Regionalne aspekty rozwoju turystyki na Słowacji, na przykładzie preszowskiego kraju

Radoslav Klamár Uniwersytet w Preszowie, Słowacja Mirosław Mika Uniwersytet Jagielloński Martin Rosič Uniwersytet w Preszowie, Słowacja Regionalne aspekty rozwoju turystyki na Słowacji, na przykładzie preszowskiego kraju Wprowadzenie Procesowi transformacji społeczno-gospodarczej i politycznej Słowacji zapoczątkowanemu w latach 90. XX w. towarzyszy poszukiwanie nowych dróg rozwoju. Wraz z dynamicznym rozwojem turystyki międzynarodowej i stopniowym wzrostem zamożności społeczeństw Europy Środkowej zaistniały sprzyjające warunki do aktywizacji gospodarki Słowacji poprzez dochody generowane przez ruch turystyczny. Gospodarcze znaczenie turystyki dostrzeżono wraz z otwarciem przestrzeni kraju dla zagranicznego ruchu turystycznego. Jednak dopiero początek XXI w. przyniósł określenie strategicznych i długookresowych celów rozwoju turystyki na Słowacji. Cele narodowej polityki turystycznej po raz pierwszy zostały sformułowane w koncepcji rozwoju ruchu turystycznego na Słowacji (Koncepcia rozvoja cestovného ruchu na Slovensku), w narodowym programie rozwoju turystyki (Národny program rozvoja cestovného ruchu v Slovenskej republike) oraz w uchwalonej w 2005 r. strategii rozwoju turystyki na Słowacji do 2013 r. (Stratégia rozvoja cestovného ruchu Slovenskej republiky do roku 2013). Aktualne kierunki narodowej polityki turystycznej Słowacji wyznaczają zapisy zatwierdzonej w 2007 r. nowej strategii rozwoju turystyki (Nova stratégia rozvoja cestovného ruchu Slovenskej republiky do roku 2013), w której rozwój turystyki

Radoslav Klamár, Mirosław Mika, Martin Rosič odniesiono do zasad zrównoważonego rozwoju, polityki społecznej i regionalnej Unii Europejskiej oraz zmieniających się międzynarodowych warunków rozwoju turystyki. Z kolei podstawy planowania i terytorialnego zarządzania turystyką na szczeblu krajowym i regionalnym określono w regionalizacji turystycznej Słowacji (Regionalizácia cestovného ruchu v SR). Strategiczne cele i kierunki rozwoju turystyki na Słowacji Strategicznym celem rozwoju turystyki na obszarze Słowacji jest zwiększenie jej konkurencyjności, przy lepszym wykorzystaniu potencjału turystycznego kraju, w celu eliminacji dysparytetów w rozwoju regionalnym i tworzenia nowych miejsc zatrudnienia (Nova stratégia 2007). Zgodnie z koncepcją rozwoju turystyki na Słowacji (Koncepcia rozvoja cestovného ruchu na Slovensku) oraz narodowym programem rozwoju turystyki (Národny program rozvoja cestovného ruchu v Slovenskej republike), rozwój i kształtowanie oferty turystycznej kraju należy realizować na dwóch poziomach centralnym i regionalnym. Zadaniem polityki centralnej jest wspieranie kluczowych, z punktu widzenia zagranicznej turystyki przyjazdowej, form ruchu turystycznego i produktów turystycznych. Natomiast na poziomie regionalnym powinno się tworzyć i kształtować takie oferty (regionalne produkty turystyczne), które mają najlepsze możliwości rozwoju i sprzedaży w tych regionach. Za priorytetowe i strategiczne formy turystyki na obszarze Słowacji zostały uznane (Stratégia... 2005): turystyka miejska i kulturowa (mestský a kultúrny cestovný ruch), turystyka uzdrowiskowa i zdrowotna (kúpeľný a zdravotný cestovný ruch), turystyka zimowa i zimowe formy rekreacji (zimný cestovný ruch a zimné športy), turystyka letnia i pobyty nad wodą (letná turistika a pobyty pri vode), turystyka wiejska i agroturystyka (vidiecky cestovný ruch a agroturistika). Formy te są ważne zarówno z punktu widzenia zagranicznego, jak i krajowego ruchu turystycznego, dlatego ich rozwój powinien być wspierany poprzez tworzenie możliwie najlepszych warunków oraz podnoszenie jakości powiązanych z nimi usług turystycznych. Z punktu widzenia rozwoju turystyki miejskiej decydującą rolę odgrywa oferta miast z dobrze zachowaną zabytkową architekturą, oryginalną kulturą, zwyczajami, rzemiosłem i gastronomią. Ośrodki takie podkreślają specyfikę kulturową kraju i jego odmienność w stosunku do krajów ościennych. W przypadku Słowacji podstawowe znaczenie ma 18 rezerwatów miejskich, skupiających ogółem 2808 zabytkowych obiektów architektonicznych, są to: Bańska Bystrzyca (Banská Bystrica), Bańska Szczawnica (Banská Štiavnica), Bardejów (Bardejov), Bratysława, Kieżmark (Kežmarok), Koszyce, Kremnica, Lewocza (Levoča), Nitra, Podoliniec (Podolínec), Preszów, Spiska Kapituła (Spišská Kapitula), Poprad- -Spiska Sobota, Święty Jur (Svätý Jur), Szczawnickie Banie (Štiavnické Bane), Trenczyn, Trnava i Żylina. Szczególną rolę w przyciągniu ruchu turystycznego 170

