ДА ДВАЦЦАЦIГОДДЗЯ БЕЛАРУСКАЙ ФIЛАЛОГII ВА УНIВЕРСIТЭЦЕ УБЕЛАСТОКУ

BIAŁORUTENISTYKA BIAŁOSTOCKA TOM 5, ROK 2013 ДА ДВАЦЦАЦIГОДДЗЯ БЕЛАРУСКАЙ ФIЛАЛОГII ВА УНIВЕРСIТЭЦЕ УБЕЛАСТОКУ НiнаБаршчэ уская Загадчык Кафедра беларусiстыкi Варша ускага унiверсiтэта ДасягненнiКафедрыбеларусiстыкi Варша ускага унiверсiтэта Кафедра беларусiтыкi была паклiкана да жыцця у 1956 годзе як навучальная установабеларускайфiлалогii iбылапера утворана укафедрураспараджэннемрэктараву 18з30верасня 1977года,а8гадо у тамураспараджэннемрэктараву 307з16сакавiка 2005 года у Кафедру беларусiстыкi. IнiцыятарампаклiканняКафедрыбы уюркатуронак,астваральнiцай i шматгадовай загадчыцай знакамiтая славiстка праф. АнтанiнаАбрэмбска-Яблонска (1902 1994),а утаркашматлiкiхпрацзгалiны славянскагамовазна уства,атаксамасурэдактарка (разамзмiкалаем Бiрылам) адзiнага аж да 2005 года Падручнага польска-беларускага сло унiка (выдадзенага у 1962годзевыдавецтвамWiedzaPowszechna). На пачатковым этапе iснавання Кафедры вялiкую дапамогу аказва у Беларускiдзяржа уны унiверсiтэтуменску,якiперада унова утворанай установедаволiвялiкуюбiблiятэку i увыпадкунеабходнасцiдапамага у дыдактычнымiкадрамi. Наступнiцай А. Абрэмбскай-Яблонскай была праф. Эльжбета Смулкова, якаякiравалабеларускайфiлалогiяйуварша ускiмунiверсiтэце у гадах 1971 1975. Э. Смулкова, даследчыца беларускай лiтаратурнаймовы iпольска-беларуска-лiто ускагамо унагапамежжа не толькiпрызнаная усвецевядомаябеларусiстка,але iпершыамбасадар РэспублiкiПольшча урэспублiцыбеларусь.зварша ускiмунiверсiтэтам Э. Смулкова звязаная па сëнняшнi дзень. У 1975 2004 гадах Кафедрай беларускай фiлалогii кiрава у праф. Аляксандр Баршчэ ускi, гiсторык лiтаратуры, даследчык польска-бе-

484 НIНАБАРШЧЭ УСКАЯ ларускiх лiтаратурных сувязя у, а таксама беларускага эмiграцыйнага пiсьменства. А. Баршчэ ускi працава у на Кафедры з моманту яе узнiкнення,прычыняючысядаяеразвiцця,пашырэннясувязя узiншымi навукова-адукацыйнымi установамi дыграмадскiмiарганiзацыямi. Яго вялiкiя лiтаратурныя дасягненнi (з я уляецца а утарам некалькiх зборнiка упаэзii,успамiна у,пераклада узбеларускаймовы,атаксама сябрамсаюзапольскiхпiсьменнiка у iсаюзабеларускаiхпiсьменнiка у) дазвалялiкафедрыакты унаналаджвацьадносiнызбеларускiмiпiсьменнiкамi i мастакамi. Праф. А. Баршчэ ускiпа сëнняшнi дзень дапамагаесваiмдосведам iведамiпраца унiкам iстудэнтамкафедры. У 2004 2009 гадах Кафедрай кiрава у праф. Варша ускага унiверсiтэта Мiкалай Цiмашук, знакамiты русiст, мiж iншым, а утар расiйска-польскiх iпольска-расiйскiхсло унiка у,якiапошнiмiгадамiспецыялiзуецца убеларускайлексiкалогii iлексiкаграфii iзаймаеццамо унымi аспектамi помнiка у беларускай пiсьмовасцi, а асаблiва мовай рэлiгiйныхтвора у.дзякуючыягонамузаангажаванню,напрацягу 5гадо у павялiчылася колькасць навуковых супрацо унiка у i пашырылiся кантактызнавукова-адукацыйнымi установамi убеларусi,напр.