PLONOWANIE ŻYTA, PSZENICY I ZIEMNIAKÓW W ZALEŻNOŚCI OD WIELOLETNIEGO ZRÓŻNICOWANEGO NAWOŻENIA I ZMIANOWANIA CZĘŚĆ I. ŻYTO

ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE T. X L N R 1 S. 191-201 W ARSZAW A 1989 STANISŁAW MERCIK PLONOWANIE ŻYTA, PSZENICY I ZIEMNIAKÓW W ZALEŻNOŚCI OD WIELOLETNIEGO ZRÓŻNICOWANEGO NAWOŻENIA I ZMIANOWANIA CZĘŚĆ I. ŻYTO Katedra Chemii Rolnej SGGW -AR w W arszawie WSTĘP Żyto jest najbardziej ze zbóż odporne na choroby, nicienie oraz zachwaszczenie, a tym samym jest gatunkiem najlepiej znoszącym ujemne skutki uprawy w monokulturze. Wskazują na to m.in. wyniki uprawy żyta w monokulturze od 110 lat w Halle NRD [3] oraz od 63 lat w Skierniewicach [1]. Jednakże można przypuszczać, że działanie poszczególnych składników pokarmowych i obornika nie będzie jednakowe przy uprawie żyta w monokulturze i w zmianowaniu. Przypuszczenia te były powodem zestawienia wyników wieloletnich doświadczeń nawozowych z żytem prowadzonych na Polu Doświadczalnym SGGW-AR w Skierniewicach oraz dokonania syntezy tych zestawień. METODYKA BAD AŃ Na Polu Doświadczalnym SGGW-AR w Skierniewicach prowadzone są trwałe doświadczenia nawozowe nieprzerwanie od 1923 r. W doświadczeniach tych żyto, pszenicę i ziemniaki uprawia się w następujących zmianowaniach : w zmianowaniu 5-polowym (ziemniaki na oborniku 30 t na ha, jęczmień z wsiewką koniczyny, koniczyna czerwona, pszenica ozima, żyto) pole E, w zmianowaniu dowolnym bez obornika i bez roślin motylkowych pole A, w monokulturze (żyto i ziemniaki od 1923 r. i pszenica ozima od 1976 r.) pole D. W zmianowaniach tych uprawiano te same odmiany, prowadzono jednakowe zabiegi agrotechniczne, a nawozy mineralne stosowano wszędzie według schematu, nie zmienianego od 1923 r. Schemat ten jest na-

192 S. M ercik T ab ela 1 Najważniejsze właściwości fizykochemiczne gleb w zależności od wieloletniego nawożenia i zmianowania przy uprawie żyta Most important physico-chemical properties of soils depending on the many-year fertilization and crop rotation in the rye cultivation Nawożenie od 1923 r. Fertilization since 1923 Zmianowanie* Crop rotation Ca NPK NPK CaPK (PK) CaPN (PN) CaKN (KN) Ca (0) C a + obornik Ca+farmyard manure ph w KC1 -- ph in KCl E 5,25 4,20 5,40 5,20 4,85 5,30 A 5,85 4,00 4,65 4,05 4,10 4,60 D 6,10 4,35 6,10 5,50 1 5,55 6,15 6,25 % próchnicy -- % of humus E 1,56 1,59 1,60 1,56 1,50 1,55 j A 1,06 1,01 0,92 1,01 1,07 0,95 D 1,17 1,07 0,97 1,13 1,08 1,14 1,54 mg N w 100 g gleby mg N per 100 g of soil E 7,00 6,56 5,86 7,00 7,00 4,81 j A 5,67 6,91 3,49 4,92 4,20 3,15 I D 4,20 5,25 3,50 4,90 5,16 3,85 j 5,51 mg F* w 100 g gleby mg P per 100 g of soil E 6,3 5,0 6,0 5,3 1 2,9 2,1 A 8,7 7,8 ' 9,3 8,1! 1,7 2,3 D 6,7 4,8 7,6 5,0 1 1,4 2,4 5,0 mg К w 100 g gleby mg IC per 100 g of soil E 10,9 10,2 13,5 5,4 12,5 5,6 A 11,6 9,8 12,5 3,3 11,7 3,4 D 8,2 8,2 11,3 3,6 10,4 3,9 20,2 a E zmianowanie 5-polo we z obornikiem i rośliną motylkową nie wapnowano, tylko NPK 5-field crop rotation including farmyard manure and a leguminous crop only NPK unlimed A zmianowanie dowolne bez obornika i bez roślin motylkowych wapnowano, tylko CaNPK arbitrary crop rotation without farmyard manure nor leguminous crops only CaNPK limed j D monokultura nie wapnowano, tylko NPK monoculture only NPK unlimed I stępujący: Ca, CaNPK, NPK, CaPK, CaPN, CaKN lub O, CaNPK, NPK, PK, PN, KN (tab. 1). Dawki nawozów mineralnych były jednak różne w czterech dłuższych okresach (tab. 2), a więc najniższe w latach czterdziestych i pięćdziesiątych (30 kg N, 13,1 kg P i 24,9 kg К да 1 ha), a najwyższe od 1976 r. (90 kg N, 26,2 kg P i 91,3 kg К na 1 ha). Wapno

