Autorzy opracowania 1 : Witold Wołoszyn Tomasz Furtak

Autorzy opracowania 1 : Witold Wołoszyn Tomasz Furtak Prognoza została wykonana na zlecenie Biura Planowania Przestrzennego w Lublinie. Zamieszczone w niniejszym opracowaniu opinie i pogldy odzwierciedlaj stanowisko autorów a nie Zamawiajcego. 1 pracownicy Instytutu Nauk o Ziemi UMCS w Lublinie 2

I. Wprowadzenie I.1. Podstawy formalno-prawne Podstaw prawn przeprowadzenia postpowania w sprawie oceny oddziaływania na rodowisko (OOS) projektu Wojewódzkiego programu rozwoju alternatywnych ródeł energii dla województwa lubelskiego (zwany dalej Programem) stanowi art. 40 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (Dz.U. Nr 62 z dnia 20 czerwca 2001 r., poz. 627 z pón. zmianami). Dokument, który powstaje w trakcie postpowania w sprawie OOS projektu dokumentu o charakterze strategicznym nosi nazw prognozy oddziaływania na rodowisko. Procedura postpowania w sprawie oceny oddziaływania na rodowisko projektu Programu składa si z nastpujcych etapów: 1) Ustalenie zakresu i stopnia szczegółowoci informacji wymaganych w prognozie. Ustalenie zakresu merytorycznego prognozy nastpuje na drodze uzgodnienia z Wojewod Lubelskim oraz Pastwowym Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym. (art. 42.1 Po). 2) Sporzdzenie dokumentu Prognozy oddziaływania na rodowisko (art. 41.1 Po). 3) Opiniowanie projektu Programu wraz z Prognoz : wydanie opinii przez Wojewod Lubelskiego oraz Pastwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego (art. 43.1 Po), zapewnienie udziału społeczestwa w postpowaniu w sprawie oceny oddziaływania na rodowisko projektu Programu (art. 43.2 Po): 4) Sporzdzenie kocowej wersji Prognozy uwzgldnienie uwag zgłoszonych przez Wojewod Lubelskiego oraz Pastwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego, a take uwag wynikajcych z konsultacji społecznych (etap zwizany z zasadami dobrej praktyki), 5) Podanie do publicznej wiadomoci informacji o zgłoszonych uwagach, wnioskach oraz o sposobie ich wykorzystania w ostatecznej wersji dokumentu Programu (art. 34.2 Po). Do przyjtego dokumentu Programu naley załczy pisemne informacje o sposobie wykorzystania (art. 44.2 Po): 1) ustale zawartych w prognozie oddziaływania na rodowisko, 2) opinii i uzgodnie organu ochrony rodowiska oraz organu, o którym mowa w art. 45 ustawy Po, 3) wyników udziału społeczestwa, 4) informacji o metodach i czstotliwoci przeprowadzania analizy realizacji postanowie dokumentu. 3

I.2. Cel i zakres prognozy Generalnymi celami prognozy s: okrelenie stopnia spójnoci załoe i celów projektu Programu z załoeniami i wytycznymi polityki ekologicznej w Polsce oraz w Unii Europejskiej; ocena potencjalnych znaczcych zagroe dla rodowiska wynikajcych z realizacji postanowie zawartych w Programie; wskazanie moliwoci ograniczania potencjalnych znaczcych oddziaływa na rodowisko wynikajcych z realizacji ustale Programu; przedstawienie rekomendacji dotyczcych monitorowania wdraania postanowie ujtych w Programie. Zakres zagadnie, które naley uwzgldni w prognozie okrela art. 41.2 ustawy Po. Przepisy te zostały uszczegółowione w wyniku wydanych uzgodnie dotyczcych merytorycznego zakresu prognozy przez Wojewod Lubelskiego (pismo z dnia 21 listopada 2005 r., znak: ir.i.0713/4/05) oraz Pastwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego (pismo z dnia 23 listopada 2005 r., znak: DNS-NZ.700/204/2005). W