Propozycje ćwiczeń do wykonywania z dzieckiem w domu Ćwiczenia oddechowe połączone z ruchami rąk i tułowia. W ten sposób oddech pogłębia się, zwiększa się pojemność płuc i różne ich partie kolejno biorą udział w czynności oddychania : 1. Wykonać wdech z jednoczesnym szybkim wzniesieniem rąk do boku, a wydech z powolnym przesuwaniem rąk do przodu, aż do zupełnego ich skrzyżowania. 2. Wykonać wdech z jednoczesnym wzniesieniem rąk bokiem do góry, a następnie ręce wolno opuszczać, wydychając powoli powietrze. 3. Położyć dłonie na karku, przy wdechu przesunąć łokcie silnie do tyłu, przy wydechu łokcie powoli wracają do przodu, aż do ich zetknięcia się. 4. Wykonać szybki wdech skręcając jednocześnie tułów w bok; w czasie powolnego wydechu następuje powrót do normalnej postawy. 5. Pochylić tułów do przodu, ręce swobodnie zwisają, następnie przy prostowaniu tułowia i unoszeniu rąk w górę wdech, a potem powoli powtarzając skłon, wykonać wydech. 6. Uklęknąć i dłonie oprzeć na podłodze, przy wdechu unieść głowę i spojrzeć na sufit, przy wydechu powoli opuszczać coraz niżej. Równomierność siły wydechu. Stopień odchylenia płomienia świecy lub kartki w trakcie równomiernego wydechu powinien być jednakowego stopnia. 1. Dziecko wykonuje trzy wydechy, wymawiając głoskę [s] równomiernie z jednakową głośnością. 2. Wykonuje potem trzy wydechy, starając się wymówić s jak najciszej. 3. Wykonuje trzy wydechy, dmuchając na skrawek papieru. Odchylenie papieru powinno być przez cały czas jednakowe. 4. Wykonuje wydech wymawiając s raz głośniej, raz ciszej. 5. Wydech powietrza kieruje na kartkę, aby ta utrzymała się na ścianie. Ćwiczenia służące nauce świadomego oddychania:
1. Powolny, równomierny, spokojny przepływ powietrza wdychanego i wydychanego nosem. 2. Wdech nosem, wydech przez wargi ułożone w dzióbek. 3. Realizacja dłuższego wydechu. Liczyć w myśli: wdech 2, wydech 4. 4. Oddychanie przez słomkę. Dziecko powinno siedzieć wygodnie, rozluźnić mięśnie twarzy, słomkę złapać ustami i zębami. Wdech - nosem, wydech przez słomkę, lekki, długi. 5. Chodzenie po płaskim terenie. Wdech nosem, wydech ustami, realizujemy głoskę s. Dwa kroki - wdech, cztery kroki- wydech. 6. Chodzenie po schodach, wdech nosem, wydech - ustami, znów w stosunku 2 do 4. Celem ćwiczeń oddechowych jest : wyrobienie oddechu przeponowego lub pełnego, wyrobienie długiej fazy wydechowej, wyrobienie równomierności siły wydechu, wyrobienie ekonomicznego zużywania powietrza, wyrobienie umiejętności synchronizowania pauz oddechowych (tzw. wdechu) z treścią wypowiedzi, wzmocnienie i wykorzystanie siły mięśni oddechowych. zwiększenie pojemności płuc, mówienie tylko na wydechu, dostosowanie długości wydechu do czasu trwania wypowiedzi, uświadomienie siły strumienia wydychanego powietrza. Ćwiczenia artykulacyjne Ćwiczenia warg: Nadymanie policzków. Ćwiczenie wykonuje się kilkakrotnie, wargi przez cały czas są zwarte. Rezultatem tego ćwiczenia jest maksymalne zwiększenie objętości tzw. przedsionka jamy ustnej. Gdyby dziecko nie potrafiło wykonać tego układu lub wykonywało go nieprecyzyjnie, można w charakterze ćwiczeń wstępnych stosować nadmuchiwanie gumowych zabawek, baloników, puszczanie baniek mydlanych. Nadymanie policzków z uwalnianiem nagromadzonego w jamie ustnej powietrza ( powstający szmer przypomina głoskę p z silnym zwarciem). Nadymanie policzków i zatrzymanie w jamie ustnej sprężonego powietrza około 4-5 sekund, następnie oddychanie przez nos bez zmiany położenia warg i policzków. Nadymanie policzków na zmianę, lewego i prawego (przesuwanie powietrza z jednej strony na drugą, wargi pozostają zwarte).