P lon żyta zależnie od naw ożenia gleby 193 T abela 2 Plony ziarna żyta (t/ha) w zależności od zmianowania przy pełnym nawożeniu mineralnym. Średnie z 4 lat Rye grain yields (t/ha) depending on crop rotation at a full mineral fertilization Means for 4 years Lata Years Zmianowanie Crop rotation (tab. 1) Nawożenie Fertilization (kg/ha) E 1 A D N 1 p 1 к i 1926-1929 i 2,56 2,34 i 2,01 50 1 21,8 1 66,4 1947-1950 2,69 2,46 j 1,95 30 j 13,1 24,9 1968-1972 j 3,23 3,49! 2,61 i 60! 20,9 I 59,8 1983-1986 4,18 i1 4,24 3,86 1 90 i 26,2 91,3 stosowano we wszystkich zmianowaniach со 4-5 lat w dawkach obliczonych według pojedynczej kwasowości hydrolitycznej przeważnie 1,6 t CaO na 1 ha. Doświadczenia te prowadzone są na glebie płowej o składzie granulometrycznym piasku gliniastego (15% części spławialnych) w warstwie ornej i gliny lekkiej (23% części spławialnych) zalegającej poniżej 40 cm. Bardziej szczegółową charakterystykę tych doświadczeń oraz inne w y niki nie zamieszczone w niniejszym opracowaniu podano w pracach [1, 2, 4, 5]. W pierwszej części niniejszego opracowania podano zmiany najważniejszych właściwości fizykochemicznych gleb po 63 latach trwania doświadczeń na polach, gdzie uprawiano żyto, plony żyta w tych 4 okresach badań, w których stosowano różne dawki N, P i K, oraz syntezę zależności plonów żyta od warunków klimatycznych w latach 1976-1986. W latach tych na wszystkich polach stosowano jednakowe dawki nawozów i uprawiano jedną odmianę żyta (Dańkowskie Złote). OMÓWIENIE WYNIKÓW W ŁAŚCIW OŚCI FIZYKOCHEM ICZNE GLEB Wieloletnie zróżnicowane nawożenie mineralne, organiczne i zmianowanie bardzo silnie wpływało na najważniejsze cechy żyzności gleb. Wartość ph gleby na poletkach wapnowanych co 4 lata waha się w granicach 5,2-6,5, głównie w zależności od tego, który to jest rok po zwapnowaniu (tab. 1). Na poletkach nie wapnowanych ph gleby waha się w granicach 4,0-4,4. Należy zaznaczyć, że poletka te były czterokrotnie wapnowane w czasie 60 lat dawką o 50% niższą niż poletka systematycznie wapnowane. Gleba na poletkach nawożonych azotem jest bardziej kwaśna niż gleba nie nawożona tym składnikiem. 13 R oczniki G leboznaw cze 1/89

194 S. Mercik Zawartość próchnicy w glebie jest znacznie większa na polach o zmianowaniu 5-polowym z obornikiem i rośliną motylkową (1,5-1,60%) niż w pozostałych dwóch zmianowaniach bez obornika i bez roślin motylkowych (0,92-1,14%), tabela 1. Najmniejszą zawartość próchnicy w glebie stwierdzono na polach A i D, na tych poletkach, na których plony części nadziemnych i resztek pożniwnych były najniższe. Coroczne stosowanie obornika (20 t na ha) na polu D zwiększyło o około 0,4% zawartość próchnicy w porównaniu z obiektami nie nawożonymi obornikiem lub nawożonymi nawozami mineralnymi. Przyrost ten jest jednak niewielki w porównaniu z węglem organicznym wprowadzanym do gleby z obornikiem w ciągu 63 lat. Wskazuje to, że mineralizacja materii