змаiра (Мiнскi абласны iнстытут развiцця адукацыi). Зкастрычнiка 2009годапасадукiра унiкакафедрыбеларусiстыкi займаепраф.варша ускага унiверсiтэтанiнабаршчэ уская,даследчыца мовы беларускай эмiграцыi i суадносiн памiж мовай i нацыянальнай тоеснасцю,атаксамабеларускiхгаворакдыпытання умо унагапамежжа. Iмкненнеапрацаваць iзахавацьдлянаступныхпакалення уусходнеславянскiя гаворкi Падляшша прычынiлася да апрацавання гранту «Мо уна-культурнаяспадчынападляшша»,якiдазваляекафедрыправодзiцьакты уныядаследаваннi усходнеславянскiхгаворакпадляшша. Навуковая дзейнасць супрацо унiка у Кафедры шматгранная i у агульным закранае пытаннi: усходнеславянскiх гаворак Падляшша, лексiкаграфii польска-беларускага мо унага памежжа, мiкратапанiмii зямельпа уночна- усходняйпольшчы,фальклорубеласточчыны,беларускагалiтаратурнагаруху упольшчы;двухмо унайбеларуска-польскай лексiкаграфii, сучаснай беларускай мовы i яе гiсторыi, гiсторыi беларускайлiтаратуры;перакладазна уства;адносiнбеларускайдыяспарыдаролi iмесцамовы ужыццiнарода,беларускагаэмiграцыйнага лiтаратурнага руху. Вынiкамгэтых даследавання у з я уляюцца манаграфiчныяапрацо укi,сло унiкi,падручнiкi i,зразумела,артыкулы,рэцэнзii iсправаздачызнавуковыхпадзея у. Напрацягусвайго iснаваннякафедраадукаваламногiхстудэнта у больш за 500 чалавек (а дакладана, да канца верасня 2013 года

ДАСЯГНЕННIКАФЕДРЫБЕЛАРУСIСТЫКIВАРША УСКАГА УНIВЕРСIТЭТА 485 480студэнта уабаранiлiмагiстэрскiя i 40бакала урскiяпрацы). 9навуковых супрацо унiка у абаранiлi кандыдацкiя дысертацыi, 3 доктарскiя.знашыхкадра увыводзяццатаксамачацвëрапрызнаныхусвеце прафесаро убеларусiстыкi. Супрацо унiкi Кафедры прымаюць акты уны удзел у навуковым жыццi. З 1993 года Кафедра арганiзуе Мiжнародныя навуковыя канферэнцыi пад агульнай назвай «Польска-беларускiя мо уныя, лiтаратурныя i гiсторыка-культурныя сувязi». Выдае таксама часопiс Acta Albaruthenica 1 падрэдакцыяйпраф.праф.мiкалаяха устовiча iмiкалая Цiмашука. Дзякуючы добрай, сямейнай атмасферы, пазiты унаму ста уленню выкладчыка у да сваëй працы, а таксама творчаму падыходу нашых студэнта у,адносiнынакафедрыскладваюццагарманiчна.студэнты часта з я уляюцца iнiцыятарамi розных культурных мерапрыемства у (напр.выставапрабеларусьубiблiятэцыварша ускага унiверсiтэта) i навуковых (напр. Канферэнцыя пад назвай «Усход вачыма маладых»), у рэалiзацыi якiх дапамагаюць выкладчыкi. Нашы студэнты, аб яднаныя ад 2000 года у Навуковым коле Albaruthenica, а таксама заангажаваныя у працу у Студэнцкiм самакiраваннi, не толькi супрацо унiчаюць з ня урадавымi арганiзацыямi, якiя дзейнiчаюць у Польшчы на карысць Беларусi, цi самастойна арганiзуюць паездкi па Беларусi, але таксама уключаюцца у прамоцыю беларусазна учых даследавання у,мiж iншым,шляхамарганiзацыiнавуковыхканферэнцый.