wyniku przeprowadzonego etapu ustalania zakresu zidentyfikowane zostały nastpujce zagadnienia szczegółowe (oprócz wymaga zawartych w art. 41.2 ustawy Po), które naley przeanalizowa w prognozie: konsekwencje realizacji ustale Programu na sie obszarów chronionych ze szczególnym uwzgldnieniem obszarów Natura 2000, wskazanie zalet i wad wykorzystania poszczególnych ródeł energii odnawialnej z punktu widzenia koncepcji zrównowaonego rozwoju, oszacowanie efektu zmniejszenia emisji zanieczyszcze do powietrza atmosferycznego w kontekcie realizacji załoe Polityki Klimatycznej. I.3. Generalne załoenia metodyczne Prognoza składa si z kilku kluczowych czci. Po pierwsze przedstawiona została charakterystyka projektu Programu. Po drugie, na podstawie informacji zawartych w projekcie Programu i innych materiałach, scharakteryzowano stan i zmiany rodowiska województwa lubelskiego, 4

uwzgldniajc aspekty przyrodnicze, społeczno gospodarcze i przestrzenne. Charakterystyk t skoncentrowano na zagadnieniach, które cile zwizane s ze specyfik analizowanego dokumentu programowego. Wykorzystano przy tym dane zawarte w materiałach towarzyszcych Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego z 2005 roku oraz projektowi Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Lubelskiego. Po trzecie, dokonano analizy porównawczej załoe polityki ekologicznej w odniesieniu do odnawialnych ródeł energii w Polsce z zapisami zawartymi w projekcie Programu. Na tej podstawie sformułowano wnioski dotyczce prawidłowoci zamierze Programu w zakresie realizacji idei zrównowaonego rozwoju oraz zgodnoci z innymi dokumentami wyznaczajcymi ramy polityki ekologicznej. Szczególn uwag zwrócono na potencjalne oddziaływania projektowanych zamierze w kontekcie obszarów chronionych województwa, w tym sieci Natura 2000. Ponadto podjto prób oszacowania efektów ekologicznych zwizanych z realizacj zapisów Programu w perspektywie długoterminowej. W tym kontekcie odniesiono si równie do uwarunkowa formalno prawnych i ekonomicznych, które okrela bd rozwój OZE. Naley zaznaczy, i w wyniku cisłej współpracy z przedstawicielami zespołu opracowujcego Program dokonano wielu poprawek i uzupełnie w projekcie Programu, które wynikały z przeprowadzonych analiz w ramach przygotowywania Prognozy. I.3.1. Braki wiedzy i informacji Tytuł analizowanego dokumentu Program [ ] wskazuje, e powinien on zawiera układ konkretnych zada oraz harmonogram ich wdraania. Jednake z treci Programu mona wywnioskowa, i dokument ten ma raczej charakter strategii brakuje w nim bowiem harmonogramu zada/projektów do realizacji. Nie jest take okrelone w jakim terminie przewiduje si obowizywanie Programu. Kolejn dziedzin niepewnoci s dane dotyczce aktualnego stanu wykorzystania ródeł energii nieodnawialnej. Brak tematycznych baz danych oraz ogólnie akceptowanych algorytmów oblicze z zakresu bilansu energii odnawialnej utrudnia szczegółowe analizy. Przykładowo nie jest znana dokładna aktualna powierzchnia istniejcych na terenie województwa upraw energetycznych, w tym upraw długoletnich oraz ich lokalizacja. Prawdopodobnie informacje takie mona uzyska tylko na poziomie gminnym aktualne ródła statystyczne ich nie zawieraj. Nie ma take pewnych danych dotyczcych zasobów energii geotermalnej. Istnieje równie niepewno zwizana z metodyk oblicze zasobów energii wiatru w województwie (specjalne wieloletnie pomiary na potrzeby energetyki wiatrowej). Majc na uwadze powysze wzgldy w prognozie mona przeprowadzi jedynie dosy uogólnione rozwaania zwizane z oddziaływaniem proponowanych w Programie rozwiza na rodowisko województwa lubelskiego. 5