organicznej obornika była bardzo duża. Jeżeli uwzględni się ilość С organicznego wprowadzonego z obornikiem w ciągu 63 lat (157 t/ha) oraz różnice w zawartości С organicznego na poletkach bez obornika (kombinacja Ca) i z obornikiem (Ca + obornik), to współczynnik humifikacji wynosi zaledwie 7,6%. Zawartość azotu dostępnego w glebie, oznaczonego metodą Cornfielda, zależała od nawożenia tym składnikiem oraz od nawożenia obornikiem i uprawy rośliny motylkowej (tab. 1). Wyraźnie więcej azotu stwierdzono w glebie przy uprawie roślin w zmianowaniu 5-polowym z obornikiem i rośliną motylkową niż na pozostałych dwóch polach bez obornika i bez motylkowych. Na wszystkich polach było również mniej azotu w glebie na obiektach nie nawożonych tym składnikiem (CaPK) niż na nawożonych (CaNPK). Zawartość fosforu dostępnego, oznaczonego metodą Egnera-Riehma, jest znacznie mniejsza w glebie obiektów nie nawożonych tym składnikiem (CaNK) niż przy pełnym nawożeniu mineralnym (CaNPK). Zmianowanie oraz nawożenie obornikiem nie wywierało znaczącego wpływu na ilość fosforu w glebie (tab. 1). Zawartość potasu dostępnego, oznaczonego metodą Egnera-Riehma, jest znacznie większa w glebie obiektów z pełnym nawożeniem mineralnym (CaNPK) niż na obiektach nie nawożonych tym składnikiem (CaNP). Jest ona również nieco większa na polu ze zmianowaniem 5-polowym niż na pozostałych polach. Bardzo wysoką zawartość potasu w glebie stwierdza się na kombinacjach nawożonych wyłącznie obornikiem (tab. 1). W PŁYW ZM IANOW ANIA NA PLONOW ANIE ŻYTA Nie stwierdzono zasadniczych różnic w plonach żyta nawożonego wszystkimi składnikami pokarmowymi (CaNPK) i uprawianego na polach ze zmianowaniem dowolnym bez obornika i bez rośliny motylkowej (A) a uprawianego na polach o zmianowaniu 5-polowym (pole E),

Plon żyta zależnie od naw ożenia gleby 195 gdzie żyto wysiewa się w piątym roku po oborniku i w drugim roku po roślinie motylkowej (tab. 2). Wynika z tego, że następcze działanie obornika po pięciu latach i koniczyny po dwu latach, pomimo nakładającego się efektu jego działania przez 60 lat, było bardzo małe. Niewielki efekt następczego działania obornika i rośliny motylkowej ujawnił się tylko w tych latach (do 1960), w których stosowano niewystarczające dla żyta dawki nawozów mineralnych (30-50 kg N, 13,1-21,8 kg P i 24,9-66,4 kg К na 1 ha). Plony żyta uprawianego w monokulturze utrzymywały się przez cały okres trwania doświadczeń na niższym poziomie (o 10-30%) niż przy zmianowaniu dowolnym. Nie obserwuje się jednak narastającego spadku plonów żyta uprawianego w monokulturze w porównaniu z plonem żyta uprawianego w pozostałych zmianowaniach. Wynika z tego, że ani choroby, ani nematody nie wywierały większego wpływu na plonowanie żyta uprawianego w monokulturze. Rozpatrując wyniki średnie z ostatnich 11 lat (1976-1986) i średnie ze wszystkich kombinacji nawożenia mineralnego (tab. 4), można stwierdzić, że najniższe plony żyta uzyskuje się przy uprawie w monokulturze (2,5 t/ha), istotnie wyższe w zmianowaniu dowolnym (3,0 t/ha), a najwyższe w zmianowaniu 5-polowym (3,3 t/ha). D Z IA Ł A N IE N, P, К I Ca NA PLONY ŻYTA W O DSTĘPACH 20-LETNICH Plony żyta na poletkach nie wapnowanych (NPK), na których ph gleby utrzymywało się na poziomie 4,0-4,5, były podobne