GŁÓWNY INSPEKTORAT SANITARNY

GŁÓWNY INSPEKTORAT SANITARNY Ocena zagrożenia i ograniczanie narażenia na hałas na stanowiskach pracy Warszawa, sierpień 2011 r.

Wstęp Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej na podstawie ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2006 r. Nr 122, poz. 851 z późn. zm.) realizują zadania z zakresu zdrowia publicznego, w szczególności poprzez sprawowanie nadzoru nad warunkami higieny pracy w zakładach pracy. Celem sprawowanego nadzoru jest ochrona zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym wpływem środowiskowych czynników szkodliwych i uciążliwych oraz zapobieganie powstawaniu chorób, w tym chorób zakaźnych i zawodowych. Jednostki Państwowej Inspekcji Sanitarnej, zarówno szczebla powiatowego jak i wojewódzkiego uczestniczą we wdrażaniu wymagań z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy poprzez realizację wytycznych Głównego Inspektora Sanitarnego do planowania i działalności Państwowej Inspekcji Sanitarnej w zakresie higieny pracy w danym roku objętym sprawozdawczością. W Wytycznych Głównego Inspektora Sanitarnego w Warszawie do planowania i działalności Państwowej Inspekcji Sanitarnej w 2010 r. został ujęty m.in. temat: Koordynowanie kontroli oceny narażenia zawodowego pracowników zatrudnionych w warunkach narażenia na hałas. Podstawowe wymagania w zakresie ochrony zdrowia pracowników przed niekorzystnym wpływem czynników środowiska pracy zostały określone w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.), zwłaszcza w dziale dziesiątym Bezpieczeństwo i higiena pracy oraz w aktach wykonawczych do ww. ustawy. Jednym z ważniejszych aktów prawnych porządkujących prawo w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie narażenia na hałas jest rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz. U. z 2005 r. Nr 157, poz. 1318). Inne regulacje wiążące zagadnienia hałasu to rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 grudnia 2002 r w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2002 r. Nr 217, poz. 1833. z późn. zm.) oraz rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 129 poz. 844 z późn. zm.). 1/14

Ocena narażenia na hałas w środowisku pracy Realizując wytyczne dotyczące kontroli warunków pracy i oceny narażenia zawodowego pracowników wykonujących prace związane z narażeniem na hałas, pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej przeprowadzili w 2010 r. kontrole w 14 202 zakładach, w których wykonywane są prace związane z narażeniem na hałas. Przeprowadzono ogółem 17 854 kontrole, w tym 4 721 kontroli sprawdzających. Przeprowadzone kontrole dotyczyły przede wszystkim przestrzegania przepisów rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz. U. z 2005 r. Nr 157, poz. 1318). Ze względu na ochronę słuchu rozporządzenie jw. reguluje wartości progów działania, czyli wartości obligujące do podjęcia określonych działań wynikających z postanowień Dyrektywy 2003/10/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 lutego 2003 roku w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (hałasem). Wartości te wynoszą: dla poziomu ekspozycji na hałas w odniesieniu do 8-godzinnego dobowego wymiar czasu pracy lub w odniesieniu do tygodnia pracy wartość progu działania wynosi 80 db, dla szczytowego poziom dźwięku C jako wartość progu działania przyjmuje się wartość NDN wynoszącą 135 db. Z kolei wielkości charakteryzujące hałas w środowisku pracy oraz wartości najwyższych dopuszczalnych natężeń (NDN) dla tych wielkości zostały określone w załączniku do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2002 r. Nr 217, poz. 1833). Zgodnie z tym rozporządzeniem hałas w środowisku pracy jest charakteryzowany przez: poziom ekspozycji na hałas w odniesieniu do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub w odniesieniu do tygodnia pracy 85 db, maksymalny poziom dźwięku A 115 db, szczytowy poziom dźwięku C 135 db. 2/14

Na 28 485 skontrolowanych badaniami stanowiskach pracy, przekroczenia najwyższego dopuszczalnego poziomu hałasu stwierdzono na 6 691 stanowiskach. Przeprowadzone w 2010 r. kontrole podmiotów gospodarczych wykazały, że w narażeniu na hałas powyżej najwyższego dopuszczalnego natężenia zatrudnionych było 166 463 pracowników (w 2009 r. - 153 500 pracowników). Zdecydowanie najwięcej osób narażonych w 2010 r. na ponadnormatywne wartości hałasu odnotowano w województwach: śląskim (30 853), wielkopolskim (27 665) oraz dolnośląskim (19 679). Rycina 1. Liczba stanowisk skontrolowanych pomiarami hałasu oraz liczba stanowisk z przekroczeniami wartości NDN (najwyższego dopuszczalnego natężenia) hałasu 30000 25000 29049 28485 20000 15000 10000 5000 6136 6691 0 2009r. 2010r. liczba skontrolowanych stanowisk liczba stanowisk z przekroczeniami Przeprowadzone przez pracowników Państwowej Inspekcji Sanitarnej w 2010 r. kontrole wykazały przekroczenie progów działania w 7 254 zakładach, z kolei podczas kontroli sprawdzających w 863 zakładach. Liczba pracowników, dla których stwierdzono przekroczenie progów działania hałasu kształtowała się następująco: 3/14

205 134 pracowników zatrudnionych w przekroczeniu progu działania hałasu dla poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do 8 godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub tygodnia pracy 80 db; 629 pracowników zatrudnionych w przekroczeniu progu działania hałasu dla szczytowego poziomu dźwięku C 135 db. Przekroczenia, o których mowa powyżej dotyczyły głównie stanowisk pracy typu: stanowiska ślusarzy spawaczy, obróbki metali (cięcia blach stalowych, skrawania), obsługi: krosien, maszyn tartacznych i stolarskich, pras, zgrzewarek, urządzeń oczyszczania ścieków, węzłów betoniarskich, kierowcy ciągników rolniczych oraz szlifierzy. W większości przypadków pracodawcy podejmowali działania mające na celu zmniejszenie ryzyka zawodowego. Najczęściej podejmowane działania przez pracodawców w tym zakresie dotyczyły: a) rozwiązań technicznych: projektowanie miejsc pracy i rozmieszczenie stanowisk pracy w sposób umożliwiający izolację od nadmiernych źródeł hałasu, wymiana zużytego parku maszynowego na nowy (w tym modernizacja), automatyzacja procesów pracy lub zmiana technologii, instalacje kabin dźwiękoszczelnych, wyciszenie urządzeń poprzez stosowanie układów tłumiących lub izolujących hałas, systematyczne dokonywanie przeglądów technicznych i konserwacji maszyn oraz urządzeń. b) rozwiązań organizacyjnych: skrócenie czasu ekspozycji pracowników na hałas poprzez zastosowanie rotacji pracowników i przerw w pracy. c) powszechnie podejmowanych działań: zastosowanie odpowiednio dobranych środków ochrony indywidualnej, monitorowanie poziomu narażenia poprzez wykonywanie pomiarów środowiska pracy, wydzielenie i oznakowanie stref ponadnormatywnego hałasu, objęcie pracowników eksponowanych na ponadnormatywny hałas specjalistycznymi badaniami lekarskim (audiometria słuchu). 4/14