ужовыйшлi 2тамыматэрыяла узгэтыхканферэнцыйпадрэдакцыяйбеларусiсткiкатажыныбартно ускай,якаязаймаепасадудэкана па студэнцкiх справах. ЗгаданыядасягненнiКафедрыбылiадзначаныРэктарамВарша ускага унiверсiтэта Катажынай Халасiнскай-Мацуко у на святкаваннi у 2006 годзе юбiлею 50-годдзя. На адмыслова зладжанай канферэнцыi Рэктар пазнаëмiла запрошаных вучоных з розных беларусазна учых асяродка у з цэлага свету i студэнта у Варша ускага унiверсiтэта з найважнейшымi дасягненнямi Кафедры, якiя прычынiлiся да пашырэннябеларусазна учайдумкi упольшчы,па уплывалiназацiка уленне беларусiстыкаймногiхстудэнта у,атаксамаспрыялi узнiкненнюбеларусiстык у iншых унiверсiтэтах (у Беластоку, Люблiне, Аполi). СпадарыняРэктарзвярнулатады увагуна удзелкафедры упадрыхто уцы супольна з ПАН ды Iнстытутам мовазна уства Акадэмii навук БССР 1 http://www.albaruthenica.uw.edu.pl/pl/

486 НIНАБАРШЧЭ УСКАЯ 5-томнага «Сло унiка беларускiх гаворак па уночна-заходняй Беларусi iяепагранiчча»,выдадзенага у 1979 1986гадах.Супрацо унiкiкафедрыпадкiра унiцтвампраф.антанiныабрэмбскай-яблонскайудзельнiчалi упадрыхто уцыматэрыяла у да «Атласа усходнеславянскiхгаворакбеласточчыны».вялiкiмдасягненнеммовазна учагакалектывубыло выданне «Сло унiка мiкратапонiма у па уночна- усходняй Польшчы» (Варшава 1992 1995),якiбы уадзначаны узнагародаймiнiстранацыянальнай адукацыi.працы угалiнелексiкаграфiiвялiсяда 2012года, калi высiлкамусiхсупрацо унiка убы увыдадзены «Беларуска-польскi сло унiк»,якiналiчваекаля 40тысячзагаловачныхсло у. Сярод мовазна учых прац асаблiвай увагiзаслуго уваюць манаграфii праф. Э. Смулковай, прысвечаныя дыялектнай лексiцы Беласточчыны: «Słownictwo z zakresu uprawy roli w gwarach wschodniej Białostocczyznynatlewschodniosłowiańskim (Вроцла у Варшава Крака у 1968) ды нацiску у беларускай мове: «Studianad akcentem języka białoruskiego. Rzeczownik (Варшава 1978). Беларускiя гаворкi у Польшчы узгадваюцца таксама у манаграфii Dialektologiabiałoruska а утарстванiныбаршчэ ускай iмiраславаянковяка з Iнстытута славiстыкi ПАН (Варшава 2012). Гiсторыi беларускай мовы прысвечна кнiга Тэрэсы Ясiнскай System fleksyjny starobiałoruskich zabytków II połowy XVI w. (Варшава 1979),сучаснайбеларускаймовепрацаЯдвiгiГлушко ускай Zaimki nieokreślone we współczesnym białoruskim języku literackim (Варшава 1985), цi агульным пытанням мовазна уства кнiга Мiкалая Цiмашука Język a teoria lingwistyczna (Варшава 2005). Мiкалай Цiмашук займаецца таксама пытаннямi перакладу рэлiгiйнай лiтаратуры на беларускую мову, напр. «Współczesne białoruskie słownictwo sakralne w przekładach Pisma Świętego» ( Studia Białorutenistyczne 4, Люблiн 2010), Ewangelie po białorusku W. Godlewskiego i P. Tatarynowicza ( Acta Albaruthenica 11, Варшава 2011), O języku białoruskich