Uwarunkowania przyrodnicze eksploatacji złóż żwirowo-piaskowych

Transkrypt

1 Uwarunkowania przyrodnicze eksploatacji złóż żwirowo-piaskowych dr Tadeusz Zając Kierownik Zakładu Ochrony Ekosystemów Instytutu Ochrony Przyrody PAN

2 Dewastacja środowiska

3 Obszary przyrodniczo cenne

4 Teren odzyskany Daneshill Gravel Pits area of disused and flooded gravel pits covering 16 hectares. It is a Local Nature Reserve, which was established in 1985.

5 Żwirownie samo zło

6 Żwirownie ok ha ogólnej powierzchni, przy średniej wielkości ok. 21 ha Rybitwa rzeczna Sterna hirundo gatunek chroniony, rzadki, N2000 Kolonie lęgowe wielkości od kilku do kilkudziesięciu osobników stwierdzono na większości dużych żwirowni: Niwka (cn. kilkanaście gniazd, Martyka i in. (2002) podają 5-15 par), po kilka par w żwirowniach: Przylasek Rusiecki, Grabie, Palczowice, Nieznanowice, Poprad, Charzewice. żwirownie są najważniejszym miejscem występowania w Małopolsce. Wiehle i in Żwirownia w Jankowicach (Zakole A) jest najważniejszą ostoją rybitwy w całej górnej Wiśle, a jej liczebność na obiekcie Jankowice wielokrotnie przewyższa liczebność tego gatunku stwierdzaną na stawach rybnych, uważanych za kluczowe ostoje ptasie w całej Polsce. Liczebność: na stawach rybnych od 1.5 do 7 par, na żwirowni Jankowice i przyległych stawkach oceniana jest na par! Liczebność tego gatunku na pozostałych dwóch analizowanych żwirowniach, nie odbiega od liczebności na stawach rybnych.

7 Jankowice Zakole A 2000 par mewy śmieszki 2-5 par unikalnej mewy czarnogłowej (N2000) 1 para bączka (N2000) Perkoz zausznik

8 Ślepowron Stawy rybne - wg Wiehlego i in. (2002), przeciętna wielkość populacji ślepowrona na kompleksach stawów waha się od średniej min.7 do max. 73 par. Żwirownie - największa kolonia w całym obszarze występowała na obszarze czynnej jeszcze żwirowni w Palczowicach ( par), podczas gdy na żwirowni w Dworach wynosiła 4-19 par, a na żwirowni w Jankowicach 4-19 par.

9

10 Jasiołka kumak górski

11 Brzegi (zrekultywowane w latach90-tych) Kilkaset par śmieszki Kilkanaście par rybitwy rzecznej (N2000) Kilka par perkoza dwuczubego Bączek (N2000) Licznie trzciniak i inne wróblowate

12 Rekultywacja!

13 Złe ukształtowanie brzegów wyrobiska możliwie skomplikowana linia brzegowa płycizny wyspy wykonywane powszechnie Unikać: wysokich grobli stromych brzegów odprowadzania odpadów z płukania do wyrobiska (konieczny osadnik)

14 rekultywacja (Charzewice) Brak roślinności (Wierzchoslawice-Niwka) Nietypowe zagospodarowanie hałdy: Tor quadowy (Nieznanowice) Niska żyzność siedliska (Dwudniaki)

15 Nadzór - wyrobisko prowokuje do śmiecenia (Nieznanowice) Zbyt wysokie groble i wyspy (Przylasek Rusiecki) Hałda nadkładu zasypująca starorzecze (Grabie)

16 Model turystyczny

17 Ujście Popradu

18 Żwirownia nie samo dobro Gatunki inwazyjne Typha laxmannii

19 Degradacja siedliska Zasypywanie łęgu

20 Żwir z koryta

21 Co tracimy? Siedliska małży i miejsca rozrodu ryb Siedliska roślin z dyrektywy habitatowej (września i roślinność inicjalna) Miejsca rozrodu płazów

