Jan Śliwa PODSTAWY FINANSÓW Łódź Warszawa 2011
SPIS TREŚCI WSTĘP... 9 ROZDZIAŁ I. FINANSE PRZEDSIĘBIORSTWA FINANSE SFERY REALNEJ... 13 1. Istota finansów przedsiębiorstwa... 13 1.1. Podstawowe pojęcia... 13 1.2. Uwagi ogólne... 15 1.3. Rynek i jego funkcje... 16 1.4. Funkcje gospodarki finansowej przedsiębiorstwa... 22 1.5. Źródła kreowania dochodów przez przedsiębiorstwo... 23 2. Pojęcie przedsiębiorstwa... 24 2.1. Formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw... 26 3. Istota zarządzania finansami przedsiębiorstwa. Obszary zarządzania finansami... 30 4. Źródła pozyskiwania kapitałów przez przedsiębiorstwa... 32 4.1. Finansowanie przedsiębiorstwa kapitałem własnym... 32 4.2. Inne źródła... 36 5. Kryteria wyboru źródeł finansowania... 39 6. Ocena wyników działalności przedsiębiorstwa... 41 7. Decyzje inwestycyjne... 44 Rekapitulacja... 47 Literatura uzupełniająca... 47 Pytania kontrolne... 47 ROZDZIAŁ II. FINANSE PUBLICZNE... 49 1. Pojęcie finansów... 49 1.1. Jednostki sektora finansów publicznych... 50 1.2. Środki publiczne źródła pozyskiwania... 50 1.3. Funkcje finansów publicznych... 53 2. Formy organizacyjne finansów publicznych... 54 2.1. Jednostki budżetowe... 54 2.2. Samorządowy zakład budżetowy... 55 2.3. Agencja wykonawcza... 55 2.4. Instytucja gospodarki budżetowej... 56 2.5. Państwowe i samorządowe osoby prawne... 57 3. Zasady gospodarki środkami publicznymi... 57 3.1. Jawność i przejrzystość finansów publicznych... 57 3.2. Gospodarowanie środkami publicznymi... 58 4. Państwowy dług publiczny... 58 4.1. Państwowy dług publiczny zobowiązania sektora publicznego... 58 4.2. Procedury oszczędnościowe i sanacyjne... 59 3
5. Wieloletni plan finansowy państwa i ustawa budżetowa... 60 5.1. Wieloletni plan finansowy państwa... 60 6. Budżet państwa... 61 6.1. Pojęcie budżetu państwa... 61 6.2. Podstawowe funkcje budżetu państwa... 65 6.3. Struktura dochodów i wydatków budżetowych... 66 6.4. Wieloletni plan finansowy państwa na lata 2010-2013 przyjęty przez Radę Ministrów w sierpniu 2010 r.... 66 Załączniki:... 73 1. Dochody budżetu państwa w 2010 roku... 73 2. Wydatki budżetu państwa na rok 2010... 74 Rekapitulacja... 76 Literatura uzupełniająca... 76 Pytania kontrolne... 76 Rozdział III. SYSTEM FINANSOWY JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO... 77 1. Uwagi ogólne... 77 2. Podstawy prawne samorządu gminnego... 78 3. Podstawy prawne samorządu powiatów... 80 4. Podstawy prawne samorządu województwa... 81 5. System finansowy samorządu terytorialnego... 83 6. Klasyfikacja źródeł zasilania budżetów jednostek samorządu terytorialnego... 84 6.1. Dochody gmin... 84 6.2. Źródła dochodów samorządu powiatowego... 89 6.3. Dochody samorządu wojewódzkiego... 91 7. Wydatki jednostek samorządu terytorialnego... 92 8. Granice zadłużenia jednostki samorządu terytorialnego... 95 9. Budżet jednostek samorządu terytorialnego... 95 9.1. Podstawy prawne... 95 9.2. Zasady sporządzania budżetu... 96 9.3. Budżet i wieloletnia prognoza finansowa jednostki samorządu terytorialnego... 97 9.4. Formy organizacyjne finansów publicznych...103 9.5. Kontrola wydatków budżetowych...104 Rekapitulacja...104 Literatura uzupełniająca...105 Pytania kontrolne...105 ROZDZIAŁ IV. RYNKI FINANSOWE, ICH RODZAJE I FUNKCJE ORAZ ICH UCZESTNICY...107 1. Istota i funkcje rynków finansowych...107 2. Regulacja rynków finansowych przez państwo...111 3. Segmenty rynku finansowego...111 3.1. Rynek pieniężny...112 3.2. Rynek kapitałowy...113 3.3. Rynek walutowy...114 4
