DIAGNOSTA LABORATORYJNY W STATYSTYCE MEDYCZNEJ

Diagnosta laboratoryjny w statystyce medycznej DIAGNOSTA LABORATORYJNY W STATYSTYCE MEDYCZNEJ Laboratory diagnostician in medical statistics Grażyna Dykowska, Uniwersytet Medyczny w Warszawie Abstract The high number of variables connected to the licensing of the profession of laboratory diagnostician raises questions as to the completeness and quality of statistical data. Against the background of other medical professions, laboratory diagnosticians constitute one of the least numerous professional groups that are licensed to practice a profession. In this field, medical statistics ought to be the source of information also for the professional self-governing body, which has the right to request the Ministry of Health to gather specific information that seems to be relevant. Keywords: health care, laboratory diagnostician, medical statistics, availability, quality of statistical data, subjects of the health care system Słowa kluczowe: opieka zdrowotna, diagnosta laboratoryjny, statystyka medyczna, dostępność, jakość danych statystycznych, podmioty systemu ochrony zdrowia Streszczenie Wysoka liczba zmiennych występujących w uprawnieniach do wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego powoduje problemy z kompletnością i jakością danych statystycznych. Na tle innych zawodów medycznych diagności laboratoryjni stanowią jedną z najmniej licznych grup zawodowych, posiadających prawo wykonywania zawodu. Statystyka medyczna w tym obszarze powinna być źródłem informacji, także dla samorządu zawodowego, który może zawsze wnioskować do Ministerstwa Zdrowia o możliwość zbierania określonych informacji, które są dla niego istotne. Wstęp Diagnostą laboratoryjnym jest osoba, uprawniona do samodzielnego wykonywania czynności z zakresu diagnostyki laboratoryjnej, która ukończyła studia wyższe na kierunku analityka medyczna i uzyskała tytuł zawodowy magistra lub ukończyła studia na kierunku biologia lub farmacja i uzyskała tytuł magistra a także ukończyła studia na kierunku biochemia lub biotechnologia, uzyskując tytuł magistra lub magistra inżyniera. Zalicza się także tutaj osobę, która ukończyła studia wyższe na kierunku weterynarii, uzyskując tytuł lekarza weterynarii oraz odbyła kształcenie podyplomowe lub uzyskała specjalizację I lub II stopnia albo tytuł specjalisty w dziedzinie analityki klinicznej, diagnostyki laboratoryjnej, mikrobiologii lub toksykologii. Także do grupy diagnostów zalicza się osoby, które ukończyły studia wyższe na kierunku lekarskim i uzyskały tytuł zawodowy lekarza oraz odbyła kształcenie podyplomowe. 1 Jednocześnie osoby te uprawnione są do wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej w laboratorium lub/i posiadają tytuł zawodowy technika analityki medycznej, tytuł zawodowy licencjata uzyskany na kierunku analityka medyczna oraz posiadają tytuł zawodowy i wykonują samodzielnie czynności diagnosty laboratoryjnego (warunki określone w odrębnych przepisach). Osoby posiadające dyplom wydany w państwie innym niż państwo członkowskie Unii Europejskiej lub państwo członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym 1 Art. 7 ustawy z dnia 27 lipca 2001r. o diagnostyce laboratoryjnej (Dz. U. Nr 100 poz.1083). Tekst jednolity z 2011r. Dz. U. Nr 112, poz. 654. Nr 113, poz. 657. Journal of Health Policy, Insurance and Management Polityka Zdrowotna 19