II. Charakterystyka projektu Programu Rozwoju Alternatywnych ródeł Energii dla Województwa Lubelskiego II.1. Konstrukcja i zawarto Programu Tekst Programu liczy 110 stron i podzielony jest na dziewi rozdziałów. W rozdziałach wstpnych opisano istniejce podstawy prawne na poziomie Unii Europejskiej i szczeblu krajowym, a take scharakteryzowano cele Programu, zalety wykorzystania ródeł energii odnawialnej oraz zamieszczono rys historyczny rozwoju wykorzystania odnawialnych ródeł energii. Najbardziej rozbudowana jest VI cz Programu pt. Uwarunkowania i kierunki rozwoju odnawialnych ródeł energii. W tej czci omówiono energi wodn, wiatrow, słoneczn i geotermaln. Oprócz tego do obszernie przedstawiono zagadnienia wykorzystywania biomasy do produkcji energii. W podrozdziałach VI.7.1 i VI.7.2 scharakteryzowano moliwoci wykorzystania odpadów do produkcji energii. Niewtpliwie jest to alternatywny (zgodnie z tytułem dokumentu) sposób wytwarzania energii, jednak nie mona go zaliczy do grupy ródeł odnawialnych. W tym miejscu naley zaznaczy, i wspomniane podrozdziały s czci składow rozdziału VI, który dotyczy wyłcznie ródeł odnawialnych. W kocowych rozdziałach przedstawiono perspektywy i ograniczenia rozwoju energetyki odnawialnej. Ponadto zawarto informacje natury formalno prawnej zwizanej z realizacj przedsiwzi z zakresu OZE, finansowaniem projektów OZE oraz zamieszczono wykaz instytucji propagujcych OZE. Zaproponowany został równie zestaw 26 wskaników do monitorowania efektywnoci realizacji Programu. Program jest bogato ilustrowany. Na ilustracje graficzne składa si 16 kolorowych map oraz 4 ryciny. Wiele zagadnie przedstawiono w formie zestawie tabelarycznych ogółem zamieszczono w tekcie 24 tabele. II.2. Cele Programu Cele Programu nawizuj do dokumentów strategicznych na poziomie krajowym i regionalnym. Wyróniono 3 cele strategiczne oraz towarzyszce im cele operacyjne: 1) Realizacja polityki energetycznej pastwa: a) osignicie poziomu zuycia OZE do 7,5% w roku 2010 oraz do 14% w roku 2020, b) realizacja zrównowaonego rozwoju; 2) Zwikszenie poziomu bezpieczestwa energetycznego regionu: a) dywersyfikacja ródeł energii, b) zmniejszenie zuycia paliw kopalnych, c) optymalizacja wykorzystania surowców energetycznych, d) tworzenie nowych stanowisk pracy, e) oywienie gospodarcze obszarów wiejskich, f) rozwój gospodarki regionu; 6

3) Ochrona rodowiska i redukcja emisji zanieczyszcze: a) ochrona rodowiska przed negatywnymi skutkami procesów energetycznych, b) realizacja zapisów Protokółu z Kioto, c) racjonalne wykorzystanie OZE, d) zagospodarowanie nieuytków rolnych, e) utworzenie regionu proekologicznego. Ponadto zidentyfikowano nastpujce działania zwizane z realizacj celów: 1. Propagowanie na szerok skal wród samorzdów lokalnych i ludnoci miejscowej idei szerszego zastosowanie OZE. 2. Zainteresowanie regionem inwestorów z zakresu OZE. 3. Propagowanie nowoczesnych technologii i urzdze przetwarzajcych energi ze ródeł odnawialnych na noniki uyteczne we wszystkich sferach: produkcji, usług i konsumpcji. 4. Popularyzacja i wdroenie najlepszych praktyk w dziedzinie wykorzystania energii ze ródeł odnawialnych w sferze rozwiza technologicznych, administracyjnych i finansowych. 