Cianciara Probl Hig Epidemiol D. Integracja 2012, medycyny 93(1): 223-228 tradycyjnej z akademicką 223 Integracja medycyny tradycyjnej z akademicką The integration of traditional and academic medicine Dorota Cianciara 1,2/ 1/ Zakład Epidemiologii i Promocji Zdrowia, Szkoła Zdrowia Publicznego, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie 2/ Zakład Promocji Zdrowia i Szkolenia Podyplomowego, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny w Warszawie W ostatnich latach w wielu krajach nasila się proces instytucjonalizacji medycyny tradycyjnej, nazwanej też komplementarną lub alternatywną, i włączania jej do medycyny akademickiej, która stanowi trzon systemów zdrowotnych. W artykule przedstawiono aktualne najważniejsze porozumienia międzynarodowe (ŚOZ, UE) oraz szwajcarskie regulacje prawne dotyczące medycyny tradycyjnej. Porozumienia międzynarodowe i przykłady płynące z wielu państw powinny stanowić impuls do podjęcia odpowiednich regulacji w Polsce. Problematyka medycyny tradycyjnej powinna być włączona do przedmiotowego zakresu działania zdrowia publicznego w Polsce. Słowa kluczowe: medycyna tradycyjna, zdrowie publiczne, Światowa Organizacja Zdrowia, Unia Europejska, Szwajcaria, Polska In recent years, many countries have intensified the process of institutionalization of traditional medicine, also called complementary or alternative, and turn it into academic medicine, which is the backbone of health care systems. The article presents the current major international agreements (WHO, EU) and the Swiss regulations on traditional medicine. International agreements and examples of many countries should be an incentive to implement appropriate regulations in Poland. The issue of traditional medicine should be included in the present scope of public health in Poland. Key words: traditional medicine, public health, World Health Organization, European Union, Switzerland, Poland Probl Hig Epidemiol 2012, 93(1): 223-228 www.phie.pl Nadesłano: 05.12.2011 Zakwalifikowano do druku: 06.01.2012 Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr hab. n. med. Dorota Cianciara Zakład Epidemiologii i Promocji Zdrowia, Szkoła Zdrowia Publicznego Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego ul. Kleczewska 61/63, 01-826 Warszawa tel. 22 56 01 150, e-mail: dorotac@cmkp.edu.pl Wstęp W Szwajcarii od stycznia 2012 r. pacjenci będą mogli korzystać z pięciu metod medycyny komplementarnej w ramach podstawowego ubezpieczenia zdrowotnego. Jakkolwiek nie jest to pierwszy przykład formalnego łączenia metod tradycyjnych (komplementarnych) z oficjalną medycyną, to jednak Szwajcaria jest pierwszym krajem europejskim, w którym powiązania te zostały wpisane do konstytucji. Na tej kanwie warto zwrócić uwagę na toczący się w ostatnich kilku latach proces przenikania się medycyny oficjalnej i nieoficjalnej. Jakkolwiek obie formy postępowania w zdrowiu i chorobie przenikają się od stuleci, obecnie proces ten nabiera form instytucjonalnych. Celem artykułu jest: (1) przedstawienie definicji medycyny tradycyjnej, komplementarnej oraz alternatywnej, ich rozpowszechnienia i aktualnej pozycji, (2) prezentacja aktualnych najważniejszych porozumień międzynarodowych dotyczących medycyny tradycyjnej, (3) prezentacja szwajcarskich regulacji prawnych dotyczących medycyny tradycyjnej oraz (4) próba zainicjowania dyskusji na temat statusu medycyny tradycyjnej w Polsce. Medycyna tradycyjna, komplementarna, alternatywna