Biuletyn Informacyjny Maj 2006 Nr 5 (179)

Spis treści rocznika 2005 II 1 Biuletyn Informacyjny Maj 2006 Nr 5 (179)

2 II Rocznik 2005 Biuletyn Informacyjny ARR ISSN 1233-2437 nakład 7000 egz. Wydawca: Agencja Rynku Rolnego Zespół redakcyjny: Stanisław Mariusz Potyra (redaktor naczelny) Anna Balicka Aleksander Bystrzycki (sekretarz redakcji) Adres redakcji: ul. Nowy Świat 6/12, 00-400 Warszawa tel. (0~22) 661 70 54 fax (0~22) 661 79 62 e-mail biuletyn@arr.gov.pl Redakcja wyraża zgodę na przedruk materiałów z podaniem źródła Rada Programowa: dr Jerzy Głuszyński, prof. dr hab. Eugeniusz Gorzelak prof. dr hab. Andrzej Kowalski (przewodniczący), prof. dr hab. Jan Małkowski, Waldemar Sochaczewski, prof. dr hab. Stanisław Stańko, Janusz Turski Projekt okładki: Jerzy Szaniawski Skład i druk: Żak sp. z o.o. ul. Okólnik 11, 00-368 Warszawa tel. (0~22) 826 30 55

Spis treści II 3 Prawo Kierunki zmian na rynku tytoniu w Polsce Bartłomiej Kulisz 4 INCOTERMS podział kosztów i ryzyka handlowego Joanna Rembelska-Piekut 15 W skrócie Oprac. Robert Gawrychowski 20 Rynki Rynek pasz przemysłowych Wiesław Dzwonkowski 22 Środki produkcji dla rolnictwa Aldon Zalewski 37 Agencja Rynku Rolnego Strony internetowe ARR Radosław Rygalski 47 Pytania i odpowiedzi Kwotowanie produkcji mleka 51 Analizy i prognozy Sytuacja na rynku rolnym Contents 53 70

4 II Prawo Kierunki zmian na rynku tytoniu w Polsce Bartłomiej Kulisz Biuro Produktów Roślinnych ARR Polska wciąż pozostaje ważnym ośrodkiem produkcji surowca tytoniowego w UE. Ze względu na dobrą jakość, polski tytoń cieszy się coraz większym zainteresowaniem firm przemysłu tytoniowego z Polski jak i innych krajów UE. Rynek tego surowca należy do jednych z lepiej zorganizowanych rynków w Polsce. Niebagatelną rolę w organizacji tego rynku pełnią grupy producentów i związki plantatorów tytoniu oraz przedsiębiorcy dokonujący pierwszego przetworzenia. Agencja Rynku Rolnego od 2001 roku prowadzi działania na rynku tytoniu powierzone jej do realizacji przez Radę Ministrów czy też przez kolejne ustawy regulujące ten rynek. Okres 6 lat wprawdzie nie jest długi, ale pozwala zaobserwować zmiany, jakie zaszły w funkcjonowaniu tego rynku od 2001 roku. Funkcjonowanie rynku surowca tytoniowego w latach 2001-2005 Producenci surowca tytoniowego W ostatnich kilku latach powierzchnia uprawy tytoniu w Polsce wynosiła około 17 000 ha, a wielkość produkcji surowca tytoniowego około 18-29 tys. ton, przy czym wielkość kontraktacji wyniosła 26-30 tys. ton w latach 2001-2003 i 35-37 tys. ton w latach 2004-2005. Największa liczba plantatorów tytoniu gospodaruje w rejonie lubelsko-podkarpackim, kolejny rejon o znaczącej uprawie tytoniu to świętokrzysko-małopolski, następnie kujawsko-pomorski. Uprawą tytoniu zajmuje się około 15,6 tys. producentów, z czego 14 tys. zrzeszonych jest w 11 grupach producentów. Liczba producentów od 2001 roku zmniejszyła się o około 3 tysiące. Zmniejszenie liczby producentów tylko w części spowodowane jest odejściem z sektora producentów, którzy zrezygnowali z uprawy tej rośliny lub zaniechali działalności rolniczej. Na zmniejszenie wpływ miało wyłączenie producentów tzw. biernych, takich, którzy pozostawali w ewidencji ARR jedynie jako posiadacze kwot produkcji, ale produkcją się nie zajmowali

Rynek tytoniu w Polsce II 5 z różnych względów. Obecnie wprawdzie obserwuje się odchodzenie z sektora nielicznych producentów w skutek przekazania gospodarstwa rolnego i przejścia na renty strukturalne, ale zastępowani są oni zazwyczaj następcami, którzy przejęli w posiadanie to gospodarstwo rolne. Zestawienie zakontraktowanej ilości surowca tytoniowego w latach 2001-2005 w podziale na grupy odmian L.p. Rok zbioru Tytoń jasny Virginia Tytoń jasny Burley Grupa odmian Tytoń ciemny suszony powietrzem Tytoń ciemny suszony powietrzem z możliwością dosuszania i wędzenia Razem Ilość tytoniu w kg Ilość tytoniu w kg Ilość tytoniu w kg Ilość tytoniu w kg Ilość tytoniu w kg 1. 2. 2001 2002 ARR nie prowadziła statystyk dotyczących kontraktacji w poszczególnych grupach odmian (produkcja niekwotowana) ARR nie prowadziła statystyk dotyczących kontraktacji w poszczególnych grupach odmian (produkcja niekwotowana) 27 350 000 26 070 000 3. 2003 17 973 355 9 998 100 1 550 350 833 530 30 355 335 4. 2004 22 086 709 12 549 286 1 859 931 1 186 206 37 682 132 5. 2005 20 907 085 12 052 262 1 855 913 1 142 744 35 958 004 Grupy producentów surowca tytoniowego Grupy producentów powstały głównie (10 z 11) tuż przed wstąpieniem Polski do UE na przełomie lat 2003/2004. Zachętą do zorganizowania się w grupy była premia, jaką grupy producentów mogłyby otrzymywać po wstąpieniu Polski do UE. Po akcesji do UE grupy nigdy premii nie otrzymały, gdyż Polska nie przyjęła standardowego systemu płatności, który stosowany był w UE-15 i który przewidywał otrzymywanie przez grupy premii. Grupy producentów tytoniu w dużej mierze

6 II Prawo pełnią obecnie rolę administracyjną dla swych członków, przygotowują dokumentację niezbędną członkom do otrzymywania dopłat z ARR oraz są ogniwem pośrednim w kontraktacji i obrocie tytoniem pomiędzy swoimi członkami a przedsiębiorstwami dokonującymi pierwszego przetworzenia tytoniu. Źródła utrzymania grup pochodzą ze składek członkowskich, jak również ze wsparcia przewidzianego w ramach przepisów o grupach producentów rolnych i ich związkach. Przedsiębiorcy dokonujący pierwszego przetworzenia surowca tytoniowego Pierwsze przetwarzanie surowca tytoniowego wymaga uzyskania stosownej zgody państwa członkowskiego. Przetwórcy, którzy uzyskają taką zgodę w jednym z państw członkowskich UE-25, uprawnieni są do zawierania umów na uprawę tytoniu na terytorium całej UE. Obecnie w Polsce zarejestrowanych jest pięciu pierwszych przetwórców. Działalność przetwórców nie tylko w zakresie kontraktacji i skupu, ale także doradztwa poprzez służby agronomiczne tych przedsiębiorców w zakresie uprawy, nawożenia i ochrony tytoniu powoduje, że nadal utrzymuje się wysoka jakość produkowanego w polskich gospodarstwach tytoniu. Przetwórcy w Polsce pełnią również niebagatelną rolę informacyjną w środowisku producentów tytoniu. Wkład funkcji informacyjnej, jaką pełnią pracownicy ARR, grupy producentów tytoniu, związki producentów i pierwsi przetwórcy sprawia, że producenci tytoniu w kraju posiadają bieżącą informację z zakresu zasad funkcjonowania rynku tytoniu.