Grażyna Dykowska Handlu 2 mogą wykonywać zawód diagnosty w Rzeczypospolitej Polskiej zgodnie z odrębnymi przepisami. 3,4 Diagnosta musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych, stan zdrowia pozwalający na wykonywanie zawodu diagnosty laboratoryjnego oraz być wpisany na listę diagnostów laboratoryjnych. Osoby uprawnione, w zależności od posiadanych kwalifikacji zawodowych, mogą wykonywać zabiegi i czynności polegające na pobraniu od pacjenta materiału do badań laboratoryjnych. Wysoka liczba zmiennych występujących w uprawnieniach do wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego generuje problemy z kompletnością i jakością danych statystycznych. Poza tym, nadal odrębnie prowadzona jest statystyka Ministerstwa Zdrowia (na których to danych opiera się Główny Urząd Statystyczny w swoich publikacjach), Ministerstwa Obrony Narodowej oraz Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, a także Ministerstwa Sprawiedliwości. Tabela 1. Kadra medyczna wg prawa wykonywania zawodu WOJEWÓDZTWA Lekarze Lekarze dentyści Pielęgniarki Położne Farmaceuci Diagności ogółem 2008 131 418 36 196 275 122 33 373 27 025 ogółem 2009 132 832 36 945 278 218 33 900 27 650 12 545 Dolnośląskie 10 744 3 212 22 895 2 360 2 286 992 Kujawsko-pomorskie 5 919 1 270 13 815 1 784 1 251 690 Lubelskie 7 772 2 074 16 827 2 138 1 946 904 Lubuskie 2 425 773 6514 854 490 174 Łódzkie 10 397 2 977 23 744 3 045 2 301 965 Małopolskie 11 615 3 181 23 044 2 859 2 779 1 284 Mazowieckie 23 980 6 586 37 469 4 022 4 070 1 923 Opolskie 2 421 710 7 055 764 487 191 Podkarpackie 5 042 1 550 16 169 2 330 1 100 507 Podlaskie 4 754 1 264 8 955 1 221 762 534 Pomorskie 8 200 2 421 14 298 1 708 2 016 678 Śląskie 16 396 4 088 36 441 4 061 3 404 1 376 Świętokrzyskie 3 506 969 9 703 1 187 702 441 Warmińsko-mazurskie 3 457 908 9 142 1 075 622 327 Wielkopolskie 10 394 3 096 21 224 3 090 2 557 1 124 Zachodniopomorskie 5 810 1 866 10 923 1 402 877 435 Źródło: Nałęcz S. (red.) Podstawowe dane w ochronie zdrowia 2009. GUS. 2010: 92 (stan na 31.12.2009) 2 EFTA. 3 Ustawa z dnia 26 kwietnia 2001r. o zasadach uznawania nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej kwalifikacji do wykonywania zawodów regulowanych (Dz. U. Nr 87, poz. 954, z późn. zm.). 4 Art. 7 ustawy z dnia 27 lipca 2001r. o diagnostyce laboratoryjnej (Dz.U. Nr 100 poz.1083). Tekst jednolity z 2011r. Dz.U. Nr 112, poz. 654, Nr 113, poz. 657. 20 2012 Nr XI

Diagnosta laboratoryjny w statystyce medycznej Na tle innych zawodów medycznych regulowanych prawnie diagności laboratoryjni stanowią jedną z najmniej licznych grup zawodowych posiadających prawo wykonywania zawodu (tabela nr 1). Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 marca 2004r. w sprawie wymagań, jakim powinno odpowiadać medyczne laboratorium diagnostyczne 5 określa wymagania pomieszczeń i urządzeń medycznych laboratorium diagnostycznego oraz m.in. wymagania zawodowe wobec personelu, który ma tam pracować. Do infrastruktury systemu ochrony zdrowia, w której pracują m.in. diagności laboratoryjni, zalicza się opiekę ambulatoryjna i stacjonarną. Opieka Stacjonarna. Szpitale Ogólnodostępne W Polsce w 2009r. funkcjonowało łącznie 795 szpitali ogólnych, dysponujących 193,4 tys. łóżek, 6,7 z których skorzystało blisko 8,4 mln leczonych. 