Regionalne aspekty rozwoju turystyki na Słowacji, na przykładzie preszowskiego kraju do słowackich miast przypisuje się wydarzeniom kulturalnym, festiwalom, jarmarkom oraz różnych innym formom udostępniania kulturalnego i przyrodniczego dziedzictwa kraju. Duże możliwości wykorzystania do celów turystycznych mają liczne zamki i pałace, które mogą być adaptowane m.in. na potrzeby noclegowe. W rozwoju oferty dla turystyki miejskiej widzi się także możliwość pobudzenia przyjazdowej turystyki weekendowej i promocji kulturalnej kraju za granicą (Stratégia... 2005). Bogactwo źródeł termalnych i liczne uzdrowiska stwarzają korzystne warunki do podejmowania działań marketingowych na rynkach zagranicznych, w celu przyciągania turystów poszukujących odnowy zdrowia i odpoczynku. Na Słowacji występuje ponad 1200 źródeł mineralnych i termalnych, na podstawie których działa 19 uzdrowisk balneologicznych. Dodatkowo funkcjonuje 6 uzdrowisk klimatycznych. Łączny potencjał recepcyjny uzdrowisk wynosi około 12 tys. łóżek. Duże możliwości aktywizacji ruchu turystycznego w uzdrowiskach słowackich upatruje się we współczesnych trendach w rekreacji, określanych jako spa, fitness i wellness, które dynamicznie rozwijają się na świecie, obok tradycyjnych form pobytów uzdrowiskowych. Sytuacja taka pozwala tworzyć i kształtować zróżnicowaną ofertę turystyki zdrowotnej kraju dla szerokiego spektrum potencjalnych kuracjuszy zagranicznych. Uzdrowiska słowackie powinny być jednak stale modernizowane, bowiem w turystyce zdrowotnej nawet niskie nakłady na inwestycje mogą przynieść wysokie korzyści finansowe (Nova stratégia 2007). Równie doniosłe znaczenie dla Słowacji ma rozwój turystyki zimowej. Tereny narciarskie muszą jednak gwarantować dostateczną ilość śniegu dla uprawiania narciarstwa. Stąd dla utrzymania ruchu turystycznego i przedłużania sezonu narciarskiego konieczne jest stosowanie sztucznego dośnieżania. Rozwój infrastruktury narciarskiej na Słowacji ukierunkowany jest na klientów zagranicznych, głównie z Czech, Polski, Rosji, Ukrainy, Węgier, ale także z Bułgarii, Estonii, Litwy, Łotwy i Rumunii, którzy poszukują dobrze przygotowanych terenów narciarskich i różnorodnych pod względem trudności tras zjazdowych. Popyt na letnie formy turystyki i pobyty nad wodą jest w znacznej części generowany na wewnętrznym rynku słowackim, wśród mieszkańców tego kraju. Szczególnym zainteresowaniem cieszą się kąpieliska termalne, wody otwarte i parki wodne. Konieczny jest dalszy rozwój nowoczesnych i całorocznych urządzeń, które mogą dopomóc w przeciwdziałaniu sezonowości ruchu turystycznego oraz w zwiększeniu efektywności wykorzystania bazy noclegowej, co z kolei pozwoli na stabilizację zatrudnienia w nowych zawodach w branży turystycznej i w sektorach gospodarczych z nią powiązanych. Uznanie turystyki wiejskiej i agroturystyki za strategiczne formy turystyki jest rezultatem dużego potencjału terenów wiejskich Słowacji dla realizacji potrzeb turystycznych. Walory turystyczne wsi słowackich wynikają z bogactwa obszarów niezurbanizowanych oraz z dobrze zachowanej kultury ludowej. W rozwoju turystyki wiejskiej upatruje się zarówno społecznych korzyści dla ludności miast, jak również ekonomicznych środków zabezpieczenia życia społeczności wiejskich i czynnika przeciwdziałania bezrobociu na wsi (Nova stratégia 2007). 171

Radoslav Klamár, Mirosław Mika, Martin Rosič Regionalizacja turystyczna Słowacji W nawiązaniu do narodowego programu rozwoju turystyki, w latach 2002 2003 opracowano nową regionalizację turystyczną Słowacji Regionalizácia cestovného ruchu v SR. W obrębie terytorium Słowacji wydzielono 21 regionów turystycznych, stosunkowo jednorodnych pod względem potencjału turystycznego (ryc. 1). Przy ich wydzielaniu kierowano się aktualną sytuacją społeczno- -gospodarczą poszczególnych jednostek administracyjnych. Wzięto także pod uwagę możliwość zmian obecnych warunków rozwoju turystyki w perspektywie średnio- i długookresowej. W dokumencie określono priorytetowe kierunki turystycznego rozwoju poszczególnych regionów, z punktu widzenia sposobów i rodzaju zagospodarowania oraz form ruchu turystycznego. Przyjęto założenie, że w regionach wspierane będą te formy turystyki, które mają największe realne możliwości rozwoju z punktu widzenia popytu krajowego i zagranicznego. Rozwój turystyczny ma być także powiązany z innymi funkcjami społeczno-gospodarczymi, w tym także z funkcją ochrony przyrody. Oprócz wydzielenia i wskazania kierunków rozwoju regionów, dokonano także oceny ich potencjału turystycznego. Jako kryteria oceny przyjęto: zakres możliwych do realizacji form aktywności turystycznej i rekreacyjnej, wynikający z charakteru walorów turystycznych, wielkość i strukturę ruchu turystycznego oraz stopień zagospodarowania turystycznego i poziom oferowanych usług. Na końcową wartość oceny potencjału turystycznego składała się suma ocen cząstkowych (wartości bonitacyjne od 1 do 4), jakie przypisano każdemu z przyjętych kryteriów. Ryc. 1. Preszowski kraj na tle regionów turystycznych Słowacji Źródło: opracowanie własne na podstawie Weiss i in. (2005). 172

Regionalne aspekty rozwoju turystyki na Słowacji, na przykładzie preszowskiego kraju W wyniku przyjęcia czterostopniowej skali oceny wydzielono następujące poziomy potencjału turystycznego: podstawowy, w przypadku gdy region dysponuje jedynie pewnymi zasobami dla rozwoju wybranych form aktywności turystyczno-rekreacyjnej, jednak na niskim poziomie i o zasięgu regionalnym, średni, kiedy elementy składowe potencjału mają znaczenie ponadregionalne, dobry, kiedy region dysponuje warunkami dla rozwoju określonych form aktywności turystyczno-rekreacyjnej w skali ogólnokrajowej, wysoki, w sytuacji gdy istnieją szczególnie sprzyjające warunki dla rozwoju różnych form aktywności turystyczno-rekreacyjnej i są one porównywalne do ważnych obszarów turystycznych poza granicami kraju (Weiss i in. 2005). Oprócz oceny potencjału turystycznego, dokonano także klasyfikacji regionów ze względu na inne cechy, takie jak: liczba, wielkość i ranga subregionów, natężenie ruchu turystycznego i jego charakter (pobytowy, krótkookresowy), struktura ruchu turystycznego, konkurencyjność na rynku krajowym i międzynarodowym, ekonomiczne znaczenie turystyki w regionie, poziom atrakcyjności wizualnej, estetycznej, wizerunek regionu. Rezultatem przeprowadzonych procedur klasyfikacyjnych było pogrupowanie regionów turystycznych Słowacji na cztery kategorie (od najwyższej do najniższej): kategoria I regiony o randze międzynarodowej, kategoria II regiony o randze ogólnokrajowej (narodowej), kategoria III regiony o randze ponadregionalnej, kategoria IV regiony, których znaczenie turystyczne ogranicza się jedynie do skali wewnątrzregionalnej. Regionalizacja turystyczna Słowacji ma duże znaczenie planistyczne i strategiczne. W skali ogólnokrajowej można ten dokument uważać przede wszystkim za podstawę i wsparcie regionalnej polityki turystycznej. Przy jego pomocy można m.in. oceniać zasadność i skuteczność instrumentów polityki gospodarczej oraz prowadzonych i planowanych inwestycji turystycznych ze środków publicznych. Pozwala także na prognozowanie wpływu regionalnej polityki turystycznej w odniesieniu do wydzielonych i stosunkowo jednorodnych obszarów (regionów) oraz programowanie różnych strategii inwestycyjnych z oceną ich skutków społecznych i gospodarczych. Ranga dokumentu wynika również z przyjęcia go jako podstawy do określania strategicznych i priorytetowych kierunków rozwoju turystyki na lokalnych i regionalnych poziomach planowania oraz możliwości dokonywania oceny sytuacji rozwojowej regionalnego sektora turystycznego w warunkach konkurencyjności otoczenia. 173

