Wody w parkach narodowych Polski POLESKI PARK NARODOWY

Wody w parkach narodowych Polski POLESKI PARK NARODOWY

Publikacja dofinansowana przez Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego Recenzenci prof. dr hab. Jan Drwal, prof. dr hab. Andrzej T. Jankowski Opracowanie techniczne map Agnieszka Gajda wykorzystano Corine Land Cover 2006, Open Street Map i model terenu USGS (2004), Shuttle Radar Topography Mission, 30 arcsec, scenes SRTM u30_n090w020 Unfinished, Global Land Cover Facility, University of Maryland, College Park, Maryland, February 2000 oraz chronione prawem autorskim pliki cyfrowe (granice, sieć rzeczna) systemów informacji geograficznej polskich parków narodowych Fotografia na okładce Rosiczka okrągłolistna (Drosera rotundifolia L.) na spleji otaczającej Jez. Moszne (fot. K. Mięsiak-Wójcik) Korekta Urszula Kumon Projekt graficzny i DTP lookstudio e-mail: biuro@photoline.pl, www.lookstudio.pl Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej publikacji nie może być powielana ani rozpowszechniana w jakikolwiek sposób bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich. Copyright by Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego ul. Gronostajowa 7, 30-387 Kraków tel. (+48) 12 664 52 50, fax: (+48) 12 664 53 85, e-mail: sekretariat@geo.uj.edu.pl Kraków 2012 ISBN 978-83-88424-78-6

Poleski Park Narodowy Zdzisław Michalczyk, Katarzyna Mięsiak-Wójcik, Marek Turczyński www.poleskipn.pl Położenie Poleski Park Narodowy (PlPN) znajduje się w środkowej części Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, będącego subregionem Polesia Lubelskiego (Kondracki 2001). Zajmuje teren położony w strefie działu wodnego II rzędu, rozdzielającego dorzecza Wieprza i Bugu. Łączna powierzchnia zajęta przez lasy stanowi ok. 43% powierzchni Parku (42,04 km 2 ), natomiast nieużytki w tym cenne przyrodniczo ekosystemy torfowisk bezleśnych i bagien ok. 25%. Pozostałe tereny zajmują grunty rolne i wody. Spośród zbiorowisk leśnych należących do roślinności naturalnej, największy obszar porasta kontynentalny bór mieszany (Querco roboris-pinetum; 30,1% powierzchni leśnej), brzezina bagienna (Betuletum pubescentis; 23,2%) oraz ols porzeczkowy (Ribo nigri-alnetum; 14,6%). Uzupełniają je zbiorowiska z brzozą omszoną, sosną pospolitą i olszą czarną, brzozą brodawkowatą, dębem szypułkowym, osiką oraz świerkiem pospolitym. W PlPN występują wszystkie typy torfowisk: niskie, wysokie i przejściowe zarówno śródleśne jak i otwarte. Te ostatnie stanowią 16,5% powierzchni Parku. Gleby torfowe zajmują aż 65%, a murszowe 2% powierzchni Parku, co wskazuje na pierwotnie znacznie większe obszary zajęte przez torfowiska. Duży udział w gruntach rolnych mają łąki i pastwiska, na których w zależności od stopnia uwilgotnienia dominują zbiorowiska wiechliny łąkowej (Poa pratensis L.) i kostrzewy czerwonej (Festuca rubra) lub wawrzyńca łąkowego (Alopecurus pratensis; www.poleskipn.pl). Obszar Parku nie stanowi zwartej powierzchni tworzą go dwie części rozdzielone drogą nr 82 Lublin Włodawa. METRYKA PARKU Data utworzenia: 1 maja 1990 r. Powierzchnia: 97,64 km 2 Gęstość sieci rzecznej: 0,14 km km -2 Gęstość źródeł: 0 Liczba jezior: 4 Liczba oczyszczalni ścieków: 6 Rosiczka okrągłolistna (Drosera rotundifolia L.) na spleji otaczającej Jez. Moszne (fot. K. Mięsiak-Wójcik) Poleski Park Narodowy 251