Rynek tytoniu w Polsce II 7 Mechanizm regulacji rynku kwotowanie produkcji surowca tytoniowego W latach 2002-2006 (do 28 kwietnia br.) obowiązywały w Polsce przepisy regulujące krajowy rynek surowca tytoniowego. Przepisy po raz pierwszy zostały określone w ustawie z 29 listopada 2000 roku, o organizacji rynków owoców i warzyw, rynku chmielu, rynku tytoniu oraz rynku suszu paszowego, zastąpioną następnie ustawą o takiej samej nazwie, ale z 2003 roku. Zmiana w ustawie polegała w szczególności na wprowadzeniu kwotowania produkcji surowca tytoniowego, rejonizacji upraw tytoniu oraz objęła warunki prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie wstępnego przetwarzania surowca tytoniowego i zawierania umów na uprawę. Ustawa ta, na dwa lata przed wstąpieniem Polski do UE, wprowadzała rozwiązania prawne, które obowiązywały w UE z wyłączeniem przede wszystkim przepisów dotyczących wsparcia finansowego sektora surowca tytoniowego. Wprowadzenie w tym okresie kwotowania produkcji wpłynęło korzystnie na rynek tytoniu. Kwotowanie nie ograniczało produkcji z tego względu, że kwota produkcji określona w 2002 roku na 55 000 ton, a w 2003 roku na 37 933 ton, w pełni pokrywała a nawet przewyższała zapotrzebowanie rynku. Natomiast kwotowanie pozwoliło określić liczbę producentów, ilość i odmiany uprawianego tytoniu i nauczyło producentów, że trzeba zadbać o możliwość produkcji, ubiegając się o kwotę produkcji na podstawie zgromadzonych przez siebie w tym celu dokumentów. Wsparcie finansowe sektora surowca tytoniowego w Polsce Pierwsze działania mające na celu stabilizację rynku były prowadzone przez ARR w 1993 roku. Wówczas, w ramach zakupu interwencyjnego, Agencja zakupiła 10 tys. ton surowca tytoniowego w skutek przejściowych trudności w kontraktacji, które wystąpiły w rejonie Lubelszczyzny. Było to działanie jednorazowe niepowtórzone w takiej formie w latach późniejszych. Pierwsze oznaki załamania rynku tytoniu w Polsce dały o sobie znać w latach 2000-2001, kiedy przestały obowiązywać zapisy umów prywatyzacyjnych państwowych przedsiębiorstw produkujących wyroby tytoniowe. Zapisy te przewidywały m.in., że przez 5 lat od momentu podpisania umowy w strukturze produkcji papierosów polski surowiec będzie stanowił przynajmniej 40%. Zapisy te przyczyniły się do stabilizacji krajowej bazy surowcowej, ale tylko w okresie 2000-2001. Wtedy po-

8 II Prawo jawiły się pierwsze problemy związane z ograniczeniem przez spółki kontraktacji z ok. 40 tys. ton na ok. 30 tys. ton w 2000 i 20 tys. ton w 2001 roku. Dlatego też, w w celu zaniechania dalszego ograniczania produkcji, Rada Ministrów wiosną 2001 roku podjęła uchwałę w sprawie udzielania dopłat przedsiębiorcom uprawnionym do produkcji wyrobów tytoniowych. W celu dalszego ograniczania produkcji w 2002 roku został wprowadzony identyczny system dopłat jak w roku 2001. Dopłaty były wypłacane do 1 kg wykupionego surowca tytoniowego przy stawce 2,30 zł/kg. Począwszy od 2003 roku system dopłat uległ zasadniczej zmianie, gdyż płatności zaczęły być wypłacane nie przedsiębiorcom, ale samym producentom surowca tytoniowego, którzy posiadali kwoty produkcji i zawarte w ramach tych kwot umowy na uprawę. Taki system udzielania dopłat stosowany był do zakończenia wypłat za surowiec tytoniowy ze zbioru 2005 roku. Stawka dopłat w 2003 roku wynosiła 2,50 zł/kg sprzedanego surowca tytoniowego. W 2004 roku po wstąpieniu Polski do UE stawka płatności wzrosła do 5 zł/kg, a producenci dodatkowo mogli ubiegać się w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa o płatności bezpośrednie do powierzchni użytkowanej rolniczo, w tym również obsadzonej tytoniem. Za surowiec tytoniowy ze zbiorów 2005 roku producenci otrzymywali wsparcie w wysokości 6,20 zł/kg w przypadku tytoniu z grupy odmian Virginia oraz 5,71 zł/kg w przypadku tytoniu z grupy odmian Burley, Mocny Skroniowski i Puławski oraz Kentucky. Funkcjonowanie rynku surowca tytoniowego od zbioru 2006 Podstawa do zmian w funkcjonowaniu rynku surowca tytoniowego W dniu 29 kwietnia 2006 roku weszły w życie zapisy ustawy z 10 marca 2006 roku o zmianie ustawy o organizacji rynków owoców i warzyw, rynku chmielu, rynku tytoniu oraz rynku suszu paszowego (Dz.U. nr 66 poz. 473). Przedmiotowa ustawa wprowadza, w zakresie organizacji rynku tytoniu, do prawodawstwa polskiego rozwiązania prawne i organizacyjne, których przyjęcie jest konieczne w celu dostosowania przepisów krajowych do rozwiązań wynikających z reformy rynku tytoniu wprowadzonej rozporządzeniem Rady (WE) nr 864/2004 z 29 kwietnia 2004 roku zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 1782/2003 ustanawiającym wspólne zasady dla systemów wsparcia bez-

Rynek tytoniu w Polsce II 9 pośredniego w ramach Wspólnej Polityki Rolnej i ustanawiającym określone systemy wsparcia dla rolników oraz dostosowującym je w następstwie przystąpienia Republiki Czeskiej, Estonii, Cypru, Litwy, Łotwy, Węgier, Malty, Polski, Słowenii i Słowacji do Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE L 161 z 30.04.2004, s. 48; Dz. Urz. UE, polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 45, s. 136). Analiza przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 1782/2003 z 29 września 2003 roku wskazuje, że szczegółowe przepisy dotyczące organizacji rynku tytoniu zawarte w tych rozporządzeniach obowiązują bezpośrednio i wprost we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej stosujących system jednolitej płatności obszarowej (SPS). Natomiast nie są one bezpośrednio stosowane w nowych państwach członkowskich Unii Europejskiej, które tak jak Rzeczpospolita Polska, zdecydowały się, na podstawie art. 143b rozporządzenia nr 1782/2003, na zastosowanie uproszczonego systemu płatności bezpośrednich (SAPS). Niemniej jednak, zgodnie z wyjaśnieniami z Komisji Europejskiej, państwa członkowskie Unii Europejskiej, które zdecydowały się na zastosowanie uproszczonego systemu płatności bezpośrednich, powinny wprowadzić rozwiązania prawne zbliżające je do systemu stosowanego w państwach członkowskich Unii Europejskiej przed jej rozszerzeniem w 2004 roku. Za przyjęciem rozwiązań analogicznych do rozwiązań przyjętych w ww. przepisach Unii Europejskiej, przemawia również fakt, że po zakończeniu okresu stosowania uproszczonego systemu płatności bezpośrednich, a więc najpóźniej do 2009 roku, wszystkie przepisy wspólnotowe będą obowiązywały Polskę bezpośrednio i wprost. W związku z powyższym, w ustawie, w odniesieniu do nowelizowanych przepisów dotyczących organizacji rynku tytoniu, przyjęto konstrukcję przepisów krajowych odzwierciedlających przepisy wspólnotowe możliwe do zastosowania w uproszczonym systemie płatności bezpośrednich. Podstawową zmianą wspólnej polityki rolnej w zakresie regulacji rynku tytoniu jest zniesienie mechanizmu kwotowania produkcji surowca tytoniowego począwszy od 2006 roku. Zniesienie możliwości kwotowania produkcji surowca tytoniowego obowiązuje we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej, w tym również w państwach stosujących uproszczony system płatności bezpośrednich w odniesieniu do płatności uzupełniających finansowanych wyłącznie z budżetu krajowego. Dotychczas obowiązująca krajowa kwota produkcji surowca tytoniowego (37 933 tony), przyznana Polsce przez Radę Unii

10 II Prawo Europejskiej (załącznik nr 12 do Traktatu Akcesyjnego) na lata 2004 2005, będzie podstawą określenia maksymalnej wysokości wsparcia, jakiego Polska może udzielać producentom surowca tytoniowego w ramach płatności uzupełniających (wielkość referencyjna). Ustawa usuwa z obecnie obowiązującej przepisy dotyczące przyznawania kwot produkcji surowca tytoniowego producentom surowca tytoniowego i grupom producentów tytoniu oraz administrowania tymi kwotami. Pierwsze przetwórstwo surowca tytoniowego Ustawa zawiera również warunki wykonywania działalności w zakresie pierwszego przetwarzania surowca tytoniowego oraz przepisy regulujące zagadnienia dotyczące wpisu, odmowy wpisu oraz skreślenia podmiotów z rejestru pierwszych przetwórców. Wpis do rejestru zastąpi wymagany obecnie obowiązek uzyskania zezwolenia na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie wstępnego przetwarzania surowca tytoniowego. Jednocześnie utrzymanie niektórych wymagań, których spełnienie jest niezbędne w celu uzyskania wpisu do rejestru pierwszych przetwórców i wykonywania działalności w zakresie pierwszego przetwarzania surowca tytoniowego, pozwoli na wpisanie pierwszych przetwórców uznanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na listę przetwórców wspólnotowych publikowanej przez Komisję Europejską, a co za tym idzie umożliwienie funkcjonowania tych podmiotów na jednolitym rynku. Dotychczas zasady prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie wstępnego przetwarzania surowca tytoniowego wynikały wprost z przepisów rozporządzenia Komisji (WE) nr 2848/1998 z 22 grudnia 1998 roku ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (EWG) nr 2075/1992 w zakresie systemu premii, określania kwot produkcyjnych i przyznawania specjalnej pomocy grupom producentów w sektorze surowca tytoniowego, które przestało obowiązywać z dniem 1 stycznia 2006 roku. Ustawa wprowadza obowiązek zbycia przez pierwszego przetwórcę surowca tytoniowego wyłącznie po pierwszym przetworzeniu, a na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej dodatkowo tylko przedsiębiorcy wykonującemu działalność gospodarczą w zakresie wytwarzania wyrobów tytoniowych lub innemu pierwszemu przetwórcy.

ARR II 11 Rejestr producentów uprawnionych do ubiegania się o przyznanie płatności do surowca tytoniowego Zgodnie z ustawą prawo do płatności otrzyma producent wpisany do rejestru producentów. Prawo do uzyskania wpisu do rejestru, a tym samym uzyskania płatności, nabywa osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, która: 1) w 2003 roku posiadała limit produkcji surowca tytoniowego, w tym również limit przyznany z rezerwy limitu krajowego produkcji surowca tytoniowego, i w ramach tego limitu zawarła umowę kontraktacji z przedsiębiorcą posiadającym zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie wstępnego przetwarzania surowca tytoniowego, lub 2) nie będąc grupą producentów tytoniu, posiadała w 2004 lub 2005 roku kwotę produkcji surowca tytoniowego i w ramach tej kwoty zawarła w danym roku umowę na uprawę tytoniu z przedsiębiorcą posiadającym zezwolenie na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie wstępnego przetwarzania surowca tytoniowego, lub 3) będąc członkiem grupy producentów tytoniu, była objęta podziałem kwoty produkcji surowca tytoniowego wynikającym z decyzji o przyznaniu kwoty produkcji surowca tytoniowego tej grupie na 2004 lub 2005 rok i zawarła w danym roku umowę kontraktacji z tą grupą. Warunek zawarcia umowy na uprawę, o którym mowa w pkt 2 oraz warunek zawarcia umowy kontraktacji, o którym mowa w pkt 3 nie dotyczy producentów surowca tytoniowego, którzy nie posiadali limitu produkcji surowca tytoniowego w 2003 roku i kwoty produkcji surowca tytoniowego w 2004 roku. Prawo do uzyskiwania płatności nie przysługuje osobom fizycznym, osobom prawnym i jednostkom organizacyjnym nieposiadającym osobowości prawnej, które w latach 2003-2005 przeniosły własność gospodarstwa rolnego lub jego części na inne osoby albo jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, jeżeli w związku z tym przeniesieniem zbywcy przestali być posiadaczami limitu produkcji surowca tytoniowego lub kwoty produkcji surowca tytoniowego, chyba że posiadały kwotę produkcji surowca tytoniowego na 2005 rok i zawarły, w ramach tej kwoty, umowę na uprawę tytoniu z przedsiębiorcą posiadającym zezwolenie na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie wstępnego przetwarzania surowca tytoniowego lub umowę kontraktacji

12 II Prawo z grupą producentów tytoniu, a zobowiązania i wierzytelności wynikające z tych umów nie zostały przeniesione na inny podmiot. Warunki wpisu do rejestru określone ustawą ograniczają beneficjentów wyłącznie do tych producentów, którzy faktycznie produkowali tytoń w okresie referencyjnym (lata 2003-2005), a jednocześnie zabezpieczają przed zwiększeniem produkcji przez nowych plantatorów, co mogłoby skutkować redukcją stawki płatności i spadkiem opłacalności uprawy tytoniu. W ustawie określono również zasadę, że prawo do uzyskania płatności jest niepodzielne, może być zbywane i podlega dziedziczeniu. Zasada ta będzie brana pod uwagę podczas wprowadzania zmian w rejestrze producentów. Umowy na uprawę tytoniu Ustawa zawiera również przepisy dotyczące zawierania umów na uprawę tytoniu oraz umów kontraktacji. Przewiduje się zasadę, że umowy te może zawierać tylko producent surowca tytoniowego wpisany do rejestru producentów, a więc posiadający prawo do uzyskiwania płatności. Ustawa przewiduje na 2006 rok odstępstwo od zasady, że umowy na uprawę tytoniu mogą być zawierane wyłącznie przez tych producentów, którzy zostali wpisani do rejestru podmiotów posiadających prawo do uzyskania płatności (odstępstwo to dotyczy również umów na uprawę tytoniu zawieranych przez grupę producentów tytoniu w ramach umów kontraktacji zawartych z członkami grupy), z uwagi że uzyskanie wpisu do rejestru producentów posiadających prawo do uzyskania płatności przed końcem terminu przewidzianym na zawieranie umów, byłoby niemożliwe. Płatności dla producentów surowca tytoniowego w 2006 roku Ograniczona pula środków, które mogą być przeznaczone na płatności uzupełniające dla producentów surowca tytoniowego przy jednoczesnym braku możliwości kwotowania produkcji, skutkuje koniecznością określenia nowych zasad przyznawania płatności takim producentom. Dotychczas stosowane rozwiązanie polegające na kwotowaniu produkcji surowca tytoniowego, zabezpieczało przed wypłatą płatności dla producentów surowca tytoniowego ponad środki wynikające z kwoty produkcji przyznanej poszczególnym państwom członkowskim Unii Europejskiej przez Radę Unii Europejskiej. Ustawa przewiduje, zgodnie z ustaleniami reformy UE-15, że płatności dla producentów surowca tyto-