5. Szeroka informacja na temat wystpowania OZE w regionie i moliwoci jej pozyskania. 6. Informacja na temat moliwoci pozyskania rodków finansowych na inwestycje zwizane z wykorzystaniem OZE. 7. Propagowanie szerszego wykorzystania odpadów rolnych poprodukcyjnych do produkcji biomasy. W zaproponowanych działaniach zdecydowanie przewaaj przedsiwzicia o charakterze pozainwestycyjnym ( propagowanie, zainteresowanie, popularyzacja ). Jedynie w punkcie nr 4 pojawia si pojcie wdroenie wskazujce na ewentualne działania inwestycyjne. Zapisy Programu w tej czci wskazuj raczej na jego pozainwestycyjny charakter. Wydaje si, i zakładanych celów nie mona bdzie zrealizowa podejmujc przede wszystkim działania natury informacyjno popularyzatorskiej. By moe w zaproponowanych celach strategicznych i operacyjnych powinien by wskazany profil rozwoju OZE w województwie lubelskim przy uwzgldnieniu uwarunkowa naturalnych. Niewtpliwie na pierwszy plan wysuwa si wykorzystanie zasobów biomasy, natomiast mniejsz rol bdzie spełniał rozwój hydroenergetyki oraz energetyki opartej na wykorzystaniu wiatru. Dosy istotn niewiadom stanowi, ze wzgldu na brak szczegółowego rozpoznania, rozwój energetyki geotermalnej. III. Zapotrzebowanie na energi w województwie lubelskim Na podstawie analiz przedstawionych w Prognozie wynika, i w województwie lubelskim bdzie wzrastało w kolejnych latach zapotrzebowanie na energi elektryczn. Wie si to ze spodziewanym wzrostem poziomu rozwoju gospodarczego regionu w wyniku realizacji zapisów Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006-2020 oraz odpowiednich dokumentów operacyjnych towarzyszcych Strategii. Zakładany wzrost dochodów gospodarstw domowych sprawi, i prawdopodobnie coraz powszechniejsze stanie si wykorzystywanie 7

rónego rodzaju urzdze elektrycznych. Z drugiej strony naley załoy, i w wyniku postpu technologicznego produkowane urzdzenia bd odznaczały si coraz lepsz energooszczdnoci. Do produkcji energii elektrycznej i cieplnej wykorzystywane s głównie nieodnawialne zasoby kopalnych surowców energetycznych. Wród nich przewaa wykorzystanie wgla kamiennego. W zwizku z ewentualnym pogłbianiem si trudnoci na rynku dostaw gazu ziemnego do Polski wgiel moe by nadal, w kolejnych latach, głównym nonikiem energii w kraju. Jednake zasoby surowców energetycznych s ograniczone i moe nastpi ich istotne zmniejszenie w cigu nastpnych kilkudziesiciu lat. W miar wyczerpywania si tych zasobów bdzie wzrastała ich cena rynkowa. Procesy spalania kopalin energetycznych wi si z emisjami zanieczyszcze do powietrza atmosferycznego. Emisje dwutlenku wgla mog przyczynia si do pogłbiania efektu cieplarnianego, natomiast emisje zwizków siarki i azotu mog powodowa nadmierne zakwaszenie rodowiska. Majc na wzgldzie powysze rozwaania, podejmowanie inicjatyw zmierzajcych do zidentyfikowania i zagospodarowania alternatywnych ródeł energii, w tym w szczególnoci odnawialnych, naley uzna za zgodne z ide zrównowaonego rozwoju. Realizacja tego rodzaju inicjatyw pozwoli bowiem na odpowiednie zaspokajanie potrzeb zarówno obecnego, jak te przyszłych pokole. Równoczenie zrównowaona gospodarka energetyczna powinna przyczyni si do zmniejszenia zagroe rodowiska zwizanych z nadmiernymi emisjami zanieczyszcze. Projekt Programu Rozwoju Alternatywnych ródeł Energii dla Województwa Lubelskiego dobrze wpisuje si w takie działania. IV. Identyfikacja