Natura 2000 Powiązania ekologiczne a funkcjonowanie zbiornika Robert Gwiazda Instytut Ochrony Przyrody PAN Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka
Funkcje zbiornika zaopatrzenie w wodę ochrona przeciwpowodziowa zwiększenie przepływów w okresie suszy gospodarka rybacka rekreacja ochrona przyrody 2
Zbiornik Goczałkowicki Zbiornik Goczałkowicki Rok powstania 1955 Powierzchnia - 3200 ha Objętość 165,6 mln m 3 Średnia głębokość 5,2 m Powierzchnia zajęta przez roślinność szuwarową (dane ZiZoZap). 3
Obszar Natura 2000 Zbiornik Goczałkowicki Ujście Wisły i Bajerki (PLH 240039) Obszar ostoi stanowi miejsce występowania gatunków zwierząt związanych ze środowiskiem wodnym i wodno-błotnym wymienionych w Zał. II Dyrektywy Siedliskowej. Stwierdzono tu piskorza, różankę, kumaka nizinnego, traszkę grzebieniastą, wydrę i bobra. Do cennych walorów przyrodniczych tego terenu zaliczyć należy rzadko występujące w Polsce fitocenozy z udziałem salwinii pływającej i żabiścieku pływającego. 4
Stanowiska gatunków zwierząt na Zb. Goczałkowickim z Zał. II DS Waloryzacja (2006) ZiZoZap (2010-11) Piskorz + 1 Różanka + 1 Traszka grzebieniasta 0 1 Kumak nizinny 4 6 Bóbr + 11 Wydra? 5 5
Obszar Natura 2000 Dolina Górnej Wisły (PLB 240001) W obszarze występuje cn. 29 gatunków ptaków z Zał. I Dyrektywy Ptasiej, 8 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej następujących gatunków ptaków: bączek, bąk, dzierzba czarnoczelna, mewa czarnogłowa, rybitwa białowąsa, rybitwa rzeczna, rybitwa czarna, szablodziób, ślepowron, cyranka, czernica, kokoszka, krakwa, krwawodziób, perkoz dwuczuby, płaskonos, sieweczka rzeczna, śmieszka, zausznik. 6
Liczebność lęgowych gatunków wodno-błotnych na Zb. Goczałkowickim z Zał. I DP Gatunki związane z zaroślami szuwarowymi: Waloryzacja (2006) ZiZoZap (2011-12) Bączek 0-3 (?) 0 Bąk 0-4 0 Czapla purpurowa 0-5 0 Błotniak stawowy 1-6 0 Kropiatka 0-10 0 Zielonka 0-6 0 7
Liczebność lęgowych gatunków wodno-błotnych na Zb. Goczałkowickim z Zał. I DP Gatunki związane z roślinami o liściach pływających: Waloryzacja (2006) ZiZoZap (2011-12) Rybitwa białowąsa 0-400 0 Rybitwa czarna 0-170 0 Gatunki związane z innymi środowiskami: Waloryzacja (2006) ZiZoZap (2011-12) Mewa czarnogłowa 0-4 0-2 Rybitwa rzeczna 0-360 220-320 Szablodziób 0-2 0 Zimorodek 0-7 0 8
Liczebność (os.) I II III IV V VI VII VIII IX X XI pp (m) Liczebność ptaków a poziom piętrzenia zbiornika 255 254,8 254,6 254,4 254,2 2011 2012 254 253,8 15000 10000 5000 2011 2012 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Miesiące 9
07.01 25.01 25.02 10.03 19.03 30.03 10.04 18.04 28.04 17.05 15.06 28.06 18.07 7.08 16.08 03.09 14.09 25.09 10.10 18.10 30.10 10.11 N (os) 16.01 27.02 09.03 26.03 06.04 22.04 07.05 30.05 28.06 05.08 12.08 24.08 10.09 25.09 05.10 13.10 27.10 10.11 20.11 14.12 N (os.) Struktura gatunkowa i liczebność zgrupowań ptaków wodnych 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 INNE MEWY KRZYŻÓWKA GĘSI PERKOZ DWUCZUBY 2011 KORMORAN 2000 0 Terminy 18000 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 INNE MEWY KRZYŻÓWKA GĘSI PERKOZ DWUCZUBY KORMORAN 2012 Terminy 10
Liczebność wybranych gatunków ptaków wodnych Czernica Cyraneczka 1000 2500 800 2000 600 400 200 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 2011 2012 1500 1000 500 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 2011 2012 Czajka Batalion 350 120 300 250 200 150 100 50 2011 2012 100 80 60 40 20 2011 2012 0 0 11