Refundacje wywozowe do syropów II 13 niowego będą wypłacane do każdej ilości surowca tytoniowego wyprodukowanej w Polsce w ramach umów na uprawę tytoniu. Takie rozwiązanie może powodować konieczność stosowania redukcji stawki płatności w przypadku, gdyby faktyczna produkcja w danym roku zbiorów przekroczyła dotychczasową kwotę produkcji przyznaną Polsce (37 933 tony), wielkość, która od 2006 roku będzie wykorzystywana wyłącznie do określenia maksymalnej krajowej koperty płatności uzupełniających dla plantatorów tytoniu. Wypłata płatności będzie stosowana wyłącznie do surowca tytoniowego wyprodukowanego w rejonie uprawy i dostarczonego pierwszemu przetwórcy na podstawie umowy na uprawę tytoniu, co jest zgodne z rozwiązaniami przyjętymi w krajach UE 15, a także stanowi kontynuację obecnie obowiązujących przepisów. Ustawa zawiera przepisy dotyczące sposobu określania wysokości płatności i przydzielania jej producentom surowca tytoniowego. Zatem zgodnie z zapisami ustawy przewiduje się przeprowadzenie następujących kroków przyznawania płatności uzupełniających producentom surowca tytoniowego: 1) określenie przez Radę Ministrów maksymalnej stawki płatności, 2) określenie przez ministra właściwego do spraw rynków rolnych współczynnika zabezpieczającego przed wypłatą płatności w nadmiernej wysokości (art. 33f ust. 5); współczynnik ten, określony będzie na podstawie wielkości kontraktacji. Pozwoli to na określenie stawki płatności, jaka może być wykorzystana do udzielenia producentom płatności jeszcze przed zakończeniem wszystkich dostaw surowca tytoniowego w Polsce. Rozwiązanie takie umożliwi producentom uzyskanie części płatności w czasie trwania skupu surowca tytoniowego, a jednocześnie zabezpieczy przed wypłatą środków w ilości przekraczającej maksymalną kwotę środków, jakie mogą być wykorzystane na płatności dla producentów surowca tytoniowego, 3) wypłata płatności w trakcie trwania skupu po stawce zabezpieczającej przed wypłatą płatności w nadmiernej wysokości (stawka wynikająca z iloczynu maksymalnej stawki określonej przez Radę Ministrów i współczynnika zabezpieczającego), 4) określenie całkowitej wielkości produkcji surowca tytoniowego po zakończeniu wszystkich dostaw z danego roku zbioru oraz ewentualne ustalenie ilości środków pozostałych do wypłacenia w formie płatności wyrównawczej, 5) ewentualna wypłata z urzędu płatności wyrównawczej.

14 II Prawo Szczegółowe warunki wpisu do rejestru producentów, nabycia prawa do uzyskania płatności oraz przeniesienia tego prawa, a także warunki wpisu do rejestru pierwszych przetwórców znajdują się na stronie internetowej ARR (www.arr.gov.pl). Reforma rynku surowca tytoniowego w UE Reforma rynku surowca tytoniowego, ustanowiona rozporządzeniem Rady 864/2004/WE zakłada od roku zbioru 2006 rezygnację z kwotowania produkcji surowca tytoniowego i przewiduje oddzielenie od produkcji (decoupling) płatności dla producentów surowca tytoniowego. Na lata 2006-2009 ustalono okres przejściowy na częściowe powiązanie płatności z produkcją. Skala powiązania z produkcją (coupling) nie może przekraczać 60%. Od 2010 roku 50% wsparcia ma być udzielane w postaci dotacji oddzielonej od produkcji, a 50% przeniesione do 2 filaru WPR na wspieranie restrukturyzacji regionów, w których uprawa tytoniu ma szczególne znaczenie. Przeniesienie 50% płatności do koperty restrukturyzacyjnej będzie dotyczyć tylko tych producentów, którzy otrzymywali płatności w UE w latach 2001-2003. Nie obejmie więc producentów z Polski. Wyżej wymienione przepisy nie dotyczą krajów stosujących uproszczony system płatności bezpośrednich, a zatem w Polsce będą one obowiązywały dopiero po zakończeniu okresu stosowania SAPS. Na najbliższe trzy lata do 2009 roku, kiedy to Polska będzie musiała zdecydować o zakończeniu stosowania systemu SAPS, nie należy się spodziewać dużych zmian w funkcjonowaniu tego rynku.

Prawo II 15 INCOTERMS 1 - podział kosztów i ryzyka handlowego Joanna Rembelska Piekut Biuro Administrowania Obrotem Towarowym z Zagranicą ARR INCOTERMS stanowiący zbiór zasad i reguł handlowych stosowany być może zarówno w wymianie międzynarodowej, jak również w handlu wewnętrznym np. w Unii Europejskiej, gdzie nie funkcjonują odprawy celne lub w innych strefach wolnego handlu. Stosowanie przez przedsiębiorców INCOTERMS ma szczególne znaczenie w przypadku zawierania transakcji międzynarodowych mimo tego, że zasady INCOTERMS nie są obowiązkowe i mogą być zastąpione innymi rozwiązaniami, które zostają zapisane w kontrakcie. Podstawowe zasady stosowania INCOTERMS: 1. Zawarcie umowy w oparciu o INCOTERMS musi być jednoznacznie określone w kontrakcie. 2. Wszystkie postanowienia umowne zawarte przez strony w kontrakcie są ważniejsze od postanowień INCOTERMS. 3. Strony mogą wybierać w oparciu, o którą wersję INCOTERMS zawierają kontrakt. 4. Strony maja prawo dokonywać modyfikacji formuł INCOTERMS, tzn. mogą wprowadzać do nich zmiany lub uzupełnienia. 5. INCOTERMS określa wyłącznie obowiązki sprzedającego i kupującego. Reguły nie dotyczą osób trzecich współuczestniczących w realizacji kontraktu, np. umowy z przewoźnikiem lub spedytorem odpowiedzialnym za transport towarów. 6. Towar postawiony do dyspozycji kupującego musi być wyraźnie wyodrębniony. 7. Dostawa towaru następuje przez wydanie towaru kupującemu lub osobie przez niego upoważnionej w określonym miejscu i czasie. Jeżeli odbiorca nie stawi się w wyznaczonym terminie, towar uważa się za wydany. Jest on składowany na koszt i ryzyko kupującego. 1 Zob. Andrzej Sikorski, INCOTERMS 2000 - komentarz Eurofinance Trading oraz J. Rembelska Piekut, INCOTERMS międzynarodowe reguły handlowe. Biuletyn Informacyjny ARR nr 3, 2006.

16 II Prawo 8. INCOTERMS nie określa przejścia prawa własności do towaru oraz niewywiązania się strony z warunków kontraktu. Formuły INCOTERMS regulują: podział kosztów związanych z transportem towarów (dlatego INCOTERMS pomocny jest przy kalkulacji cen), moment przejścia ryzyka ze sprzedającego na kupującego podczas transportu. W aktualnie obowiązującej wersji INCOTERMS 2000 wyodrębniono 4 podstawowe grupy, w których wydzielono 13 formuł handlowych. Zarówno grupy, jak i formuły ułożone są sposób zwiększający obowiązki sprzedającego towar: Grupa E minimalne obowiązki sprzedającego, który ma wyłącznie postawić towar do dyspozycji kupującemu na swoim terenie. Nie ponosi on żadnych kosztów związanych z załadunkiem czy transportem towaru. Grupa F sprzedający ma obowiązek dostarczyć towar przewoźnikowi wskazanemu przez kupującego. W przypadku formuły FCA, gdy towar dostarczany jest przewoźnikowi na terenie sprzedającego (zakład, magazyn), to dostawę uważa się za dokonaną, wówczas gdy towar zostanie załadowany na koszt sprzedającego na środek transportu podstawiony przez przewoźnika. Natomiast, gdy jest to inne miejsce niż teren sprzedającego (terminal, port), wówczas sprzedający zobowiązany jest na swój koszt zapewnić transport towaru w celu dostarczenia go przewoźnikowi. Wyładunek towaru ze środka transportu należy do obowiązków kupującego. Grupa C sprzedający ma obowiązek dostarczyć towar przewoźnikowi i ponieść koszty związane z transportem towaru do wyznaczonego przez kupującego miejsca. W przypadku formuł CIF i CIP sprzedający dodatkowo zobowiązany jest ubezpieczyć towar. Grupa D sprzedający ma obowiązek dostarczyć towar do wyznaczonego przez kupującego miejsca w kraju importu. W związku z powyższym ponosi on wszystkie koszty związane z towarem do momenty dostarczenia go do wskazanego miejsca przeznaczenia. Podział kosztów między sprzedającym i kupującym przedstawia tabela 1. Równocześnie z wzrastającymi obowiązkami sprzedającego wzrastają również jego koszty oraz zwiększa się ryzyko związane z dostawą towaru. Ze względu na miejsce przejścia kosztów i ryzyka ze sprzedającego na kupującego formuły INCOTERMS zostały podzielone na jedno i dwupunktowe.