Pomiary hałasu na stanowiskach pracy W większości skontrolowanych zakładów pracy pracodawcy przestrzegali obowiązku dokonywania pomiarów środowiskowych z określoną częstotliwością, biorąc pod uwagę przepisy dotyczące badań i pomiarów szkodliwych czynników dla zdrowia w środowisku pracy. Brak aktualnych wyników badań w zakresie pomiarów hałasu stwierdzono w 3 387 zakładach (na skontrolowanych ogółem: 14 202 podmiotów gospodarczych). W 669 zakładach pracy, pracodawcy nie wprowadzili w życie programu działań organizacyjno technicznych, zmierzających do ograniczenia narażenia na ponadnormatywne wielkości charakteryzujące hałas. Pomiary hałasu na stanowiskach pracy przeprowadzane były w zakładach pracy przez laboratoria posiadające certyfikat akredytacji w zakresie hałasu, w tym przez laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej. W ramach nadzoru bieżącego laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej, zarówno szczebla podstawowego, jak i wojewódzkiego wykonały 15 356 pomiarów na stanowiskach pracy eksponowanych na hałas. Największą liczbę pomiarów hałasu na stanowiskach pracy w ramach działań nadzorowych wykonały laboratoria PIS w województwach: podkarpackie 4 644 pomiarów hałasu, mazowieckie 2 113 pomiarów hałasu, podlaskie 1 404 pomiarów hałasu. Ocena ryzyka zawodowego Podstawowym narzędziem służącym poprawie warunków pracy jest prawidłowo przeprowadzona ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy. Pracodawcy posiadają obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników we wszystkich aspektach związanych z pracą, a ocena ryzyka umożliwia im przedsięwzięcie koniecznych środków do osiągnięcia tego celu. Ponadto właściwie opracowana ocena ryzyka zawodowego jest niezwykle istotna w kontekście potencjalnych zagrożeń wypadkowych występujących w zakładzie pracy, jak również w prewencji zapobiegania chorobom zawodowym. 5/14

Kontrole przeprowadzone przez przedstawicieli Państwowej Inspekcji Sanitarnej wykazały, że w przeważającej większości zakładów pracy został spełniony obowiązek dokonania oceny ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na hałas. Nie spełnienie tych wymagań dotyczyło 901 zakładów, natomiast w 1 117 zakładach pracy ocena ryzyka nie zawierała wszystkich elementów wymaganych przepisem 4 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne - w stosunku do skontrolowanych ogółem: 14 202 podmiotów gospodarczych. Do najczęściej pomijanych elementów w ocenie ryzyka zawodowego związanego z narażeniem pracowników na hałas należały: poziom i rodzaj narażenia, włącznie z narażeniem na hałas impulsowy, czas trwania narażenia, w tym czas pracy w godzinach nadliczbowych, wartości (NDN) najwyższych dopuszczalnych natężeń oraz wartości progów działania dla hałasu, informacje uzyskane w wyniku profilaktycznych badań lekarskich pracowników, skutki dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, w tym należących do grup szczególnego ryzyka, dostępność środków ochrony indywidualnej przed hałasem o odpowiedniej charakterystyce tłumienia. W kilku zakładach pracy sporządzona ocena ryzyka zawodowego nie zawierała żadnego z elementów wymienionych w 4 ww. rozporządzenia. Ocenę ryzyka wykonano na poziomie podstawowym, uwzględniając jedynie informację o narażeniu na czynnik fizyczny. Postępowanie administracyjne i egzekucyjne W przypadkach nieprawidłowości stwierdzonych podczas kontroli sanitarnych prowadzone było postępowanie administracyjne oraz wydane zostały decyzje administracyjne. W 2010 roku wydano łącznie 7 388 decyzji administracyjnych związanych z narażeniem zawodowym na hałas w środowisku pracy (w tym decyzje nakładające na pracodawców nakazy w tym zakresie, zmieniające termin wykonania nakazów, umarzające postępowanie, uchylające lub stwierdzające bezprzedmiotowość wcześniej wydanych decyzji), zawierających łącznie 7 801 nakazów wynikających z decyzji. 6/14

Natomiast w okresie od 01.01.2011 r. do 30.04.2011 r. wydano łącznie 1 397 decyzji administracyjnych wynikających z narażenia na ponadnormatywny hałas, zawierających 1 621 nakazów. Nakazy wynikające z decyzji wydanych w 2010 i 2011 roku, które zostały wykonane przez pracodawców do 30.04.2011 r. dotyczyły: przeprowadzenia badań i pomiarów hałasu w środowisku pracy 5 761; opracowania i wdrożenia działań ograniczających narażenie na hałas 1 060; informowania pracowników o przekroczeniach normatywów dotyczących hałasu 238; wyznaczenia stref zagrożenia hałasem 141; stanu wyposażenia pracowników w środki ochrony indywidualnej 190; oceny ryzyka zawodowego 1 664 Niewykonanie przez pracodawców nakazów wynikających z decyzji w wyznaczonym terminie wynikało z następujących przyczyn: przedłużenia terminu wykonania obowiązków w związku ze zmianą profilu działalności; przedłużenia terminu wykonania obowiązków ze względu na trwające prace remontowe lub modernizację parku maszynowego lub ciągu technologicznego w zakładzie pracy; likwidacji zakładu pracy oraz umorzenia postępowania administracyjnego. Spośród wydanych 7 388 decyzji administracyjnych w 2010 roku zostały wykonane nakazy z 5 583 decyzji, natomiast w okresie od 01.01.2011 r. do 30.04.2011 r. wykonano nakazy z kolejnych 1 190 decyzji administracyjnych. Wydano łącznie 5 244 decyzji płatniczych oraz 411 upomnień. W 73 zakładach pracy wszczęto postępowanie egzekucyjne. W 2010 roku organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej wydały 60 postanowień o nałożeniu grzywny, w okresie od 01.01.2011 r. do 30.04.2011 r. wydano następne 18 postanowień o nałożeniu grzywny. Wydane postanowienia o nałożeniu grzywny dotyczyły nie wykonania przez pracodawców obowiązków wynikających z decyzji dot. przede wszystkim przeprowadzania: oceny ryzyka zawodowego; badań i pomiarów hałasu na stanowiskach pracy. 7/14