8 Organem założycielskim dla 95% (tj. 754 szpitali) był samorząd terytorialny, Ministerstwo Zdrowia oraz prywatne podmioty. Pozostałe 5% szpitali ogólnodostępnych oraz łóżek podlegało Ministerstwu Obrony Narodowej oraz Ministerstwu Spraw Wewnętrznych i Administracji (41 szpitali, z czego 19 (2,4%) to szpitale podległe Ministerstwu Obrony Narodowej, a 22 szpitale (2,8%) - Ministerstwu Spraw Wewnętrznych i Administracji). Z uwagi na odrębną sprawozdawczość statystyczną w poniższej analizie statystycznej nie zostały one ujęte. W stosunku do 2008r., w 2009r. wzrosła liczba szpitali ogólnych o 22 (do 754 szpitali). Jednak w stosunku do 2008r., dysponowały one 183,0 tys. łóżek i jest to mniej (o 0,3% tj. 0,5 tys.) w porównaniu do roku poprzedniego. 9 Jak widać na wykresie nr 1 co roku zmniejsza się liczba łóżek. Natomiast rośnie systematycznie liczba osób leczonych w systemie ruchu międzyoddziałowego. 10 Lata 2008 i 2009, zgodnie z wytycznymi Euroststu, obejmują łóżka noworodkowe oraz inkubatory. Wzrost liczby łóżek w tych latach związany był (i nadal jest) ze zmianami metodologii ich liczenia, a nie z ich faktycznym wzrostem. Wykres 1. Liczba łóżek w szpitalach ogólnych i osób hospitalizowanych w latach 2000-2009 210 200 190 180 170 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 160 tys. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 0 tys. łóżka (od 2008r. łącznie z łóżkami i inkubatorami dla noworodków) pacjenci łącznie z pacjentami ruchu międzyoddziałowego Źródło: Nałęcz S. (red.) Podstawowe dane w ochronie zdrowia 2009. GUS. 2010:55 5 (Dz. U. z dnia 16 marca 2004r. Nr 43 Poz. 408 z późn. zm). 6 Łącznie z inkubatorami i łóżkami dla noworodków. 7 Nałęcz S. (red.) Podstawowe dane w ochronie zdrowia 2009. GUS 2010: 53-56. 8 Łącznie z ruchem pacjentów między oddziałami szpitala. 9 Nałęcz S. (red.) Podstawowe dane w ochronie zdrowia 2009. GUS. 2010: 53-56. 10 Bez ruchu chorych między oddziałami szpitala (osoby wykazano tylko jeden raz w trakcie pobytu w szpitalu bez względu na to czy dana osoba była leczona tylko na jednym, czy na kilku oddziałach). Journal of Health Policy, Insurance and Management Polityka Zdrowotna 21

Grażyna Dykowska Spośród 183,0 tys. łóżek odnotowanych w szpitalach ogólnych, najwięcej łóżek znajdowało się na oddziałach, na których wykonuje się dużą liczbę badań laboratoryjnych czy diagnostycznych. Są to oddziały o specjalnościach: chirurgicznych 41,1 tys. łóżek (22,4% wszystkich łóżek szpitalnych), chorób wewnętrznych 27,0 tys. (14,8%), ginekologiczno-położniczych 18,6 tys. (10,2%), rehabilitacyjnych 13,6 tys. (7,4%), neonatologicznych 10,9 tys. (5,9%) i pediatrycznych 1 tys. (5,9%) 11 (wykres nr 2). Liczba pacjentów leczonych w szpitalach, na poszczególnych oddziałach, odzwierciedla m.in. obciążenie pracą diagnostów pracujących w szpitalach. Spośród 183,0 tys. łóżek odnotowanych w szpitalach ogólnych, najwięcej łóżek znajdowało się na oddziałach, na których wykonuje się także dużą liczbę badań laboratoryjnych czy diagnostycznych. Średni pobyt chorego na oddziale w szpitalu uległ dalszemu skróceniu, w stosunku do lat poprzednich, i trwał przeciętnie 5,8 dnia. Pacjenci przebywali najkrócej: 1213 poniżej 4 dni na oddziałach: - okulistycznych, - urologicznych, - chirurgicznych dla dzieci, - ginekologiczno-położniczych, - otolaryngologicznych, powyżej 20 dni na oddziałach: - psychiatrycznych 27,9 dni, - rehabilitacyjnych 22,7 dnia, - dla przewlekle chorych 21,1, - odwykowych 19,9 dnia. W 2009r. w publikacji GUS 14 przedstawiona została liczba osób (12,5 tys.) uprawnionych do wykonywania zawodu diagnosty. 