SPIS TREŚCI Przedmowa... XV Wykaz skrótów... XVII Wykaz literatury... XXI Część I. Wprowadzenie do nauki prawa karnego Rozdział I. Zagadnienia ogólne... 3 1. Pojęcie prawa karnego... 4 I. Definicja prawa karnego... 4 II. Cechy prawa karnego... 5 2. Rodzaje prawa karnego... 9 3. Funkcje prawa karnego... 12 I. Funkcja ochronna prawa karnego... 12 II. Funkcja kompensacyjna prawa karnego... 18 III. Funkcja gwarancyjna prawa karnego... 19 4. Zasady prawa karnego... 19 I. Zasady ogólnoprawne... 19 II. Kodeksowe zasady prawa karnego... 26 5. Prawo karne a moralność... 26 6. Prawo karne i polityka. Problem przestępstw politycznych... 34 7. Nauki pokrewne i pomocnicze dla prawa karnego... 38 8. Nauka prawa karnego... 39 9. Nauka polskiego prawa karnego... 48 Rozdział II. Ustawa karna i jej obowiązywanie... 57 10. Źródła prawa karnego... 58 11. Przepisy prawa karnego... 61 12. Wykładnia przepisów prawa karnego... 64 13. Obowiązywanie ustawy karnej pod względem czasu... 66 14. Obowiązywanie ustawy karnej w przestrzeni... 69 15. Znaczenie wyroków obcych... 73 16. Ekstradycja i azyl... 74 17. Immunitety i abolicja... 76
VI Spis treści Część II. Nauka o przestępstwie Rozdział I. Definicja przestępstwa... 81 18. Definicja przestępstwa... 82 19. Elementy przestępstwa... 86 I. Określoność jako element przestępstwa... 86 II. Bezprawność czynu jako element przestępstwa (nullum crimen sine iniuria)... 88 III. Karalność jako element przestępstwa... 90 IV. Wina jako element przestępstwa (nullum crimen sine culpa)... 90 1. Zasada winy... 90 2. Koncepcje winy... 92 3. Wina na tle polskiej doktryny prawa karnego... 96 V. Społeczna szkodliwość czynu jako element przestępstwa. Karygodność czynu (nullum crimen sine damno sociali magis quam minimo)... 97 Rozdział II. Struktura przestępstwa... 101 20. Dobro chronione (przedmiot przestępstwa)... 101 21. Podmiot przestępstwa... 102 22. Strona przedmiotowa przestępstwa... 104 I. Czyn... 105 II. Skutek i związek przyczynowy... 106 III. Okoliczności modalne i przedmiot wykonawczy... 108 23. Strona podmiotowa... 109 I. Wina umyślna (umyślność)... 109 II. Wina nieumyślna (nieumyślność)... 111 III. Wina mieszana... 112 24. Klasyfikacja (podział) przestępstw... 113 I. Zbrodnie i występki... 113 II. Przestępstwa z działania i z zaniechania... 114 III. Przestępstwa materialne (skutkowe) i formalne (bezskutkowe)... 115 IV. Przestępstwa powszechne i indywidualne... 116 V. Przestępstwa umyślne i nieumyślne... 117 VI. Przestępstwa z naruszenia i narażenia na niebezpieczeństwo dobra chronionego... 117 VII. Przestępstwa trwałe i jednochwilowe... 118 VIII. Przestępstwa przechodnie i nieprzechodnie... 118 IX. Przestępstwa w typie podstawowym, kwalifikowanym i uprzywilejowanym... 119 X. Przestępstwa publicznoskargowe i prywatnoskargowe... 119 Rozdział III. Okoliczności wyłączające bezprawność (kontratypy)... 121 25. Pojęcie kontratypu i rodzaje kontratypów... 121 26. Obrona konieczna... 122 27. Stan wyższej konieczności... 125 28. Ryzyko nowatorstwa... 127 29. Eksperyment medyczny... 128