przekładów Ewangelii w Ameryce Północnej ( Acta Albaruthenica 13, Варшава 2013). Мовайпераклада узаймаеццатаксаматэрэсахыляк-шрэдэр: Kilka uwag o systemie fonetycznym i ortografii pierwszego pełnego przekładu «Pana Tadeusza» na język białoruski ( Studia z Filologii Rosyjskiej i Słowiańskiej 22, Варшава 1992), Typy konstrukcji gradacyjnych w białoruskim przekładzie ( Droga ku wzajemności, Варшава 2006). Польска-беларускiмi уя унымi мо унымi падабенствамi i вынiкаючымi з гэтага пагрозамi для перакладчыка цiкавiцца Радасла у Калета: Homonimia międzyjęzykowa w ogólnym i białorusko-polskim kon-

ДАСЯГНЕННIКАФЕДРЫБЕЛАРУСIСТЫКIВАРША УСКАГА УНIВЕРСIТЭТА 487 tekście ( Acta Albaruthenica 10, Варшава 2010); Białoruś i Polska rzecz o mylących podobieństwach międzyjęzykowych ( Kwartalnik Polonicum 7, Варшава 2008); Пра беларуска-польскiх фальшывых сябро у перакладчыка ( ActaAlbaruthenica 13,Варшава 2013). Пытаннi тапанiмii на польска-беларускiм памежжы асвятляюцца у публiкацыях Вольгi Трацяк, напр. Семантычны аналiз айконiма у у Гродзенскай вобласцi ( Acta Albaruthenica 9, Варшава 2009), цi Гiсторыя перайменавання у на Беларусi ( ActaAlbaruthenica 10, Варшава 2010). Вельмi багата выглядаюць навуковыя дасягненнi Кафедры у галiне лiтаратуразна уства. Трэба адзначыць, што на пераломе 1970 1980 гадо у засяроджвалiся яны на беларускiм фальклоры усходняй Беласточчыны. Iх вынiкам была, мiж iншым, манаграфiя Аляксандра Баршчэ ускага BiałoruskaobrzędowośćifolklorwschodniejBiałostocczyzny (Беласток 1990).СяродбагатагадаробкуА.Баршчэ ускагаварта назваць таксама манаграфii, прысвечаныя беларускаму лiтаратурнаму руху упольшчы: Творцыбеларускагалiтаратурнагаруху упольшчы 1958 1998 (Мiнск 2001) i эмiграцыйнай пiсьмовасцi: Беларуская эмiграцыйная пiсьмовасьць (Варшава 2004). Даследаваннi навуковай, лiтаратурнай i публiцыстычнай дзейнасцiбеларускайдыяспары гэтачарговаягалiнадаследавання усупрацо унiка укафедры.яквынiктакiхдаследавання увыйшлакнiганiны Баршчэ ускай, у якой прэзэнтуецца погляд беларускiх эмiграцыйных вучоных на ролю i месца мовы у жыццi народа: Беларуская эмiграцыя абаронца роднае мовы (Варшава 2004). Жыццëвы i творчы шлях беларускай эмiграцыi на Захадзе з я уляецца тэмай даследавання у Анны Дэмянюк, напр. Пакручасты лëс чалавека на крыжовых дарогах ( Acta Albaruthenica 7, Варшава 2007),цi Беларускаядыяспара уа устралii малавядомаястаронка беларускайгiсторы ( ActaAlbaruthenica 8,Варшава 2008). Вельмi iстотнай галiной лiтаратурных даследавання у з я уляецца гiсторыя беларускай лiтаратуры у гэтай галiне на першае месца высо уваюццапрацыпраф.мiкалаяха устовiча,якiхшмат:гэтанарысы, артыкулы i эсэ Шляхамi да беларускасцi (Варшава 2010), Лiтаратура першай паловы ХIХ стагоддзя: Залатая калекцыя беларускай лiтаратуры (Мiнск 2012), кнiгi, прысвечаныя паасобным пiсьменнiкам i агульным тэндэнцыям развiцця лiтаратуры: Гiсторыя беларускай лiтаратуры 30 40-х гадо у ХIХ ст. (Мiнск 2001), На парозе забытае святынi: Творчасць Яна Баршчэ ускага (Мiнск 2002), Мастацкi метадянабаршчэ ускага (Мiнск 2003), Айчыназдалëк iзблiзку: Iгна-