INCOTERMS II 17 Formuły jednopunktowe (grupy E, F, D) to takie, w których przejście ze sprzedającego na kupującego ryzyka i kosztów następuje w tym samym miejscu. W formułach dwupunktowych (grupa C) przejście ryzyka związanego z dostawą towaru nie pokrywa się z miejscem, do którego sprzedający ponosi koszty transportu. W grupie C sprzedający towar zobowiązany jest opłacić koszt jego transportu do wyznaczonego przez kupującego miejsca. Ryzyko związane z dostawą towaru przechodzi jednak ze sprzedającego na kupującego już w miejscu. Przejście ryzyka związanego z utratą lub uszkodzeniem towaru, ze sprzedającego na kupującego w poszczególnych grupach i formułach INCOTERMS wygląda następująco: Grupa E EXW - przejście ryzyka ze sprzedającego na kupującego następuje na terenie sprzedającego po postawieniu towaru do dyspozycji nabywcy. Grupa F FCA - ryzyko związane z utratą lub uszkodzeniem towaru przechodzi ze sprzedającego na kupującego w momencie dostarczenia towaru przewoźnikowi. Na kupującego spada całe ryzyko związane z utratą lub uszkodzeniem towaru w przypadku, gdy nie podał on sprzedającemu terminu lub nazwy miejsca przekazania towaru lub nie wskazał przewoźnika, któremu towar ma być dostarczony, albo gdy wyznaczony przez niego przewoźnik nie przyjął towaru. FAS - przejście ryzyka ze sprzedającego na kupującego następuje w momencie postawienia towaru na nadbrzeżu wzdłuż burty statku wyznaczonego przez kupującego, w porcie załadunku. FOB - przejście ryzyka ze sprzedającego na kupującego następuje w momencie przejścia towaru przez burtę statku w porcie załadunku. W formułach FAS i FOB kupujący ponosi dodatkowe ryzyko związane z utratą lub uszkodzeniem towaru, w przypadku gdy nie poinformuje sprzedającego o terminie i miejscu załadunku, nazwie statku lub gdy wyznaczony przez niego statek nie przybędzie o czasie lub nie będzie mógł przyjąć towaru.

18 II Prawo Grupa C CFR - ryzyko utraty lub uszkodzenia towaru przechodzi ze sprzedającego na kupującego w momencie przejścia towaru przez burtę statku w porcie załadunku. CIF - przejście ryzyka ze sprzedającego na kupującego następuje w momencie przejścia towaru przez burtę statku w porcie załadunku. CPT- przejście ryzyka ze sprzedającego na kupującego następuje w momencie przekazania towaru przewoźnikowi (jeżeli występuje kilku przewoźników, to pierwszemu z nich). CIP - ryzyko związane z utratą lub uszkodzeniem towaru przechodzi ze sprzedającego na kupującego w momencie przekazania towaru pierwszemu przewoźnikowi. W grupie C kupujący ponosi dodatkowe ryzyko, gdy nie zawiadomi sprzedającego o terminie wysyłki towaru i miejscu przeznaczenia towaru. W formułach CIF i CIP sprzedający ubezpiecza towar na rzecz kupującego. Ma on jednak obowiązek ubezpieczenia towaru tylko w minimalnym zakresie. Dlatego też, to kupujący powinien określić zakres ryzyka, od którego towar ma zostać ubezpieczony oraz wskazać firmę ubezpieczeniową. Grupa D DAF - przejście ryzyka ze sprzedającego na kupującego następuje w momencie dostarczenia towaru do oznaczonego miejsca na granicy lądowej, ale przed granicą celną kraju sąsiedniego. DES - przejście ryzyka ze sprzedającego na kupującego następuje w momencie dostarczenia towaru do dyspozycji kupującego na statku, w wyznaczonym porcie przeznaczenia. DEQ - ryzyko utraty lub uszkodzenia towaru przechodzi ze sprzedającego na kupującego w momencie, gdy towar jest postawiony do dyspozycji kupującego na nabrzeżu w oznaczonym porcie przeznaczenia. DDU - przejście ryzyka ze sprzedającego na kupującego następuje gdy towar zostanie postawiony do dyspozycji kupującego w wyznaczonym przez niego miejscu przeznaczenia (poza portem) w kraju importu. DDP - przejście ryzyka ze sprzedającego na kupującego następuje w momencie dostarczenia towaru do wyznaczonego miejsca przeznaczenia (poza portem) w kraju importu. W grupie D kupujący ponosi dodatkowe ryzyko, jeżeli nie poinformuje sprzedającego o terminie i miejscu przejęcia dostawy lub gdy nie przejmie on dostawy, gdy towar zostanie mu postawiony do dyspozycji.

INCOTERMS II 19 Tabela 1. INCOTERMS 2000 - Podział kosztów pomiędzy sprzedającym (S) i kupującym (K) Wyszczególnienie kosztów Grupa E Grupa F Grupa C Grupa D EXW FCA FAS FOB CFR CIF CPT CIP DAF DES DEQ DDU DDP Opakowanie, oznakowanie, kontrola ilościowa/jakościowa S S S S S S S S S S S S S Załadunek w magazynie dostawcy K S S S S S S S S S S S S Transport do terminalu lub portu załadunku K S S S S S S S S S S S S Formalności celne eksportowe odprawa i opłaty K S S S S S S S S S S S S Załadunek na transport zasadniczy K K K S S S S S S S S S S Transport zasadniczy K K K K S S S S S S S S S Ubezpieczenie transportu K K K K K S K S * * * * * Rozładunek transport zasadniczy K K K K K K K K K K S S S Formalności celne importowe odprawa i opłaty K K K K K K K K K K K K S Transport do odbiorcy K K K K K K K K K K K S S * nieobowiązkowe

20 II Prawo W skrócie 1 Ukazało się rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 4 kwietnia 2006 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie jednostek organizacyjnych, którym można powierzyć przeprowadzanie kontroli w zakresie zakupu i sprzedaży interwencyjnej zbóż, uznawania przetwórców, stanów magazynów oraz zasadności udzielania dopłat do przetwarzania (Dz. U. nr 60, poz. 427) wydane na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 3 ust. 10 pkt 2 ustawy z 20 grudnia 2002 roku o organizacji niektórych rynków rolnych (Dz. U. nr 240, poz. 2059 z późn. zm.). Ukazała się ustawa z 10 marca 2006 roku o zmianie ustawy o organizacji rynków owoców i warzyw, rynku chmielu, rynku tytoniu oraz rynku suszu paszowego (Dz.U. nr 66, poz. 473). Nowelizacja ustawy o organizacji rynków owoców i warzyw, rynku chmielu, rynku tytoniu, w zakresie organizacji rynku tytoniu, wprowadza do prawodawstwa polskiego rozwiązania prawne i organizacyjne, których przyjęcie jest konieczne w celu dostosowania przepisów krajowych do rozwiązań wynikających z reformy rynku tytoniu wprowadzonej rozporządzeniem Rady (WE) nr 864/2004 z 29 kwietnia 2004 roku zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 1782/2003 ustanawiające wspólne zasady dla systemów wsparcia bezpośredniego w ramach wspólnej polityki rolnej i ustanawiające określone systemy wsparcia dla rolników oraz dostosowujące je w następstwie przystąpienia Republiki Czeskiej, Estonii, Cypru, Litwy, Łotwy, Węgier, Malty, Polski, Słowenii i Słowacji do Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE L 161 z 30.04.2004, str. 48; Dz. Urz. UE, polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 45, s. 136). Powyższe przepisy unijne nie są bezpośrednio stosowane w nowych państwach członkowskich Unii Europejskiej, które tak jak Rzeczpospolita Polska zdecydowały się, na podstawie art. 143b rozporządzenia nr 1782/2003, na zastosowanie uproszczonego systemu płatności bezpośrednich (SAPS). Niemniej jednak państwa członkowskie Unii Europejskiej, które zdecydowały się na zastosowanie uproszczonego systemu płatności bezpośrednich, powinny wpro- 1 Zestawienie obejmuje akty prawne opublikowane w kwietniu 2006 r.