15 W 2008r. w podmiotach systemu ochrony zdrowia objętych sprawozdawczością resortu zdrowia, resortu obrony narodowej i resortu spraw wewnętrznych pracowało 9 008 diagnostów laboratoryjnych. W 2009r. liczbę personelu medycznego pracującego bezpośrednio z pacjentem charakteryzowała różna dynamika. Na podobnym poziomie, w stosunku do roku ubiegłego (2008) pozostała liczba lekarzy medycyny pracujących w systemie ochrony zdrowia (wzrost o 1,2%) oraz położnych (wzrost o %). O 1,7% w porównaniu z ubiegłym rokiem zwiększyła się liczba pielęgniarek pracujących z pacjentem (3 115 osób). Ponadto w 2009 roku z pacjentem pracowało 9 210 diagnostów laboratoryjnych 16 (wzrost o 2,2 %), co przedstawia tabela nr 2. 17 W kolejnym roku odnotowano spadek liczby lekarzy dentystów pracujących z pacjentem (0,3%). Wykres 2. Łóżka na wybranych oddziałach 13 w szpitalach ogólnych w latach 2008 i 2009 dla przewlekle chorych intensywnej terapii onkologicznych 2008 neurologiczny gruźlicy i chorób płuc neonatologiczny 2009 ginekologiczno-położniczy 22 2012 Nr XI chirurgicznych 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 Źródło: Nałęcz S. (red.) Podstawowe dane w ochronie zdrowia 2009. GUS. 2010: 56 łóżka w tys. 11 Nałęcz S. (red.) Podstawowe dane w ochronie zdrowia 2009. GUS. 2010: 53-56. 12 Ibid. 13 Bez szpitali MON, MSWiA. Do oddziałów chirurgicznych zaliczono: chirurgię ogólną, dziecięcą, urazowoortopedyczną, neurochirurgię, urologię, chirurgię szczękową i kardiochirurgię oraz inne o charakterze chirurgicznym; do oddziałów zakaźnych oddziały obserwacyjno-zakaźne; do oddziałów gruźlicy i chorób płuc oddziały pulmonologiczne. Źródło: Ministerstwo Zdrowia. 14 Nałęcz S. (red.) Podstawowe dane w ochronie zdrowia 2009. GUS. 2010: 53-56. 15 Zgodnie z rejestrami prowadzonymi przez Izbę Diagnostów Laboratoryjnych. 16 Do tej grupy zawodowej zaliczane są osoby z wykształceniem analityka medycznego oraz pracownicy z innym wykształceniem wyższym zatrudnieni w pracowniach diagnostycznych zgodnie z Art. 7 ustawy z dnia 27 lipca 2001r. o diagnostyce laboratoryjnej (Dz. U. Nr 100 poz.1083. Tekst jednolity z 2011r. Dz. U. Nr 112, poz. 654, Nr 113, poz. 657). 17 Ibid.

Diagnosta laboratoryjny w statystyce medycznej Tabela 2. Pracownicy medyczni według województw w 2009r. WOJEWÓDZTWA Lekarze razem w tymkobiety Lekarze dentyści razem w tymkobiety Farmaceuci razem w tymkobiety Pielęgniarki Położne Fizjoterapeucii rehabilitanci Diagności laboratoryjni Ratownicy medyczni POLSKA 2008 78 086 44 195 12 765 9 803 23 441 19 914 182 778 21 808 20 293 9 008 7 743 9 119 9 210 21 238 21 999 185 893 20 430 24 140 9 209 11 855 45 235 79 015 2009 Dolnośląskie 5 489 3 141 475 350 1 953 1 605 14 274 1 419 1 757 658 742 Kujawsko-pomorskie 4 113 2 248 637 484 1 036 831 9 590 1 255 1 289 487 537 Lubelskie 5 139 2 938 988 817 1 814 1 625 11 849 1 418 1 125 656 568 Lubuskie 1 768 890 436 353 493 416 4 519 600 428 194 241 