Poleski Park Narodowy miejsca, które warto zobaczyć warto zobaczyć droga krajowa droga wojewódzka inne drogi cieki granica parku narodowego grunty rolne tereny antropogeniczne lasy wody obszary podmokłe Równinny charakter Parku, budowa geologiczna i słabe rozcięcie terenu warunkują płytkie występowanie wody podziemnej, istnienie jezior, stawów i torfianek (zawodnionych zagłębień powstałych po eksploatacji torfu) oraz utrzymywanie się rozległych bagien, podkreślających charakterystyczny poleski typ krajobrazu. Obecność rzadkich (w tym reliktowych) gatunków roślin i zwierząt oraz różnorodność ich siedlisk sprawia, że obszar ten zaliczany jest do najcenniejszych w skali europejskiej. Torfowisko Orłowskie dawny rezerwat, na bazie którego powstał obecny PlPN. Znajdują się tu dwa typy torfowisk: niskie i przejściowe. Od północnego-zachodu ekosystem ten graniczy z Jez. Łukie. Budowa geologiczna i rzeźba Podłoże skalne Poleskiego Parku Narodowego tworzą osady czwartorzędowe, zdeponowane na skałach kredowych lub lokalnie na utworach neoge- 252 Poleski Park Narodowy

Ols kępowo-dolinkowy nu. Rzeźba utworów kredowych jest zróżnicowana, a wysokości względne dochodzą do 40 m. Jedynie w rejonie Woli Wereszczyńskiej i Garbatówki, margle i kreda pisząca występują na powierzchni. Urozmaicenie powierzchni skał kredowych decyduje o znacznej miąższości osadów czwartorzędu osiągającej nawet 60 m. Utwory powierzchniowe cechuje duża zmienność litologiczna: występują tu zarówno iły zwietrzelinowe, piaski o różnej genezie, gliny zwałowe oraz żwiry i mułki (Henkiel 1983). Istotny udział w budowie geologicznej mają także osady mineralno-organiczne i torfy. Zajmują one znaczne powierzchnie w zlewniach jezior: Łukie, Moszne, Długie i Karaśne. Krajobraz Polesia (fot. Z. Michalczyk) Poleski Park Narodowy 253