W skrócie II 21 wadzić rozwiązania prawne zbliżające je do systemu stosowanego w państwach członkowskich Unii Europejskiej przed jej rozszerzeniem w 2004 r. (UE-15). Za przyjęciem rozwiązań analogicznych do rozwiązań przyjętych w ww. przepisach unijnych przemawia również fakt, że po zakończeniu okresu stosowania uproszczonego systemu płatności bezpośrednich, a więc najpóźniej do końca 2008 roku, wszystkie przepisy wspólnotowe będą obowiązywały Polskę bezpośrednio i wprost. W świetle znowelizowanych przepisów ustawy dotyczących organizacji rynku tytoniu, przyjęto konstrukcję przepisów krajowych odzwierciedlających przepisy wspólnotowe możliwe do zastosowania w uproszczonym systemie płatności bezpośrednich. Podstawową zmianą wspólnej polityki rolnej w zakresie regulacji rynku tytoniu jest zniesienie mechanizmu kwotowania produkcji surowca tytoniowego od 2006 roku. W zakresie organizacji rynków owoców i warzyw ustawy wprowadza przepisy dotyczące przekazywania przez ministra właściwego do spraw rynków rolnych do Komisji Europejskiej informacji w zakresie określonym w załączniku III do rozporządzenia Komisji (WE) nr 1433/2003 z 11 sierpnia 2003 roku ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 2200/1996 w odniesieniu do funduszy operacyjnych, programów operacyjnych i pomocy finansowej (Dz. Urz. UE L 203 z 12.08.2003, s. 25, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 39, s. 431, z późn. zm.). Ponieważ załącznik III tego rozporządzenia zawiera ogólne wytyczne dotyczące zakresu przekazywanych informacji, Komisja Europejska corocznie określa wzór formularza zawierający szczegółowy zakres informacji, jakie państwo członkowskie jest zobowiązane przekazywać informacje dotyczące działalności wstępnie uznanych grup, uznanych organizacji oraz ich zrzeszeń. W zakresie regulacji rynku chmielu, ustawa wprowadza zmiany będące następstwem zmiany dokonanej w prawie wspólnotowym, regulującym rynek chmielu. Z dniem 1 stycznia 2006 roku weszło w życie rozporządzenie Rady (WE) nr 1952/2005 z 23 listopada 2005 roku w sprawie wspólnej organizacji rynków chmielu i uchylające rozporządzenia (EWG) nr 1696/71, (EWG) nr 1037/72, (EWG) nr 1981/82 i (EWG) nr 879/73 (Dz. Urz. UE L 317 z 03.12.2005, s. 29). Zgodnie z art. 7 tego rozporządzenia państwo członkowskie, na którego terytorium grupa producentów ma swoją siedzibę statutową, jest upoważnione do uznawania grup producentów. Oprac. Robert Gawrychowski

22 II Rynki Rynek pasz przemysłowych Wiesław Dzwonkowski Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Państwowy Instytut Badawczy W sezonie 2005/06 na rynku surowców paszowych utrzymały się korzystne relacje popytu i podaży, prowadząc do dalszego obniżania ich cen. Wprawdzie wystąpił spadek produkcji zbóż, ale został on zrównoważony wysokim poziomem zapasów. Korzystne były warunki zakupu surowców wysokobiałkowych na rynku światowym. Tanie surowce powodują, że systematycznie obniżają się ceny mieszanek i koncentratów wysokobiałkowych. Skala ich spadku jest jednak niewystarczająca do wyraźniejszego ożywienia popytu na pasze przemysłowe, gdyż przy obecnych relacjach cen zbóż do cen pasz substytucja jest mało opłacalna. W 2005 roku produkcja pasz przemysłowych nieznacznie wzrosła. W bieżącym roku wzrostowa tendencja w produkcji pasz powinna się również utrzymać. Światowy rynek zbóż W sezonie 2005/06 na światowym rynku nie było większych zmian. Spadek światowych zbiorów zrównoważyły duże zapasy. Zbiory pszenicy zostały ocenione na 617 mln ton, czyli o 1,6% mniej niż w poprzednim sezonie. Zbiory zbóż pastewnych wyniosły 962 mln ton i były o 4,7% mniejsze. Światowe zużycie pszenicy w sezonie 2005/06 może wzrosnąć o 2,4% do 624 mln ton, a zbóż paszowych utrzyma się na poziomie 970 mln ton. Podaż z bieżących zbiorów nie pokrywa zapotrzebowania, w końcu sezonu należy oczekiwać redukcji stanu zapasów. W krajach UE-25 w sezonie 2005/06 zbiory pszenicy i zbóż paszowych były znacznie niższe niż rok wcześniej. Spadek zbiorów wystąpił niemal u wszystkich głównych producentów za wyjątkiem Wielkiej Brytanii i Danii, gdzie nie było większych zmian produkcji.

Pasze przemysłowe II 23 Nieznaczny wzrost zbiorów zanotowano na Słowacji. Szacowany wzrost zużycia pszenicy i zbóż paszowych w sezonie 2005/06 spowoduje zmniejszenie nadwyżek oraz zapasów końcowych. Tabela 1. Bilans zbóż w krajach UE-25 (mln ton) Wyszczególnienie 2001/ 02 2002/ 03 2003/ 04 2004/ 05 2005/06 prognoza 2004/05 = 100 Pszenica Zapasy początkowe 16,1 15,9 16,6 10,6 25,2 237,7 Zbiory 113,6 124,8 106,9 136,8 122,9 89,9 Podaż ogółem 129,6 140,8 123,5 147,4 148,1 100,5 Zużycie krajowe 110,1 118,1 107,9 115,2 119,5 103,7 Eksport netto 3,5 6,0 5,0 6,3 8,3 131,7 Zapasy końcowe 15,9 16,6 10,6 25,2 21,6 85,9 Zboża pastewne Zapas początkowy 17,6 21,2 21,5 12,6 23,4 185,3 Zbiory 140,1 138,7 123,0 150,7 131,8 87,5 Podaż ogółem 157,7 159,9 144,5 163,4 155,2 95,0 Zużycie krajowe 134,4 136,1 135,5 139,6 134,6 96,4 Eksport netto 2,1 2,2-3,6 1,1 2,1 190,9 Zapasy końcowe 21,2 21,5 12,6 23,4 19,8 84,5 Źródło: FAS, USDA, marzec 2006 r.