Wciąganie policzków do jamy ustnej. Przy tym ćwiczeniu policzki ściśle przylegają do łuków zębowych, wargi tworzą zajęczy pyszczek. Przy zaciśniętych zębach zwieranie i rozwieranie warg. Zwarcie ma być silne, a rozwarcie największe, jakie ćwiczący może wykonać w tej pozycji. Zaokrąglanie i spłaszczanie warg przy zwartych szczękach. Przy zaokrągleniu wargi wysuwają się do przodu i całkowicie zwierają się, przy spłaszczeniu wargi ściśle przylegają do łuków zębowych (widoczne zęby górne i dolne), kąty ust są wydatnie cofnięte, widoczne jest napięcie muskulatury ust i policzków oraz pogłębienie bruzd nosowo- wargowych. To samo ćwiczenie, przy czym w fazie spłaszczania wargi pozostają również zwarte. Spłaszczenie powinno być wyraźne - układ nie może być taki sam, jak przy położeniu neutralnym warg. Przy zwartych szczękach i wargach odciąganie na przemian kątów ust na boki. Cmokać przy dowolnym układzie warg- przesyłanie całusków. Następnie cmokać przy wysuniętych i zaokrąglonych wargach. W tej fazie ćwiczenia szczęki pozostają zwarte.. Wymawianie samogłosek ustnych z wyraźnie przesadną artykulacją warg, np. w kolejności: a-i-o-e-u-y. W następnej fazie ćwiczenia samogłoski łączy się w pary i każdą z par kilkakrotnie powtarza (uwzględniamy tu samogłoski o skrajnym układzie warg: a-i-u ): a-i-a-i, a-u-a-u, u-i-u-i, i-a-i-a, i-u-i-u, u-a-u-a. Można zaproponować dzieciom zabawę w naśladowanie odgłosów zwierząt lub innych za pomocą samogłosek. Dobrze jest wykorzystać pomysły dzieci, gdyż tym chętniej uczestniczą w zabawie. Wymawianie samogłosek ustnych przy zwartych szczękach. Kolejność samogłosek dowolna; dbać należy o prawidłowe brzmienie głosek. Logopeda pokazuje dziecku lizaki" z kolejnymi samogłoskami. Przy zamkniętych szczękach unoszenie wargi górnej (widoczne są tylko zęby górne), a następnie opuszczenie wargi dolnej (widoczne są tylko zęby dolne). Dziecko szczerzy kły" jak groźny pies. Górne siekacze dziecko ma oprzeć na wardze dolnej, warga górna jest lekko uniesiona, tak że widoczne są siekacze górnego łuku zębowego (układ, jak przy artykulacji głosek szczelinowych wargowo - zębowych f,w).wdychać i wydychać powietrze przez szczelinę wargowo-zębową. Dolna szczęka przesuwa się do przodu i do góry, tak że obnażone dolne siekacze dotykają spłaszczonej wargi górnej. Można nazwać to ćwiczenie buldożek" lub pekińczyk". Wargi wysuwają się do przodu, zaokrąglają i zwierają, a następnie wykonują ruch w prawo i w lewo. Szczęki przez cały czas ćwiczenia pozostają zwarte. Można dziecku powiedzieć, że naśladuje ruchy buzi oseska, który ssie mleko. Przy rozwartych szczękach wciąganie w głąb jamy ustnej warg, tak by całkowicie zasłaniały górne i dolne zęby. Następnie stopniowo unosić szczękę dolną, zbliżać wargi i wciągać powietrze. Dziecko udaje, że nie ma zębów- zabawa w sztuczną szczękę. Wargę górną dziecko kładzie możliwie najdalej na wargę dolną i wykonujemy ruch ssania. To samo ćwiczenie przy ułożeniu wargi dolnej na wardze górnej. Dziecko naśladuje szczeniaczka, który ssie mleko. Ruch kolisty wysuniętych, zaokrąglonych i zwartych warg. Ruch warg może być wykonywany samodzielnie lub łącznie z ruchami żuchwy. Rysowanie" kółek za pomocą zwartych warg.