jak na obiektach wapnowanych przy ph 5,5-6,5 (tab. 3 i 4). Nie stwierdzono w y raźnych różnic w plonach żyta uprawianego na poletkach wapnowanych i nie wapnowanych przy żadnym ze stosowanych zmianowań oraz w żadnym okresie. Działanie azotu było duże na wszystkich polach i wzrastało w miarę upływu lat (tab. 3 i 4). Względny spadek plonów żyta na obiektach bez nawożenia azotem był jednak większy przy uprawie w monokulturze i w zmianowaniu dowolnym niż przy uprawie w zmianowaniu 5-polowym (tab. 3). W ostatnich kilkunastu latach badań (1976-1986) plony żyta były większe przy nawożeniu CaNPK niż przy nawożeniu CaPK o 150% przy uprawie w monokulturze, o 125% w zmianowaniu dowolnym i tylko o 55% przy uprawie w zmianowaniu 5-polowym (tab. 4). Działanie fosforu również uzależnione było od zmianowania oraz od tego, w jakich latach badano to działanie (tab. 3 i 4). Przy uprawie żyta w monokulturze stwierdzono znaczne różnice w plonach na poletkach bez fosforu i z fosforem już w latach dwudziestych. Z biegiem lat różnice te były coraz większe. W pozostałych zmianowaniach różnice w plonach przy nawożeniu CaNPK i CaNK jeszcze po 30 latach badań

196 S. M ercik Tabela 3 Względne plony żyta w różnych okresach przy nawożeniu NPK, CaPK (PK), CaNK (NK) lub CaNP (NP). Za 100 przyjęto plony na CaNPK przy zmianowaniu E i D oraz NPK przy zmianowaniu A Relative rye yields in various periods at the NPK, CaPK (PK), CaN К (NK) or CaNP (NP) fertilization. Yields at CaNPK E and D crop rotations and at NPK in A crop rotation have been assumed to 100 Zmianowanie (tab. 1) Lata Years Crop rotation (Tab. 1) 1926-1929 1947-1950 1968-1972 1983-1986 NPK działanie wapna NPK calcium effect E 97 95 112 97 A 102 103 104 97 D 104 86 101 104 CaPK (PK) działanie azotu CaPK (PK) nitrogen effect E 100 85 79 62 A 75 70 48 49 D 77 67 50 46 CaNK (NK) działanie fosforu CaNK (NK) phosphorus effect E 97 89 82 77 A 97 89 85 68 D 79 79 74 64 CaNP (NP) działanie potasu CaNP (NP) potassium effect E 94 92 98 92 A 96 111 85 83 D 91 94 79 77 T ab ela 4 Plony ziarna żyta w t/ha (średnie z 11 lat 1976-1986) w zależności od wieloletniego nawożenia i zmianowania Rye grain yields in t/ha (means for 11 years 1976-1986) depending on the many-year fertilization and crop rotation Zmianowanie Crop rotation (Tab. 1) Nawożenie Fertilization CaNPK NPK CaPK (PK) CaPN (PN) CaKN (KN) Ca (0) Średnie Means E 4,20 4,14 2,67 3,73 2,92 2,25 3,32 A 4,09 4,09 1.81 3,36 3,03 1,53 2,98 D 3,73 3,81 1,53 2,61 2,01 1.47 2,53 Średnie 4,01 4,01 2,01 I 3,23 2,65 1,75 Means i NIR - LSD dla: nawożenia, zmianowania, współdziałania for: fertilization, crop rotation, interaction 5% 0,220 0,168 0,353 1% 0,357 0,243 0,464 F emp. 176,3** Uï OO OO 4,00*

Plon żyta zależnie od naw ożenia gleby 197 nie przekraczały 11%. W ostatnich 11 latach nawożenie fosforem zwiększało plony przy zmianowaniu dowolnym i 5-polowym o 35-45%, a przy uprawie żyta w monokulturze aż o 85%. Z badanych składników pokarmowych potas najmniej wpływał na plonowanie żyta. Jeszcze po 30 latach trwania doświadczeń nie stwierdzono większych różnic między plonami z poletek nawożonych i nie nawożonych potasem (tab. 3). Po upływie tego czasu obserwowano spadek względnych plonów na poletkach bez potasu. Spadek ten był największy przy uprawie