24 II Rynki Podaż i popyt na światowym rynku śrut oleistych Łączna produkcja głównych śrut nasion oleistych i mączki rybnej w sezonie 2005/06 wynosi 223,0 mln ton i jest o 4,7% wyższa niż w sezonie poprzednim. Potencjalna podaż zwiększyła się o 4,9% do prawie 231 mln ton. Udział śrut sojowych w łącznej produkcji śrut i mączek wynosi 66,3%. Zużycie śrut i mączki rybnej w sezonie 2005/06 wyniesie 222,7 mln ton i będzie o 4,9% wyższe niż w sezonie poprzednim. Udział śrut sojowych w strukturze zużycia osiągnie 66,2%. Końcowy stan zapasów śrut i mączki rybnej w sezonie 2005/06 wzrośnie do 8,1 mln ton. Przedmiotem międzynarodowych obrotów handlowych w sezonie 2005/06 będzie 65,5 mln ton śrut i mączki rybnej tzn. o 6% więcej niż w poprzednim sezonie. Udział śruty sojowej w tych obrotach stanowić będzie 76,5%. Tabela 2. Światowy bilans głównych śrut oleistych Wyszczególnienie 2001/02 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 szacunek 2004/05 = 100 Zapasy początkowe Produkcja Podaż Import Eksport Zużycie Zapasy końcowe 7,2 6,9 7,1 7,1 7,9 111,3 191,2 194,2 200,2 213,0 223,0 104,7 198,4 201,1 207,3 220,1 230,9 104,9 53,2 55,0 59,5 61,9 65,5 105,8 53,4 54,8 59,6 61,9 65,6 106,0 191,3 194,2 200,1 212,2 222,7 104,9 6,9 7,1 7,1 7,9 8,1 102,5 1 Obejmuje śruty (mączki): sojową, bawełnianą, arachidową, słonecznikową, rzepakową, z orzechów palmowych, koprową i mączkę rybną Źródło: Oil World Nr 7, 2006 r.

Pasze przemysłowe II 25 Tabela 3. Światowy bilans śruty sojowej (w mln ton) Wyszczególnienie 2001/ 02 2002/ 03 2003/ 04 2004/ 05 2005/06 szacunek 2004/05 = 100 Zapasy początkowe 5,7 5,3 5,5 5,2 6,3 121,2 Produkcja 127,0 132,6 132,6 140,7 147,9 105,1 Podaż 132,7 137,9 138,1 145,9 154,2 105,7 Import 41,1 42,8 45,7 47,0 50,1 106,6 Eksport 41,7 43,0 45,6 47,0 50,2 106,8 Zużycie 126,8 132,2 133,0 139,6 147,4 105,6 Zapasy końcowe 5,3 5,5 5,2 6,3 6,7 106,3 Źródło: Oil World Nr 7, 2006 r. Wzrost produkcji roślin oleistych powoduje, że w obecnym sezonie ceny głównych nasion i śrut są nadal niskie. Ceny soi i rzepaku kształtują się na poziomie zbliżonym do ubiegłorocznego, są jednak o ok. 25% niższe od cen sprzed dwóch lat. Z kolei poziom cen śrut sojowej i rzepakowej jest o ok. 5-7% wyższy niż przed rokiem, a o ok. 30% niższy niż na początku 2004 roku. Nie przewiduje się wzrostu cen soi i śruty sojowej na giełdach światowych, ze względu na dalsze zwiększanie ich podaży. Wzrost produkcji soi w 2006 roku w Ameryce Południowej o ok. 2% powoduje, że sytuacja podażowo-popytowa nadal będzie sprzyjać utrzymywaniu się niskich cen nasion i śrut oleistych na światowym rynku. W sezonie 2005/06 w krajach Unii Europejskiej łączna produkcja roślin oleistych jest o 0,8% mniejsza niż w sezonie poprzednim. Natomiast produkcja wysokobiałkowych surowców paszowych w UE wyniesie 24,5 mln ton, tzn. o 1% więcej niż w sezonie poprzednim. Ze względu na rosnące ceny spada zainteresowanie mączką rybną, a w coraz większym stopniu wykorzystuje się relatywnie tańsze surowce pochodzenia roślinnego. Obniży się produkcja śruty sojowej, która wyniesie 10,6 mln ton, tzn. o 5% mniej. O prawie 10% wzrośnie natomiast produkcja śruty rzepakowej. Jej udział w unijnej

26 II Rynki produkcji śrut zwiększy się z 30,6% do 33,2%, natomiast śruty sojowej spadnie z 46% do 43%. O ok. 2,5% mniejsza będzie produkcja śruty słonecznikowej. Tabela 4. Produkcja wysokobiałkowych surowców paszowych w UE (mln ton) Wyszczególnienie 2001/ 02 2002/ 03 2003/ 04 2004/ 05 2005/06 prognoza 2004/05 = 100 Śruty i mączka rybna 25,6 24,6 23,2 24,3 24,5 101,0 w tym: śruta sojowa 13,9 12,9 10,9 11,1 10,6 95,0 śruta rzepakowa 5,9 5,9 6,2 7,4 8,1 109,6 śruta słonecznikowa 2,1 2,2 2,6 2,2 2,2 98,6 Źródło: Oil World nr 7, 2006 r. Tabela 5. Handel śrutami wysokobiałkowymi i mączką rybną w UE (mln ton) Wyszczególnienie 2002/ 03 2003/ 04 2004/ 05 2005/06 prognoza 2004/05 = 100 Import soi 16,5 15,3 15,4 14,3 92,8 Import śrut 30,6 32,1 31,5 32,0 101,6 w tym: śruty sojowej 21,4 23,0 23,0 23,6 102,5 mączki rybnej 0,8 0,6 0,7 0,6 91,2 Eksport śrut 0,6 0,7 0,8 0,9 106,0 w tym: śruty sojowej 0,4 0,4 0,5 0,5 105,9 Źródło: Oil World nr 7, 2006 r.

Pasze przemysłowe II 27 Kraje UE są największymi na świecie importerami surowców wysokobiałkowych. Łączny ich import wynosi 32,0 mln ton i jest o 1,6% wyższy niż w sezonie 2004/05, a o 0,4% niższy niż w sezonie 2003/04. Udział UE w obrotach śrutą sojową wynosi ok. 47% wobec 49% w sezonie poprzednim. Unijny import śruty sojowej wynosi 23,6 mln ton, tzn. o 0,6 mln ton więcej niż w sezonie poprzednim. Obniżył się natomiast (o ponad 7%) import nasion soi i wynosi 14,3 mln ton, tzn. o ponad 7% mniej niż w poprzednim sezonie. Zużycie surowców wysokobiałkowych w UE w sezonie 2005/06 wyniesie 55,6 mln ton i będzie o 1,2% wyższe niż w sezonie poprzednim. Zużycie śruty sojowej pozostanie na poziomie poprzedniego sezonu, tzn. 33,6 mln ton. Wzrośnie zużycie śruty słonecznikowej do 4,2 mln ton (tzn. o 3,2%), natomiast śruty rzepakowej będzie wyższe o ponad 9% i wyniesie 8,2 mln ton. Produkcja pasz przemysłowych na świecie i w UE W 2005 roku łączna produkcja pasz na świecie wyniosła 626 mln ton i była o 2% wyższa niż w 2004 roku oraz o 6% wyższa niż w 2000 roku. Głównymi regionami produkcji pasz są Europa i Ameryka Północna, zwiększa się także udział krajów Dalekiego Wschodu. Poziom produkcji pasz w Europie utrzymuje się od początku obecnej dekady na stałym poziomie, natomiast w Azji i Ameryce następuje coroczne zwiększanie produkcji. Łączna produkcja pasz w największych krajach obu Ameryk zwiększyła się od 1999 roku o ponad 20% i osiągnęła ponad 270 mln ton. Wzrasta także produkcja w Azji (w 2005 roku była o ok. 8% wyższa niż w 2004 roku, a o 16% wyższa niż w 2000 roku. W strukturze produkcji pasz największą rolę odgrywają pasze dla drobiu (40%), mniejsze znaczenie mają pasze dla trzody (32%) oraz dla bydła (22%). W Azji po epidemii ptasiej grypy produkcja w 2005 r. została już odbudowana. Część producentów z tamtego regionu przestawiła się na wytwarzanie pasz dla trzody. Według szacunków Feed International w dziesięciu krajach o największej produkcji na świecie wytworzyło w 2005 roku dwie trzecie wszystkich pasz przemysłowych. Największym producentem pasz są USA, gdzie wyprodukowano w 2005 roku ponad 150 mln ton pasz, o 2,2% więcej niż w 2004 roku i o 6% więcej niż w 2000 roku. Produkcja pasz w Chinach wzrosła w ciągu ostatniego roku o ponad 15% do prawie 73 mln ton. Chiny są obecnie drugim producentem pasz na świecie, a ich udział w światowej produkcji wzrósł do 11,6%.