Medycyna akademicka polega na działaniach lekarzy i innych osób reprezentujących zawody medyczne, które wynikają ze zdobytego przez nich wykształcenia i coraz częściej dowodów z badań naukowych, znanych pod nazwą medycyna oparta na faktach (EBM). Ten rodzaj opieki nazywany jest czasem medycyną alopatyczną, biomedyczną, naukową, nowoczesną, zachodnią, uniwersytecką, konwencjonalną, oficjalną, urzędową lub ortodoksyjną. Medycyna tradycyjna jest trudniejsza do zdefiniowania. Stanowi ogólną sumę wiedzy, umiejętności i praktyk opierających się na teoriach, przekonaniach i doświadczeniach właściwych dla różnych kultur, które są wykorzystywane do zachowania zdrowia oraz
224 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(1): 223-228 zapobiegania chorobom, diagnozowania ich, a także leczenia [1]. Medycyna tradycyjna, właściwa w danej populacji, jeśli została adaptowana w innych kręgach kulturowych jest nazywana medycyną komplementarną lub alternatywną [2]. W niektórych krajach oba terminy są używane jako równoważnik medycyny tradycyjnej. W piśmiennictwie międzynarodowym do opisu tych metod postępowania coraz częściej stosuje się skrótowiec CAM (complemantary and alternative medicine), który będzie również używany w tym artykule. W Polsce najczęściej spotykanym określeniem jest medycyna naturalna. Inną nazwą jest lecznictwo niemedyczne. CAM i jej różnorodne praktyki (wiodącym odłamem jest ziołolecznictwo) były wykorzystywane od wieków, przekazywane z pokolenia na pokolenie, i zdobyły społeczne uznanie jako metody bezpieczne i skuteczne. Niemniej, aby uzyskać dalsze dowody na ich bezpieczeństwo i skuteczność konieczne są badania naukowe. Te zaś prowadzone były dotychczas stosunkowo rzadko. Przede wszystkim z powodu wysokich kosztów badań klinicznych, ale także z powodu częstego deprecjonowania tych metod przez medycynę naukową. Należy przy tym zwrócić uwagę, że medycyna akademicka i tradycyjna nie stanowią całkowicie odrębnych podsystemów. Mają specjalistów, którzy fachowo wykonują zabiegi z różnych obszarów (np. lekarze homeopaci czy akupunkturzyści), a przeważająca większość pacjentów i konsumentów korzysta z obu podsystemów. Ostatnie lata pokazują dobitnie, że medycyna akademicka i naukowcy coraz bardziej interesują się praktykami tradycyjnymi, także tymi komplementarnymi pochodzącymi z odległych regionów świata. Jednym z wielu przykładów jest zbiór informacji na temat complementary medicine w Cochrane Reviews, który zawiera ponad 700 raportów, w tym: 113 przeglądów systematycznych nt. alternatywnych systemów medycznych, 369 nt. terapii wykorzystujących produkty naturalne, 152 nt. leczenia energią, 20 o metodach takich jak chiropraktyka czy kręgarstwo oraz 67 o metodach, takich jak hipnoza, relaksacja, medytacja czy joga (patrz: http://www2. cochrane.org/reviews/en/subtopics/22.html). Innym przykładem jest ogólnoeuropejski projekt badawczy CAMbrella, dofinansowany z 7 Programu Ramowego UE, zmierzający do stworzenia sieci placówek badawczych zajmujących się CAM. Celem tego projektu jest stworzenie tzw. mapy drogowej dalszych badań nad CAM w Europie, aby były zgodne z potrzebami zdrowotnymi obywateli UE, mogły być zaakceptowane przez Parlament Europejski oraz instytucje odpowiedzialne za finansowanie badań w poszczególnych krajach, a także pracowników ochrony zdrowia (patrz: http://www.cambrella.eu/home.php). Światowa Organizacja Zdrowia podaje, że w niektórych