Spis treści VII 30. Dozwolona krytyka (wyłączenie bezprawności pomówienia)... 129 31. Ostateczna potrzeba... 130 32. Działanie w granicach uprawnień i obowiązków służbowych... 131 33. Zgoda dysponenta dobra prawnego (zgoda pokrzywdzonego)... 132 34. Zabiegi lecznicze i kosmetyczne... 133 35. Karcenie małoletniego... 134 36. Ryzyko w sporcie... 135 37. Zwyczaj jako kontratyp... 135 Rozdział IV. Okoliczności wyłączające winę... 137 38. Uwagi wprowadzające... 138 39. Nieletniość... 138 40. Niepoczytalność... 139 I. Niepoczytalność w Kodeksie karnym... 139 II. Poczytalność ograniczona... 141 III. Wprawienie się w stan nietrzeźwości lub odurzenia... 141 41. Błąd... 142 I. Pojęcie błędu... 142 II. Błąd co do faktu... 143 III. Błąd co do kontratypu i okoliczności wyłączającej winę... 145 IV. Błąd co do prawa... 145 42. Stan wyższej konieczności i kolizja obowiązków jako okoliczności wyłączające winę... 146 43. Rozkaz... 147 Rozdział V. Formy stadialne przestępstwa... 151 44. Formy stadialne... 151 45. Przygotowanie... 152 46. Usiłowanie... 153 47. Usiłowanie nieudolne... 155 48. Czynny żal... 157 49. Dokonanie... 158 Rozdział VI. Formy współdziałania przestępnego... 159 50. Formy zjawiskowe... 160 51. Sprawstwo i jego postacie... 161 52. Podżeganie... 164 53. Pomocnictwo... 165 54. Zasady odpowiedzialności za współdziałanie przestępne... 165 Rozdział VII. Zbieg przestępstw... 169 55. Pojęcie i rodzaje zbiegu przestępstw... 169 56. Pozorny zbieg przestępstw... 170 57. Realny zbieg przestępstw... 174 58. Czyn ciągły a ciąg przestępstw porównanie... 175 Rozdział VIII. Zbieg przepisów... 177 59. Pojęcie zbiegu przepisów... 177
VIII Spis treści 60. Pozorny zbieg przepisów... 178 61. Rzeczywisty zbieg przepisów... 180 Część III. Środki penalne Rozdział I. Pojęcie i teorie kary... 185 62. Definicja kary... 185 63. Cechy kary... 187 64. Cele kary... 191 65. Zasady gwarancyjne dotyczące kary... 192 66. Racjonalizacja kary i teorie kary... 193 I. Racjonalizacja kary... 193 II. Teorie kary... 193 Rozdział II. Kary... 199 67. Katalog kar... 199 68. Kara grzywny... 200 69. Kara ograniczenia wolności... 203 70. Kara pozbawienia wolności... 206 71. Tzw. kara kombinowana (mieszana)... 208 72. Kara 25 lat pozbawienia wolności... 209 73. Kara dożywotniego pozbawienia wolności... 209 74. Problem kary śmierci... 210 Rozdział III. Środki karne, przepadek i środki kompensacyjne... 213 75. Środki karne, przepadek i środki kompensacyjne... 213 76. Pozbawienie praw publicznych... 216 77. Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności... 217 78. Zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi... 218 79. Zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu... 218 80. Nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym... 219 81. Zakaz wstępu na imprezę masową... 220 82. Zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych... 221 83. Zakaz prowadzenia pojazdów... 222 84. Świadczenie pieniężne... 225 85. Podanie wyroku do publicznej wiadomości... 225 86. Przepadek... 226 87. Obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę... 229 88. Nawiązka... 229 Rozdział IV. Środki probacyjne... 233 89. Istota środków probacyjnych... 233 90. Warunkowe umorzenie postępowania... 234
Spis treści IX I. Pojęcie... 234 II. Przesłanki stosowania... 235 III. Obowiązki próby... 237 IV. Skutki przebiegu próby... 240 91. Warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności... 242 I. Pojęcie... 242 II. Przesłanki stosowania... 242 III. Grzywna przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności... 243 IV. Obowiązki próby... 243 V. Skutki przebiegu okresu próby... 245 VI. Rezygnacja z zarządzenia wykonania zawieszonej kary pozbawienia wolności... 247 92. Warunkowe zwolnienie z odbycia reszty kary pozbawienia wolności... 249 I. Pojęcie... 249 II. Przesłanki... 250 III. Obowiązki okresu próby... 252 IV. Skutki przebiegu okresu próby... 252 V. Zwolnienie od reszty kary ograniczenia wolności oraz środków karnych... 254 Rozdział V. Środki zabezpieczające... 255 93. Uwagi wprowadzające... 256 94. Katalog środków zabezpieczających... 258 I. Elektroniczna kontrola miejsca pobytu... 258 II. Terapia... 259 III. Terapia uzależnień... 260 IV. Pobyt w zakładzie psychiatrycznym... 260 95. Kategorie sprawców, wobec których można orzec środki zabezpieczające... 260 I. Sprawcy niepoczytalni... 261 II. Sprawcy o poczytalności w znacznym stopniu ograniczonej... 261 III. Sprawcy z zaburzeniem preferencji seksualnych... 262 IV. Sprawcy z zaburzeniem osobowości... 262 V. Sprawcy uzależnieni od alkoholu, środka odurzającego lub innego podobnie działającego środka... 263 96. Zasady stosowania środków zabezpieczających... 264 I. Przesłanki orzekania środków zabezpieczających... 264 II. Czas orzekania środków zabezpieczających... 266 III. Czas stosowania środków zabezpieczających... 266 Rozdział VI. Zasady wymiaru kary i środków karnych... 269 97. Ustawowy wymiar kary i środków karnych... 269 98. Sądowy wymiar kary... 274 I. Zasady sądowego wymiaru kary... 274 II. Dyrektywy wymiaru kary... 275 1. Dyrektywy ogólne... 276 1.1. Dyrektywa sprawiedliwościowa... 276
X Spis treści 1.2. Prewencja ogólna... 276 1.3. Prewencja szczególna... 277 1.4. Problem dyrektywy wiodącej... 277 2. Dyrektywy szczegółowe... 278 2.1. Dyrektywa wymiaru kary wobec nieletnich i młodocianych... 278 2.2. Dyrektywy wymiaru poszczególnych rodzajów kar... 279 III. Okoliczności wpływające na sądowy wymiar kary... 280 Rozdział VII. Kara łączna... 283 99. Pojęcie i przesłanki orzekania kary łącznej... 283 100. Sposób łączenia kar... 284 101. Dyrektywy wymiaru kary łącznej... 287 Rozdział VIII. Wyłączenie karalności sprawcy, zatarcie skazania... 289 102. Istota okoliczności wyłączających karalność za przestępstwo... 289 103. Okoliczności uchylające karalność z mocy prawa... 290 I. Przedawnienie... 290 II. Śmierć sprawcy... 292 III. Immunitet materialny... 292 IV. Ustawowe klauzule niekaralności... 292 104. Okoliczności polegające na darowaniu kary... 293 I. Ułaskawienie przez Prezydenta RP... 293 II. Amnestia i abolicja... 293 III. Odstąpienie od wymierzenia kary (łaska sędziowska)... 294 IV. Umorzenie kompensacyjne (restytucyjne)... 295 105. Zatarcie skazania... 296 Część IV. Część szczególna Rozdział I. Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne... 301 106. Uwagi ogólne... 301 107. Wojna napastnicza (art. 117 KK)... 303 108. Ludobójstwo (art. 118 KK)... 304 109. Zamach przeciwko grupie ludności (art. 118a KK)... 305 110. Dyskryminacja (art. 119 KK)... 306 111. Przestępstwa wojenne... 306 Rozdział II. Przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej... 309 112. Uwagi ogólne... 309 113. Zamach stanu (art. 127 KK)... 310 114. Zamach na konstytucyjny organ państwa (art. 128 KK)... 311 115. Zdrada dyplomatyczna (art. 129 KK)... 311 116. Szpiegostwo (art. 130 KK)... 312 117. Znieważenie Narodu lub Rzeczypospolitej Polskiej (art. 133 KK)... 313 118. Prawnokarna ochrona Prezydenta RP... 314 Rozdział III. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu... 317 119. Rodzajowe dobro chronione... 318