488 НIНАБАРШЧЭ УСКАЯ цыяцко ускi iаляксандаррыпiнскi (Варшава 2006), Жыццë iтворчасць Рамуальда Падбярэскага (Варшава 2008), i, што вельмi iстотна,перакладынабеларускуюмовутвора у:янабаршчэ ускага Шляхцiц Завальня або Беларусь у фантастычных апавяданнях з шырокiм лiтаратуразна учым каментаром (Варшава 2012), Iгнацы Яцко ускага Аповесць з майго часу,альбо Лiто ускiяпрыгоды (таксама з каментаром, Варшава 2010), Баляслава Пруса Лялька (2013). Проблемы уплыву вайны i рэпрэсi уных органа у на псiхiку чалавека з я уляюцца прадметам даследавання у Катажыны Дрозд, напр. Wpływ II wojny światowej na psychikę człowieka i jej znaczenie dla następnych pokoleń na przykładzie powieści Alesia Adamowicza Narodzona wpłomieniu ( Światpokatastrofie, Крака у 2010); WszponachGPU o największym wrogu ludzkości ( Acta Albaruthenica 8 9, Варшава 2008 2009). Сучаснай беларускай лiтаратуры прысвечана праца Катажыны Бартно ускай Białoruski postmodernizm. Liryka pokolenia Bum-Bam- Litu (Варшава 2009).КатажынаБартно уска,заднагобоку,аналiзуе адносiнымаладогапакаленнябеларускiхтворца удабеларускайлiтаратурнай традыцыi, напр. Młode pokolenie poetów wobec białoruskiej tradycji literackiej ( Studia interkulturowe Europy Środkowo-Wschodniej 3, Варшава 2009), Dwie skrajne tendencje we współczesnej literaturze białoruskiej: duchowość i erotyzm ( Acta Albaruthenica 6, Варшава 2007), а з другога стараецца нанава вызначыць гiстарычна-лiтаратурны працэс на падставе творчасцi Кузьмы Чорнага: Rzeczywistość radziecka we wczesnych opowiadaniach Kuźmy Czornego ( Studia interkulturowe Europy Środkowo-Wschodniej 6, Варшава 2011), Kreacja bohaterów we wczesnej twórczości Kuźmy Czornego(wybrane aspekty) ( Studia Białorutenistyczne 6, Люблiн 2012). Сучаснай лiтаратурай займаецца таксама Надзея Панасюк: Ананiмная палiтычная сатыра у сучаснай беларускай лiтаратуры ( ActaAlbaruthenica 6, Варшава 2007), Нацыянальная iдэя у творчасцi Уладзiмiра Арлова ( Acta Albaruthenica 9, Варшава 2009). Тэмай публiкацыйгэтайдаследчыцы з я уляеццатаксама беларуская лiтаратура у Польшчы: Дзiцячая паэзiя Вiктара Шведа ( Термапiлы 2, Беласток 1999), Польска-беларускi кантэкст паэзii Надзеi Артымовiч ( Acta Albaruthenica 8, Варшава 2008), ды польска-беларускiя лiтаратурныя пераклады: Перакладчыцкая дзейнасць Белавежца у ( Studia z Filologii Rosyjskiej i Słowiańskiej 22, Варшава 1995), Zagadnienie przekazu białoruskich nazw osobowych a problem kolorytu narodowego ( Studia z Filologii Rosyjskiej i Słowiańskiej 22, Варшава 1992).