Radoslav Klamár, Mirosław Mika, Martin Rosič Potencjał turystyczny regionów preszowskiego kraju W efekcie dokonanej regionalizacji turystycznej Słowacji, na obszarze preszowskiego kraju znalazły się cztery regiony turystyczne: tatrzański (tatranský), szaryski (šarišský), górnozempliński (hornozemplínský) oraz częściowo spiski (spišský), reprezentowany przez rejon Lewoczy (Levoča) i Spiskiego Podgrodzia (Spišské Podhradie) (ryc. 2). Do syntetycznej oceny warunków rozwoju turystyki w słowackiej literaturze naukowej przyjmuje się za Mariotem (1983) trzy grupy uwarunkowań lokalizacyjne (lokalizačné), selektywne (selektívne) i realizacyjne (realizačné). Warunki lokalizacyjne wynikają z zasobów przyrodniczych i kulturowych regionu, których ocena pozwala określić jego potencjał dla rozwoju turystyki i zdolność do przyciągania ruchu turystycznego. Warunki (czynniki) selektywne wynikają ze społecznych, ekonomicznych i politycznych możliwości uczestnictwa w ruchu turystycznym mieszkańców obszarów emisyjnych. Natomiast warunki (możliwości) realizacyjne odnoszą się bezpośrednio do funkcjonalnej bazy turystycznej i towarzyszącej, umożliwiającej realizację potrzeb osób przyjeżdżających w celach turystycznych na obszary recepcyjne. Potencjał turystyczny regionów preszowskiego kraju kształtowany jest przez warunki lokalizacyjne i realizacyjne, których główne elementy zostaną w dalszej części omówione. Ryc. 2. Regiony turystyczne preszowskiego kraju oraz ich kategoria Źródło: Weiss i in. (2005). 174

Regionalne aspekty rozwoju turystyki na Słowacji, na przykładzie preszowskiego kraju Region tatrzański (tatranský región) Wśród wyróżnionych regionów turystycznych Słowacji, region tatrzański ma jedną z najwyższych pozycji z punktu widzenia rozwoju zagranicznej turystyki przyjazdowej (ryc. 2). Jego międzynarodowa ranga wynika zarówno z położenia nadgranicznego, bogactwa walorów turystycznych, a także z wysokiego poziomu zagospodarowania oraz wielkości ruchu turystycznego (Matlovič, Matlovičová 1997), w tym szczególnie z wysokiego udziału zagranicznej turystyki przyjazdowej ((tab. 1, tab. 2). Region obejmuje trzy powiaty: popradzki (Poprad), kieżmarski (Kežmarok) i starolubowniański (Stará Ľubovňa). Głównymi cechami ruchu turystycznego są: intensywny ruch przyjazdowy krajowy i zagraniczny, długookresowa turystyka pobytowa, turystyka krótkookresowa, turystyka jednodniowa. Do głównych form turystyki i rekreacji w regionie tatrzańskim zalicza się: letnie pobyty (wypoczynek) w górach, zimowe pobyty (wypoczynek) w górach, w tym różne formy uprawiania narciarstwa, turystykę biznesową seminaria, konferencje, turystyka motywacyjna (incentive), turystykę uzdrowiskową z funkcją leczniczą, turystykę poznawczą, turystykę wiejską. Ryc. 3. Potencjalne subregiony w obrębie regionów turystycznych preszowskiego kraju Źródło: Weiss i in. (2005). 175

Radoslav Klamár, Mirosław Mika, Martin Rosič W perspektywie średniookresowej przewiduje się powiązanie rozwoju turystyki w słowackiej części Tatr z częścią polską masywu i jej przedpolem oraz z Pieninami i uzdrowiskiem Vyšné Ružbachy (ryc. 3). W przyszłości widzi się także możliwość funkcjonalnego przyłączenia Zamagurza i doliny rzeki Poprad. W obrębie regionu tatrzańskiego istnieją także potencjalne możliwości wzrostu nowych centrów ruchu turystycznego, jak: Kieżmark (Kežmarok), Czerwony Klasztor (Červený Kláštor), Spiska Stara Wieś (Spišská Stará Ves), Wyżne Rużbachy (Vyšné Ružbachy) i Stara Lubownia (Stará Ľubovňa) wraz z ich otoczeniem. Region spiski (spišský región) Region spiski charakteryzują atrakcyjne, pod względem przyrodniczym i kulturowym, warunki rozwoju turystyki (Slovenský raj, Spišský hrad, Levoča, Spišské Podhradie, Spišská Kapitula, Žehra). Terytorialnie obejmuje powiaty: Lewoczy (Levoča), Nowej Wsi Spiskiej (Spišská Nová Ves), Gelnicy (Gelnica) i Rożniawy (Rožňava). W obrębie preszowskiego kraju położona jest północna część regionu spiskiego, którą tworzy powiat Lewoczy (Levoča). W tej części regionu interesujący turystycznie jest obszar położony między Lewoczą a Spiskim Podgrodziem. Przewiduje się, że z czasem atrakcyjnym obszarem dla turystów mogą stać się Lewoczskie Wierchy, wcześniej zamknięte dla ruchu turystycznego ze względu na funkcję militarną. Jako główne cechy turystyki w regionie spiskim można wskazać: intensywny ruch przyjazdowy krajowy i zagraniczny, turystyka krótkookresowa, turystyka jednodniowa, ruch tranzytowy. Wśród form turystyki przeważają: letnie pobyty w leśnym środowisku górskim, turystyka poznawcza, turystyka wiejska. Aktualnie potencjał turystyczny regionu spiskiego jest słabo wykorzystany. Niewystarczająco rozwinięta jest także infrastruktura turystyczna, przede wszystkim baza noclegowa, wąski jest również zakres oferowanych usług komplementarnych. Region szaryski (šarišský región) W regionalizacji turystycznej regionowi szaryskiemu nadano rangę ogólnokrajową, zarówno w perspektywie średnio-, jaki i długookresowej. Obejmuje on powiaty: bardejowski (Bardejov), preszowski (Prešov), sabinowski (Sabinov) i świdnicki (Svidník). Przewiduje się, że w obrębie regionu, w niedalekiej przyszłości mogą wykształcić się subregiony, takie jak: miasto Preszów z jego otoczeniem (Zlatá Baňa, Dubnícke kopalnie opalu, Sigord), Bardejów z uzdrowiskiem Bardejowskie kupele (zabytki wpisane na listę UNESCO o randze 176