22 Fot. dzięki uprzejmości RDOS Kraków

23

24

25

26 Ocena wpływu na środowisko Negatywne opinie lokalizacyjne: Długotrwałe, klimaksowe ekosystemy (np. starodrzew, torfowisko) Ekosystemy unikalne (np. źródliska mineralne) Pozytywne opinie lokalizacyjne: Obszary intensywnego rolnictwa Poprzemysłowe, zurbanizowane Udrażnianie czynnych torów wodnych Pozostałe dobrze zrobiona OOŚ

27 Tabela oddziaływań Fizyczne zniszczenie siedliska (usunięcie nadkładu), Nagminne zasypywanie hałdami otoczenia (lasów łęgowych, starorzeczy) Odwodnienie lub nawodnienie, spływ powierzchniowy Zanieczyszczenie pyłami Erozja, abrazja, spływy błota Hałas Intensywny transport Zjawiska trudne do przewidzenia przekop bobrów w Nieznanowicach Stereotypy i plotki, np.: Eksploatacja w toni wodnej nie powoduje odwodnienia otoczenia Odkrycie żwirów nie powoduje przebicia wód powodziowych przez żwirownię

28 Działania minimalizujące Zminimalizowanie placu budowy, składowisk materiałów, infrastruktury i natężenia transportu (w tym rozmiarów maszyn górniczych i transportowych) Prace o dużym natężeniu powinny być skoncentrowane poza sezonem rozrodczym Wyznaczenie stref buforowych dla obszarów przyrodniczych Redukcja barier środowiskowych stwarzanych przez przedsięwzięcie Unikanie elementów trwałych, trudnych do usunięcia Minimalizowanie spływu powierzchniowego Bank nasion przed rozpoczęciem eksploatacji

29 Ostateczne działania ochronne Przenoszenie gatunków nie zalecane: wzmaga konkurencję w siedliskach zajętych przez gatunek, dopuszczalne, gdy siedlisko jest stwarzane od nowa lub rekolonizowane Przenoszenie siedlisk nie dopuszczalne: na ogół się nie udaje, może powodować niekorzystne zjawiska ekosystemowe, wymaga osobnej oceny skutków, ew. dopuszczalne tylko w ramach kompensacji

30 Baseny w zasięgu działania rzeki Nie wiadomo, na ile można polegać na infrastrukturze przeciwpowodziowej i jakie będą skutki przerwania wałów

31 Charzewice

32 Planowanie przestrzenne

33 Planowanie w dużej skali Pojezierze Wierzchosławickie?

34 Natura 2000 i kruszywa na 958 obszarów N2000 w Polsce, w SDF-ach 95 obszarów wśród rodzajów aktywności wymienia się eksploatację piasku i żwiru z reguły ze względu na domniemane negatywne oddziaływanie jeżeli eksploatacja żwiru ma wpływ pozytywny nie wymienia się jej w SDF.

35 Wpływ żwirowni na obszary N2000 Eksploatacja piasku i żwiru w obszarach N % powierzchni Dolina Dolnego Sanu Dolna Wisloka z doplywami Masluchy Murawy Gorzowskie Poligon Rembertów Przelom Wisly w Malopolsce Wisloka z doplywami Wrzosowisko w Orzechowie Bagna Celestynowskie Kampinoska Dolina Wisly Ostoja Tyszowiecka Raba z Mszanka Dorzecze Górnego Sanu Le g Zdzieszow icki Glinianki w Lenartowicach 0 obszary

36 Ostoje Natura 2000 dwa obszary Natura 2000 są poświęcone głównie ochronie obszarów eksploatacji żwiru: Żwirownia Skoki (PLB040005) ostoja ptasia, czynna żwirownia, liczne wyspy, 2-8 par mewy czarnogłowej i par rybitwy rzecznej, Żwirownie w Starej Olesznej (PLH020049), obszar siedliskowy w dolinie Bobru, stanowiska elismy wodnej Luronium natans (jedno z 2 stanowisk stwierdzonych w południowo-zachodniej Polsce), również siedliska inicjalne typowe dla piaskowni czy żwirowni. Zatem obszary pozostałe po wydobyciu żwiru mogą tworzyć bardzo wartościowe siedliska

37 Podsumowując: Planowanie przestrzenne Dobra lokalizacja, bez konfliktów Minimalizacja wpływów jest dość prosta Najważniejsza odpowiednia rekultywacja