i analiza negatywnych oddziaływa na rodowisko Najistotniejsze negatywne oddziaływania zwizane z rozwojem OZE na terenie województwa lubelskiego mog by zwizane z wykorzystaniem biomasy oraz rozwojem hydroenergetyki. Zakłada si, uwzgldniajc uwarunkowania naturalne, e rozwój energetyki wiatrowej oraz słonecznej nie bdzie miał na Lubelszczynie istotnego ( przemysłowego ) znaczenia, ale moliwa bdzie budowa niewielkich instalacji pracujcych na potrzeby indywidualnych gospodarstw. Po potwierdzeniu moliwoci wykorzystania zasobów geotermalnych energetyka geotermalna moe w długiej perspektywie odgrywa na Lubelszczynie istotn rol, szczególnie w gminach połoonych w północnej czci rowu lubelskiego (czci powiatów: ryckiego, puławskiego, lubartowskiego, opolskiego i lubelskiego). Obecnie due nadzieje wizane s z wykorzystaniem wód geotermalnych w lecznictwie uzdrowiskowym w rejonie Nałczowa oraz Celejowa. Poniej zestawiono główne zalety i wady poszczególnych ródeł energii odnawialnej (tab. 1), a take przedstawiono koszty ich wykorzystania do produkcji energii elektrycznej w ujciu jakociowym (tab. 2). 8

Tabela 1. Zalety i wady odnawialnych ródeł energii Zalety Wady 1. Energia wiatru nie powoduje zanieczyszczenia wymagaj stosowania akumulatorów rodowiska przyrodniczego, energii ze wzgldu na cykliczno energia wiatru jest bezpłatna, pracy, zapewnia nowe miejsca pracy mog stanowi zagroenie dla ptaków, (wytwarzanie urzdze elektrowni mog by ródłem nadmiernego hałasu, wiatrowych); farmy wiatrowe mog zakłóca walory estetyczne krajobrazu; 2. Energia słoneczna wszechobecno (ułatwiona lokalizacja, cykliczno dzienna i roczna mniejsze problemy z przesyłem energii) (konieczno magazynowania energii) zagospodarowanie odpadów z produkcji zmienna koncentracja i niskie natenie rolinnej (konieczno przeznaczania duych darmowa energia obszarów na elektrownie słoneczne) nie powoduje zanieczyszczenia rozproszenie (konieczno budowania rodowiska i nie pogłbia efektu luster i soczewek skupiajcych) cieplarnianego nie ma wpływu na bilans energetyczny Ziemi 3. Hydroenergetyka wiksza sprawno elektrowni wodnych Zbiorniki wodne i budowle pitrzce ni elektrowni konwencjonalnych, wod powoduj: nie powoduje zanieczyszcze zmiany warunków hydrogeologicznych rodowiska rzek, wielofunkcyjno zbiorników wodnych zmiany w ukształtowaniu koryt, wykorzystywanych w hydroenergetyce, zmiany warunków hydrogeologicznych sprzyja retencji wód, terenów przyległych do zbiorników, zakłócenia w yciu hydrobiologicznym, zmiany krajobrazu i uytkowania terenów oraz zagroenie dla dóbr przyrody i kultury. problemy zamulania zbiorników wodnych na rzekach (koszty) energia wody nie jest powszechnie dostpna 4. Energia pochodzca z biomasy 9

Zalety stało i pewno dostaw krajowych (wykorzystanie lokalnych zasobów) zapewnienie dochodu oraz tworzenie nowych miejsc pracy (aktywizacja ekonomiczna, przemysłowa i handlowa społecznoci wiejskich) ograniczenie emisji CO 2 (neutralno emisji i brak wpływu na efekt cieplarniany) decentralizacja produkcji energii (wysze bezpieczestwo energetyczne) Wady ryzyko zmniejszenia biorónorodnoci w przypadku wprowadzenia monokultur rolin energetycznych, wpływ na krajobraz monokultur rolin energetycznych, spalanie biopaliw powoduje powstawanie NO x, których koszty usuwania s wysze ni w przypadku duych zakładów energetycznych; 5. Energia geotermalna darmowa energia cieplna wntrza Ziemi, brak