działu specjalnego odbywał się w czterech gospodarstwach. Gospodarstwa te znacznie różniły się potencjałem produkcyjnym tj. od tysiąca sztuk do dziewięciu tysięcy sztuk. Cena sprzedaży gęsi kształtowała się od 5,60 do 5,81 zł/kg a średnio wyniosła 5,72 zł/kg. Podobnie jak skalą produkcji gospodarstwa znacznie różniły się nakładami i kosztami zmiennymi produkcji. Istotne różnice wystąpiły w udziale pasz własnych, pasz z zakupu, usługach weterynaryjnych i kosztach maszyn (energii i remontów), zbliżone wartościowo były tylko nakłady zakupu piskląt do chowu. We wszystkich tych działalnościach uzyskano zróżnicowane ale pozytywne wyniki ekonomiczne. Wskaźnik wartości produkcji ogółem na 1 zł kosztów zmiennych kształtuje się od 1,05 zł do 1,73 zł. Zaprezentowane wyniki analizy kosztów w tabeli przeliczone zostały na stado tysiąca sztuk gęsi. Główne czynniki różnicujące efekty ekonomiczne tuczu młodych gęsi to wykorzystanie paszy, zdrowotność stada, masa ciała przed ubojem, liczba dni wychowu. 18
Trzoda chlewna w cyklu zamkniętym Skala produkcji Wielkość stada macior 8 14 16 30 35 35 40 40 50 58 Średnia cena sprzedaży żywca w zł/kg Produkcja żywca w zł (tuczniki, wybrak. maciory) Koszty zmienne (zł) 3,93 3,83 4,12 4,41 4,31 4,21 4,16 3,87 4,06 4,15 7624,20 6215,70 7753,60 8050,00 8480,00 8115,60 8881,60 5580,50 6727,80 8058,10 zakup zwierząt (zł) 700,00 278,60 187,50 215,00 314,30 251,40 215,00 162,50 256,00 155,20 pasze własne (zł) 2093,40 1017,90 2920,50 408,30 412,80 213,50 258,50 898,80 1400,40 341,40 pasze z zakupu (zł) 840,00 3863,60 2148,40 3914,10 4159,70 4161,60 5165,50 3825,00 2580,10 4434,00 inseminacja (zł) 45,00 137,10 1,00 75,00 27,10 7,10-165,00 25,00 41,40 usługi weterynaryjne (zł) zmienne koszty maszynowe (zł) 60,00 464,30 354,70 20,00 137,10 148,60 100,00 375,00 40,00 410,00 166,20 401,90 311,90 575,00 171,40 188,60 117,50 295,00 128,60 233,70 inne koszty (zł) 42,00 61,40 56,70 54,90 61,60 58,30 70,90 29,30 68,10 29,20 Razem koszty zmienne (zł)/szt. stada podstawowego 3947,50 6224,80 5980,70 5262,30 5284,00 5029,10 5927,40 5750,60 4498,20 5704,90 w zł/kg 2,03 3,83 3,17 2,88 2,69 2,61 2,78 3,99 2,71 2,94 Dochód bezpośredni w zł/szt. stada podstawowego 3676,70-9,10 1772,90 2787,70 3196,00 3086,50 2954,20-170,10 2229,60 2353,20 w zł/kg 1,89 0,94 1,53 1,62 1,60 1,38 1,35 1,21 Wartość produkcji ogółem na 1 zł kosztów zmiennych 1,33 0,998 1,30 1,53 1,60 1,61 1,50 0,97 1,50 1,41 Analizą kosztów objęta została grupa dziesięciu gospodarstw prowadzących tucz trzody chlewnej w cyklu zamkniętym. Gospodarstwa te o mocno zróżnicowanym potencjale produkcyjnym (od 8 do 58 macior) znacznie różniły się poziomem nakładów i kosztów bezpośrednich, technologią chowu i utrzymania trzody chlewnej. Średnie ceny realizacji sprzedaży tuczników zawierały się w przedziale od 3,87 do 4,41 zł/kg a średnio wynosiły 4,09 zł/kg, gdy w 2009 roku średnia wynosiła 4,39 zł/kg. Główne czynniki różnicujące poziom kosztów zmiennych to zmienne potrzeby zakupu zwierząt do chowu (remont stada), zmienny udział w proporcji pasz własnych i pasz z zakupu, znaczny wzrost cen pasz kupowanych, znaczne różnice w usługach weterynaryjnych (leczenia zwierząt) oraz w zmiennych kosztach maszynowych (energii elektrycznej i napraw bieżących). Razem koszty zmienne w przeliczeniu na kg żywca