Łódzkie 6 129 3 601 770 603 2 128 1 788 12 584 1 588 1 330 597 664 Małopolskie 6 992 4 103 1 182 932 2 297 1 996 16 548 1 937 2 111 789 679 Mazowieckie 12 253 7 594 1 466 1 178 3 541 3 034 25 911 2 814 3 020 1 317 684 Opolskie 1 873 966 362 264 501 395 5 013 484 513 217 308 Podkarpackie 3 888 2 052 891 651 1 129 968 10 926 1 510 1 752 556 759 Podlaskie 2 813 1 771 455 384 648 563 6 247 854 526 289 410 Pomorskie 4 509 2 664 578 461 1 540 1 317 9 463 1 097 1 063 571 435 Śląskie 10 405 6 019 1 471 1 075 2 723 2 313 25 974 2 700 2 673 1 072 1 080 Świętokrzyskie 2 644 1 440 377 296 720 623 6 721 743 823 413 260 Warmińsko-mazurskie 2 351 1 244 440 345 632 512 6 261 792 599 339 400 Wielkopolskie 5 026 2 601 499 365 2 250 1 852 12 782 1 907 1 250 723 777 Zachodniopomorskie 3 623 1 963 828 651 735 592 7 231 881 979 332 575 Źródło: Nałęcz S. (red.) Podstawowe dane w ochronie zdrowia 2009. GUS. 2010: 56 (stan na 31.12.2009) Tabela nr 2 pokazuje ogółem liczbę diagnostów laboratoryjnych. Obok osób z wyższym wykształceniem, po kierunku analityka medyczna, pracują na stanowisku diagnosty laboratoryjnego osoby z wykształceniem z mikrobiologii czy toksykologii oraz inne osoby z wyższym wykształceniem zgodnym z wymogami określonymi z Ustawą z dnia 27 lipca 2001r. o diagnostyce laboratoryjnej (tabela nr 3). Journal of Health Policy, Insurance and Management Polityka Zdrowotna 23

Grażyna Dykowska Tabela 3. Inni specjaliści pracujący w placówkach ochrony zdrowia wg podstawowego miejsca pracy według stanu na dzień 31.12.2009 Specjaliści ogółem z tego I stopnia II stopnia specjalności mgr pielęgniarstwa farmaceuci A 2325 1045 305 975 B 0,6 0,3 0,1 0,3 A 972 651 219 102 B 0,3 0,2 0,1 0,0 w tym analitycy kliniczni mikrobiolodzy toksykolodzy A 177 106 68 3 B 0,0 0,0 0,0 0,0 A 17 7 10 B 0,0 0,0 0,0 A 1 1 B 0,0 0,0 diagności laboratoryjni A 2 285 1 287 581 417 B 0,6 0,3 0,2 0,1 w tym inni specjaliści analitycy kliniczni mikrobiolodzy toksykolodzy A 1 312 946 334 32 B 0 0,2 0,1 0,0 A 62 62 B 0,0 0,0 A 3 3 B 0,0 0,0 A 4 048 2 483 898 667 B 1,1 0,7 0,2 0,2 w tym diagności laboratoryjni mikrobiolodzy toksykolodzy A 142 97 445 B 0,0 0,0 0,0 A 363 245 118 B 0,1 0,1 0,0 A 16 11 5 B 0,0 0,0 0,0 A-Liczby bezwzględne; B - na 10 tys. ludności Źródło: Biuletyn Statystyczny Ministerstwa Zdrowia 2010. CSIOZ. Warszawa 2010 Od lat w systemie ochrony zdrowia pracują analitycy medyczni ze średnim wykształceniem (stanowią grupę liczącą ponad 10 tys. osób). Liczba osób ze średnim wykształceniem zaczęła obniżać się wraz z wprowadzeniem reform w szkolnictwie wyższym. Pomimo, iż w stosunku do lat 90-tych XX wieku obniżyła się o połowę liczba absolwentów szkół pomaturalnych kształcących analityków medycznych, nadal są oni kształceni nie tylko w systemie studiów wyższych (tabela nr 4). 24 2012 Nr XI

Diagnosta laboratoryjny w statystyce medycznej Tabela 4. Średni personel medyczny zatrudniony w placówkach ochrony zdrowia w latach 1970-2009r. według podstawowego miejsca pracy Technik Analityki medycznej 1970 1980 1990 1995 2008 2009 11 030 16 614 21 435 22 309 11 240 10 880 Źródło: Biuletyn Statystyczny Ministerstwa Zdrowia 2010. CSIOZ. Warszawa 2009 (stan na 31.12.2009) Tabela 5. Pracownie diagnostyczne w szpitalach ogólnych w 2009r. Lata Liczba pracowni diagnostyki laboratoryjnej Pracownie