Utrzymywanie w pozycji środkowej przy pomocy warg specjalnego patyczka lub zakorkowanej szklanej rurki. Wdech i wydech kącikami ust. Dla zwiększenia wysiłku patyk lub rurkę można obciążyć plasteliną. Celem wyeliminowania oddychania przez nos można zaciskać nozdrza. Dmuchanie na płomień świecy, skrawki papieru, watkę, pingpongową piłeczkę przy różnym układzie warg: 1. wargi ułożone w kształcie wąskiego lejka (jak przy samogłosce u), Zabawy w wyścigi piłeczek, lekkich samochodzików można wykonywać w parach na podłodze lub na ławce. Jeś 2. wargi ułożone w kształcie szerokiego lejka (jak przy spółgłosce sz), 3. układ właściwy spółgłosce [f] (kontakt wargi dolnej i górnych siekaczy). Ćwiczenia wibracji warg (parskanie). Przed wibracją wargi powinny być lekko zbliżone i nieco spłaszczone. Zabawa ruchowa w zaprzęgi koników, koniki biegają parami lub samodzielni i parskają. Ćwiczenia języka: Zaginanie wysuniętego języka w kształcie łopaty możliwie najwyżej w kierunku nosa (język ściśle przylega do górnej wargi), a następnie ten sam układ na dolnej wardze. Należy zwracać uwagę, by język wykonywał ruchy do góry samodzielnie, bez udziału dolnej wargi, która, przy błędnym wykonaniu ćwiczenia, kontaktuje się z dolną powierzchnią języka. To samo ćwiczenie, przy czym język wykonuje ruch pod wargami do wędzidełka wargi górnej i dolnej. Zaginanie zaostrzonego języka do góry i do dołu, wewnątrz i na zewnątrz jamy ustnej (język nie dotyka warg). Oblizywanie zębów i zewnętrznej powierzchni dziąseł pod wargami w prawo i w lewo; szpara ustna zamknięta. Oblizywanie warg: przód języka wykonuje ruch kolisty po czerwieni warg, najpierw w prawo, potem w lewo. Należy zwrócić uwagę, by ćwiczenie to wykonywane było starannie. Najczęstsze błędy to niedokładne oblizywanie kątów ust, ruch wahadłowy po jednej wardze, współruchy i brak płynności ruchów. Oblizywanie warg ze stopniowym zwiększeniem wielkości ich otwarcia. Ułożony na wardze górnej przód języka w kształcie grotu wciągany jest przez dziecko w głąb jamy ustnej: język ślizga się po powierzchni siekaczy, dziąseł, podniebienia twardego możliwie jak najdalej w kierunku jamy gardłowej, a następnie w ten sam sposób powraca do pozycji wyjściowej. To samo ćwiczenie, ale język przyjmuje kształt spłaszczony. Przy opuszczonej żuchwie ruch języka na przemian do górnych i dolnych dziąseł. Ćwiczenie przygotowawcze do głoski [l]. Błędem często obserwowanym przy tym stosunkowo prostym ćwiczeniu jest nadmierne wysuwanie grzbietu języka do przodu.