żyta w monokulturze. W ostatnich kilkunastu latach (1976-1986) nawozy potasowe zwiększały plony żyta o 43% przy uprawie w monokulturze, o 2 1% w zmianowaniu dowolnym i tylko o 13% w zmianowaniu 5-polowym (tab. 4). Rozpatrując wyniki średnie ze wszystkich zmianowań z lat 1976-1986 można wnioskować, że wapnowanie nie wpływało na plonowanie, nawożenie azotem zwiększało plony o 100%, nawożenie fosforem o 50%, a nawożenie potasem tylko o 25% (tab. 4). ZALEŻNOŚĆ PLONOWANIA OD NIEKTÓRYCH CZYNNIKÓW KLIMATYCZNYCH Zależności takie obliczano tylko za lata 1976-1986, kiedy to na wszystkich polach stosowano jednakowe dawki i formy nawozów mineralnych oraz uprawiano jednakową odmianę żyta. Obliczano współczynniki korelacji i współczynniki regresji między otrzymanymi wynikami z doświadczeń polowych z żytem a następującymi czynnikami klimatycznymi: x x temperaturą powietrza średnią z okresu kwiecień czerwiec, x2 nasłonecznieniem średnim w okresie kwiecień czerwiec, æ3 ilością opadów w okresie kwiecień czerwiec, x 4 ilością opadów, sumą z okresu styczeń czerwiec. Wydawało się, że te czynniki klimatyczne najbardziej będą oddziaływać na wyniki doświadczeń z żytem. Przypuszczenia takie były tym bardziej uzasadnione, że czynniki te były bardzo zróżnicowane w ostatnich 11 latach. Na przykład średnia temperatura powietrza wahała się w poszczególnych latach od 12,1 do 17,0 C, nasłonecznienie od 440-720 h, opady w okresie kwiecień czerwiec od 85 do 175 mm, a opady w okresie styczeń czerwiec od 160 do 270 mm. Obliczone współczynniki korelacji wskazują jednak (tab. 5), że przy żadnym zmianowaniu plony żyta nie były w istotny sposób uzależnione od podanych czynników klimatycznych. Wartości współczynników korelacji liniowej (ryx) są bardzo małe i nieistotne. Nieistotne okazały się również współczynniki korelacji między zwyżką plonów wywołaną nawożeniem azotowym, fosforem i potasem a podanymi czynnikami klimatycznymi. Z tego powodu wartości tych nie zamieszczano w tabelach.

I 1 98 S. Mercik T abela 5 Wartości współczynników korelacji liniowej (ryx) oraz standaryzowanego cząstkowego współczynnika regresji (byx) dla zależności plonu żyta od niektórych zmiennych klimatycznych w latach 1976-1986 Values of! inear correlation coefficients (ryx) and of standardized fragmentary regression coefficient (byx) for the dependence of rye yields on some variable climatic factors in the period 1976-1986 Warunki ki ima tyczne Climatic conditions E Dla zmianowań (tab. 1) ryx for crop rotations A D E Dla zmianowań (tab. 1) byx for crop rotations A D 0,12 0,29-0,00 0,09 1Współczynnik determinacji D % I Determination coefficient D % 0,03 0,06 0,01 0,15 0,01 0,04 0,07 0,12-0,5 6 j -0,5 5 + 0,73* 1 +0,39 + 0,15-0,0 8 + 0,50 j +0,61 13,9 j 9,6-0,6 0 + 0,44 - i - 0,04 + 0,57 9,8 a'j ^ temperatura w C średnia z okresu kwiecień-czerwiec ' temperature in C mean for April-June I,v2 nasłonecznienie w h średnie z okresu kwiecień-czerwiec insolation in h mean for April-June л'з --- opady w mm suma za kwiecień-czerwiec j rainfalls in mm sum for April-June j.v4 ^opady w mm suma za styczeń-czerwiec j precipitation in mm sum for January-June Wartości standaryzowannych cząstkowych współczynników regresji (byx) są również niskie i przeważnie nieistotne (tab. 5). Można