Rycina 2. Zestawienie liczby wydanych i wykonanych decyzji administracyjnych w 2010 r. oraz decyzji z 2010 r. wykonanych od 01.01.2011 r. do 30.04.2011 r., z podziałem na województwa 900 800 828 768 700 683 600 500 400 300 200 100 0 605 537 483 502 421 370 376 359 281 236 222 175 179 184 121 112 79 91 62 74 35 35 26 12 6 Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie 573 550 522 483 479 401 394 397 356 349 330 248 Podkarpackie Podlaskie 196 189 194 108 101 Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie 42 26 32 Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie wydanych wykonanych w 2010r. wykonanych od 01.01.2011r.-30.04.2011r. Choroby zawodowe Państwowa Inspekcja Sanitarna, realizując zadania dotyczące nadzoru nad zdrowotnymi warunkami środowiska pracy, prowadzi również postępowanie administracyjne w zakresie występowania chorób zawodowych. Właściwy państwowy inspektor sanitarny wydaje decyzję w sprawie choroby zawodowej na podstawie materiału dowodowego, a w szczególności danych zawartych w orzeczeniu lekarskim w sprawie choroby zawodowej oraz oceny narażenia zawodowego pracownika. 8/14

Postępowanie w sprawie chorób zawodowych prowadzone było w oparciu o rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych jak i również w oparciu o rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach - w zależności od terminu wszczęcia postępowania administracyjnego w danym przypadku, oraz rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dz. U. z 2002 r. Nr 132, poz. 1121). Rycina 3. Zestawienie liczby chorób zawodowych (poz. Nr 21 w wykazie) w latach 2006-2010 (dane pochodzą z IMP w Łodzi) 331 295 261 252 240 2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. W wyniku przeprowadzonych postępowań w przedmiocie chorób zawodowych w 2010 r. stwierdzono 331 przypadków chorób zawodowych u pracowników narażonych na ponadnormatywny hałas. Największy odsetek stwierdzonych przypadków chorób zawodowych odnotowano w województwach: śląskim (130), pomorskim (80), małopolskim (34). 9/14

Szczegółowe zestawienie liczby chorób zawodowych z podziałem na województwa w 2010 r. przedstawia poniższa rycina. Rycina 4. Porównanie liczby chorób zawodowych w 2010 r. (poz. Nr 21 w wykazie - obustronny trwały odbiorczy ubytek słuchu typu ślimakowego lub czuciowo-nerwowego spowodowany hałasem) wg województw - dane pochodzą z IMP w Łodzi) Zachodniopomorskie 21 Wielkopolskie 17 Warmińsko-mazurskie 1 Świętokrzyskie 3 Śląskie 130 Pomorskie 80 Podlaskie 2 Podkarpackie 7 Opolskie 2 Mazowieckie 8 Małopolskie 34 Łódzkie Lubuskie 2 3 Lubelskie 0 Kujawsko-pomorskie 15 Dolnośląskie 6 0 20 40 60 80 100 120 140 Z analizy dokonanej na poziomie klas PKD stwierdzono, że największą liczbę stwierdzonych chorób zawodowych u pracowników zatrudnionych w narażeniu na ponadnormatywny hałas odnotowano w działalności ujętej w: PKD 30 Produkcja pozostałego sprzętu transportowego 86 przypadków, PKD 05 Wydobywanie węgla kamiennego i węgla brunatnego - 69 przypadków, PKD 24 Produkcja metali - 33 przypadki. Powyższe wynika ze specyfiki procesów produkcji związanej z wykorzystaniem maszyn i urządzeń, będących źródłem ponadnormatywnego hałasu. 10/14

Dokładne dane dotyczące stwierdzonych w danym roku przypadków chorób zawodowych i analizy kształtowania się zapadalności na te choroby gromadzi Centralny Rejestr Chorób Zawodowych prowadzony przez Instytut Medycyny Pracy w Łodzi. Bazę do tworzenia Rejestru stanowią informacje o stwierdzonych przypadkach chorób zawodowych, zawarte w Karcie stwierdzenia choroby zawodowej, które po uprawomocnieniu decyzji wypełniają stacje sanitarno-epidemiologiczne i przesyłają do Instytutu. Promowanie zachowań pro-zdrowotnych w miejscu pracy W 2010 r. pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej angażowali się w inicjatywy prozdrowotne na rzecz pracujących. Podstawową formą oddziaływania promocyjnego była edukacja pracodawców i pracowników służąca prozdrowotnemu kształtowaniu środowiska pracy. Zagadnienia związane z promocją zdrowia w miejscu pracy realizowane były przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej podczas działań kontrolnych. Pracownicy Inspekcji w czasie kontroli wynikających z bieżącego nadzoru informowali pracowników o konieczności stosowania środków ochrony indywidualnej, jak również o celowości stosowania tycz środków w związku z istniejącym lub ewentualnym zagrożeniem hałasem na stanowisku pracy. Udzielano instruktaży pracownikom zakładów pracy na temat szkodliwego działania hałasu oraz przestrzegano przed skutkami zaniedbywania terminów wykonywania badań profilaktycznych. Zwracano również uwagę pracodawcom na potrzebę przeprowadzania pomiarów hałasu na stanowiskach pracy w celu monitorowania poziomu narażenia oraz podejmowania działań w celu obniżenia poziomu ekspozycji na hałas w przypadku przekroczeń obowiązujących najwyższych dopuszczalnych natężeń hałasu (NDN). Ponadto w trakcie przeprowadzanych kontroli w ramach nadzoru bieżącego uświadamiano pracodawcom i pracownikom zakładowej służby bezpieczeństwa i higieny pracy jakie korzyści dla zdrowia wynikają z właściwego doboru indywidualnych ochronników słuchu oraz prawidłowego ich stosowania. Wśród pracodawców prowadzono dystrybucję materiałów informacyjnych (broszur opracowanych przez Europejską Agencję Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy) w celu: 11/14

promowania zintegrowanego podejścia do oceny ryzyka zawodowego i poprawy stanu bezpieczeństwa i zdrowia w miejscu pracy, redukcji i ograniczenia narażenia na hałas w miejscu pracy, w ramach udziału w Europejskiej Kampanii Informacyjnej Ocena ryzyka zawodowego - zadania i obowiązki ; opracowania i wdrożenia zintegrowanego podejścia do procesu bezpiecznej eksploatacji maszyn, urządzeń i budynków w ramach Europejskiej Kampanii Informacyjnej na rzecz bezpieczeństwa eksploatacji maszyn, urządzeń i budynków Zdrowe i bezpieczne miejsce pracy: Dobre dla ciebie. Dobre dla firmy. W trakcie przeprowadzanych kontroli wskazywano pracodawcom na broszurę Hałas w środowisku pracy wydaną przez Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy do wykorzystania w czasie prowadzonych szkoleń dla pracowników. W 2010 roku oraz w latach ubiegłych, organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w poszczególnych województwach, we współpracy z wojewódzkimi ośrodkami medycyny pracy przeprowadzały szkolenia w zakładach, w których stwierdzono ponadnormatywne wielkości charakteryzujące hałas na wielu stanowiskach pracy oraz w zakładach zatrudniających dużą liczbę pracowników należących do grup szczególnego ryzyka w tym m.in. młodocianych. W wyniku działań prowadzonych przez Państwową Inspekcję Sanitarną w ramach sprawowanego bieżącego nadzoru sanitarnego nad zakładami pracy w ramach egzekwowania od pracodawców wypełniania obowiązków wynikających z mocy prawa nastąpiła poprawa warunków pracy pracowników zatrudnionych w narażeniu na ponadnormatywny hałas poprzez: montaż kabin ochronnych przy maszynach emitujących hałas ponadnormatywny, likwidację stanowisk pracy zlokalizowanych w okolicy maszyn będących źródłem ponadnormatywnego hałasu, przeprowadzenie ponownych badań i pomiarów środowiska pracy, informowanie pracowników o wynikach pomiarów poziomów hałasu, opracowanie rzetelnej oceny ryzyka zawodowego uwzględniającej realny czas pracy przy obsłudze urządzenia lub maszyny, oznakowanie strefy zagrożenia hałasem odpowiednimi znakami ostrzegawczymi, wymianę parku maszynowego na nowy, 12/14