ДАСЯГНЕННIКАФЕДРЫБЕЛАРУСIСТЫКIВАРША УСКАГА УНIВЕРСIТЭТА 489 Пытаннямiбеларускайгiсторыiзаймаецца уасно унымюзэфзямчонак.варта узгадацьягонуюкнiгупрамесцабеларусi уе уропе: Integracja Europy a Białoruś. Historia i współczesność (Варшава 2008), а таксама кнiгi,прысвечаныядзейнасцi Райнольда Тызенга уза: Rajnold Tyzenhauz. Jak być wielkim w rządzeniu. Antologia dialogów (Варшава 2006), Rajnold Tyzenhauz. Jak wychowywać dzieci. Wybór pism (Варшава 2006), Trzej Tyzenhauzowie (Варшава 2007), Twórczość Rajnolda Tyzenhauza (Варшава 2007), Rajnold Tyzenhauz(1830 1888). Myśliciel.Reformator.Mecenas (Варшава 2010). Iстотнаемесца утворчасцiзямчонказаймаюцьтаксамакраязна учыяпублiкацыi,прысвечаныя Брасла ушчыне, Данiлавiчам, Лучаю, Паазер ю, Паставам, Варапаеву. Не менш важнай галiной дзейнасцi супрацо унiка у Кафедры з я уляецца падрыхто ука падручнiка у для студэнта у. Студэнтам лягчэй i прасцей знаëмiцца з беларускай лiтаратурай i мовай дзякуючы хрэстаматыям па беларускай лiтаратуры (4 тамы хрэстаматыi Беларускаялiтаратура а утарствамiкалаяха устовiча (Варшава 2006 i 2012) iпадручнiка у,якiядапамагаюцьувывучэннiмовы (а утарстватэрэсы Ясiнскай i Ядвiгi Глушко ускай). Варта адзначыць, што супрацо унiкi Кафедры апрацавалi шмат падручнiка у (10) па беларускай мове для пачатковых i сярэднiх школ, або былi iх рэдактарамi, а таксама а утарамiшкольныхпраграма у. Апрача навукова-даследчай працы Кафедра беларусiстыкi надае асаблiвую увагу адукацыi беларусазна учых кадра у, рыхтуючы спецыялiста уугалiнелiтаратуразна уства iмовазна уства. Ужо 19гадо укафедраз я уляеццаарганiзатарамалiмпiядыпабеларускай мове у Польшчы 2, што спрыяе глыбейшаму зацiка уленню вучня у агульнаадукацыйных лiцэя у беларусазна учай праблематыкай iпольска-беларускiмiлiтаратурнымi,мо унымi iгiсторыка-культурнымiсувязямi. Напрацягу 57-гадовага iснаваннякафедрабеларусiстыкiварша ускага унiверсiтэтаадукавалашматлiкiябеларусазна учыякадры iможа ганарыцца прызнанымi у свеце навуковымi дасягненнямi. Iмпануюча выглядае колькасць публiкацый (723) у iнтэрнэтавай базе публiкацыйварша ускага унiверсiтэта 3. 2 http://www.kb.uw.edu.pl/main/index2.htm 3 http://bibliografia.icm.edu.pl/g2/main.pl?mod=s&p=1&j=1&idjednostki=3907& a=1&c=1&czasopismo=&lim=500&ord=1