diagnostyczne w szpitalach Liczba pracowni bakteriologii Liczba pracowni wirusologii 2008 579 377 111 2009 570 378 115 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Biuletynu Statystycznego Ministerstwa Zdrowia 2010. CSIOZ. Warszawa 2009 W Polsce w 2009r. funkcjonowały 754 szpitale publiczne i niepubliczne (bez MON, MSWiA, MS) z 570 pracowniami diagnostyki laboratoryjnej, 378 pracowniami bakteriologii oraz 115 wirusologii 18 (tabela nr 5) Od początku XXI wieku 19 znaczna liczba szpitali w Polsce tę cześć działalności szpitala przekazała w działalność outsourcingu. Sytuacja taka ma wpływ na koszty funkcjonowania szpitali, które się obniżały. Jednak równocześnie sytuacja taka ma mieć wpływ na obniżenie jakości świadczeń medycznych m.in. w obszarze badań zakażeń szpitalnych. Brak danych statystycznych, które docelowo powinny być zbierane na formularzu MZ-29 Roczne sprawozdanie o działalności szpitala ogólnego, mówiące o liczbie pracowników (diagnostów laboratoryjnych pracujących w konkretnych pracowniach), czy liczbie pacjentów przyjętych oraz o czasie pracy, nie pozwala na podjęcie próby mówiącej o przeciążeniu pracą diagnostów laboratoryjnych, efektywności wykorzystania aparatury i sprzętu medycznego w pracowniach diagnostycznych. Opieka Ambulatoryjna Częścią porady lekarskiej jest bardzo często skierowanie pacjenta przez lekarza diagnozującego na badania laboratoryjne lub diagnostyczne. Podobnie jak i w opiece stacjonarnej, w opiece ambulatoryjnej dominują porady w poradniach chirurgicznych i internistycznych (wykres nr 3).Na wykresie nr 4 przedstawiono porady udzielone w ambulatoryjnej opiece zdrowotnej, przypadające na jednego mieszkańca według województw. Najwięcej zakładów opieki zdrowotnej oraz praktyk lekarzy i lekarzy dentystów, realizujących świadczenia zdrowotne finansowane za środków publicznych (umowy z NFZ) zlokalizowanych było na terenie województwa śląskiego (3,1 tys.), a najmniej (około 0,7 tys.) odnotowano w województwie lubuskim i opolskim. Zakłady opieki zdrowotnej należały w większości do sektora niepublicznego, a w poszczególnych województwach ich udział we wszystkich zakładach opieki zdrowotnej wyniósł od 62,1% (województwo świętokrzyskie) do 93,6% (województwo wielkopolskie). Z łącznej liczby 6,9 tys. praktyk lekarskich i stomatologicznych, które podpisały umowę z NFZ, najwięcej 761 (11%) było zlokalizowanych na terenie województwa wielkopolskiego, a najmniej 235 (3,4%) na obszarze województwa lubuskiego. W izbach lekarskich (według Biuletynu Statystycznego CSIOZ) w roku 2010, 20 18 Biuletyn Statystyczny Ministerstwa Zdrowia 2010. CSIOZ. Warszawa 2010. 19 Nałęcz S. (red.) Podstawowe dane w ochronie zdrowia 2009. GUS. 2010 53: 56. 20 Biuletyn Statystyczny Ministerstwa Zdrowia 2010. CSIOZ. Warszawa 2010: 26. Journal of Health Policy, Insurance and Management Polityka Zdrowotna 25