wymianę podzespołów maszyn, zastosowanie osłon tłumiących hałas, zakup nowych maszyn produkcyjnych oraz ochronników słuchu, działania organizacyjne celem zmniejszenia czasu narażenia pracowników na nadmierny hałas, systematyczne monitorowanie stanu zdrowia pracowników poprzez kierowanie na badania audiometryczne słuchu, organizację nowych pomieszczeń pracy w celu zapewnienia właściwej powierzchni pracy lub oddzielenie stanowisk hałaśliwych od pozostałych stanowisk nie stwarzających zagrożenia. Działania przeprowadzone przez Państwową Inspekcję Sanitarną w 2010 r. oraz w 2011 r. przyczyniły się do zlikwidowania lub ograniczenia poziomu hałasu do zgodnego z NDN (najwyższym dopuszczalnym natężeniem) w 934 zakładach pracy, tym samym uzyskano poprawę warunków pracy w odniesieniu do 14 766 pracowników, zatrudnionych na 4 039 stanowiskach pracy. Do wartości progu działania (80 db), zgodnego z Dyrektywą 2003/10/WE - doprowadzono dotychczasową ekspozycję na ponadnormatywny hałas - w stosunku do 11 861 pracowników zatrudnionych na 3 419 stanowiskach pracy w 968 zakładach. Podsumowanie Analizując ocenę narażenia na hałas w nadzorowanych obiektach na przestrzeni kilku lat zauważa się, że w większych zakładach pracy, w których problem hałasu jest aktualny od kilku lat, podejmowane są konkretne działania, a ich wynikiem jest sukcesywne zmniejszanie natężenia hałasu lub liczby osób pracujących w przekroczeniach hałasu. Znaczący problem stanowią mniejsze, a zwłaszcza nowo powstające zakłady pracy, w których stwierdza się przekroczenia najwyższych dopuszczalnych natężeń, a pracodawcy nie zawsze dostrzegają potrzebę jego obniżenia lub nie posiadają na to odpowiednich środków finansowych. Ponadto istnieją zakłady, które od lat mają problemy z obniżeniem wartości hałasu na stanowiskach pracy poniżej najwyższych dopuszczalnych natężeń, gdyż zastosowanie metod technicznych jest bardzo trudne a czasami niemożliwe. W takich przypadkach pracownicy zaopatrywani są w indywidualne ochronniki słuchu, dostosowane do wielkości narażenia. 13/14

Wnioski 1. W większości zakładów skontrolowanych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej sukcesywnie wdraża się wymagania prawne w zakresie ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na hałas w środowisku pracy. 2. W zakładach pracy podejmowane są działania prewencyjne poprzez zastosowanie nowszych technologii np. wymiana parku maszynowego. Jednakże takie działania nie likwidują w pełni skutków zdrowotnych związanych ze szkodliwym oddziaływaniem hałasu na zdrowie pracowników. 3. Wyniki działań kontrolnych Inspekcji związane z oceną narażenia na hałas na stanowiskach pracy, wskazują, iż osiągnięcie trwałej i znaczącej poprawy warunków pracy w tym zakresie powinno wynikać w szczególności z: doskonalenia istniejących form nadzoru i kontroli m.in. wzmożonego nadzoru w tych zakładach (lub najogólniej gałęziach gospodarki), w których stwierdza się najwyższą skalę zagrożeń związanych z hałasem; potrzebny kontynuowania działalności prewencyjnej, w tym m.in. informacyjnej wśród pracowników; prowadzenia wzmożonego monitoringu stanu zdrowia pracowników wykonujących prace w warunkach przekroczenia najwyższych dopuszczalnych natężeń (NDN) hałasu, m.in. poprzez ścisłą współpracę służby medycyny pracy z właściwymi państwowymi inspektorami sanitarnymi. 4. Negatywnie należy ocenić m.in.: mało rygorystyczne egzekwowanie przez pracodawców stosowania przez pracowników ochron słuchu, niesystematyczność wykonywania pomiarów natężenia hałasu na stanowiskach pracy. 14/14

PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY Główny Inspektorat Pracy Ocena zagrożenia i ograniczanie narażenia na hałas na stanowiskach pracy Warszawa, lipiec 2011 r.

1. WPROWADZENIE Ekspozycja na hałas w miejscu pracy związana jest przede wszystkim z wykonywaniem określonych czynności, obsługą maszyn lub procesów technologicznych. Dokonana w ostatnich latach restrukturyzacja i modernizacja wielu przedsiębiorstw, wprowadzenie nowoczesnych maszyn i automatyzacji produkcji spowodowały stopniowy spadek wskaźnika zatrudnienia w warunkach zagrożenia hałasem (na 1000 zatrudnionych w zbiorowości objętej badaniami statystycznymi). Nadal jednak hałas jest najczęściej występującym szkodliwym czynnikiem w środowisku pracy. Zagrożenie związane z przekroczeniem normatywów higienicznych dla hałasu wzrasta prawie dwukrotnie w przemyśle. W sekcji przetwórstwo przemysłowe najbardziej hałaśliwymi stanowiskami pracy charakteryzują się m. in. zakłady zajmujące się produkcją: metali, metalowych wyrobów gotowych, wyrobów z drewna, mebli, wyrobów tekstylnych, sprzętu transportowego. Wykres 1. ZATRUDNIENI W WARUNKACH ZAGROŻENIA HAŁASEM OGÓŁEM I W PRZEMYŚLE (na 1000 zatrudnionych w danej zbiorowości) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 85,7 84,1 82,1 80,1 81,5 80,9 82,3 78,2 74,8 71,2 46,9 46,2 45,2 45 45,7 45,1 45,9 43,4 39,1 36,9 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ogółem przemysł Źródło: dane GUS 2