Obszar Parku charakteryzuje się niewielkim zróżnicowaniem wysokości względnych i bezwzględnych. Równiny akumulacyjne zajmują największe powierzchnie, występując na dwóch nieznacznie zróżnicowanych poziomach wysokościowych. Niższy poziom budują wyłącznie osady holoceńskiej akumulacji wodnej i organicznej, stanowiąc najniżej położone obszary okresowo lub stale podmokłe (Wilgat 1954, 1963, 1965). Tworzą je m.in. dawniej rozległe, a obecnie będące w stadium zaniku jeziora oraz bagna i torfowiska. Wyższy poziom zajmuje równina plejstoceńskiej akumulacji wodnej, zbudowana z piasków oraz warstwowanych mułków i iłów. Niewiele wyżej wznoszą się równiny denudacyjne powstałe na osadach lodowcowych lub utworach kredowych. Najwyższe wzniesienia tworzą ostańce denudacyjne z płytko występującymi marglami kredowymi (np. w okolicach Zawadówki i Woli Wereszczyńskiej). Poleski krajobraz urozmaicają niewielkie zagłębienia krasu kredy piszącej, powierzchniowego i reprodukowanego, stale lub okresowo wypełnione wodą (Harasimiuk i in. 1998). Bagno Bubnów rozległe torfowisko niskie o charakterze węglanowym powstałe w niewielkich zagłębieniach terenu, na płytko zalegającym podłożu kredowym. Płaską powierzchnię obszarów podmokłych urozmaicają niewysokie wzniesienia kredowe porośnięte przez roślinność kserotermiczną. W krajobrazie zaznaczają się ponadto naturalne rozlewiska oraz niewielkie torfianki. Wody podziemne Według podziału Polski na jednostki hydrogeologiczne, Poleski Park Narodowy leży w regionie Środkowej Wisły w obrębie jednolitej części wód podziemnych nr 87, w której występują wody porowe (www.psh.gov.pl). Strefa aktywnej wymiany wód w obrębie utworów kredy górnej sięga 100 120 m p.p.t. Strop utworów kredy dolnej występuje na głębokości 400 850 m. W utworach kredy dolnej, jury oraz niektórych ogniw paleozoiku występują wody o mineralizacji powyżej 1 g dm -3. W obrębie holoceńskiej równiny akumulacyjnej zwierciadło wód podziemnych utrzymuje się nie głębiej niż 1 m, nawet w okresie długotrwałych okresów posusznych. Na obszarach równin denudacyjnych zwierciadło wody najczęściej stwierdzane jest na głębokości 2 3 m, zaś w obrębie ostańców denudacyjnych jego głębokość przekracza 5 m, a sporadycznie nawet 10 m. Wody podziemne pierwszego poziomu występują w porowych osadach czwartorzędowych (piaski, torfy) oraz w szczelinowo-porowych utworach górnej kredy. W osadach czwartorzędu istnieje kilka zawodnionych warstw, zwykle słabo powiązanych hydraulicznie. Tworzą one kompleks wodonośny, powszechnie wykorzystywany do zaopatrzenia w wodę gospodarstw wiejskich. Płytkie wody poziomu czwartorzędowego mają zwierciadło swobodne, a głębsze naporowe. Na obszarach ostańców denudacyjnych wody pierwszego poziomu o swobodnym zwierciadle występują w marglach. W głębszych strefach skał kredowych wody mają charakter naporowy. Ich zwierciadło na obszarach międzydolinnych zwykle stabilizuje się nieco poniżej rzędnej wód w utworach czwartorzędowych. Warunki zasilania pierwszego pozio- Bagno Bubnów Torfianki w kompleksie Bagna Bubnów 254 Poleski Park Narodowy

Torfowiska wokół Jez. Moszne mu są zróżnicowane, mimo małej miąższości strefy aeracji. Na 2/3 obszaru PlPN strefa aeracji obejmuje gliny zwałowe i ich eluwia, iły i mułki zastoiskowe oraz namuły i torfy o słabych warunkach przewodzenia wody. Na pozostałym obszarze występują utwory o średnich i dobrych warunkach filtracyjnych: piaski ze żwirami, piaski eoliczne i piaski rzeczne z mułkami (Michalczyk i in. 1993, 2002). Ukształtowanie zwierciadła wody podziemnej wykazuje związek z rzeźbą terenu. Najwyżej zwierciadło wody podziemnej występuje na Garbie Włodawskim ponad 180 m n.p.m. Lokalnie są to wody o charakterze wierzchówek, utrzymujące się na wkładkach utworów słabo przepuszczalnych. W kierunku południowym, rzędna zwierciadła wody maleje nawet do 165 m n.p.m. w stronę rozległego, równoleżnikowego obniżenia, leżącego w pasie od Zienek przez Lipniak, Nowiny, Durne Bagno, Mietiułkę aż do Kołaczy. Jest to strefa dużych spadków hydraulicznych, osiągających 10 15% i decydujących o spływie wód podziemnych do obniżenia ciągnącego się od Mietiułki do Zienek. U południowego podnóża Garbu Włodawskiego spadki hydrauliczne wynoszą tylko 0,3%. Przeważnie jednak zwierciadło wody podziemnej wykazuje w Parku niewielkie spadki, a liczne cieki naturalne i sztuczne mają mały zasięg drenażu. W południowej części PlPN osiąga ono rzędną 170 m n.p.m. Rytm wahań zwierciadła wód podziemnych wskazuje na decydującą rolę zasilania atmosferycznego (Wilgat i in. 1984). Najwyższe stany wody przypadają na wiosnę (kwiecień). W kolejnych miesiącach aż do jesieni zwierciadło wody zwykle obniża się. Amplituda wahań wynosi od kilkudziesięciu Jezioro Długie wraz z sąsiadującymi torfowiskami typu przejściowego i niskiego, jest jednym z najbardziej różnorodnych pod względem przyrodniczym obszarów PlPN. Od zachodu i wschodu otoczone jest obszarem spleji. Głębokość maksymalna wynosi ok. 1,70 m. Poleski Park Narodowy 255