3.4. Rynek instrumentów pochodnych...116 3.5. Rynek pierwotny i wtórny...117 4. Uczestnicy rynków finansowych...120 4.1. Emitenci papierów wartościowych...120 4.2. Inwestorzy...121 4.3. Pośrednicy finansowi...122 5. Instytucje regulujące i nadzorujące rynek finansowy...128 5.1. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie...128 5.2. Pozostałe instytucje...131 Rekapitulacja...133 Literatura uzupełniająca...133 Pytania kontrolne...133 ROZDZIAŁ V. WYBRANE INSTRUMENTY FINANSOWE...135 1. Uwagi wstępne...135 2. Rodzaje instrumentów finansowych...136 3. Akcje...137 4. Obligacje...139 5. Listy zastawne...142 6. Kontrakty terminowe instrumenty pochodne...143 6.1. Uwagi wstępne...143 6.2. Kontrakty forwards...144 6.3. Kontrakty futures...145 6.4. Opcje...147 6.5. Swapy...149 Rekapitulacja...152 Literatura uzupełniająca...153 Pytania kontrolne...153 ROZDZIAŁ VI. FINANSE MIĘDZYNARODOWE...155 1. Uwagi wstępne...155 2. Międzynarodowe rynki finansowe...156 2.1. Międzynarodowy rynek walutowy...156 2.2. Międzynarodowy rynek pieniężny...159 2.3. Międzynarodowy rynek kapitałowy...163 3. Międzynarodowy system walutowy kursy walut i ich wymienialność...170 3.1. Kursy walut i operacje kursowe...170 3.2. Wymienialność walut...175 3.3. Główne strefy walutowe...179 Rekapitulacja...182 Literatura uzupełniająca...182 Pytania kontrolne...182 5
ROZDZIAŁ VII. GŁÓWNE INSTYTUCJE FINANSOWE I CENTRA FINANSOWE ŚWIATA...183 1. Uwagi wstępne...183 2. Międzynarodowy Fundusz Walutowy...184 3. Grupa Banku Światowego...189 3.1. Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju...189 3.2. Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju...192 3.3. Międzynarodowa Korporacja Finansowa...192 3.4. Wielostronna Agencja Gwarancji Inwestycji...193 3.5. Bank Rozrachunków Międzynarodowych...193 4. Banki Regionalne...194 4.1. Międzyamerykański Bank Rozwoju...194 4.2. Azjatycki Bank Rozwoju...194 4.3. Afrykański Bank Rozwoju...195 4.4. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju...195 4.5. Europejski Bank Inwestycyjny...196 5. Główne Centra Finansowe Świata...197 6. Bilans Płatniczy...198 6.1. Istota bilansu płatniczego...198 6.2. Przywracanie równowagi bilansu płatniczego...201 6.3. Polski bilans płatniczy w grudniu 2008 r...203 Rekapitulacja...209 Literatura uzupełniająca...209 Pytania kontrolne...209 ROZDZIAŁ VIII. FINANSE UNII EUROPEJSKIEJ...211 1. Polityka pieniężna Unii Europejskiej strefy euro...211 2. Polityka budżetowa...213 2.1. Koordynacja polityki budżetowej...214 2.2. Zasady budżetowe gospodarki UE...215 2.3. Źródła dochodów budżetowych...216 2.4. Wydatki budżetowe...219 2.5. Budżet Unii Europejskiej na 2010 rok...220 3. Europejski Bank Inwestycyjny...223 4. Harmonizacja podatków...224 5. Instytucje Unii Europejskiej...224 Rekapitulacja...226 Literatura uzupełniająca...226 Pytania kontrolne...227 6
ROZDZIAŁ IX. FUNDUSZE UNIJNE JAKO PREFERENCYJNE ŹRÓDŁO POZYSKIWANIA KAPITAŁÓW...229 1. Pierwszy etap pomocy...229 2. Drugi etap pomocy...231 3. Formy pomocy w etapie trzecim...237 3.1. Fundusze unijne...341 3.2. Finansowanie...342 3.3. Podział środków funduszy na programy operacyjne...342 3.4. Regionalne programy operacyjne...246 3.5. Instytucje zarządzające procesem wykorzystywania funduszy unijnych...249 3.6. Schematy i załączniki...250 Rekapitulacja...259 Literatura uzupełniająca...259 Pytania kontrolne...259 ROZDZIAŁ X. PIENIĄDZ JAKO NARZĘDZIE POMIARU EFEKTYWNOŚCI PROJEKTÓW INWESTYCYJNYCH...261 1. Koszt pieniądza i jego wartość jako funkcja czasu...261 1.1. Koszt pieniądza...261 1.2. Źródła kreowania funduszy pożyczkowych w teorii ekonomii...263 2. Wartość pieniądza w czasie...264 2.1.Podstawowe pojęcia...264 2.2. Istota wartości pieniądza w czasie...265 2.3. Przyszła wartość pieniądza (pw)...266 3. Aktualna wartość pieniądza (aw)...271 4. Plan spłaty pożyczki...279 5. Obliczanie planu spłaty przedmiotu leasingu...280 Załącznik...282 LITERATURA...287 7