28 II Rynki Wysoką, stałą dynamiką wzrostową w produkcji pasz charakteryzują się kraje Ameryki Łacińskiej. W 2005 roku wytworzono w Brazylii 47,2 mln ton pasz, o prawie 9% więcej niż rok wcześniej i o 43% więcej niż w 2000 roku. Brazylia jest obecnie trzecim producentem drobiu i piątym producentem trzody na świecie. Tabela 5. Produkcja przemysłowych mieszanek paszowych na świecie (w mln ton) Wyszczególnienie 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Ameryka Północna (2)* 160,7 161,7 162,7 164,9 167,5 169,1 172,6 Azja Pacyfik (10)** 132,2 135,3 138,1 142,6 148,4 145,4 157,3 UE-15 (10)*** 116,4 117,7 120,3 115,1 113,4 117,8 113,8 Ameryka Łacińska (10)**** 65,4 71,8 74,0 80,9 85,8 90,5 99,2 Pozostałe kraje europejskie (10)***** 48,6 47,6 47,7 43,6 43,3 44,3 44,7 Afryka i Bliski Wschód (10) 24,0 24,5 24,8 26,0 27,3 29,5 32,8 Razem (52) 560,2 560,4 567,5 578,0 590,5 596,6 620,4 Ogółem świat (szacunek) 586,0 591,0 597,0 604,0 612,0 614,0 626,0 *USA i Kanada, ** łącznie z Australią i Oceanią, *** 10 największych producentów UE-15; za 1998 i 2001 rok dane FEFAC **** łącznie z Meksykiem, ***** 10 największych europejskich producentów spoza UE-15. Źródło: Feed International World Feed Panorama, 2004, 2005, 2006 Łączna produkcja pasz w krajach UE-25 wyniosła w 2005 roku 141,5 mln ton i była o 1,3% niższa niż w 2004 roku. Stały poziom produkcji wynoszący 140- -144 mln ton powoduje spadek udziału UE w światowej produkcji pasz. W strukturze produkcji największą rolę odgrywają pasze dla trzody (nieco ponad 1/3), przy czym udział ten nieznacznie obniżył się w porównaniu z końcem poprzedniej dekady. Ten kierunek produkcji pasz dominuje m.in. w Belgii, Danii, Niemczech, Hiszpanii i Holandii.

Pasze przemysłowe II 29 Tabela 6. Wielkość i struktura produkcji pasz w UE (w tys. ton) Wyszczególnienie 1999 2000 2001 2002 2003 2004* 2005* 2005 2004 Dla bydła 36,1 36,1 37,3 37,4 37,8 37,1 36,1 97,3 Dla trzody 50,5 50,0 49,2 49,0 47,9 47,9 47,6 99,4 Dla drobiu 43,7 43,9 46,3 46,5 44,5 46,6 46,3 99,4 Preparaty mlekozastępcze 1,8 1,8 1,6 1,6 1,6 1,6 1,6 100,0 Karma dla psów i kotów 0,6 0,6 0,4 0,5 0,7 1,1 1,1 100,0 Pozostałe 7,9 7,9 8,7 8,8 8,7 9,0 8,8 97,8 Razem 140,7 140,4 143,4 143,9 141,3 143,3 141,5 98,7 *dane nieostateczne Źródło: FEFAC (Europejska Federacja Producentów Pasz) Tabela 7. Produkcja przemysłowych mieszanek paszowych w wybranych krajach Unii Europejskiej (w mln ton) Wyszczególnienie 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 zmiana Francja 22,8 23,2 23,3 22,7 22,2 21,8 21,1-3,2% Hiszpania 16,5 17,1 17,3 18,8 18,7 19,2 19,6 2,1% Niemcy 19,0 19,6 19,4 19,7 19,7 19,0 19,1 0,5% Holandia 15,5 14,5 14,5 13,2 12,1 12,4 12,3-0,8% Włochy 12,2 11,7 12,1 12,5 12,5 12,3 12,1-1,6% Wielka Brytania 14,4 13,6 13,9 13,4 13,4 13,5 10,0-25,9% Źródło: Feed International World Feed Panorama

30 II Rynki Produkcja pasz dla drobiu zajmuje drugie miejsce (ok. 32%), a od 1999 roku wzrosła o prawie 3 mln ton. Jest ona głównym kierunkiem produkcji w Wielkiej Brytanii, Francji, Włoszech i Polsce. Udział pasz dla bydła w strukturze produkcji wynosi ok. 25-26%; (w ciągu dwóch ostatnich lat wielkość ta maleje). W UE dominującą rolę w produkcji pasz odgrywają kraje UE-15 (ponad 88%). W krajach UE-10 wyprodukowano w 2005 roku tylko ok. 16,3 mln ton pasz. Prawie połowę pasz pochodzących z tych krajów stanowiły pasze dla drobiu, przy mniejszym niż w całej Unii znaczeniu pasz dla bydła. Największym producentem pasz w UE, a siódmym na świecie, pozostała Francja, ale jej produkcja (21,1 mln ton) spadła w porównaniu z rokiem 2004 o ponad 3%. Systematycznie, dzięki wzrostowi pogłowia trzody chlewnej, zwiększa się produkcja pasz w Hiszpanii. W 2005 roku wytworzono tam 19,6 mln ton pasz, o 2,1% więcej niż w 2004 roku i o prawie 19% więcej niż w 1999 roku. Z kolei w Niemczech i we Włoszech poziom ten jest od początku obecnej dekady stały. Krajowy rynek surowców paszowych Ubiegłoroczne zbiory zbóż podstawowych z mieszankami wyniosły około 26,9 mln ton i były o 11,3% niższe niż w poprzednim roku. W 2006 roku produkcja zbóż może być jeszcze niższa. W sezonie 2005/06 krajowe zużycie zbożowych surowców paszowych zwiększyło się do 18,8 mln ton, wobec 17,7 mln ton w sezonie 2004/05. Nieznacznie zwiększył się przerób ziarna w przemyśle paszowym (o 0,7% do 3,0 mln ton). Natomiast spasanie zbóż w postaci pasz gospodarskich, sporządzonych z własnego ziarna i dokupionych komponentów, może być większe aż o 9% i wynosić ok. 14,1 mln ton. Wzrost popytu na pasze zbożowe w sezonie 2005/06 stymulowały niskie ceny zbóż, a także rozwój sytuacji w sektorze trzody chlewnej i bydła. W grudniu 2005 roku pogłowie trzody wyniosło 18,7 mln sztuk i było o 7,6% (w tym pogłowie loch na chów o 9,7%) większe niż w grudniu 2004 roku. W drugiej połowie 2005 roku, w porównaniu z tym samym okresem 2004 roku, produkcja żywca wieprzowego wzrosła o 4%. Na pierwszą połowę 2006 roku prognozowany jest wzrost produkcji o 10%. Umiarkowanie rośnie produkcja żywca wołowego. Pogłowie bydła w grudniu 2005 liczyło 5,4 mln sztuk i było o 3,5% większe niż w grudniu 2004 roku. Szybciej rośnie liczebność cieląt (o 8,6%) i młodego bydła w wieku 1-2 lata (o 7,1%), co pozwala przewidywać dalszy wzrost produkcji wołowiny.