krajach Azji i Afryki aż 80% populacji pokłada ufność w medycynie tradycyjnej w podstawowej opiece zdrowotnej. W krajach rozwiniętych 70-80% populacji stosuje jakieś formy medycyny komplementarnej. Najpopularniejszą formą CAM jest leczenie ziołami, które jest zarazem bardzo lukratywną działalnością rynkową. W latach 2003-2004 w Europie Zachodniej roczny zysk ze sprzedaży ziół osiągnął 5 miliardów dolarów amerykańskich. Sprzedaż w Chinach w 2004 r. osiągnęła wartość 14 miliardów USD. W 2007 r. w Brazylii dochód wyniósł 160 milionów USD. Światowa Organizacja Zdrowia (ŚOZ) Zainteresowanie ŚOZ medycyną tradycyjną sięga przynajmniej 1969 r., kiedy Światowe Zgromadzenie Zdrowia (ŚZZ) podjęło rezolucję na temat produkcji produktów farmaceutycznych z obszaru medycyny tradycyjnej w krajach rozwijających się [3]. Do 2009 r. Rada Wykonawcza ŚOZ przyjęła cztery rezolucje na ten temat, a ŚZZ 11. Ostatnia z rezolucji ŚZZ na temat medycyny tradycyjnej wzywa kraje członkowskie m.in. do: (1) podjęcia kroków do wdrożenia Deklaracji Pekińskiej (patrz dalej), w zgodzie z krajowymi uwarunkowaniami, (2) poszanowania wiedzy o medycynie tradycyjnej, (3) stworzenia krajowych polityk, prawa i standardów umożliwiających włączenie medycyny tradycyjnej do krajowych systemów zdrowotnych, (4) dalszego rozwijania takiej medycyny w oparciu o badania, (5) stworzenia systemu podnoszenia kwalifikacji i licencjonowania terapeutów, (6) zwiększenia współpracy między reprezentantami medycyny konwencjonalnej i tradycyjnej [4]. Deklaracja Pekińska została ogłoszona na Kongresie na temat medycyny tradycyjnej, który odbył się pod egidą ŚOZ w dniach 7-9 listopada 2008 r. w Pekinie. W Kongresie brali udział reprezentanci ponad 70 krajów członkowskich ŚOZ oraz przedstawiciele różnych towarzystw naukowych i przemysłu. Przyjęta deklaracja ma na celu zapewnienie większego bezpieczeństwa i efektywności medycyny tradycyjnej. Dwa pierwsze punkty Deklaracji otrzymały brzmienie: (I) Należy respektować, chronić i szeroko upowszechniać wiedzę o medycynie tradycyjnej, leczeniu i metodach, w zgodzie z uwarunkowaniami poszczególnych krajów; (II) Rządy ponoszą odpowiedzialność za zdrowie swoich obywateli i powinny sformułować polityki dotyczące medycyny naturalnej, zasady prawne i standardy, które będą częścią krajowych systemów zdrowotnych, co przyczyni się do zapewnienia odpowiedniego, bezpiecznego i efektywnego wykorzystania medycyny tradycyjnej [5]. Widoczne jest zatem dążenie, aby przesunąć medycynę tradycyjną z mroku i wystawić na światło dzienne, nadać jej odpowiedni status i zarazem pod-
Cianciara D. Integracja medycyny tradycyjnej z akademicką dać nadzorowi. Jest to pragmatyczny punkt widzenia, ponieważ działalność, której się nie dostrzega, którą się marginalizuje, może stwarzać więcej problemów. Unia Europejska W UE od 1 maja 2011 r., po siedmioletnim okresie przejściowym, weszła w życie Dyrektywa w sprawie tradycyjnych ziołowych produktów leczniczych [6], która stanowi, że na rynku mogą pozostać jedynie te ziołowe produkty lecznicze, które zostały zarejestrowane lub dopuszczone do obrotu. Dyrektywa wprowadziła też uproszczoną procedurę, która pozwala na rejestrację produktów ziołowych bez badań bezpieczeństwa i badań klinicznych, których prowadzenie byłoby wymagane w pełnej procedurze udzielania pozwolenia na dopuszczenie do obrotu. W zamian, wnioskodawca, który chce zarejestrować tradycyjny ziołowy produkt leczniczy musi