Grażyna Dykowska Wykres 3. Porady lekarskie specjalistyczne w wybranych poradniach specjalistycznych w 2009r. 11% 7% 3% 5% 1% 4% 3% 2% 3% 5% 1% 6% 6% 17% 14% 2% 3% 3% 2% 1% 2% chorób wewnętr rznych alergo ologiczna diabetologiczna a endokrynologiczna kardiologiczna a nefrologiczna dermatologiczna neurologiczna onkologiczna gruźlicy i choró ób płuc reumatologiczna a rehab bilitacyjna chorób zakaźny ych pediatryczna ginekologiczno o-położnicza chirurgiczna okulis styczna otolaryngologic czna urolo ogiczna zdrowia psych hicznego poradnia leczeni ia uzależnień Źródło: Nałęcz S. (red.) Podstawowe dane w ochronie zdrowia 2009. GUS. 2010: 56 zarejestrowanych było 108 536 praktyk lekarskich indywidualnych, indywidualnych specjalistycznych, grupowych i świadczonych w miejscu wezwania, z czego 85 651 było lekarzy i 22 855 lekarzy dentystów (czyli w statystyce publicznej pokazane jest mniej niż 10% wszystkich porad udzielanych przez praktyki lekarskie). Brak jest danych ze wszystkich praktyk świadczących usługi medyczne oraz informacji dotyczących tego, ile faktycznie praktyk lekarskich funkcjonuje w tym systemie.najwyższą liczbę porad lekarskich i stomatologicznych udzielonych w ramach ambulatoryjnej opieki zdrowotnej (łącznie z poradami z izb przyjęć) odnotowano w województwie mazowieckim (39,9 mln, czyli 13,7% wszystkich porad), a najniższą w województwie lubuskim (6,7 mln, czyli 2,3%). Wskaźnik udzielonych porad ogółem, przypadających na jednego mieszkańca w poszczególnych województwach, wyniósł od 6,6 w lubuskim do 8,4 w łódzkim. Wśród wszystkich porad lekarskich i stomatologicznych (łącznie z poradami udzielonymi w izbach przyjęć) udział porad udzielonych w ramach podstawowej opieki zdrowotnej, w poszczególnych województwach, wyniósł od 48,1% (województwo mazowieckie) do 60,1% (województwo lubuskie). Pozostałe porady zostały udzielone w ramach specjalistycznej opieki zdrowotnej. Dzieciom i młodzieży do lat 18. udzielono 37,3 mln porad w ramach podstawowej opieki zdrowotnej, co stanowiło 24,1% wszystkich porad udzielonych w podstawowej opiece zdrowotnej. Z kolei osobom w wieku 65 lat i więcej udzielono 43,1 mln porad w podstawowej opiece zdrowotnej, co stanowiło 27,9% wszystkich porad udzielonych w tej formie opieki. Porad lekarskich udzielonych dzieciom i młodzieży do lat 18 w ramach specjalistycznej opieki zdrowotnej było 14,9 mln, czyli 15,0% wszystkich porad lekarskich udzielonych w tej formie opieki. W specjalistycznej opiece zdrowotnej osobom w wieku 65 lat i więcej udzielono 21,8 mln porad lekarskich, co stanowiło 22,0% wszystkich porad lekarskich udzielonych w tej formie opieki. 21 20 Nałęcz S. (red.) Podstawowe dane w ochronie zdrowia 2009. GUS. 2010. 26 2012 Nr XI

Diagnosta laboratoryjny w statystyce medycznej Wykres 4. Porady udzielone w ambulatoryjnej opiece zdrowotnej na 1 mieszkańca według województw w 2009r. Łódzkie Podlaskie Śląskie Kujawsko- Dolnośląskie Mazowieckie Małopolskie Lubelskie Pomorskie Wielkopolskie Zachodniopomors Świętokrzyskie Warmińsko- Opolskie Podkarpackie Lubuskie 1,0 0,9 0,9 0,7 1,2 0,6 1,0 0,9 0,5 0,7 7,4 7,3 7,3 7,0 6,9 6,9 6,8 6,8 6,7 6,,6 6,5 6,5 6,3 6,2 6,2 6,0 0 2 4 6 8 lekarskie stomatologicznn a) Łącznie z poradami w izbach przyjęć, ale bez porad udzielanych w podmiotach, dla których organem założycielskim jest MON i MSWiA Źródło: Nałęcz S. (red.) Podstawowe dane w ochronie zdrowia 2009. GUS. 2010: 56 Podsumowanie Starzenie się społeczeństwa polskiego od- -zwierciedlone zostało m.in. w liczbie porad udzielanych osobom w wieku powyżej 65 roku życia (zarówno w podstawowej opiece zdrowotnej jak i opiece specjalistycznej). Podniesienie oczekiwanej długości trwania życia, a tym samym udziału osób starszych w konsumpcji usług medycznych, w