Regionalne aspekty rozwoju turystyki na Słowacji, na przykładzie preszowskiego kraju międzynarodowej), ośrodek narciarski Drienica Lysá, okolice Świdnika (Svidník) w kierunku na Duklę, wraz z grupą drewnianych kościołów (Fogaš 2006). W rezultacie mogłoby dojść do wykształcenia się bardziej zwartego regionu, oferującego szerszy zakres możliwych do realizacji potrzeb turystyczno-rekreacyjnych. Współczesny ruch turystyczny charakteryzuje: intensywny krajowy ruch przyjazdowy, znaczący udział zagranicznego ruchu przyjazdowego, długookresowa turystyka pobytowa, turystyka krótkookresowa, intensywna turystyka jednodniowa. Do głównych form turystyki można zaliczyć: turystykę uzdrowiskową z funkcją leczniczą, turystykę poznawczą, letnie pobyty w leśnym środowisku górskim, zimowe pobyty i rekreację, m.in. narciarstwo, turystykę handlową (zakupową). Współcześnie jest to region cechujący się stosunkowo małym wykorzystaniem miejsc noclegowych, z wyjątkiem uzdrowiska Bardejowskie kupele. W niewielkim stopniu na cele turystyczne wykorzystane są także wartości kulturowe regionu. Potencjalnie duże możliwości rozwoju turystyki widzi się w nowo odkrytych pokładach wody termalnej w rejonie miasta Lipiany, o dużej wydajności i korzystnych właściwościach leczniczych i rekreacyjnych. Region górnozempliński (hornozemplínsky región) Region górnozempliński, o randze regionalnej, obejmuje powiaty: Stropkowa (Stropkov), Medzilaborców (Medzilaborce), Sniny (Snina), Humennego (Humenné) i Vranowa nad Toplą (Vranov nad Topľou). Oczekuje się, że w ciągu kilkunastu lat turystyczne znaczenie tego regionu będzie wzrastać, głównie za sprawą terenów rekreacyjnych wokół zbiornika Domaša, stawów Snińskich (Sninské rybníky) z pobliskim Wyhorlatem (Vihorlat), a także projektowanego parku tematycznego i rozrywki w pobliżu Humennego Vtáčie údolie na wzór parku w holenderskim Efteling. Obecnie region ten jest słabo wykorzystywany przez ruch turystyczny, który cechuje: przewaga ruchu krajowego, nieznaczny udział turystyki zagranicznej, turystyka krótkookresowa, dłuższe pobyty tylko w sezonie letnim, intensywna turystyka jednodniowa. Wśród form turystyki dominują: letnie pobyty nad wodą, turystyka poznawcza, letnie pobyty w leśnym środowisku górskim, turystyka handlowa (zakupowa). 177

Radoslav Klamár, Mirosław Mika, Martin Rosič Tab. 1. Potencjał regionów turystycznych preszowskiego kraju dla form aktywności turystyczno-rekreacyjnej Źródło: Weiss i in. (2005). 178

Regionalne aspekty rozwoju turystyki na Słowacji, na przykładzie preszowskiego kraju Tab. 2. Ocena potencjału regionów turystycznych preszowskiego kraju Źródło: Weiss i in. (2005). 179