Przy otwartej jamie ustnej przód języka dotyka na przemian ostatnich zębów trzonowych po obu stronach szczęki dolnej i górnej. Należy unikać współruchów żuchwy. Dotykanie zaostrzonym przodem języka różnych punktów w jamie ustnej: poszczególnych górnych i dolnych zębów, dziąseł, podniebienia twardego i miękkiego - zabawa np. w liczenie ząbków. Przy opuszczonej żuchwie koliste ruchy języka w głębi jamy ustnej. W tym ćwiczeniu powinna być uruchomiona możliwie największa część masy języka. Jeden z trudniejszych układów języka, tzw. rulonik: język na zewnątrz jamy ustnej, boki uniesione, w linii środkowej, wzdłuż bruzdy języka zagłębienie. Przy trudnościach wywołania powyższego układu stosować można nacisk mechaniczny sondą lub szpatułką w linii środkowej na grzbiet języka lub też naciskanie wargami na brzegi rozpłaszczonego języka. Gdy dziecko potrafi już swobodnie wytworzyć ten układ, następna faza ćwiczeń polega na dmuchaniu w ten sposób, że powietrze przepływa tylko przez rulonik - przesuwanie przedmiotów za pomocą strumienia powietrza przepływającego przez rulonik. Przy układzie, jak w ćwiczeniu poprzednim rozciąganie warg na boki, język pozostaje nieruchomy. Język złożony w kształcie rulonika wewnątrz jamy ustnej tuż za zębami. Po zbliżeniu siekaczy i spłaszczeniu warg dmuchać powietrze przez rulonik. Ćwiczenie przygotowawcze dla głosek s i z. Kilkakrotnie zagwizdać. Ćwiczenie wymaga koordynacji ruchów języka i warg. Przywoływanie psa do siebie gwizdem. Ćwiczenia podniebienia miękkiego: Ziewanie przy nisko opuszczonej żuchwie, język spoczywa na dnie jamy ustnej. W związku z tym, że pies podczas zajęć często ziewa, wykorzystywać te momenty na ćwiczenia podniebienia. Naśladuj Zulę. Przy szeroko otwartej jamie ustnej polecamy dziecku oddychać w ten sposób, że wdech następuje przez jamę nosową, a wydech jamą ustną. Ćwiczenie powtarza się kilkakrotnie. Ruchy podniebienia miękkiego ćwiczący powinien obserwować w lustrze. Energicznie unosząc język i żuchwę do góry, naciskać na podniebienie miękkie tyłem języka. Początkowo ćwiczenie wykonuje się wolno, następnie zwiększa się szybkość ruchów języka i siłę jego nacisku na podniebienie miękkie. Energiczna wymowa połączeń głoskowych, w skład których wchodzą głoski tylnojęzykowe zwarte: k,g np. uku, ugu, oko, ogo, uk- ku, ug- gu, ok-ko, og- go. Głębokie oddychanie przez jamę ustną przy zaciśniętych nozdrzach i przez jamę nosową przy zamkniętej ustnej. Kaszlenie przy wysuniętym na zewnątrz jamy ustnej języku. Chrapanie na wdechu i wydechu.
Ćwiczenia żuchwy: Opuszczanie i unoszenie żuchwy. Ćwiczenie dziecko powtarza kilkakrotnie przy napiętych mięśniach, ruchy są rytmiczne i płynne. W pozycji uniesionej (górnej) szpara ust jest zamknięta, zęby zbliżone, w pozycji opuszczonej (skrajnej dolnej) wargi rozciągnięte- szpara ust w kształcie pionowej elipsy. Język w trakcie wykonywania ćwiczenia leży nieruchomo na dnie jamy ustnej, a wargi nie wykonują samodzielnych ruchów. Opuszczanie żuchwy z wyraźnym zaznaczeniem dwu faz przy otwieraniu: a) ruch od zamknięcia do pozycji umiarkowanej otwarcia i b) pogłębienie otwarcia ( żuchwa zajmuje skrajną, niską pozycję). Opuszczanie i unoszenie żuchwy przy zamkniętych wargach. W pozycji uniesionej górnej, zęby zaciśnięte. Ruchy żucia z równoczesnymi pełnymi ruchami warg i policzków charakterystycznymi dla tej czynności. Żuchwa wykonuje ruchy równo w linii pionowej, jak w obu poprzednich ćwiczeniach, co i w linii poziomej (ruchy boczne), szpara ustna zamknięta. Przy otwartych wargach ruchy żuchwy do skrajnej pozycji przedniej i powrót do pozycji spoczynkowej. Stopień wysunięcia szczęki można kontrolować według układu siekaczy dolnych i górnych: przy wysuniętej szczęce dolnej tworzy się rodzaj progenii. To samo ćwiczenie dziecko wykonuje przy zamkniętych wargach, które nie wykonują przy tym samodzielnych ruchów. Ruchy żuchwy ze skrajnego położenia prawego do skrajnego lewego, bez zaznaczania pozycji środkowej. Wargi początkowo rozchylone, następnie zamknięte. Ruchy żuchwy w prawo i w lewo z wyraźnym zaznaczeniem pozycji środkowej ( ćwiczenie wykonuje się na cztery takty). Ćwiczenie winno być wykonane najpierw przy rozchylonych, a następnie przy zamkniętych wargach.