przedstawić dokumentację wykazującą, że dany produkt nie jest szkodliwy w określonych warunkach stosowania. Musi także przedstawić dowody, że dany produkt ma potwierdzoną historię stosowania, czyli że był bezpiecznie stosowany przez przynajmniej 30 lat, z czego przez 15 lat w UE [7]. Zapisy Dyrektywy były przedmiotem dyskusji w Parlamencie Europejskim, wywołanej przez Komisję Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności, której członkowie uznali, że Dyrektywa stanowi zbędną przeszkodę w procesie rejestracji leków ziołowych, nie obejmuje produktów z dodatkiem substancji mineralnych oraz może mieć negatywny wpływ na niektóre tradycyjne produkty ziołowe oparte na tradycjach innych niż europejska (np. na ajurwedzie i tradycyjnej medycynie chińskiej) [8]. Ponadto Trybunał Sprawiedliwości orzekał w sprawie przeciwko Francji, Czechom i Hiszpanii z tytułu braku transpozycji Dyrektywy w wyznaczonym czasie. Organizacje konsumenckie uznały zaś, że ogranicza ono prawo obywateli do zarządzania swoim zdrowiem i podjęły próbę wstrzymania jej. W wielu krajach, także w Polsce, pod koniec 2010 r. zbierane były podpisy pod Europejską petycją w sprawie dostępu do ziół, która wzywała: Publiczny dostęp do produktów ziołowych, które tradycyjnie były ogólnodostępne powinien nadal pozostać nieograniczony. Szwajcaria W niedzielę 17 maja 2009 r. w Szwajcarii (kraj nie należy do UE) odbyło się referendum w sprawie uwzględnienia w konstytucji nowego artykułu na temat medycyny komplementarnej. Aż 67% głosujących poparło zmiany, czyniąc ze Szwajcarii pierwszy kraj w Europie, który w ustawie zasadniczej nałożył na władze federalne i kantonalne obowiązki włączenia 225 medycyny komplementarnej do istniejącego systemu zdrowotnego [9]. W Szwajcarii można zgłosić obywatelską inicjatywę ustawodawczą, jeśli w ciągu 18 miesięcy uda się zebrać 100 tys. podpisów. Ponieważ uważano, że CAM zaczęła być w tym kraju marginalizowana, jej reprezentanci, w tym lekarze, terapeuci, producenci i wyspecjalizowani sprzedawcy, podjęli społeczną akcję na jej rzecz. Projekt obywatelski nie spotkał się z aprobatą parlamentu, który skorzystał z prawa sprzeciwu oraz złożył własny projekt popierany przez rząd. Pod referendum poddano wersję parlamentarno-rządową. Z mocy referendum nowy artykuł 118a BV konstytucji zyskał brzmienie: rząd federalny i kantony powinny, w zakresie swojej jurysdykcji, wziąć pod uwagę medycynę komplementarną. Na tej podstawie parlament i władze wykonawcze powinny: (a) umożliwić, w ramach obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego, działalność lekarzom z pięciu dyscyplin medycyny komplementarnej (tj. medycyna antroposoficzna, homeopatia, terapia neuralna, fitoterapia i tradycyjna medycyna chińska), (b) stworzyć możliwości uzyskiwania krajowych dyplomów przez terapeutów nie-medycznych, (c) włączyć problematykę medycyny komplementarnej do kształcenia i projektów badawczych, (4) chronić sprawdzone lekarstwa. Należy przypuszczać, że ostatni punkt dotyczy produktów leczniczych uznanych naukowo, dopuszczonych do obrotu, o udowodnionej skuteczności i wykorzystywanych w medycynie akademickiej. Dla wyjaśnienia i w dużym uproszczeniu można powiedzieć, że: medycyna antropozoficzna, to klasyczna medycyna wzbogacona o poznanie i zrozumienie istoty ludzkiej jako istoty duchowej, w której ciało fizyczne, eteryczne i astralne stały się domem ducha ja. Homeopatia, to leczenie bardzo rozcieńczonymi i