centymetrów na obszarach holoceńskich równin akumulacyjnych, do 2 3 m na terenach położonych wyżej. Wody powierzchniowe Sieć wód powierzchniowych Poleskiego Parku Narodowego tworzą rzeki: Piwonia Górna, Piwonia Dolna, Włodawka, Mietiułka, Bobryk, rowy melioracyjne i doprowadzalniki oraz jeziora: Łukie, Karaśne, Moszne, Długie, a także stawy i obszary podmokłe. W obrębie otuliny Parku znajdują się jeziora: Zagłębocze, Gumienko, Cycowe (Komorowskie), Zienkowskie, Płotycze, Karaśne k. Urszulina, Wereszczyńskie (Bąbelek) oraz Wytyczno (jezioro przekształcone na zbiornik retencyjny). Obszar PlPN odwadniany jest przez górne biegi Włodawki i Piwonii, które zbierają wody ze strefy przyległej do działu wodnego II rzędu rozdzielającego zlewnie Bugu i Wieprza. Naturalna sieć rzeczna jest bardzo słabo wykształcona, o czym zadecydowało małe nachylenie terenu oraz bardzo płytkie występowanie wód podziemnych. Przed rozcięciem terenu rowami odwodnieniowymi, spływ wód był niezwykle powolny, jak również rozłożony w czasie. Konsekwencją prowadzonych od wielu lat zabiegów melioracyjnych jest przekształcenie naturalnego układu sieci rzecznej. Aktualny stan rzek, rowów i małych cieków jest wynikiem wykonanych w latach 60. XX w. melioracji związanych z realizacją systemu Kanału Wieprz-Krzna, których efektem było pocięcie powierzchni PlPN siecią rowów odwadniających. Prędkość Kwitnące bagno zwyczajne (Ledum palustre L.) przy Jez. Moszne (fot. K. Mięsiak-Wójcik) Jezioro Moszne jezioro z kompleksem torfianek otoczone dystroficznymi torfowiskami typu wysokiego, przejściowego i niskiego. Obrzeże jeziora tworzy rozległa przestrzeń uginającego się kożucha torfowcowego (pła), określanego tutaj mianem spleji. Dojście do jeziora umożliwia drewniana kładka, która jest fragmentem ścieżki dydaktycznoprzyrodniczej Dąb Dominik. Innymi ciekawymi obiektami w zlewni Jez. Moszne są liczne torfianki. Charakteryzują się one rozmaitym kolorem wody oraz zróżnicowaną sukcesją roślin. 1 2 1. Przetamowania odpływu wykonane w ramach prac renaturalizacyjnych (fot. K. Mięsiak-Wójcik) 2. Torfianka w zlewni Jez. Moszne (fot. M. Turczyński) 256 Poleski Park Narodowy

Torfowisko Blizionki Torfowisko Krugłe Bagno Turzycowiska i mszary Poleski Park Narodowy 257

płynięcia wody w rzekach jest mała, co jest konsekwencją ich niewielkiego spadku. Długość rzek płynących tylko w obrębie Parku wynosi: Piwonii Dolnej 4,88 km, natomiast Mietiułki 9,25 km. Pozostałe rzeki przepływają tylko przez jego otulinę, ale wskutek małych deniwelacji terenu, zasięg ich drenażu obejmuje cały obszar Parku (Michalczyk i in. 2002). W granicach PlPN znajdują się cztery z ponad 60 jezior łęczyńsko-włodawskich. Trzy z nich: Moszne, Długie i Karaśne to małe, płytkie zbiorniki dystroficzne, otoczone szerokim pasem spleji. Czwarte, również płytkie Jez. Łukie o powierzchni 131,63 ha, jest zbiornikiem eutroficznym z szerokim pasem szuwarów i miejscami ze spleją. Z prowadzonego monitoringu wynika, że amplituda wahań stanów wody w jeziorach PlPN przekracza nieco 40 cm. Średni odpływ z obszaru PlPN wynosi ok. 110 mm, przy średniej sumie rocznej opadu równej 550 mm (Kaszewski 2002). Ewapotranspiracja potencjalna z obszarów łąk dostatecznie uwilgotnionych przekracza w okresie wegetacyjnym nawet 600 mm, natomiast parowanie terenowe z obszarów wyżej położonych oceniane jest na ok. 450 mm (Szajda 1989). Zasilanie podziemne rzek nieznacznie przekracza połowę odpływu całkowitego. Odpływ w miesiącach wiosennych osiąga prawie 40% sumy rocznej (Wilgat i in. 1992). Od kwietnia do września, miesięczne sumy parowania Jeziora Poleskiego Parku Narodowego i ich zlewnie (Michalczyk i in. 2002) Jezioro Powierzchnia jeziora [ha] Powierzchnia zlewni jeziora [ha] Długie 30,66 426,15 Karaśne 3,52 170,78 Łukie 131,63 564,03 Moszne 17,14 727,68 Jeziora i ich zlewnie w otulinie Poleskiego Parku Narodowego (Michalczyk i in. 2002) Jezioro Cycowe Gumienko Karaśne Lejno Płotycze Wereszczyńskie Wytyckie Zagłębocze Zienkowskie Powierzchnia 9,20 4,98 0,66 0,02 10,19 4,06 254,08 jeziora [ha] 483,80* 51,03 6,62 Powierzchnia 131,28 426,15 248,97 495,05 170,78 727,68 brak 463,64 330,78 jego zlewni danych [ha] * powierzchnia zbiornika w obrębie grobli 258 Poleski Park Narodowy

1. Zlewnia Jez. Moszne ols w okresie wilgotnym (fot. K. Mięsiak-Wójcik) 2. Zlewnia Jez. Moszne ols w okresie suszy letniej (fot. M. Turczyński) 1 2 są znacznie wyższe od sum opadów atmosferycznych, co przyczynia się do powstawania okresowych deficytów wody. Uzupełnianie zasobów wód podziemnych i powierzchniowych odbywa się w miesiącach jesiennych i zimowych, kiedy parowanie jest małe. Wykorzystanie wód Wykorzystanie wód Poleskiego Parku Narodowego jest współcześnie niewielkie i obejmuje przede wszystkim lokalny pobór wody do celów gospodarczych. Eksploatacja wody z różnych poziomów od czwartorzędowego do karbońskiego odbywa się głównie w rejonie szybów kopalni Węgla Kamiennego Bogdanka, znajdujących się kilka kilometrów na południowy-zachód od PlPN. Na terenie Parku, w obrębie stawów w Pieszowoli i Starym Brusie, dozwolona jest także ograniczona gospodarka rybacka. Ponadto staw Głęboki został udostępniony do odpłatnego, amatorskiego połowu ryb w okresie od 1 maja do 30 czerwca. Jeziora PlPN zostały całkowicie wyłączone z rekreacji i udostępnione są jedynie do celów dydaktyczno-naukowych. Działalność rybacka ograniczona została tylko do odłowów regulacyjno-selekcyjnych i kontrolnych (m.in. w celu zachowania założonego typu rybackiego jezior). Jezioro Karaśne niewielki śródleśny zbiornik reprezentujący ostatni etap ewolucji zbiornika wodnego. Ponad 70% jego powierzchni porośnięte jest roślinnością wynurzoną i spleją. Pasem o szerokości ok. 1 km otaczają go torfowiska przejściowe i niskie. Jez. Karaśne koło Łomnicy Poleski Park Narodowy 259