2. SKUTKI ZDROWOTNE ZAWODOWEGO NARAŻENIA NA HAŁAS Najpoważniejszym skutkiem zawodowej ekspozycji na hałas jest uszkodzenie słuchu. Hałas oddziałuje szkodliwie również na inne układy i narządy. Może wpływać negatywnie na układ krążenia (zmiany ciśnienia krwi i rytmu serca), pokarmowy (choroba wrzodowa), nerwowy (nerwice). Ponadto powoduje zmęczenie, spadek wydajności pracy, a także rozprasza uwagę, utrudnia komunikację słowną i odbiór dźwiękowych sygnałów bezpieczeństwa. Obustronny trwały ubytek słuchu stanowi znaczny odsetek wśród chorób zawodowych stwierdzanych w Polsce. Według danych Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi w 2010 r. odnotowano 331 przypadków tej choroby, tj. 11,3% ogółu chorób zawodowych. Po wyraźnym obniżeniu się orzekanych przypadków ubytku słuchu o etiologii zawodowej obserwowanym na początku tego wieku, w ostatnich latach notowany jest wzrost liczby zachorowań. Podkreślić jednak należy, że do rozpoznania ubytku słuchu dochodzi w następstwie powtarzanego, trwającego wiele lat narażenia na hałas. Warto też dodać, że ryzyko zwiększa jednoczesne oddziaływanie innych czynników występujących w środowisku pracy takich jak drgania mechaniczne lub substancje ototoksyczne (np. benzen, toluen, styren, alkohol butylowy, ksyleny). Kształtowanie się liczby zawodowego ubytku słuchu oraz współczynnika na 100 tys. zatrudnionych przedstawiają poniższe wykresy: Wykres 2. ZAWODOWY UBYTEK SŁUCHU SPOWODOWANY HAŁASEM - LICZBA PRZYPADKÓW 1400 1200 1000 800 600 400 200 1206 915 738 506 338 295 252 240 261 331 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Źródło: dane IMP 3

Wykres 3. ZAWODOWY UBYTEK SŁUCHU SPOWODOWANY HAŁASEM - WSPÓŁCZYNNIK NA 100 TYS. ZATRUDNIONYCH 14 12,7 12 10 8 10 7,9 6 5,5 4 3,6 3,1 2,6 2,3 2,5 3,2 2 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Źródło: dane IMP 3. DZIAŁANIA KONTROLNE PAŃSTWOWEJ INSPEKCJI PRACY 3.1. Zakres kontroli Państwowa Inspekcja Pracy realizując ustawowe zadania w zakresie stosowania środków zapobiegających chorobom zawodowym (art. 10 ust. 1 pkt 7 lit. b) ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy) kontroluje m.in. przestrzeganie przez pracodawców obowiązków w zakresie ograniczania narażenia pracowników na hałas. Podczas kontroli sprawdzane jest w szczególności: przeprowadzanie pomiarów hałasu na stanowiskach pracy, ocena ryzyka zawodowego związanego z narażeniem pracowników na hałas wynikająca z cech miejsca pracy, występujących procesów pracy oraz z używanych w konkretnych warunkach maszyn lub urządzeń, sporządzenie i wdrożenie programu działań organizacyjno-technicznych w sytuacji, gdy poziom hałasu przekracza dopuszczalne normy, oznakowanie miejsc pracy, w których wielkości charakteryzujące hałas przekraczają NDN, wyposażanie pracowników w odpowiednio dobrane indywidualne ochronniki słuchu, 4

informowanie i szkolenie pracowników w zakresie wyników oceny ryzyka zawodowego, zapewnienie profilaktycznej opieki zdrowotnej. Podstawowym przepisem regulującym wymagania dotyczące wykonywania prac, podczas których z przyczyn wynikających z miejsca pracy, stosowanych środków lub procesów pracy występuje narażenie na hałas jest rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz. U. Nr 157, poz. 1318). Rozporządzenie wdraża do prawa krajowego dwie dyrektywy, w tym dyrektywę 2003/10/WE z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (hałasem). Część regulacji dotyczących hałasu, już wcześniej znalazło się w polskich przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy. Nowością było wprowadzenie wartości progów działania dla wielkości charakteryzujących hałas, przy których pracodawca powinien podjąć odpowiednie działania techniczne lub organizacyjne, zmierzające do ograniczenia do minimum narażenia na hałas, wprowadzenie i zdefiniowanie pojęcia narażenia indywidualnego, a także określenie zakresu informacji, które powinny być uwzględnione w ocenie ryzyka zawodowego. Od 3 marca 2011 r. obowiązuje nowe rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 33, poz. 166). Zgodnie z tym przepisem pomiary hałasu wykonuje się: co najmniej raz na dwa lata - jeżeli podczas ostatniego pomiaru stwierdzono natężenie powyżej 0,2 do 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego natężenia (NDN), co najmniej raz w roku - jeżeli podczas ostatniego pomiaru stwierdzono natężenie powyżej 0,5 wartości NDN, każdorazowo, jeśli nastąpiły zmiany w wyposażeniu technicznym lub w warunkach wykonywania pracy, które mogły mieć wpływ na zmianę 5

poziomu emisji, poziomu narażenia albo wystąpiły okoliczności, które uzasadniają ich ponowne wykonanie. W rozporządzeniu doprecyzowany został przedział czasowy pomiędzy dwoma pomiarami, na podstawie wyników których, pracodawca może zaniechać ich wykonywania. Dwa ostatnie pomiary powinny zostać wykonane w odstępie dwóch lat. 3.2. Charakterystyka kontrolowanych zakładów Państwowa Inspekcja Pracy przeprowadziła w latach 2007 2010 kontrole ukierunkowane na bezpieczeństwo pracowników narażonych na hałas w wybranych grupach zakładów. Łącznie według jednolitych wytycznych skontrolowano 1811 zakładów należących do sekcji gospodarki przetwórstwo przemysłowe. W 2007 r. kontrolami objęto 697 zakładów, w 2008 r. - kolejnych 530. Wśród skontrolowanych zakładów były m.in. zakłady produkujące: wyroby metalowe, cement, wyroby z cementu, betonu i gipsu, wyroby tekstylne, artykuły spożywcze, naczepy, pojazdy samochodowe. W 2010 r. kontrole przeprowadzono w 584 zakładach. Spośród nich 459 zakładów produkowało meble i inne wyroby z drewna np. drzwi, okna, schody, drabiny, natomiast 125 - wyroby z włókien poliestrowo-szklanych np. łodzie, kajaki, baseny kąpielowe, wanny, brodziki, kształtki, elementy karoserii, elementy tuningowe (spojlery, owiewki), zbiorniki i kadzie reakcyjne dla przemysłu chemicznego i spożywczego. Ponad połowę stanowiły zakłady małe zatrudniające do 49 pracowników. W kontrolowanych zakładach w narażeniu na hałas pracowało ok. 91 tys. osób (43% ogółu zatrudnionych). Zaznaczyć należy, iż prawie co trzeci z nich pracował w warunkach ekspozycji o wielkości powyżej najwyższego dopuszczalnego natężenia (85dB). Źródłem hałasu najczęściej były procesy technologiczne związane z obróbką drewna (pilarki tarczowe, strugarki, czopiarki, oklejarki), metali (frezarki, tokarki, prasy), laminatów poliestrowo-szklanych (szlifierki tarczowe i oscylacyjne, przecinarki, wiertarki), maszyny i urządzenia do produkcji wyrobów tekstylnych (krosna, przewijarki, zgrzeblarki), maszyny do produkcji wyrobów betonowych 6