zdynamizowanymi substancjami, które wywołują objawy podobne do danej choroby. Terapia neuralna, to metoda polegająca na odblokowaniu meridianów (kanałów energetycznych) poprzez wkłucia w punkty akupunkturowe i podania do nich leków homeopatycznych lub izopatycznych (odmiana leków bazujących na idei homeopatii). Fitoterapia, to inaczej ziołolecznictwo, a tradycyjna medycyna chińska, to wiele metod diagnozy i leczenia, które opierają się na kilku nurtach filozofii chińskiej. Wypełniając wspomniane zobowiązania, w dniu 13 stycznia 2011 r. Minister Zdrowia Didier Burkhalter podjął decyzję o włączeniu 5 wymienionych terapii do koszyka podstawowego ubezpieczenia zdrowotnego. Od stycznia 2012 r. dostęp do nich będzie opłacany przez ubezpieczyciela. Zmiany będą obowiązywać przez sześć lat, a w tym czasie będą prowadzone badania dotyczące skuteczności i efektywności kosztowej
226 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(1): 223-228 tych metod. Ponadto minister ogłosił, że w porozumieniu z sektorem medycyny komplementarnej będzie dążył do: włączenia problematyki CAM do kształcenia pracowników sektora zdrowotnego, uproszczenia procedury rejestracji i dopuszczenia do obrotu produktów CAM, certyfikacji terapeutów (krajowe dyplomy), wydzielenia funduszy na badania oraz utworzenia instytutów ośrodków referencyjnych w sprawach CAM. Tytułem komentarza można zacytować in extenso informacje na temat dotychczasowego miejsca homeopatii w szwajcarskim systemie opieki medycznej, zamieszczone przez Polskie Towarzystwo Homeopatyczne: (1) różna sytuacja w różnych kantonach, (2) dopuszczenie do wykonywania zawodu lekarza (leczenia) pozwala na praktykowanie homeopatii, (3) w niektórych kantonach (wpływy niemieckie) dopuszczone stosowanie homeopatii przez nie-lekarzy, (4) w 1998 r. Narodowe Stowarzyszenie Lekarzy uznało homeopatię jako podspecjalizację medyczną, (5) ubezpieczenie zwracało koszty leczenia homeopatycznego do 2005 roku; po kilkuletnim zawieszeniu zwrotu kosztów (po artykule w Lancecie), na skutek interwencji stowarzyszenia pacjentów, refundacja została wznowiona [10]. Dla pełniejszego obrazu sytuacji trzeba też powiedzieć, że w Szwajcarii zgodnie z ustawą ubezpieczeniową (Krankenversicherungsgesetz KVG) każda osoba przebywająca w tym kraju dłużej niż trzy miesiące musi wykupić podstawowe ubezpieczenie zdrowotne. Ubezpieczyciel nie może nikomu odmówić ochrony, niezależnie od sytuacji zdrowotnej, i nie może czerpać zysku z tych ubezpieczeń. Może jednak uzyskiwać korzyści z dodatkowych planów ubezpieczeniowych. Około 40% populacji jest ubezpieczonych dodatkowo. Ten rodzaj ubezpieczenia pokrywa lepsze warunki pobytu w szpitalu albo poszerza zakres leczenia [11]. Charakterystyczną cechą szwajcarskiego modelu podstawowego ubezpieczenia zdrowotnego jest system współpłacenia przez pacjentów. Każdy dorosły ubezpieczony zobowiązany jest do pokrycia całkowitych kosztów świadczeń podstawowych do wysokości 230 franków rocznie [12]. Trzeba przy tym wiedzieć, że Szwajcaria należy do krajów o najwyższych nakładach na zdrowie w przeliczeniu na głowę mieszkańca. Zgodnie z danymi OECD z 2009 r. do krajów tych należały kolejno: USA (7960 dolarów amerykańskich na osobę), Norwegia (5352), Szwajcaria (4808), Holandia (4914) oraz Luksemburg (4808). W 2010 r. nakłady na zdrowie w Szwajcarii wzrosły do 5344 USD na osobę [13]. Nakłady te nie mają ścisłego związku z dobrą sytuacją zdrowotną mieszkańców Szwajcarii, ponieważ wskaźnik umieralności niemowląt (uznawany za czułą miarę kondycji zdrowotnej) w 2009 r. wynosił 4,3 na 1000 żywych urodzeń. Spośród krajów europejskich wyższe wskaźniki odnotowano w tym roku tylko w Słowacji (5,7/1000), w Polsce (5,6), na Węgrzech (5,1) oraz w Wielkiej Brytanii (4,6) [14]. Polska Badanie zrealizowane w 2006 r. przez TNS OBOP na zlecenie firmy Heel Polska wykazało, że 81% Polaków słyszało o homeopatii, a 30% stosuje tę metodę leczenia. Nastawienie Polaków do homeopatii i leczenia homeopatycznego było bardzo pozytywne. Większość respondentów (56%) uważała, że homeopatia jest skuteczną i dobrą metodą leczenia. Większość (62%) była zadania, że lekarze zapisujący leki homeopatyczne są godni zaufania. Największe grupy badanych stosowały produkty homeopatyczne do leczenia przeziębień i grypy (72%), stanów niepokoju, stresu i zaburzeń snu (21%) oraz bólów rożnego pochodzenia (20%). Z nieco mniejszą częstością stosowano homeopatię do leczenia chorób i urazów układu kostno stawowego (15%), chorób przewodu pokarmowego (14%) oraz w chorobach wieku dziecięcego (13%) [15]. Portal homeopatyczny (patrz: http://www.homeopatiaok.pl), powołując się na badania tego samego ośrodka z 2008 r., podaje, że 54% Polaków stosujących leki homeopatyczne swoją wiedzę na ich temat czerpie od lekarzy i farmaceutów, zaś 40% respondentów uważa, że lekarze przepisujący leki homeopatyczne stosują skuteczniejsze metody leczenia niż inni lekarze. Z innych badań TNS OBOP z 2007 r. wynika jednakże, że 59% Polaków decyzję o zakupie leku dostępnego bez recepty podejmuje samodzielnie, na podstawie własnych wcześniejszych doświadczeń z tym lekiem. Ten sposób kupowania występuje częściej wśród kobiet, osób w wieku 30-39 lat, osób z wykształceniem wyższym oraz oceniających swoją sytuację materialną jako średnią lub złą. Przy zakupie opinią farmaceuty kieruje się 37% osób, a opinią lekarza 27%. Opinia farmaceuty jest ważna częściej dla kobiet i dla mieszkańców wsi. Natomiast poradą lekarza kierują się głównie kobiety, osoby młode (do 19 roku życia) oraz osoby z wykształceniem wyższym. W porównaniu z 2003 r. znacznie zmalał wpływ lekarza na wybór zakupionego leku dostępnego bez recepty [16]. Można sądzić, że samodzielność przy zakupie leków (i leczeniu) utrzymuje się, skoro w 2011 r. zdecydowana większość Polaków (89%) nie słyszała o usłudze opieki farmaceutycznej, czyli o sprawowaniu przez farmaceutów nadzoru nad leczeniem farmakologicznym. O takiej możliwość słyszało zaledwie 9% osób przewlekle chorych [17]. Na takim podłożu wyrosło stanowisko Naczelnej Rady Lekarskiej (NRL) z kwietnia 2008 r. w sprawie stosowania homeopatii i pokrewnych metod przez lekarzy i lekarzy dentystów oraz organizowania szko-
Cianciara D. Integracja medycyny tradycyjnej z akademicką leń w tych dziedzinach. Stwierdza ono m.in.: NRL negatywnie ocenia zjawisko stosowania homeopatii i pokrewnych nienaukowych metod przez niektórych lekarzy i lekarzy dentystów, a także organizowanie szkoleń w tych dziedzinach przez instytucje i organizacje mające sprawować pieczę nad prawidłowym wykonywaniem zawodów medycznych. Stale narasta liczba dowodów oraz przekonanie środowisk naukowych w medycynie, że homeopatię należy zaliczyć do nienaukowych metod tzw. medycyny alternatywnej, która proponuje stosowanie bezwartościowych produktów o niezweryfikowanym naukowo działaniu. Rada wyraża zaniepokojenie, że część lekarzy i lekarzy dentystów angażuje się w popularyzację homeopatii i pokrewnych metod, służąc pomocą w organizacji szkoleń i działań mających na celu legitymizowanie oraz promocje homeopatii. NRL uważa, że działania takie stoją w sprzeczności z art. 57 Kodeksu Etyki Lekarskiej, który mówi: Lekarz nie może posługiwać się metodami uznanymi przez naukę za szkodliwe, bezwartościowe lub niezweryfikowanymi naukowo. Nie może także współdziałać z osobami zajmującymi się leczeniem, a nie posiadającymi do tego uprawnień., jak również ze stanowiskiem NRL Nr 24-02-IV z dnia 8 listopada 2002 r. w sprawie tzw. medycyny alternatywnej [18]. Podsumowanie ŚOZ podaje, że ponad 100 krajów posiada regulacje prawne odnośnie do ziół. W maju 2009 r. Europejska koalicja na rzecz produktów homeopatycznych i medycyny antropozoficznej wyliczała, że 8 z 27 krajów członkowskich UE miało krajowe polityki dotyczące CAM, w tym dotyczące homeopatii (Belgia, Bułgaria, Dania, Irlandia, Niemcy, Portugalia, Węgry, Wielka Brytania), a kilka (Litwa, Łotwa, Rumunia) 227 ustanowiło przepisy prawne na temat homeopatii. W Niemczech, Austrii, Szwajcarii i na Litwie krajowe stowarzyszenia medyczne uznały homeopatię za dodatkową umiejętność [19]. Inne źródła podają kolejne przykłady. Czy Polska pójdzie śladem tych krajów, które podjęły trud regulacji prawnych odnośnie do CAM? A jeśli tak, jaki kierunek obierzemy? Akceptujący rzeczywistość i dość permisywny czy zaprzeczający tradycji i potrzebom społecznym oraz restrykcyjny? Warto przy tym odnotować, że Zasadnicza Ustawa Sanitarna z 19 lipca 1919 r., do dzisiaj wzorcowa ustawa o zdrowiu publicznym, w artykule 2 opisującym zakres kompetencji Ministerstwa Zdrowia Publicznego (MZP) w punkcie 13. stwierdzała, że do kompetencji tych należy: nadzór nad dopuszczeniem na rynek zbytu w Polsce środków leczniczych, surowic i szczepionek, oraz regulowanie ich produkcji i sprzedaży; nadzór nad wyrobem i sprzedażą kosmetyków i farb, koncesjonowanie aptek, składów aptecznych i innych zakładów, trudniących się wyrobem i sprzedażą środków leczniczych; farmakopea i taksa aptekarska; sprawa hodowli i sprzedaży roślin leczniczych. W punkcie 21. do kompetencji MZP zaliczyła zaś: sprawy stowarzyszeń lekarskich i higienicznych, sprawy Czerwonego Krzyża, oraz innych instytucji o pokrewnych celach; prasa lekarska, sprawy popularyzacji wiadomości z higieny, cenzura ogłoszeń, dotyczących działalności leczniczej i środków leczniczych [20]. Trzeba jednak podkreślić, że rolą zdrowia publicznego nie jest opowiedzenie się po stronie zwolenników lub przeciwników CAM. Jego rolą jest znaleźć rozsądny kompromis. Należy więc rozpocząć rzeczową dyskusję nad jego kształtem. Pozostaje mieć nadzieję, że czasopisma fachowe z dziedziny zdrowia publicznego udostępnią swoich łam do tego celu. Piśmiennictwo / References 1. ***World Health Organization. General Guidelines for Methodologies on Research and Evaluation of Traditional Medicine. Geneva, WHO 2000; 1. http://whqlibdoc.who. int/hq/2000/who_edm_trm_2000.1.pdf (pobrane 2. ***World Health Organization. Traditional medicine. Fact sheet nr 134. WHO, December 2008. http://www.who. int/mediacentre/factsheets/fs134/en/index.html (pobrane 3. ***World Health Organization. WHA 22.54 (1969) Establishment of pharmaceutical production in developing countries. http://www.who.int/medicines/areas/traditional/ wha2254.pdf (pobrane 4. ***World Health Organization. WHA 62.13 (2009). Traditional