Jakość wód Wody podziemne Poleskiego Parku Narodowego występują w utworach kredowych, plejstoceńskich i holoceńskich, co decyduje o ich różnorodności hydrochemicznej. Wody kontaktujące się utworami węglanowymi górnej kredy mają charakter dwujonowy i są typu wodorowęglanowo-wapniowego, mają też odczyn lekko zasadowy. Sucha pozostałość wynosi od 300 do 450 mg dm -3. Stwierdzane są niekiedy podwyższone ilości związków żelaza i manganu, niekiedy ponad wartości dopuszczalne w normach dla wód przeznaczonych do picia. Wody te ujmowane są często w celach konsumpcyjnych. Wody zbiornika plejstoceńskiego, obejmującego warstwy piasków, glin, mułków, namułów mineralnych i organicznych, charakteryzują się znacznym zróżnicowaniem zawartości rozpuszczonych węglanów: od kilkunastu mg dm -3 CaCO 3 do ponad 250 mg CaCO 3 w dm 3. Udział węglanu wapnia w mineralizacji ogólnej przekracza w niektórych wodach 30%. Wody te stanowią podstawowe źródło zasilania torfowisk i jezior. Wody występujące w obrębie torfowisk zwłaszcza przejściowych i wysokich mają kolor herbaty. Są one ubogie w składniki mineralne oraz posiadają dużą kwasowość (od ph 3 do ph 5). Specyficzny typ torfowiska tzw. węglanowego znajduje się w południowej enklawie PlPN. Wody tego Durne Bagno najbardziej cenny pod względem przyrodniczym kompleks torfowiskowy na Lubelszczyźnie. Ścisłej ochronie podlega tu przede wszystkim torfowisko wysokie typu kontynentalnego o maksymalnej miąższości torfu dochodzącej do 7 m, otoczone pierścieniem podtopionego okrajka. Na skraju torfowiska znajduje się platforma widokowa. Przetamowanie Mietiułki (fot. Z. Michalczyk) Mietiułka jedna z czterech rzek PlPN. Ze względu na prowadzone od ponad wieku intensywne prace melioracyjne, ciek ten zatracił naturalny charakter. Stanowi jednak typowy przykład poleskiej strugi o niewielkim przepływie i spadku, wyprostowanym korycie silnie zarastającym roślinnością. Wzdłuż górnego odcinka Mietiułki wyznaczono dydaktyczno-przyrodniczą ścieżkę rowerową. Zarastające obrzeża Jez. Łukiego 260 Poleski Park Narodowy

1 2 1. Durne Bagno z torfowiskiem wysokim 2. Durne Bagno owocująca wełnianka pochwowata (Eriophorum vaginatum L.) Kompleks Stawów Pieszowolskich zespół zbiorników wodnych znajdujący się na południe od miejscowości Pieszowola. Tworzy go 13 stawów rybnych o łącznej powierzchni ponad 121 ha. Kompleks ten został założony jako stawy przydworskie pod koniec XIX w. przez szlachcica Tyburcego Krassowskiego właściciela tamtejszych ziem. Stawy Duża Zośka (22,66 ha) i Dziki (22,15 ha) są największymi obiektami tego fragmentu Parku. Pomiędzy zbiornikami poprowadzono ornitologiczną ścieżkę dydaktyczną Perehod o długości 5 km. Została ona wyposażona w dwie wieże widokowe i schron obserwacyjny. Jeden ze zbiorników (Staw Głęboki) udostępniony jest do wędkowania. Kompleks Stawów w Pieszowoli Kompleks Stawów Bruskich fragment grupy zbiorników sztucznych usytuowanych w pobliżu miejscowości Stary Brus. W obrębie Parku znajdują się tylko trzy zbiorniki o łącznej powierzchni 80,9 ha; jeden z nich Staw Perkoz jest największym pod względem powierzchni (44 ha) sztucznym zbiornikiem na terenie PlPN. Staw Graniczny w Starym Brusie Poleski Park Narodowy 261