(zagęszczarki, wibratory, wibroprasy), urządzenia do przerobu produktów spożywczych, obróbki plastycznej wyrobów metalowych, dysze instalacji sprężonego powietrza itd. Wykres 4. LICZBA SKONTROLOWANYCH ZAKŁADÓW 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1811 697 530 584 ogółem 2007 2008 2010 Źródło: dane PIP Nieraz były to przestarzałe maszyny i urządzenia, emitujące do środowiska pracy hałas o poziome przekraczającym najwyższe dopuszczalne natężenie. 3.3. Wyniki kontroli Do obowiązków pracodawcy zatrudniającego pracowników w narażeniu na hałas należą pomiary tego czynnika. Tymczasem dane z kontroli przeprowadzonych w 2010 r. wskazują, że 25% pracodawców nie dokonało pomiarów hałasu na wszystkich stanowiskach, które tego wymagały (w 2008 r. - 21%, w 2007 r. - 5%). Nieprawidłowości dotyczyły 19% stanowisk pracy i najczęściej wiązały się z brakiem rzetelnej oceny warunków środowiska pracy w celu wytypowania stanowisk do pomiarów. Uchybienia polegały też na niezgodnej z przepisami częstotliwości pomiarów. Miały miejsce sytuacje przedstawienia inspektorowi pracy wyników pochodzących nawet sprzed kilkunastu lat. W niektórych zakładach ujawniono ponadto praktykę zaniżania czasu ekspozycji. W ten sposób uzyskiwano niższy wynik końcowy, uzasadniający 7

wydłużenie okresu między pomiarami lub nawet ich niewykonywanie, jeśli otrzymany wynik będzie poniżej określonej przepisami krotności najwyższego dopuszczalnego natężenia. Zaniżony czas ekspozycji mieszczący się poniżej wartości najwyższego dopuszczalnego natężenia, zwalnia też pracodawców m.in. z opracowania i wdrożenia programu działań organizacyjno-technicznych, nadzorowania stosowania przez pracowników środków ochrony indywidualnej słuchu oraz zgłoszenia tych pracowników do ZUS. Przykładowo - w jednym z kontrolowanych zakładów, na stanowisku operatora piły tarczowej czas pracy wynosił 4 godziny, ale do interpretacji wyniku pomiaru narażenia na hałas przyjęto tylko 90 minut. Taki czas ekspozycji pozwolił pracodawcy na uzyskanie niższego o połowę wyniku końcowego, który dzięki temu mieścił się poniżej wartości NDN. W związku z tym pracodawca nie podjął w stosunku do 14 pracowników działań wymaganych dla takiej sytuacji. Incydentalny charakter miały natomiast nieprawidłowości dotyczące zlecania przez pracodawców pomiarów hałasu podmiotom do tego nieuprawnionym. Przeważnie wykonywały je laboratoria posiadające upoważnienie Państwowej Inspekcji Sanitarnej lub akredytację. Pracodawcy zobowiązani są prowadzić na bieżąco rejestr oraz kartę badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy. Przechowywane być one powinny przez okres 40 lat, od ostatniego wpisu, w odróżnieniu od sprawozdań z pomiarów, które należy przechowywać przez 3 lata. Nadal jednak w prawie co piątym zakładzie (w 2008 r. - w 24%, w 2007 r. - w 18%), w którym dokonano pomiaru, nie prowadzono wymaganej dokumentacji z pomiarów lub prowadzono ją w sposób niezgodny z przepisami. Niektórzy pracodawcy uważali, że skoro przechowują sprawozdania z pomiarów, to nie muszą już dokonywać wpisów w rejestrach i kartach. Dokumenty te nie były aktualizowane, co może utrudnić w przyszłości potwierdzenie związku przyczynowego pomiędzy zdiagnozowanym u pracownika lub byłego pracownika ubytkiem słuchu, a warunkami pracy. Nadmienić trzeba, że w tym zakresie pracodawcy nie zawsze mogli polegać na funkcjonującej w zakładach służbie bezpieczeństwa i higieny pracy, do której zadań należy m.in. prowadzenie rejestrów oraz przechowywanie wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. 8

Analiza danych z kontroli wskazuje na stopniowy spadek nieprawidłowości polegających na braku w ogóle udokumentowanej oceny ryzyka zawodowego. Natomiast wciąż pracodawcy ocenę tę traktują jako wymóg formalny i nie dostrzegają jej roli w procesie ograniczania zagrożeń. W 61% kontrolowanych zakładów (w 2008 r. - w 53%, w 2007 r. - w 56%) ocena dokonana była powierzchownie. Nie był więc w pełni przestrzegany 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne, nakazujący uwzględnienie w ocenie ryzyka zawodowego wszystkich wymaganych informacji. W ocenie nie brano pod uwagę niektórych ważnych elementów takich jak: ostatnie wyniki pomiarów hałasu, czas trwania narażenia spójny z przyjętym w sprawozdaniach z pomiarów, wartości progów działania, informacje dotyczące poziomu emisji hałasu dostarczone przez producentów maszyn i urządzeń. Nie szacowano także skutków dla zdrowia pracowników wynikających z interakcji pomiędzy hałasem, a innymi czynnikami - drganiami mechanicznymi (np. na stanowiskach obsługi ręcznych szlifierek), czy rozpuszczalnikami organicznymi - ponieważ nie znano tej zależności. W mikro- i małych zakładach ocenę ryzyka zawodowego często zlecano osobom z zewnątrz, które nie znały dostatecznie procesów technologicznych, nie miały właściwego rozeznania środowiska pracy pod kątem zagrożeń i polegały na informacjach ogólnych bez przeprowadzenia wizytacji stanowisk pracy. Zdarzały się również sytuacje wykorzystania gotowych dokumentów, nieadekwatnych do stanu faktycznego. W jednym z kontrolowanych zakładów pracodawca przedłożył ocenę ryzyka zawodowego przeprowadzoną na stanowisku stolarza. Jako źródła hałasu wymieniono w niej maszyny, które wcale nie były eksploatowane w tym zakładzie. Ze względu na osiągnięcie lub przekroczenie wartości NDN hałasu 63% kontrolowanych pracodawców opracowało organizacyjno-techniczny program naprawczy (w 2008 r. - 41%, w 2007 r. - 34%). U tych pracodawców, którzy dysponowali programami zastrzeżenia inspektorów pracy w wielu przypadkach budziła ich treść. Były one bowiem zbyt ogólne, bez propozycji rzeczywistych działań dostosowanych do analizy warunków pracy i podania terminarza ich realizacji. 9