wieprzowego zawierały się w przedziale od 2,03 do 3,99 zł/kg. Dwa gospodarstwa osiągnęły ujemny wynik ekonomiczny koszty przewyższyły wartość produkcji. Niska cena sprzedaży żywca wieprzowego 3,97 zł/kg, duży udział paszy z zakupu, wysokie nakłady na leczenie zwierząt to główne przyczyny takiego wyniku. Pomimo pogorszenia ekonomicznych warunków produkcji w pozostałych ośmiu gospodarstwach uzyskano pozytywne wyniki ekonomiczne, wartość produkcji przewyższała zastosowane koszty zmienne. Wskaźnik wartości produkcji na 1 zł kosztów zmiennych zawierał się w przedziale od 1,30 do 1,61 zł. Porównanie średnich kosztów zmiennych tuczu trzody chlewnej w latach 2006 2010 Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 średni koszt zmienny w zł na 1 dt 2,64 2,70 2,73 2,79 2,92 Źródło: dane z Eurokal-7 19
Bydło opasowe Wyszczególnienie Jednostka miary Skala produkcji 5-20 sztuk Produkcja opas kg 648,00 600,00 580,00 550,00 Średnia cena zł/kg 5,38 6,30 7,40 5,00 Wartość produkcji zł 3486,20 3780,00 4292,00 2750,00 Koszty zmienne: na 1 szt.: zakup zwierząt zł 750,00 800,00 700,00 400,00 pasze z zakupu zł 311,90 320,00 146,80 609,00 pasze treściwe własne zł 144,80 327,20 526,30 - pasze objętościowe zielonki zł 276,10-326,70 217,00 pozostałe pasze objętościowe zł 691,00 526,00 738,70 531,30 usługi weterynaryjne zł 60,00 300,00 116,70 - zmienne koszty maszynowe zł 131,70 378,30 87,20 297,00 inne koszty zł 96,30 147,30 65,30 - Razem koszty w zł w zł/kg Dochód bezpośredni na 1 kg Wartość produkcji ogółem na 1 zł kosztów zmiennych zł 2365,50 2798,80 2707,70 2054,30 zł/kg 3,65 4,66 4,67 3,74 zł 1120,70 981,20 1584,30 695,70 zł/kg 1,72 1,63 2,73 1,26 zł 1,47 1,35 1,58 1,34 Analiza kosztów produkcji żywca wołowego prowadzona była w czterech gospodarstwach jako działalność produkcyjna dodatkowa. Uzyskane ceny żywca kształtowały się od 5,38 zł/kg do 7,40 co średnio wyniosło 6,02 zł/kg żywca. W 2007 roku średnia cena kształtowała się na poziomie 4,08 zł/kg a w 2008 roku 4,42 zł/kg, w 2009 roku 4,91 zł/kg. W strukturze nakładów i kosztów największy udział stanowiła wartość zwierząt do chowu 26,4% kosztów a następnie pozostałe pasze objętościowe. Koszty pasz własnych łącznie stanowiły 43%, pasze z zakupu 13,8 % oraz koszty pozapaszowe razem 12%, usługi weterynaryjne 4,8%. Chów bydła opasowego w tych gospodarstwach znacznie różnił się sposobem żywienia. Produkcja żywca wołowego była jedną z nielicznych działalności w produkcji zwierzęcej, w których uzyskano wyższe ceny sprzedaży niż przed rokiem. Porównanie średnich kosztów produkcji żywca wołowego w latach 2007 2010 Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 średni koszt zmienny w zł/kg 3,23 3,53 2,98 4,21 Źródło: dane z Eurokal-7 20
Bydło mleczne (9 44 krów) Wielkość stada krów 9 10 10 10 15 17 17 18 19 20 22 22 28 29 34 36 44 cena mleka 0,76 1,48 1,13 0,99 0,88 1,15 1,19 1,15 0,78 1,18 0,98 1,28 1,03 1,22 1,50 1,03 1,08 Średnia wydajność w l/szt. 4150,00 4294,00 3600,00 4226,00 4100,00 3530,00 4702,00 4600,00 4200,00 4892,00 3968,00 4132,00 4528,00 4380,00 4262,00 4462,00 4958,00 Produkcja: mleko, cielę, żywiec wołowy 3929,00 6957,90 4446,50 5134,00 4236,00 4812,00 6310,00 6063,30 3878,10 6567,60 4311,30 5713,00 5370,90 5700,80 7008,80 5449,30 6317,60 Koszty zmienne: zakup zwierząt 440,00 1200,00 350,00 600,00 