Spis treści XI 120. Zabójstwo w typie podstawowym (art. 148 1 KK)... 319 121. Typy kwalifikowane zabójstwa (art. 148 2 3 KK)... 320 122. Zabójstwo z afektu (art. 148 4 KK)... 322 123. Dzieciobójstwo (art. 149 KK)... 323 124. Eutanazja (art. 150 KK)... 323 125. Doprowadzenie człowieka do targnięcia się na własne życie (art. 151 KK)... 324 126. Ochrona życia dziecka poczętego (art. 152 154 KK)... 325 127. Nieumyślne spowodowanie śmierci (art. 155 KK)... 328 128. Spowodowanie uszczerbku na zdrowiu (art. 156 157a KK)... 329 129. Udział w bójce lub pobiciu (art. 158 159 KK)... 330 130. Narażenie człowieka na niebezpieczeństwo (art. 160 161 KK)... 332 131. Nieudzielenie pomocy (art. 162 KK)... 333 Rozdział IV. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu i bezpieczeństwu w komunikacji... 335 132. Rodzajowe dobro chronione... 335 133. Sprowadzenie zdarzenia powszechnie niebezpiecznego (art. 163 KK)... 336 134. Porwanie statku (art. 166 KK)... 337 135. Przygotowanie do piractwa morskiego (art. 170 KK)... 338 136. Sprowadzenie katastrofy komunikacyjnej (art. 173 KK)... 338 137. Wypadek komunikacyjny (art. 177 KK)... 339 138. Prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości (art. 178a KK) lub bez uprawnień (art. 180a KK)... 340 Rozdział V. Przestępstwa przeciwko wolności, wolności sumienia i wyznania... 341 139. Rodzajowe dobro chronione... 341 140. Pozbawienie wolności (art. 189 KK)... 341 141. Handel ludźmi (art. 189a KK)... 342 142. Groźba karalna (art. 190 1 KK)... 344 143. Nękanie (art. 190a KK)... 345 144. Zmuszanie (art. 191 KK)... 346 145. Utrwalanie wizerunku nagiej osoby bez jej zgody (art. 191a KK)... 347 146. Wykonanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta (art. 192 KK)... 348 147. Naruszenie miru domowego (art. 193 KK)... 349 148. Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania (art. 194 196 KK)... 349 Rozdział VI. Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności... 351 149. Rodzajowe dobro chronione... 351 150. Zgwałcenie (art. 197 KK)... 351 151. Wykorzystanie seksualne osoby niepoczytalnej lub bezradnej (art. 198 KK). 353 152. Nadużycie stosunku zależności lub krytycznego położenia (art. 199 KK)... 354 153. Czyn lubieżny pedofilia (art. 200 KK)... 355 154. Nawiązywanie kontaktu z małoletnim w celu wykorzystania seksualnego (art. 200a KK)... 356 155. Propagowanie lub pochwalanie zachowań pedofilskich (art. 200b KK)... 358 156. Przestępstwo kazirodztwa (art. 201 KK)... 359 157. Pornografia (art. 202 KK)... 359
XII Spis treści 158. Zmuszanie do prostytucji (art. 203 KK)... 362 159. Przestępstwa związane ze zjawiskiem prostytucji (art. 204 KK)... 363 Rozdział VII. Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece... 365 160. Rodzajowe dobro chronione... 365 161. Bigamia (art. 206 KK)... 365 162. Znęcanie się (art. 207 KK)... 366 163. Rozpijanie małoletniego (art. 208 KK)... 368 164. Niealimentacja (art. 209 KK)... 369 165. Porzucenie dziecka lub osoby nieporadnej (art. 210 KK)... 370 166. Uprowadzenie dziecka lub osoby nieporadnej (art. 211 KK)... 370 167. Nielegalna adopcja (art. 211a KK)... 371 Rozdział VIII. Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej... 373 168. Rodzajowe dobro chronione... 373 169. Przestępstwo zniesławienia (art. 212 KK)... 374 170. Przestępstwo zniewagi (art. 216 KK)... 374 171. Przestępstwo naruszenia nietykalności cielesnej (art. 217 i 217a KK)... 375 Rozdział IX. Przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego... 377 172. Rodzajowe dobro chronione... 377 173. Naruszenie nietykalności (art. 222 KK) i czynna napaść (art. 223 KK) na funkcjonariusza publicznego... 378 174. Przestępstwo łapownictwa biernego (art. 228 KK)... 380 175. Przestępstwo łapownictwa czynnego (art. 229 KK)... 381 176. Płatna protekcja (art. 230 KK) i handel wpływami (art. 230a KK)... 381 177. Przestępstwo nadużycia władzy (art. 231 KK)... 382 178. Inne przestępstwa mające zapobiegać zjawisku korupcji... 