Nawet przy braku programu pracodawcy podejmowali jednak w różnym zakresie działania techniczne i organizacyjne eliminujące lub ograniczające narażenie na hałas. Polegały one na stosowaniu: ekranów oddzielających źródło hałasu od pozostałej części pomieszczenia, obudów dźwiękochłonnych, tłumików oraz zakupie nowych maszyn. Na coraz mniejszą skalę użytkowane są też maszyny wykonane sposobem rzemieślniczym tzw. samoróbki, emitujące zwykle znaczny hałas. W zakresie organizacji pracy wprowadzano dodatkowe przerwy i rotację pracowników oraz przenoszono hałaśliwe maszyny do oddzielnych pomieszczeń produkcyjnych, tak by osoby nie zajmujące się bezpośrednio ich obsługą wykonywały pracę poza strefą przekroczenia wartości NDN hałasu. Z kolei kontrolowani mikroprzedsiębiorcy koncentrowali się głównie na przeglądach technicznych maszyn (elementów roboczych, łożysk) i bieżących ich naprawach, co uzasadniali zwykle trudnościami finansowymi uniemożliwiającymi podjęcie innych, kompleksowych działań. Kontrole wykazały, iż najpowszechniejszą metodą ograniczenia negatywnego oddziaływania hałasu jest wyposażenie pracowników w środki ochrony indywidualnej słuchu (wkładki lub nauszniki przeciwhałasowe), chociaż powinny być one stosowane jedynie w ostateczności, gdy nie można wystarczająco zredukować zagrożeń za pomocą rozwiązań technicznych i organizacyjnych. Tylko 2% spośród ocenionych pracowników wykonujących pracę w warunkach przekroczenia wartości progów działania hałasu nie udostępniono ochronników słuchu. Również pracownicy zatrudnieni w warunkach osiągnięcia lub przekroczenia wartości NDN zwykle byli w nie wyposażeni. Problemem jest natomiast odpowiedni dobór środków ochrony indywidualnej słuchu i ich użytkowanie. Przy doborze ochronników słuchu pracodawcy nie dysponowali wartościami niezbędnymi do określenia tłumienia dźwięku ochronnika słuchu w odniesieniu do wartości poziomu dźwięku na stanowiskach pracy. Często przy tym wybierali środki tańsze, nie zwracając uwagi czy ich parametry ochronne są właściwe dla danego stanowiska. Nieprawidłowości w zakresie użytkowania dotyczyły braku noszenia przydzielonych ochronników słuchu przez cały czas przebywania w środowisku zagrożonym hałasem. Zarówno pracodawcy, jak i pracownicy nie wiedzieli, że skuteczna ochrona przy pomocy ochronników słuchu jest uwarunkowana ich stałym 10

noszeniem. Nie zdawali sobie sprawy, że niestosowanie ochronników słuchu np. przez 30 minut podczas 8-godzinnego dnia pracy przy ekspozycji 93 db (6-krotne przekroczenie NDN), pomimo ich użytkowania w pozostałych okresach dnia pracy, stwarza poważne ryzyko uszkodzenia narządu słuchu. Sami pracodawcy, osoby z nadzoru oraz pracownicy służb bhp nie są przy tym dobrym przykładem, gdyż nieraz lekceważą zakładanie ochronników słuchu przed wejściem do stref zagrożenia hałasem. Zdarzały się także przypadki stosowania ochronników słuchu w złym stanie technicznym, niewłaściwie przechowywanych i konserwowanych. W zakładach produkujących meble lub wyroby z drewna ochronniki wielokrotnego użytku odkładano bezpośrednio na maszynach lub wieszano w ich pobliżu. W konsekwencji były one zanieczyszczone osiadającym pyłem. Zastrzeżenia inspektora pracy wzbudziły np. przedstawione na poniższym zdjęciu nauszniki przeciwhałasowe jakimi dysponowali kontrolowani pracownicy zatrudnieni przy obrabiarkach do drewna. Ochronniki te miały odkształcone poduszki czasz tłumiących. Ponadto nie posiadały oznakowania CE potwierdzającego spełnienie wymagań w zakresie oceny zgodności. W kontekście powyższych nieprawidłowości niepokój budzi ignorowanie przez część pracodawców obowiązku przekazania pracownikom instrukcji użytkowania środków ochrony indywidualnej, w tym przechowywania i konserwacji. 11

Niewystarczające też było informowanie pracowników o zagrożeniach wynikających z oddziaływania hałasu. Najwięcej uchybień stwierdzono w mikroprzedsiębiorstwach m.in. dlatego, że na stanowiskach pracy nie zidentyfikowano hałasu i nie ujęto go w ocenie ryzyka zawodowego. Na co czwartym z kontrolowanych stanowisk pracy (w 2008 r. - na 1/5, w 2007 r. - na 1/3), na którym wielkości NDN hałasu były przekroczone, brakowało oznakowania informującego o niebezpieczeństwie i konieczności stosowania ochronników słuchu. Zapewnienie odpowiedniego oznakowania nie wiąże się z dużymi nakładami, a jego brak świadczyć może o lekceważeniu problemu. Takie podejście wpływało bezpośrednio na poziom oraz zakres informacji o wynikach oceny ryzyka zawodowego stwarzanego przez hałas. Informacje te z reguły przekazywane były pracownikom podczas szkoleń wstępnych i okresowych. Brak ujęcia wszystkich, wskazanych w 10 wymienionego rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. zagadnień odnotowano aż w 48% (w 2008 r. - w 38%, w 2007 r. - w 30%) spośród sprawdzonych programów szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Niepokoi fakt, że niektórzy pracodawcy traktują szkolenia jako uciążliwą konieczność i przeprowadzają je, aby formalnie spełnić wymagania przepisów. Większość pracodawców zapewniła pracownikom zatrudnionym w narażeniu na hałas profilaktyczną opiekę zdrowotną. Wątpliwości budzi jednak jakość tych badań, bowiem lekarze je przeprowadzający nie otrzymywali od pracodawców informacji o hałasie na stanowisku pracy (14%), również o aktualnych wynikach badań i pomiarów. Lekarze nie wizytowali też stanowisk pracy, a ich współdziałanie z pracodawcami ograniczało się zwykle do wykonania badań profilaktycznych i wydania zaświadczenia. W efekcie pracowników narażonych na hałas nie zawsze poddawano specjalistycznym badaniom, wykluczającym zmiany chorobowe wywołane tym czynnikiem szkodliwym. Należy jednocześnie zaznaczyć, że w aktualnym stanie prawnym pracodawcy nie mają obowiązku przechowywania w dokumentacji pracowniczej kopii skierowań na badania profilaktyczne. Znacznie utrudnia to inspektorom pracy ocenę kompletności przekazywanych lekarzowi informacji. 12