480,00 1200,00 1200,00 1000,00 526,30 1140,00 545,50 477,30 643,00 482,80 1132,00 666,70 1000,00 pasze z zakupu 143,90 220,00 543,00 140,00 90,80 618,50 562,50 690,30 312,60 889,50 516,40 1044,50 520,50 789,00 375,00 1085,60 914,30 pasze treściwe własne 289,00 163,80 252,10 253,10 359,00 148,70 385,00 164,40 111,60 330,00 523,30 472,90 594,90 517,70-127,40 160,30 zielonki 487,10 93,60 207,50 210,00-169,40 - - - - 295,50-366,30 - - 485,80 389,20 pozostałe pasze objętościowe 271,70 576,60 1057,50 1582,00 888,50 443,30 897,70 455,50 777,60 585,40 645,30 1582,40 934,80 1439,20 1218,40 279,10 287,20 inseminacja 100,00 96,00 70,00 97,50 80,00 97,50 150,00 70,00 100,00 150,00 80,00 80,00 80,00 80,00 79,40 85,00 78,00 usługi weterynaryjne 140,00 350,00 500,00 110,00 100,00 105,00 150,00 700,00 100,00 125,00 110,00 500,00 160,00 450,00 205,90 190,60 172,70 zmienne koszty maszynowe 668,90 513,60 757,50 289,20 253,30 146,00 290,00 245,80 292,60 230,00 385,70 389,80 360,20 306,90 291,00 215,00 215,00 inne koszty 26,30 45,90 31,30 37,20 31,00 40,70 65,50 28,10 22,60 55,30 35,90 37,30 43,60 34,70 47,40 34,60 41,80 Razem koszty zmienne w zł 2557,90 3165,90 3768,90 2318,90 2282,60 2969,10 3700,70 3354,10 2243,30 3505,20 3137,60 4584,20 3673,30 4100,30 3349,10 3169,80 3258,50 Koszty zmienne w zł/l mleka 0,62 0,74 1,05 0,55 0,56 0,84 0,79 0,73 0,53 0,72 0,79 1,11 0,81 0,94 0,78 0,71 0,66 Dochód bezpośredni w zł/szt. 1371,10 3792,00 677,60 2815,10 1953,40 1842,90 2609,30 2709,20 1634,80 3062,40 1173,70 1128,80 1697,60 1600,50 3659,70 2279,50 3059,10 na 1 l mleka (zł) 0,35 0,88 0,19 0,67 0,48 0,52 0,55 0,59 0,39 0,63 0,30 0,27 0,37 0,37 0,86 0,51 0,62 Wartość produkcji na 1 zł kosztów zmiennych 1,54 2,20 1,18 2,21 1,86 1,62 1,71 1,81 1,73 1,87 1,37 1,25 1,46 1,39 2,09 1,72 1,94 21
Bydło mleczne (20-50 krów) Wielkość stada krów 20 22 25 25 25 27 30 30 30 32 36 40 42 50 cena mleka 1,15 1,08 1,15 1,24 1,02 1,26 1,15 1,18 1,18 1,28 1,12 1,22 1,17 1,20 Średnia wydajność w l/szt. 6850,00 5727,00 6000,00 5124,00 5424,00 6900,00 5900,00 6327,00 5400,00 5479,00 5050,00 6720,00 6380,00 5872,00 Produkcja: mleko, cielę, żywiec wołowy 8953,00 6897,70 7711,20 7203,80 5990,50 9138,70 5653,70 8316,00 6814,00 7863,00 6196,70 9213,00 8180,00 8046,00 Koszty zmienne: zakup zwierząt 800,00 682,00 900,00 1200,00 600,00 778,00 417,00 1000,00 633,00 1200,00 800,00 800,00 1300,00 800,00 pasze z zakupu 2256,00 452,30 900,00 1194,00 640,00 341,00 405,00 1040,00 508,70 1350,00 738,10 1961,00 944,00 1040,00 pasze treściwe własne 2477,50 588,00 312,70 57,60 587,80 481,30 337,00-367,00 102,50 216,70 1000,00 660,00 - zielonki 486,00 485,80-441,00 393,10 278,00-392,00 259,50 402,50 263,00 192,00-392,00 pozostałe pasze objętościowe 1226,20 774,20 829,00 789,90 969,80 1340,40 868,60 675,00 817,90 707,10 788,00 1223,60 1264,40 675,00 inseminacja 80,00 80,00 95,00 135,00 80,00 80,00 120,00 90,00 70,00 135,00 75,00 80,00 100,00 135,00 usługi weterynaryjne 80,00 160,00 750,00 110,00 115,00 260,00 250,00 110,00 155,00 110,00 145,00 120,00 210,00 110,00 zmienne koszty maszynowe 117,00 420,70 343,00 297,50 394,10 172,00 366,70 352,50 172,00 297,50 176,00 117,00 300,00 380,00 inne koszty 111,10 42,30 32,60 57,20 43,30 62,70 37,20 43,90 51,90 56,50 46,30 129,40 83,80 46,40 Razem koszty zmienne w zł 7633,80 3685,30 4162,30 4282,20 3823,10 3793,40 2801,50 3703,40 3035,00 4361,10 3248,10 5623,00 4862,20 3578,40 Koszty zmienne w zł/l mleka 1,11 0,64 0,69 0,84 0,70 0,55 0,47 0,59 0,56 0,79 0,64 0,84 0,76 0,61 Dochód bezpośredni w zł/szt. 1319,20 3212,40 3548,90 2921,60 2167,40 5345,30 2852,20 4612,60 3779,00 3501,90 2948,60 3590,00 3317,80 4467,60 na 1 l mleka 0,19 0,56 0,59 0,57 0,40 0,77 0,48 0,73 0,70 0,64 0,58 0,53 0,52 0,76 Wartość produkcji na 1 zł kosztów zmiennych 1,17 1,87 1,85 1,68 1,57 2,41 2,02 2,25 2,25 1,80 1,91 1,64 1,68 2,25 22
Chów bydła mlecznego, produkcja mleka to dla wielu gospodarstw w naszym województwie dominujący kierunek produkcji rolniczej i podstawowe źródło utrzymania. Produkcja mleka stała się jedną z najbardziej intensywnych działalności rolniczych wymagających wysokich nakładów na technologię i organizację produkcji. W niniejszym opracowaniu prezentowane są wyniki analiz kosztów zmiennych produkcji mleka w oparciu o dane z trzydziestu jeden gospodarstw różniących się systemem żywienia i utrzymania zwierząt. Dane zestawione zostały w dwóch zbiorczych tabelach o różnej skali utrzymywanego stada podstawowego krów i wydajności mlecznej krów. Analiza kosztów oprócz produkcji mleka obejmowała także wyliczenie kosztów zmiennych pasz wytwarzanych i skarmianych w toku produkcji w gospodarstwie. Mleko podobnie jak pozostałe towarowe produkty rolnicze w 2010 roku cechowała dość wysoka rozpiętość cenowa. Uzyskiwane ceny sprzedaży mleka znacznie się różniły. Podmioty skupujące płaciły ceny średnio od 0,76 zł/l do 1,50 zł/l mleka a średnio w badanej grupie gospodarstw 1,14 zł/l. Średnia sprzedaż mleka od krowy w poszczególnych gospodarstwach kształtowała się z dużą zmiennością od 3530 l/szt. do 6900 l/szt. rocznie. Główne czynniki różnicujące poziom kosztów zmiennych to koszty produkcji pasz własnych, udział pasz z zakupu, poziom wydajności mlecznej krów, zróżnicowane nakłady na remont stada, koszty usług weterynaryjnych, mniejszy wartościowo udział miały koszty pozapaszowe. Razem koszty zmienne w przeliczeniu na sztukę stada podstawowego zawierały się w przedziale od 2282,6 zł do 7633,8 zł. Koszty zmienne produkcji w przeliczeniu na litr mleka zawierały się w przedziale od 0,47 zł do 1,11 zł, a średnio 0,73 zł/l. Dochód bezpośredni uzyskany od krowy kształtował się od 677,6 zł do 5345,3 zł, a w przeliczeniu na litr mleka od 0,19 do 0,88 zł. Wskaźnik wartości produkcji ogółem na 1 zł kosztów zmiennych kształtował się od 1,17 do 2,41zł. We wszystkich analizowanych gospodarstwach mleczarskich uzyskano nadwyżkę przychodów nad kosztami i pozytywne wyniki ekonomiczne. Porównanie średnich kosztów produkcji mleka w latach 2006 2010 Wyszczególnienie 2006 2007 2008 2009 2010 średni koszt zmienny produkcji mleka w zł/l Źródło: dane z Eurokal-7 0,58 0,61 0,75 0,71 0,73 23
Spis treści Wstęp... 3 Mieszanka zbożowa... 4 Pszenżyto ozime... 5 Pszenica ozima... 6 Jęczmień jary... 7 Rzepak ozimy... 8 Tytoń... 9 Marchew jadalna, burak ćwikłowy, pasternak...1 0 Użytki zielone użytkowane na zielonkę...1 1 Użytki zielone użytkowane na siano...1 2 Użytki zielone użytkowane na sianokiszonkę w belach...1 3 Kukurydza użytkowana na kiszonkę...1 4 Brojler kurzy...1 5 Gęsi tuczone...1 6 Trzoda chlewna w cyklu zamkniętym...1 7 Bydło opasowe...1 8 Bydło mleczne...1 9