medicine. http://apps.who.int/gb/ebwha/ pdf_files/a62/a62_r13-en.pdf (pobrane 5. ***World Health Organization. Beijing Declaration Adopted by the WHO Congress on Traditional Medicine, Beijing, China, 8 November 2008. http://www.who.int/medicines/ areas/traditional/trm_beijingdeclarationen.pdf (pobrane 6. ***Dyrektywa 2004/24/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. zmieniająca dyrektywę 2001/83/WE w sprawie wspólnotowego kodeksu dotyczącego produktów leczniczych stosowanych u ludzi, w odniesieniu do tradycyjnych ziołowych produktów leczniczych. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z 30.4.2004 r:l 136/85. http:// eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=dd:13: 34:32004L0024:PL:PDF (pobrane 7. ***Tradycyjne leki roślinne: więcej bezpieczeństwa w odniesieniu do produktów wprowadzanych na rynek UE. Press Release IP/11/510, 29.04.2011. http://europa.eu/ rapid/pressreleasesaction.do?reference=ip/11/ 510&fo rmat=html&aged=0&language=pl&guilanguage=en (pobrane
228 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(1): 223-228 8. ***Parlament Europejski. Komisja Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności. Komunikat dla posłów 0015/2010 z dnia 9.11.2010. http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2009_2014/ documents/envi/cm/838/838514/838514pl.pdf (pobrane 9. ***Health Action Network Society. Switzerland Enshrines Complementary Medicine in the Constitution. Media Release May 2009. http://www.hans.org/magazine/551/ Switzerland-Enshrines-Complementary-Medicine-in.html (pobrane 10. ***Polskie Towarzystwo Homeopatyczne. Sytuacja homeopatii w Europie. Miejsce homeopatii w systemie opieki zdrowotnej w Europie. http://www.homeopatia-pth. pl/homeopatia-w-europie (pobrane 11. ***HSBC Bank International. Health insurance. Public and private health insurance in Switzerland. http://www. justlanded.com/english/switzerland/switzerland-guide/ Health/Health-insurance (pobrane 12. ***Ubezpieczenie zdrowotne w Szwajcarii. http:// prywatnezdrowie.pl/artykuly/ubezpieczenie-zdrowotne/ ubezpieczenia-zdrowotne-w-szwajcarii/ (pobrane 13. ***OECD. Total expenditure on health per capita. http:// www.oecd-ilibrary.org/social-issues-migration-health/ total-expenditure-on-health-per-capita_20758480-table2 (pobrane 14. ***OECD. Infant mortality. http://www.oecd-ilibrary.org/ social-issues-migration-health/infant-mortality_20758480- table9 (pobrane 15. ***TNS OBOP. Jedna trzecia Polaków stosuje leki homeopatyczne. 2006-12-01. http://www.tnsglobal.pl/ centrum/2006/2006-12/wid/3692 (pobrane 16. ***TNS OBOP. Polacy ufają specjalistom i... sobie samym. 26 czerwca 2007. http://www.tnsglobal.pl/ centrum/2007/2007-06/wid/4913 (pobrane 17. ***TNS OBOP. Opieka farmaceutyczna nieznana nowość. 25 stycznia 2011. http://www.tnsglobal.pl/biuro_prasowe/ informacje_prasowe/2011/stycze/wid/6639 (pobrane 18. ***Stanowisko Naczelnej Rady Lekarskiej z dnia 4 kwietnia 2008 r. w sprawie stosowania homeopatii i pokrewnych metod przez lekarzy i lekarzy dentystów oraz organizowania szkoleń w tych dziedzinach. http://www.nil.org.pl/xml/nil/ tematy/archiwum/2008 (pobrane 19. ***European Coalition on Homeopathic and Anthroposophic Medicinal Products (ECHAMP). Switzerland enshrines complementary medicine in the constitution. www.echamp. eu/.../swiss_enshrines_cam_press_release_20.05.2009. doc (pobrane 20. ***Zasadnicza Ustawa Sanitarna z dnia 19 lipca 1919 r. Dz.Pr.P.P. 1919 nr 63 poz. 371.