jednak zaobserwować, że współczynniki regresji przybierają wartość ujemną dla temperatury powietrza i wartość dodatnią dla pozostałych czynników klimatycznych. Wynika z tego, że w miarę wzrostu temperatury plony malały, a w miarę wzrostu nasłonecznienia i opadów plony wzrastały. O tym, jak mała była zależność plonów od badanych czynników klimatycznych świadczą również obliczone współczynniki determinacji. Współczynniki te wykazują, że plony żyta uprawianego w monokulturze i w zmianowaniu dowolnym determinowane były czynnikami klimatycznyci tylko w 10%. Nieco większy wpływ wywierał przebieg pogody na plonowanie żyta w zmianowaniu 5-polowym. Współczynnik determinacji wynosił wtedy 20%. WNIOSKI Wyniki doświadczeń z żytem uprawianym przy zróżnicowanym zmianowaniu i nawożeniu od 1923 r. pozwalają na sformułowanie następujących uogólnień:

Plon żyta zależnie od naw ożenia gleby 199 1. Stwierdza się znacznie więcej dostępnych form azotu, fosforu i potasu w glebie na obiektach nawożonych niż nie nawożonych tymi składnikami. Na kombinacjach wapnowanych co 4 lata ph utrzymuje się na poziomie 5,2-6,2, a na nie wapnowanych 4,0-4,6. Plony żyta na tych obiektach były zbliżone. 2. Zawartość próchnicy w glebie jest wyraźnie większa na polach w zmianowaniu 5-polowym z obornikiem i rośliną motylkową niż na polach, gdzie nie stosowano ani obornika, ani nie uprawiano roślin motylkowych. Coroczne stosowanie obornika przy uprawie żyta w monokulturze zwiększało zawartość próchnicy, jednakże tylko 8% wprowadzonego węgla organicznego uległo humifikacji. 3. Otrzymano podobne plony żyta w zmianowaniu dowolnym bez obornika i bez roślin motylkowych, jak w zmianowaniu 5-polowym w piątym roku po oborniku i w drugim roku po motylkowych. Żyto uprawiane w monokulturze plonowało gorzej o 10-30%. 4. Z badanych składników pokarmowych (N, P, K) najbardziej i najszybciej ograniczał plonowanie niedobór azotu (przy nawożeniu CaPK), a najmniej i najpóźniej niedobór potasu (CaNP). Największy efekt nawożenia azotem, fosforem i potasem otrzymano przy uprawie żyta w monokulturze, a najmniejszy przy uprawie żyta w zmianowaniu 5-polowym. 5. Nie otrzymano istotnych współzależności między plonowaniem żyta i działaniem składników pokarmowych a takimi czynnikami klimatycznymi, jak temperatura, nasłonecznienie i opady. LITERATURA [1] Góralski K., Mer ci к S., G u t у ń s к а В. T rw ałe dośw iadczenia naw o zow e w Skierniew icach. Rocz. Nauk Roi. 1978, A. 103, 2 s. 111-130. [2] Kłosowski W., M e г с i к S. W pływ w ieloletniego stosow ania obornika, w apnow ania, naw ożenia potasem i zmiarkowania na niektóre w łaściw ości fizyczne i fizykochem iczne gleby. Rocz. Glebozn. 1980 31 2 s. 53-64. [3] Kiste H. J. 100 Jahre Ewigerroggenbau. Kongress und Tagungsberichte der M artin-l uther-u niversität. H alle-w ittenberg 1979. [4] Mercik S. W pływ sześćdziesięcioletniego naw ożenia m ineralnego, obornika i zm ianowania na plonow anie roślin. 60 lat statystycznych dośw iadczeń naw o zow ych na Polu D ośw iadczalnym SGGW -AR w Skierniew icach. Symp. Nauk. 31 V - 1 VI 1984 s. 10-32. [5] Mercik S., Nemeth K. E ffect of 60-year N, P, К and Ca fertilization on EUF-nutrient fractions in the soil and on yield of rye and potato crops. Plant and Soil 1985, 83 s. 151-159.