emisji gazów cieplarnianych i zakwaszajcych rodowisko. zasoby dostpne tylko na okrelonych obszarach, moliwo zakłócenia krenia wód podziemnych w wyniku wykonania wielu głbokich odwiertów badawczych, moliwo skaenia wód powierzchniowych (w sytuacji zrzutu wód zasolonych o podwyszonej temperaturze), emisja gazów z wód geotermalnych (siarkowodór, radon). Opracowano na podstawie: Lewandowski W.M., 2001: Proekologiczne ródła energii odnawialnej. Wyd. Naukowo-Techniczne; Projekt Programu Rozwoju AZE dla Województwa Lubelskiego. Tabela 2. Ocena jakociowa kosztów wytwarzania energii elektrycznej z rónych ródeł ródło energii Koszty Koszty Koszty Koszty paliwa ogółem inwestycyjne eksploatacji Woda b. niskie wysokie b. niskie adne Wgiel (blisko kopalni) niskie umiarkowane do niskie umiarkowane Wgiel (daleko od do wysokie umiarkowane umiarkowane do wysokie kopalni) Ropa naftowa wysokie niskie niskie wysokie Gaz ziemny umiarkowane niskie niskie do wysokie Energia jdrowa do wysokie wysokie umiarkowane niskie (reaktory termiczne) Energia geotermiczna niskie umiarkowane do niskie adne Energia wiatru wysokie wysokie b. niskie adne Energia słoneczna bardzo b. wysokie b. niskie adne wysokie Energia z biomasy niskie umiarkowane niskie umiarkowane ródło: Paska J., Sałek M., Surma T., 2005: Obecna rola i perspektywy zwikszenia udziału odnawialnych, ródeł energii w gospodarce energetycznej wiata. Energetyka nr 5. 10

V. Wnioski i rekomendacje V.1. Wnioski 1. Program Rozwoju Alternatywnych ródeł Energii dla Województwa Lubelskiego jest zgodny z Polityk Ekologiczn Pastwa i innymi krajowymi dokumentami strategicznymi o charakterze ekologicznym. Załoone cele oraz zapisy Programu w pełni nawizuj do konstytucyjnej idei zrównowaonego rozwoju, natomiast realizacja Programu pozwoli na wypełnianie midzynarodowych zobowiza Polski w dziedzinie ograniczania emisji zanieczyszcze atmosferycznych oraz przeciwdziałania zmianom klimatycznym. 2. Program jest spójny z dokumentami strategicznymi na poziomie regionalnym, w tym ze Strategi Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006-2020. 3. Głównym kierunkiem rozwoju OZE na terenie województwa lubelskiego bdzie wykorzystanie biomasy do produkcji energii cieplnej i elektrycznej oraz wytwarzania biopaliw. W dalszej perspektywie prognozuje si, w zalenoci od wyników szczegółowego rozpoznania, intensywne wykorzystanie zasobów geotermalnych. Zagospodarowanie energii słonecznej, wiatru oraz hydroenergii bdzie miało na Lubelszczynie znaczenie lokalne (głównie w gospodarstwach indywidualnych). 4. Pozytywne skutki realizacji Programu istotnie dominuj nad potencjalnymi oddziaływaniami negatywnymi. Spodziewane korzyci ekologiczne wdroenia Programu to: - zmniejszenie emisji zanieczyszcze do powietrza atmosferycznego (dwutlenek siarki, pyły, tlenek wgla), - zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych (dwutlenek wgla, podtlenek azotu, metan), - zmniejszenie zuycia nieodnawialnych paliw kopalnych, - zmniejszenie iloci deponowanych odpadów komunalnych i osadów ciekowych oraz odpadów z rolnictwa, lenictwa i przemysłu drzewnego (wykorzystanie energetyczne słomy moe prowadzi do zmniejszenia zuycia paliw kopalnych w przeliczeniu na wgiel kamienny o około 1 mln Mg rocznie, co odpowiada około 300-400 mln zł), 5. Realizacja Programu moe przyczyni si do stworzenia nowych miejsca pracy, szczególnie na obszarach wiejskich Lubelszczyzny. 6. Wdroenie Programu zapewni wiksz niezaleno i bezpieczestwo energetyczne Lubelszczyzny poprzez wykorzystanie lokalnych zasobów energetycznych. 7. W perspektywie krótkoterminowej wystpi wysokie koszty inwestycyjne przy stosunkowo niewielkich efektach ekologicznych, natomiast w dłuszym okresie czasu znacznie wzrosn efekty ekologiczne i jednoczenie, w wikszoci przypadków, nastpi zwrot poniesionych nakładów. 8. Realizacja Programu nie spowoduje znaczcych oddziaływa transgranicznych. 11

9. Potencjalne skutki negatywne wdroenia Programu zwizane s przede wszystkim z moliwoci niekorzystnego oddziaływania na biorónorodno regionu, w tym na obszary prawnie chronione oraz na zrónicowanie i walory estetyczne krajobrazu. Do najistotniejszych moliwych oddziaływa negatywnych naley zaliczy: - zwikszenie emisji tlenków azotu w przypadku wikszego wykorzystania biomasy, - obnienie biorónorodnoci w przypadku upowszechnienia si monokultur rolin energetycznych (uprawy wielkoobszarowe) lub wprowadzania na obszary cenne przyrodniczo obcych gatunków, - moliwo obnienia walorów estetycznych krajobrazu w wyniku zmian uytkowania gruntów (wielkoobszarowe monokultury rolin energetycznych) oraz budowy instalacji słucych do wykorzystania zasobów energii odnawialnej (np. wiatraki, tamy, elektrownie geotermalne). 10. Analiza porealizacyjna powinna by przygotowana po 5 latach od daty formalnego przyjcia Programu. Do monitorowania efektów realizacji Programu naley wykorzysta zestaw 26 wskaników zaproponowany w Programie. 11. Istotn rol w praktycznym długookresowym rozwoju OZE bd odgrywały czynniki polityczne oraz uwarunkowania ekonomiczno-prawne (koszty, podatki, regulacje prawne). V.2. Rekomendacje 1. Sugeruje si stworzenie regionalnej bazy danych o OZE na szczeblu wojewódzkim jako cz (moduł) istniejcych baz danych. Dobre rozpoznanie rozwoju OZE w regionie pozwoli na lepsze monitorowanie realizacji Programu oraz jego okresowe uzupełnianie i weryfikacj. 2. Wskazane jest podanie wartoci wyjciowych 26 wskaników monitorowania efektów realizacji Programu ze wzgldu na konieczno dokonywania porówna. Jako rok bazowy proponuje si przyj rok 2005. 3. Proponuje si uwzgldnianie zagadnie rozwoju OZE w dokumentach gminnych, w tym przede wszystkim w studiach uwarunkowa i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego (np. przeznaczanie terenów pod wieloletnie uprawy energetyczne, lokalizacja obiektów i urzdze OZE) oraz planach zaopatrzenia w energi elektryczn i ciepln. Problematyka OZE powinna by take ujmowana, w miar moliwoci, w dokumentach powiatowych. 4. Planowanie i realizacja przedsiwzi z zakresu OZE mogcych negatywnie wpływa na obszary cenne przyrodniczo powinna by poprzedzona przeprowadzeniem postpowania w sprawie oceny oddziaływania na rodowisko. Sugestia ta dotyczy take projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Taki tok postpowania ma szczególne znaczenie w kontekcie 12

zachowania integralnoci obszarów chronionych, w tym obiektów Natura 2000 w województwie lubelskim. Trzeba podkreli, i w Programie zilustrowano na odpowiednich mapach rozmieszczenie wszystkich obszarów chronionych w województwie istniejcych i planowanych. 5. W Programie warto wskaza wszystkie waniejsze sposoby i ródła finansowania przedsiwzi z zakresu rozwoju odnawialnych ródeł energii (np. partnerstwo publiczno-prywatne, fundusze zagraniczne poza funduszami Unii Europejskiej). 13