383 Rozdział X. Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości... 385 179. Fałszywe zeznania (art. 233 KK)... 385 180. Fałszywe oskarżenie (art. 234 KK)... 387 181. Zatajanie dowodów niewinności (art. 236 KK)... 388 182. Poplecznictwo (art. 239 KK)... 388 183. Zaniechanie powiadomienia o popełnionym przestępstwie (art. 240 KK)... 389 184. Niestosowanie się do orzeczeń sądu (art. 244 KK)... 391 185. Samouwolnienie (art. 242 KK)... 391 186. Uwolnienie osoby pozbawionej wolności (art. 243 KK)... 393 187. Rozpowszechnianie wiadomości z postępowania karnego (art. 241 KK)... 393 Rozdział XI. Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu... 395 188. Wzięcie zakładnika (art. 252 KK)... 396 189. Czynny udział w zbiegowisku (art. 254 KK)... 397 190. Nawoływanie do popełnienia przestępstwa (art. 255 255a KK)... 397 191. Propagowanie totalitaryzmu oraz nawoływanie do nienawiści (art. 256 257 KK)... 398
Spis treści XIII 192. Branie udziału w zorganizowanej grupie lub związku mającym na celu popełnienie przestępstwa (art. 258 259 KK)... 400 193. Przestępstwa związane z wytwarzaniem, posiadaniem i obrotem bronią palną oraz amunicją (art. 263 KK)... 401 194. Pozostałe typy przestępstw przeciwko porządkowi publicznemu... 402 Rozdział XII. Przestępstwa przeciwko ochronie informacji... 405 195. Rodzajowe dobro chronione... 405 196. Przestępstwo ujawnienia lub bezprawnego wykorzystania informacji niejawnych... 406 197. Przestępstwo naruszenia tajemnicy korespondencji... 407 Rozdział XIII. Przestępstwa przeciwko mieniu i obrotowi gospodarczemu... 409 198. Charakterystyka ogólna... 410 199. Kradzież zwykła (art. 278 KK)... 411 200. Kradzież z włamaniem (art. 279 KK)... 412 201. Przestępstwa rozbójnicze... 413 I. Charakterystyka ogólna... 413 II. Rozbój typ podstawowy (art. 280 1 KK)... 414 III. Kwalifikowany typ rozboju (art. 280 2 KK)... 415 IV. Kradzież rozbójnicza (art. 281 KK)... 416 V. Wymuszenie rozbójnicze (art. 282 KK)... 417 202. Kradzież leśna (art. 290 KK)... 418 203. Zabór pojazdu mechanicznego (art. 289 KK)... 418 204. Przywłaszczenie (art. 284 KK)... 419 205. Oszustwo (art. 286 1 KK)... 420 206. Przestępstwo żądania okupu za zabraną rzecz (art. 286 2 KK)... 421 207. Kradzież impulsów telefonicznych (art. 285 KK)... 421 208. Paserstwo (art. 291 292 KK)... 422 209. Zamachy na nienaruszalność cudzej rzeczy (art. 288 KK)... 423 210. Komputerowe przestępstwa przeciwko mieniu... 423 211. Uprzywilejowane i kwalifikowane typy przestępstw przeciwko mieniu... 424 212. Pranie brudnych pieniędzy (art. 299 1 KK)... 425 213. Nadużycie zaufania (art. 296 KK)... 425 214. Oszustwo finansowe i ubezpieczeniowe... 426 Rozdział XIV. Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów oraz obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi... 427 215. Charakterystyka ogólna... 427 216. Fałsz materialny dokumentu (art. 270 1 KK)... 428 217. Fałsz intelektualny dokumentu i wyłudzenie poświadczenia nieprawdy... 429 218. Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentu stwierdzającego tożsamość... 430 219. Fałszerstwa z rozdziału chroniącego obrót pieniędzmi i papierami wartościowymi... 430
XIV Spis treści Rozdział XV. Przestępstwa przeciwko obronności i obowiązkowi pełnienia służby wojskowej... 433 220. Gwałtowny zamach na jednostkę Sił Zbrojnych (art. 140 KK)... 433 221. Służba w obcym wojsku (art. 141 KK)... 434 222. Samowolne oddalenie (art. 338 KK)... 436 223. Dezercja (art. 339 KK)... 437 Indeks rzeczowy... 439