200 S. M ercik с. МЕРЦИК УРОЖАИ РЖИ, ПШЕНИЦЫ И КАРТОФЕЛЯ В ЗАВИСИМОСТИ ОТ МНОГОЛЕТНЕГО УДОБРЕНИЯ И СЕВООБОРОТА. Ч. I. РОЖЬ Кафедра агрохимии Варшавской селькохозяйственной академии Р езю м е На опытном поле Варшавской сельскохозяйственной академии в Скерневицах с 1923 г. проводится непрерывно постоянный удобрительный опыт, в котором рожь возделывается в 5-польном севообороте со стойловым навозом и бобовой культурой, в произвольном севообороте без стойлового навоза и бобовых, а также в монокультуре. На всех полях примеятся одинаковые виды минеральных удобрений в соответствии со схемой: CaNPK, NPK, СаРК (или PK), CaPN (PN), CaKN (KN) и Ca (0). Спустя 63 лет продолжительности опытов установлено заметно высшее количество гумуса в почвах на поле с 5-польным севооборотом, чем в остальных севообротах. Только 8% органического С внесемого со стойллвым навозом в монокультуре ржи подверглось гумификации. Азотное, фосфорное и калийное удобрение значительно повышало содержание соответствующих элементов в почве в доступной растениям форме. Были получены сходные урожаи ржи возделываемой в 5-польном и произвольном севообороте. Рожь в монокультуре давала на 10-30% меньшие урожаи. Сходные урожаи были получены также на известкованных (при ph 5,2-6,2) и неизвестковаццых (при ph 4,0^,5) делянках. Среди исследуемых питательных элементов (N, Р, К) наиболее сильно и скоро ограничивала урожаи недостаток азота (при удобрении СаРК), а наиболее слабо и поздно недостаток калия (CaNP). Самый сильный эффект удобрения NPK был получен в монокультуре ржи, а самый слабый в возделывании ржи в 5-польном севообороте. Не установлено существенных взаимозависимостей между урожаем ржи и действием питательных элементов с одной стороны и важнейшими климатическими условиями, такими как температура воздуха, инсоляция и осадки с другой. S. M ERCIK YIELDING OF RYE, WHEAT AND POTATOES DEPENDING ON THE M ANY-YEAR FERTILIZATION AND CROP ROTATION. PART I. RYE D epartm ent of A gricultural Chem istry A gricultural U niversity of W arsaw Summary A perm anent fertilizing experim ent is being carried out uninterruptedly since 1923 on an experim ental field at Skierniew ice, in w hich w inter rye is cultivated w ithin 5-field crop rotation including m anuring and legum inous crop, in arbitrary crop rotation w ithout m anure and legum inous crop as w ell as in m onoculture. On all fields equal rates and form s of m ineral fertilizers in accordance w ith the scheme: CaNPK, NPK, CaPK (or PK), CaKN (KN) and Ca (O) are applied. A fter 63 years of the experim ent the soil contained distinctly more humus on the field w ith 5-field crop rotation than in the rem aining crop rotations. Only

Plon żyta zależnie od naw ożenia gleby 2 0 1 8 /o of organic С brought into soil w ith farm yard m anure in the rye cultivation underw ent hum ification. The nitrogen, phosphorus and potassium fertilization led to a considerable increase of th e am ount of the above elem ents in available form in the soil Sim ilar yields of rye cultivated w ith in the 5-field crop rotation and in th e arbitrary crop rotation w ere obtained. Rye in m onoculture gave by 10-30 /o low er yields. Sim ilar yields w ere obtained also on lim ed plots (at ph 5.2-6.2) and on, unlim ed plots (at ph 4.0-4.5). Am ong the nutrients tested (N, P, K) th e yields of rye decreased m ost distinctly and sooner at the nitrogen deficiency (at the Ca PK fertilization) w h ile m ost w eakly and late at th e potassium deficiency (CaNP). The most pronounced NPK fertilization effect occurred in th e rye m onoculture and the slighest one in the rye cultivation w ithin the 5-field crop rotation. No significant relationships betw een the yielding of rye and th e effect of nutrients on th e one hand and the basic clim atic conditions, such as tem perature, insolation and precipitation sum w ere observed. Prof. dr S. Mercik Praca wpłynęła do redakcji w grudniu 1987 r. Katedra Chemii Rolniczej SGGW -AR w W arszawie 02-528 W arszawa, Rakowiecka 26130