Radoslav Klamár, Mirosław Mika, Martin Rosič Obiekty noclegowe są rozproszone i słabo wykorzystane, w dużej mierze funkcjonują one sezonowo. Zapora i zbiornik Domaša wymagają modernizacji (Fogaš 2008). Impulsem dla rozwoju turystyki będzie budowa na powierzchni 450 ha dużego parku tematycznego w pobliżu Hemennego (Ptičie, Chlmec). Inwestycja ta jest postrzegana jako strategiczna i kluczowa dla aktywizacji turystycznej całego regionu. Możliwości rozwoju turystyki upatruje się także w słabo zurbanizowanych terenach oferujących ciszę i komfort wypoczynku, a także w małych i średnich inwestycjach narciarskich, z uwagi na korzystne warunki klimatyczne. Peryferyjne położenie regionu stwarza możliwości przyciągnięcia turystów z zachodniej i środkowej części Słowacji oraz krajów sąsiednich. Baza noclegowa i jej wykorzystanie Szczególna grupa uwarunkowań rozwoju turystyki wynika z wyposażenia obszaru w infrastrukturę umożliwiającą realizację potrzeb turystycznych. Do tej grupy zalicza się warunki komunikacyjne (wielkość i struktura sieci komunikacyjnej, system połączeń) oraz szeroko rozumianą materialną bazę turystyki noclegową, gastronomiczną i sportowo-rekreacyjną. W preszowskim kraju na koniec 2006 r. działały 464 obiekty noclegowe, na które składało się 178 hoteli, moteli i pensjonatów, 49 obiektów turystycznego zakwaterowania, 8 zespołów domków letniskowych, 110 urządzeń zbiorowego zakwaterowania (kempingów i innych) oraz 119 kwater w domach prywatnych. Do dyspozycji gości było 9677 pokoi z 25773 miejscami noclegowymi, co stanowiło 20,6% ogółu pojemności recepcyjnej Słowacji. Dominującą pozycją w obrębie preszowskiego kraju pod względem zdolności recepcyjnej miał powiat popradzki (13 182 miejsca noclegowe). Znacznie słabiej wyposażone w bazę noclegową były kolejne powiaty kieżmarski (Kežmarok), bardejowski (Bardejov), preszowski (Prešov) i starolubowniański (Stará Ľubovňa) (ryc. 4). Wielkość ruchu turystycznego rejestrowanego w bazie noclegowej zależała od potencjału recepcyjnego i atrakcyjności turystycznej poszczególnych regionów, a także od rodzaju obiektów i poziomu świadczonych w nich usług. Z ogółu obiektów noclegowych preszowskiego kraju w 2006 r. skorzystało 647,1 tys. gości, co stanowiło 18,1% ogółu korzystających z noclegu na Słowacji (tab. 3). Z punktu widzenia kraju pochodzenia turystów, nieznacznie przeważali goście krajowi 55,7% (361 tys. osób), przy 44,3% (286 tys.) udziale turystów zagranicznych. W strukturze odwiedzających z zagranicy przeważali obywatele Czech, Polski i Węgier, natomiast w grupie odwiedzających spoza Europy przeważali turyści z Południowej Korei, Stanów Zjednoczonych i Kanady. Średni najdłuższy pobyt zanotowano u turystów z Białorusi, Liechtensteinu i Turcji. Największą liczbę turystów rejestrowanych w bazie noclegowej odnotowano w regionie tatrzańskim, szczególnie w powiecie popradzkim (64,4% ogółu turystów w preszowskim kraju) (ryc. 5). Za nim, z dużym odstępem znajdowały powiaty: preszowski (7,7%), bardejowski (7,1%) i kieżmarski (6,9%). Kuracjusze, przybywający w celach zdrowotnych, dominowali w powiatach: bardejowskim 180

Regionalne aspekty rozwoju turystyki na Słowacji, na przykładzie preszowskiego kraju Tab. 3. Baza noclegowa i jej wykorzystanie w preszowskim kraju w 2006 r. Źródło: Cestovný ruch v Prešovskom kraji, Štatistický úrad Slovenskej republiky (2007). Ryc. 4. Liczba miejsc noclegowych w powiatach preszowskiego kraju w 2006 r. Źródło: Cestovný ruch v Prešovskom kraji, Štatistický úrad Slovenskej republiky (2007). 181

Radoslav Klamár, Mirosław Mika, Martin Rosič (25,2 tys.), popradzkim (20,7 tys.) i starolubowniańskim (Stará Ľubovňa) (14,7 tys.). W powiecie bardejowskim zanotowano też najdłuższe średnie pobyty 9 dni, co wynika ze specyfiki pobytów uzdrowiskowych. Jako problematyczny należy ocenić stopień wykorzystania obiektów noclegowych. Średnioroczne wykorzystanie potencjału noclegowego w preszowskim kraju w 2006 r. było na poziomie 31,2% i nieco przewyższało średnie wartości dla Słowacji. Poziom taki nie może być uznany za zadawalający, skutkuje bowiem niską rentownością obiektów noclegowych. Nieco wyższą pozycję, w stosunku do średniej krajowej, preszowski kraj zyskuje jedynie dzięki obłożeniu miejsc noclegowych w powiatach: popradzkim (37,9%) i bardejowskim (36,8%). Na pozostałych obszarach kraju wykorzystanie obiektów noclegowych jest znacznie mniejsze. Jednym z kryteriów rozwoju turystycznego regionu jest poziom dochodów ze sprzedaży miejsc noclegowych. W 2006 r. wartość przychodu z tej działaności dla preszowkiego kraju osiągnęła poziom 1150,8 mln koron słowackich, co stanowiło 16,5% wartości dla całej Słowacji. Udział turystów zagranicznych w całości tego przychodu był na poziomie 54,1%, co dało wartość 622,1 mln koron słowackich. Spośród powiatów, największe korzyści ekonomiczne ze sprzedaży miejsc noclegowych uzyskano w powiecie popradzkim 809,2 mln koron. Dochody w pozostałych częściach preszowskiego kraju były znacznie niższe, np w drugim pod względem przychodu powiecie bardejowskim zanotowano wartość 91 mln koron. Średnia cena za nocleg w preszowskim kraju wyniosła 508 koron i była niższa od średniej słowackiej o 119 koron. Najwyższą średnią cenę za nocleg zapłacili goście w powiecie popradzkim i lewoczańskim (579 koron). Ryc. 5. Ruch turystyczny w bazie noclegowej w powiatach preszowskiego kraju w 2006 r. Źródło: Cestovný ruch v Prešovskom kraji, Štatistický úrad Slovenskej republiky (2007). 182