torfowiska kalcyfilnego zawierają ponad 250 mg dm -3 CaCO 3, a ich odczyn jest na ogół zasadowy. Decydują o tym skały węglanowe, które występują tu płytko (Michalczyk i in. 2002). Zagrożenia wód Do przeobrażenia stosunków wodnych Polesia doprowadziła działalność gospodarcza. Jej konsekwencją jest lokalne obniżenie zwierciadła wody, które spowodowało zmniejszenie zasięgu występowania stałych i okresowych mokradeł (Wilgat 1963; Wilgat i in. 1984, 1992). W warunkach naturalnych torfowiska zasilane były wodą opadową oraz wodami podziemnymi spływającymi do obniżeń z przyległych obszarów, a także wodami naporowymi, które decydowały o stabilizacji zwierciadła wody pierwszego poziomu. Nasilające się oddziaływanie antropogeniczne, związane z wykorzystaniem wód podziemnych (w tym również z poziomów naporowych), kopanie rowów odwadniających oraz powstawanie dołów po eksploatacji torfu, doprowadziły do obniżenia zwierciadła wody. Jego konsekwencją są zmiany warunków siedliskowych, murszenie torfów oraz wkraczanie lasu na obszary torfowiskowe. Zmeliorowanie obszaru Polesia i PlPN, a także czasowe doprowadzanie wody z Kanału Wieprz-Krzna, przyspieszyło wymianę wody, a także wpłynęło na zwiększenie spływu wód opadowych i roztopowych z obszarów podmokłych. Dostarczanie wody z zewnątrz prowadzi do niepożądanych zmian jakości wód, zmniejszenia naturalnego zróżnicowania hydrochemicznego i hydrobiologicznego ekosystemów, a także przyczynia się do przyspieszenia zaniku jezior (Janiec 1993). Jednym z poważnych zagrożeń Parku jest nieuporządkowana gospodarka wodno-ściekowa w obrębie miejscowości znajdujących się w jego granicach i na obrzeżu oraz osiedli domków letniskowych. Zrzucanie ścieków komunalnych do jezior (m.in. Zienkowskiego, Cycowskiego) oraz stosowanie nawozów i środków ochrony roślin w rolnictwie, powoduje istotną degradację jakości wód Parku. Kolejnym niebezpieczeństwem jest eksploatacja węgla w Kopalni Węgla Kamiennego Bogdanka (Michalczyk i in. 2003, Wilgat i in. 1992). Zastosowana metoda wydobycia węgla na zawał powoduje osiadanie terenu w sąsiedztwie Parku i powstawanie lokalnych podtopień (rozlewisk). Próby odwadniania zalanych obszarów, polegające na wykonaniu sieci drenażu, są z kolei przyczyną zmian kierunku i przyspieszenia odpływu wód. Procesy te prowadzą do przesunięcia podziemnych działów wodnych, a tym samym do zmian powierzchni zlewni wielu jezior. Konsekwencją tych przeobrażeń może być nieodwracalne zmniejszenie zasobów wodnych Parku. Jezioro Łukie największe jezioro PlPN o głębokości maksymalnej 3,9 m, typu eutroficznego. Otoczone jest lasem, podmokłymi łąkami oraz pasem trzcin i szuwarów. Obserwację zbiorowisk roślinnych umożliwia ścieżka przyrod- 262 Poleski Park Narodowy

Korzystne dla środowiska są podjęte przez PlPN zabiegi renaturalizacyjne prowadzące do odtworzenia i zachowania naturalnej sieci hydrograficznej: rzek, jezior, stawów, bagien, torfianek, torfowisk i stałych podmokłości (Radwan 2003). Spowolnienie odpływu i zatrzymanie wody w zlewni oraz wyższy w ostatnich latach opad, spowodowały podniesienie zwierciadła wód podziemnych, co sprzyja zachowaniu krajobrazu poleskiego. Wody PlPN i terenów przyległych powinny być chronione przed zmianami ilościowymi i jakościowymi. Stanowią one bowiem bezcenne bogactwo, decydujące o jego wysokich walorach przyrodniczych, krajobrazowych i rekreacyjnych. Jez. Łukie nicza Spławy, rozpoczynająca się przy Ośrodku Dydaktyczno-Muzealnym PlPN w Załuczu Starym. Ścieżka daje sposobność zapoznania się z intensywną sukcesją roślinności wodnej w tym osoki aleosowatej Stratiotes aloides L.). Poleski Park Narodowy 263