tym świadczeń diagnostycznych, powodują zauważalny wzrost popytu na określone świadczenia zdrowotne. Na wzrost kosztów systemu opieki zdrowotnej ma wpływ obok aspektów demograficznych także m.in. rozwój innowacyjnych technologii diagnostyczno-leczniczych. Badania statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego oraz Ministerstwa Zdrowia od lat ulegają modyfikacjom, ale są one niewielkie i zależą od zmian w przepisach prawnych, wytycznych Unii Europejskie (Eurostatu) czy OECD, czasami prowadzone są na wniosek samorządów zawodowych. Z kolei informacje statystyczne dotyczące miejsca pracy diagnostów laboratoryjnych, liczby badań wykonanych przypadających na jednego pracownika, liczby diagnostów laboratoryjnych pracujących w opiece ambulatoryjnej czy stacjonarnej, a także liczby diagnostów laboratoryjnych pracujących w MON, MSWiA czy Ministerstwie Sprawiedliwości, pomogłyby zanalizować system opieki zdrowotnej pod kątem jej efektywności Journal of Health Policy, Insurance and Management Polityka Zdrowotna 27

Grażyna Dykowska w obszarze diagnostyki laboratoryjnej. Interesującą informacją dla samorządu diagnostów laboratoryjnych mogłyby być dane, np. dotyczące m.in. zarobków w zależności od miejsca wykonywanej pracy lub/i formy zatrudnienia (umowa o pracę czy umowa cywilno prawna), czy zapotrzebowanie na kadrę diagnostów laboratoryjnych w opiece stacjonarnej czy ambulatoryjnej. Formularz statystyczny Ministerstwa Zdrowia MZ-29 Roczne sprawozdanie o działalności szpitala ogólnego, 22 badający m.in. liczbę oraz wyposażenie pracowni diagnostycznych działających w szpitalach, powinien być poszerzony o informacje dotyczącą liczby wykonanych badań oraz o liczbę osób pracujących w tych pracowniach. Może to w pełni odzwierciedlić obciążenie pracą diagnostów laboratoryjnych. literatura 1. Biuletyn Statystyczny Ministerstwa Zdrowia 2010. Warszawa 2010 wyd. CSIOZ 2. Nałęcz S. (red.) Podstawowe dane w ochronie zdrowia 2009. GUS 2010. Akty prawne 1. Ustawa z dnia 27 lipca 2001r. o diagnostyce laboratoryjnej (Dz. U. Nr 100 poz.1083). Tekst jednolity: Dz. U. 2011r. Nr 112, poz. 654, Nr 113, poz. 657. 2. Ustawa z dnia 5 grudnia 1996r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Tekst jednolity: Dz. U. 2008r. Nr 136, poz. 857 z późn. zm. 3. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2001r. o zasadach uznawania nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej kwalifikacji do wykonywania zawodów regulowanych (Dz. U. Nr 87, poz. 954, z późn. zm.) 4. Ustawa z dnia 29 czerwca 1995r. o statystyce publicznej (Dz. U. Nr 88, poz. 439 z późn. zm.). 5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010r. w sprawie programu badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2011 (Dz. U. Nr 239, poz. 1594 z 2010r. z późn. zm.). 6. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 marca 2004r. w sprawie wymagań, jakim powinno odpowiadać medyczne laboratorium diagnostyczne (Dz. U. z dnia 16 marca 2004r. nr 43 poz.408 z późn. zm). 22 Ustawa z dnia 29 czerwca 1995r. o statystyce publicznej (Dz. U. Nr 88, poz. 439 z późn. zm.); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010r. w sprawie programu badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2011 (Dz. U. Nr 239, poz. 1594 z 2010r. z późn. zm.). 28 2012 Nr XI