Regionalne aspekty rozwoju turystyki na Słowacji, na przykładzie preszowskiego kraju Poważną przeszkodą w uzyskaniu wyższych korzyści ekonomicznych z rozwoju turystyki jest sezonowość ruchu turystycznego. Z wyjątkiem regionu tatrzańskiego, gdzie wystepują wyraźne dwa sezony turystyczne (letni i zimowy), w przeważającej części kraju ruch turystyczny rozwija się głównie latem. Dlatego konieczne jest poszukiwanie nowych form aktywizacji turystycznej tych regionów w pozostałej części roku. Zakończenie Preszowki kraj pod względem potencjału turystycznego należy do głównych obszarów turystycznych Słowacji. Atrakcyjność turystyczna i stopień użytkowania turystycznego jego przestrzeni są jednak silnie zróżnicowane. Najlepiej rozwiniętymi turystycznie powiatami są: popradzki (Poprad), starolubowniański (Stará Ľubovňa) i bardejowski (Bardejov). Duży potencjał mają także powiaty: preszowski, kieżmarski (Kežmarok) i lewoczański (Levoča). Turystyka postrzegana jest przez władze lokalne jako ważny, a czasami najważniejszy czynnik rozwoju regionalnego. Szans aktywizacji turystycznej upatruje się zarówno w rozwoju oferty dla turystyki zagranicznej, jak i dla ruchu krajowego. Potrzebne są jednak decyzje oraz inwestycje o charakterze strategicznym (Sedláková, Matlovič 2005). Niestety, obecna struktura zarządzania regionalnego turystyką jest dopiero na etapie kształtowania, zarówno w wymiarze instytucjonalnym, jak i kompetencyjnym. Brakuje systemu finansowego wsparcia dużych inwestycji turystycznych, które mogłyby być realizowane w ramach regionalnych jednostek samorządowych VÚC (vyšší územný celok), przy wsparciu funduszy europejskich. Aktywizacja turystyczna powinna także objąć sektor małych i średnich przedsiębiorstw w celu tworzenia nowych zawodów i redukcji lokalnego bezrobocia. Na obszarze preszowskiego kraju duże możliwości rozwoju mają wszystkie priorytetowe formy turystyki, jakie zostały zapisane w strategii rozwoju turystyki na Słowacji. W tym kontekście na podkreślenie zasługuje fakt niskiego poziomu urbanizacji i dobrze zachowanego dziedzictwa przyrodniczego. Warunki te, nadające peryferyjny charakter przestrzeni turystycznej preszowskiego kraju, w świetle obserwowanych trendów w turystyce międzynarodowej, należy uznać za szczególnie korzystne z punktu widzenia możliwości realizacji potrzeb wypoczynkowych oraz rozwoju wyspecjalizowanych i niszowych form turystyki. Literatura Cestovný ruch v Prešovskom kraji, 2007, Štatistický úrad Slovenskej republiky. Ivanička K., 1983, Základy teórie a metodológie socioekonomickej geografie, SPN, Bratislava. Fogaš, A., 2006, Horný Šariš, Krásy Slovenska, 83, 3 4, 10 21. Fogaš, A., 2008, Horný Zemplín, Krásy Slovenska, 85, 3 4, 10 13. Koncepcia rozvoja cestovného ruchu Slovenskej republiky schválená uznesením vlády SR č. 923 zo dňa 23.novembra 2005, Bratislava. 183

Radoslav Klamár, Mirosław Mika, Martin Rosič Kopšo E., 1992, Geografia cestovného ruchu, SPN, Bratislava. Mariot P., 1969, Príspevok k metóde výskumu potencie krajiny z hľadiska cestovného ruchu, Geografický časopis, Bratislava, 21, 1, 57 73. Mariot P., 1971, Funkčné hodnotenie predpokladov cestovného ruchu ako podklad pre vytvorenie priestorového modelu cestovného ruchu, Geografický časopis, Bratislava, 23, 3, 242 253. Mariot P., 1973, Metodické aspekty funkčno-chorologického hodnotenia lokalizačných predpokladov cestovného ruchu, Geografický časopis, Bratislava, 25, 1, 27 43. Mariot P., 1974, Metodické hľadiská hodnotenia realizačných predpokladov cestovného ruchu, Geografický časopis, Bratislava, 26, 4, 313 333. Mariot P., 1983, Geografia cestovného ruchu, Veda, Bratislava. Matlovič R., Matlovičová K. 1997, Valorizácia vybraných realizačných predpokladov cestovného ruchu na území Prešova, Urbánne a krajinné štúdie, 2, ITHM FF PU Prešov, 204 222. Nová stratégia rozvoja cestovného ruchu Slovenskej republiky do roku 2013, 2007, Bratislava. Otrubová E., 1990, Socioekonomická geografia II, Vysokoškolské skriptá PF UK, Bratislava. Sedláková A., Matlovič R., 2005, Demografický vývoj Prešovského kraja z hľadiska jeho regionálneho rozvoja, Acta Facultatis Studiorum Humanitatis et Naturae Universitatis Prešoviensis, Prírodné vedy, XLIII., Folia Geographica 8, PU Prešov, 180 191. Stratégia rozvoja cestovného ruchu Slovenskej republiky do roku 2013, 2005, Bratislava. Weiss P., Jankovičová M., Kurčová E., Kostovský D., Vaníček M., 2005, Regionalizácia cestovného ruchu v Slovenskej republike, Ministerstvo hospodárstva SR, odbor cestovného ruchu, Ústav turizmu, Bratislava. Regional aspects of tourism development in Slovakia, case study of Prešov County Summary According to the National Program of Tourism Development in Slovakia, the development of tourism in the country must be carried out at two levels: central and regional. The objective of central planning is to support forms of tourism and specific tourism products that attract large numbers of foreign visitors. However, tourism products must possess a regional character. The objective for regional authorities is to identify the tourism products that best represent their given region and are marketable. The forms of tourism that Prešov County, as well as Slovakia in general, can effectively market currently and in the future are the following: urban and cultural tourism spa and health tourism winter tourism and winter sports summer tourism and water recreation rural tourism and agro-tourism Prešov County has been divided into four regions, namely: Tatra Region, Saris Region, Upper Zemplin Region, and Spiš Region. The Spiš Region is represented only by the towns of Levoca and Spisske Podhradie with their immediate vicinity. Regional analysis has shown that the Tatra Region will be the most important tourist region 184

Regionalne aspekty rozwoju turystyki na Słowacji, na przykładzie preszowskiego kraju in Prešov County in the near term and in the long term as well. Its importance is also international in nature. The Spiš Region has been determined to be important on a multicounty scale and may become important on an international scale as well. However, it is important to note that only a small part of this region is situated in Prešov County. Regional analysis has further shown that the Šariš Region will be of national importance in the near term as well as in the long term. Finally, the Upper Zemplin Region has been determined to be of regional importance in the near term and of multi-county importance in the long term. All the four regions, therefore, possess advantageous conditions in terms of the potential for tourism. The main factors which distinguish the regions from each other are implementation preconditions for tourism such as public transportation and proper infrastructure. This is especially true of the offered range and quality of tourist services. The Poprad District is ahead in terms of the availability of hotel facilities while other districts remain far behind in terms of accommodation capacity. These include: Kežmarok, Bardejov, Prešov and Stará Ľubovňa. The visit rate is largely based on the availability of hotel rooms, the standard of services provided, and the attractiveness of each particular region. Prešov County, the second largest county in Slovakia in terms of area, accommodated 18.1% of the total number of visitors staying at accommodation facilities in the Slovak Republic. Most of the county s visitors (64.4%) were drawn to the Poprad District, mainly in order to see the High Tatra Mountains. The remaining districts remained far behind in terms of the number of visitors: Prešov District (7.7%), Bardejov District (7.1%), and Kežmarok District (6.9%). Spa offerings in Prešov County attracted visitors to the following districts: Bardejov District (25,200), Poprad District (20,700) and Stará Ľubovňa District (14,700). Tourists who stayed the longest stayed in the Bardejov District with an average length of stay of 9 days. This is, in part, the result of the specific nature of spa visits where most treatments last a certain number of days. The occupancy rate in most districts of Prešov County is a problem. While the county as a whole, featuring a 31.2% occupancy rate, is above the national average, this is mainly thanks to only three districts: Poprad, Bardejov, and Stará Ľubovňa. The county s other districts rank far below the county average and the national average as well. In summary, Prešov County has strong potential for the development of tourism. It is one of the leading tourist regions in Slovakia. The extent to which this potential is utilized varies greatly across the county. The best developed tourist districts in the county are Poprad, Stará Ľubovňa, Bardejov, Prešov (to some extent), Kežmarok, and Levoča. However, the eastern part of the county lags markedly behind the above mentioned districts. This report is based on research performed as part of the scientific project VEGA No. 1/0210/08 called The specific position of the East Slovakian Region in the context of regional disparities in the Slovak Republic at the Department of Geography and Regional Development of the Faculty of Humanities and Natural Sciences, University of Prešov. 185