Nieprawidłowości, które najczęściej stwierdzano podczas kontroli przedstawiono na poniższym wykresie: Wykres 5. BEZPIECZEŃSTWO PRACOWNIKÓW NARAZONYCH NA HAŁAS - NARUSZENIA PRZEPISÓW programy szkoleń uwzględniające skutki oddziaływania hałasu, wartości progów działania, NDN itp. dokumentacja związana z pomiarami udostępnienie środków ochrony indywidualnej w warunkach przekroczonej wartości progu działania program naprawczy działań organizacyjnotechnicznych uwzględnienie w ocenie ryzyka zawodowego istotnych informacji (czas, poziom narażenia, praca w godzinach nadliczbowych) % zakładów, w których naruszono przepisy 0 10 20 30 40 50 60 70 2007 2008 2010 Źródło: dane PIP 3.4. Przyczyny nieprawidłowości Jako główną przyczynę stwierdzonych nieprawidłowości pracodawcy wymieniali trudności ekonomiczne spowodowane wciąż trwającą stagnacją gospodarczą oraz spadkiem zamówień na wytwarzane wyroby. Kontrolowani pracodawcy, w szczególności kierujący mikro- i małymi przedsiębiorstwami, wskazywali na duże koszty związane z eliminowaniem lub ograniczaniem hałasu 13

metodami technicznymi. Niektórzy z nich uważali też, że niemożliwe jest rozwiązanie problemu ponadnormatywnego hałasu, bowiem łączy się on z prowadzoną działalnością produkcyjną. Według inspektorów pracy do najczęstszych przyczyn powstawania nieprawidłowości należy również zaliczyć: niewystarczającą znajomość przepisów obowiązujących przy pracach w narażeniu na hałas; brak należytego nadzoru nad stanem warunków pracy w zakładach oraz dbałości o przeprowadzanie okresowych przeglądów i remontów maszyn i urządzeń; niedostateczną jakość szkoleń z dziedziny bhp, w tym brak programów szkoleń dostosowanych do stanowisk pracy i zagrożeń związanych z hałasem; lekceważenie zagrożeń zarówno przez pracodawców, osoby kierujące pracownikami, jak i samych pracowników; poziom usług świadczonych przez osoby realizujące zadania służby bhp nieadekwatny do warunków pracy (zwłaszcza w zakładach, w których obowiązki w tym zakresie powierzono podmiotom zewnętrznym) oraz niejednokrotnie brak zainteresowania samych pracodawców działaniem służb bhp. 3.5. Zastosowane środki prawne i uzyskane efekty W wyniku kontroli przeprowadzonych w 2010 r. inspektorzy pracy wydali 1313 decyzji, w tym 132 decyzje ustne, dotyczące nieprawidłowości związanych z pracą w narażeniu na hałas. Ponadto do kontrolowanych pracodawców skierowano 124 wystąpienia, zawierające 413 wniosków. W stosunku do 69 zastosowano środki oddziaływania wychowawczego. 14

Zastosowane przez inspektorów pracy środki prawne doprowadziły do likwidacji wielu nieprawidłowości rzutujących na warunki pracy pracowników narażonych na hałas. W ich efekcie pracodawcy: zidentyfikowali miejsca pracy z występującym hałasem i ocenili poziom ekspozycji pracowników; zweryfikowali oceny ryzyka zawodowego, uwzględniając istotne dla szacowania tego ryzyka informacje; oznakowali znakami bezpieczeństwa stanowiska i miejsca, w których stwierdzono przekroczenia wartości NDN hałasu; założyli lub zaktualizowali rejestry oraz karty badań i pomiarów czynników szkodliwych; włączyli do programów szkoleń w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy informacje niezbędne z uwagi na ryzyko zawodowe stwarzane przez hałas. Rezultatem konsekwentnych działań inspektorów pracy było również opracowanie przez pracodawców i wdrożenie do realizacji organizacyjnotechnicznych programów naprawczych. Pozwoliło to na obniżenie poziomu dźwięku bądź ograniczenie liczby osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia. Przykładowo w jednym z kontrolowanych zakładów pracodawca odizolował stanowiska montażu mebli, na których do czyszczenia używany jest rozpuszczalnik Nitro od stanowisk obróbki mechanicznej o ponadnormatywnej emisji hałasu. W efekcie pracownicy (13 osób) nie są równocześnie narażeni na ototoksyczne chemikalia i hałas. W innym zakładzie wskutek realizacji decyzji inspektora pracy pracodawca sporządził i wprowadził w życie program działań organizacyjno-technicznych. W ramach programu dokonana została wymiana łożysk frezarek, obudowano kabiną dźwiękoszczelną najbardziej hałaśliwą maszynę, zlecono systematyczne ostrzenie narzędzi skrawających wyspecjalizowanej firmie. Niższy poziom hałasu 15

uzyskano ponadto poprzez zamontowanie tłumików przy wentylatorach miejscowych. W związku z tym nastąpiła istotna poprawa warunków pracy dla 58 pracowników. 4. DZIAŁANIA POZAKONTROLNE Należy zaznaczyć, że Państwowa Inspekcja Pracy, oprócz działań wynikających z uprawnień kontrolno-nadzorczych, podejmowała wiele innych przedsięwzięć, mających na celu upowszechnienie wiedzy o zagrożeniach związanych z hałasem i sposobach ich ograniczania. Podczas kontroli inspektorzy pracy informowali zainteresowanych pracodawców i pracowników na temat obowiązujących regulacji prawnych w tym zakresie. Dodatkowo organizowano szkolenia, a także warsztaty uwzględniające problematykę hałasu. Przedstawiciele okręgowych inspektoratów pracy rozpowszechniali materiały informacyjne Państwowej Inspekcji Pracy w postaci ulotek i broszur dotyczące m.in. oceny ryzyka zawodowego przy wykonywaniu prac w ekspozycji na hałas. Takie opracowania ułatwiają pracodawcom dokonanie diagnozy, czy w ich zakładzie spełnione są odpowiednie wymagania bhp na stanowiskach pracy. O stwierdzonych podczas kontroli nieprawidłowościach zawiadamiano właściwe organy. Pisma w tej sprawie kierowano przede wszystkim do Państwowej Inspekcji Sanitarnej i wojewódzkich ośrodków medycyny pracy. 5. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Wyniki kontroli Państwowej inspekcji Pracy przeprowadzonych w 2010 r. wskazują, iż pomimo upływu kilku lat od wejścia w życie rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. regulującego problematykę bezpieczeństwa i higieny pracy w narażeniu na hałas, liczba nieprawidłowości ujawnianych przez inspektorów pracy w tym obszarze wciąż jest znaczna. Nieprawidłowości dotyczą głównie: braku aktualnych pomiarów hałasu na stanowiskach pracy, nieuwzględniania w ocenie ryzyka zawodowego wszystkich 16