07.01 25.01 25.02 10.03 19.03 30.03 10.04 18.04 28.04 17.05 15.06 28.06 18.07 2.08 12.08 29.08 10.09 18.09 28.09 10.10 18.10 30.10 10.11 25.11 5.12 Udział 16.01 27.02 09.03 26.03 06.04 22.04 07.05 30.05 28.06 05.08 12.08 24.08 10.09 25.09 05.10 13.10 27.10 10.11 20.11 14.12 Udział Udział ptaków wodnych w poszczególnych częściach zbiornika 2011 100% 80% 60% 40% 20% Cofka Brzeg S Brzeg N 0% Terminy Ploso 2012 100% 80% Cofka 60% 40% 20% 0% Terminy Brzeg S Brzeg N Ploso 12
pp (m) Szacunkowe straty w lęgach ptaków wodnych w wyniku zalania gniazd w 2012 r. Perkoz dwuczuby <1% Krzyżówka ok. 10% Śmieszka cn. 25% Rybitwa rzeczna cn. 20% 255 254,9 254,8 254,7 254,6 2011 2012 254,5 254,4 5 20 5 20 5 20 IV V VI 13
Ptaki a rekreacja na zbiorniku Uprawianie żeglarstwa i kitesurfingu w miejscach rozrodu ptaków w okresie IV-VIII jest niewskazane. Wędkarstwo powinno być prowadzone w sposób mający jak najmniejszy wpływ na ptaki w okresie lęgowym (IV-VIII). X X 14
Oddziaływanie ptaków wodnych na ekosystem Pokarm Odchody 15
Konsumpcja (t) Ptaki a ryby Biomasa ryb zjedzonych przez populację kormorana i perkoza dwuczubego na Zb. Goczałkowickim - ok. 103 t z czego ok. 45 t ze zbiornika (14 kg ha -1 ). Biomasa ryb zjedzonych przez ptaki: Jez. Łuknajno - 10 kg ha -1, Jez. Mikołajskie - 15 kg ha -1 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Miesiące 16
Ptaki i biomanipulacja W pokarmie ptaków rybożernych występuje leszcz i płoć, które powinny być usuwane ze zbiornika. Rybitwa rzeczna (2011-2012) Okoniowate 29% Karpiowate 35% Leszcz 24% Płoć 12% Karpiowate 4% Kormoran (2000-2005) Szczupak 1% Okoniowate 22% Leszcz 2% Płoć 9% Karp 61% Krąp 1% 17
P tot (kg) N tot (kg) Ptaki a jakość wody Zgrupowania ptaków dostarczyły do zbiornika ok. 0,37 kg ha -1 P ogólnego (ok. 1170 kg). Zgrupowania ptaków dostarczyły do zbiornika ok. 0,96 kg ha -1 N ogólnego (ok. 3070 kg). 250 1000 200 800 150 MEWY KRZYŻÓWKA 600 MEWY KRZYŻÓWKA 100 GĘSI KORMORAN 400 GĘSI KORMORAN 50 200 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Miesiące Miesiące 18
Ładunek fosforu i azotu dostarczany przez ptaki na jeziorach Jez. Grand-Lieu 6292 ha (Francja): 0,4 kg P ha 1 ;1,2 kg N ha 1 (Marion i in. 1994) Jez. Wintergreen 16,4 ha (USA): 6 kg P ha 1 ;19 kg N ha 1 (Manny i in.1994) Jez. Łuknajno 680 ha: 30 kg P ha 1 ; 60 kg N ha 1 (Dobrowolski i in. 1976) Jez. Mikołajskie 500 ha: 20 kg P ha 1 ; 30 kg N ha 1 (Dobrowolski i in. 1976) 19
Udział zespołu ptaków w bilansie fosforu i azotu Ładunek dopływającego P og. i N og. do Zb. Goczałkowickiego wynosił odpowiednio (IPIŚ PAN, Projekt ZiZoZAP): Wisła - 97 t; 596 t Ładunek wnoszony przez ptaki stanowił: Zb. Goczałkowicki - ok. 1,2% P og. i 0,5% N og. dopływającego do zbiornika. Jez. Grand-Lieu (Francja) - ok. 6,6% P og. i 0,4% N og. (Marion i in. 1994). Jez. Wintergreen (USA) - ok. 70% P og. i 27% N og. (Manny i in.1994). 20
Natura 2000 a funkcje zbiornika Występowanie obszarów Natura 2000 na Zbiorniku Goczałkowickim nie ma wpływu na jakość wody, ale może wywierać wpływ na ichtiofaunę. Sterowanie odpływem wody i rekreacja na zbiorniku może istotnie wpływać na przedmioty ochrony obszarów Natura 2000. 21
www.zizozap.pl Dziękuję za uwagę dr hab. Robert Gwiazda, prof. IOP PAN Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków Politechnika Krakowska e-mail: gwiazda@iop.krakow.pl Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka