Transfer technologii w oparciu o model Klastera NUTRIBIOMED Prof. dr hab. Tadeusz Trziszka Katedra Technologii Surowców Zwierzęcych i Zarządzania Jakością Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Pojecie technologii i jej transferu W dzisiejszych czasach, gdy każda sfera życia dąży ku cyfryzacji, informatyzacji i nowoczesności termin technologia stał sie nie tylko wyjątkowo popularny, lecz nabrał zupełnie innego, nowego znaczenia. W dobie, gdy wszystkie elementy naszej rzeczywistości są cyfrowe oraz zinformatyzowane tradycyjne pojmowanie technologii wymaga rozszerzenia. Traktowanie jej jedynie jako przetwarzanie w sposób celowy i ekonomiczny dóbr naturalnych w produkty jest poprawne, lecz niepełne. Dziś termin technologia niesie za sobą bezpośrednie odniesienie do nowoczesnej wiedzy oraz innowacyjnych rozwiązań. Istota technologii jest poszukiwanie innych, jeszcze nieznanych dróg oraz nowych zastosowań wiedzy. Przedsiębiorcy poszukują możliwości doskonalenia już poznanych technologii oraz pozyskiwania innych, takich, które przyczynia sie do stworzenia nowych horyzontów rozwoju. Naukowcy natomiast pracują nad stwarzaniem innowacyjnych, niebanalnych rozwiązań, czyli kreowaniem technologii, która będzie atrakcyjna na komercyjnym rynku. Oznacza to, że przyczyni sie do umocnienia pozycji przedsiębiorstwa na rynku, wytwarzania nowych produktów, wejścia na nowe rynki, stosowania lepszych dróg prowadzenia biznesu itp. W tym miejscu możemy jednoznacznie stwierdzić, że technologia jest nie tylko kluczowym, lecz niezbędnym elementem w szeroko pojętej gospodarce globalnej. Cecha charakterystyczna technologii jest to, że ulega ona ciągłemu doskonaleniu i przyczynia sie do kreowania innowacyjności. W gospodarce globalnej wiedza, która wprowadza innowacyjne rozwiązania jest najdroższa, często niemierzalna wartością. Niebagatelnie duża role pełnia uczelnie wyższe. Ogromna wartość wiedzy produkowanej na uczelniach jest bezpośrednio uzależniona od gospodarki. Nowoczesne technologie, bogate w innowacje nie będą się rozwijały dynamicznie jeśli nie będzie transferu wiedzy z ośrodków naukowo-badawczych do gospodarki. Nasuwa sie przy tym niezwykle prosty wniosek:
kreowanie nowych technologii jest wynikiem potrzeb gospodarki nastawionej na innowacyjność. Zatem pojawia sie element specyficznej konkurencji ośrodków naukowobadawczych, w tym uczelni wyższych. Obecnie uniwersytety konkurują ze sobą głównie na rynku kandydatów na studia, natomiast w mniejszym zakresie na rynku innowacji, co powoduje odpływ wielu niekonwencjonalnych rozwiązań do innych krajów. Problem ten ulegnie radykalnej zmianie już od 2013 r. Tworzą sie bowiem nowe sprzyjające uwarunkowania dla komercjalizacji wyników badan. Bedzie to rodzic nowe wyzwania dla uczelni wyższych i kreowania konkurencyjności. Konkurencja w tym wypadku rządzi sie dokładnie takimi samymi prawami jak na typowym rynku podmiotów gospodarczych, a mianowicie tworzy zwycięzców i przegranych. Zwycięzcami są te uniwersytety, które znajda sie w samym centrum innowacji i staną sie niezbędnym elementem w całym, złożonym procesie gospodarczym. Skuteczny transfer technologii do biznesu ma niebagatelnie duży wpływ na dynamiczny rozwój gospodarki, niekrepowanej ograniczeniami, lecz innowacyjnej, otwartej na nowe technologie, a wiec gospodarki nowoczesnej. Jednym z najlepszych systemów transferu technologii z jednostek badawczych do przedsiębiorstw jest układ oparty o ogniwa pośrednie jakimi są m. in. parki technologiczne, inkubatory biznesu, biura transferu wiedzy, a w wyższej formie klastry. Należy pamiętać, że proces transferu wiedzy nie jest wyłącznie inicjatywa uczelni wyższych, czy z drugiej strony łańcucha przedsiębiorstw. Jest to element systemu strategii państwa lub regionu. Dzieje sie to za pomocą celowych inwestycji w proces wdrażania wyników naukowych i innowacji do praktyki. W krajach rozwiniętych gospodarczo, w przemyśle zaawansowanym technologicznie, coraz bardziej widoczna jest tendencja do umacniania więzi miedzy jednostkami przemysłowymi, ośrodkami naukowymi i władzami samorządowymi (rzadziej rządowymi). Stymuluje to rozwój zarówno nauki i techniki, a także podnosi konkurencyjność poszczególnych przedsiębiorstw, które są elementami szeroko pojętej gospodarki. Wytwarza sie dzięki temu spójny układ zależności oparty na kooperacji. Każde ogniwo biorące udział w transferze technologii działa w dużym stopniu na rzecz własnego, dobrze pojętego interesu, lecz robi to w symbiozie z pozostałymi ogniwami procesu. Wytwarza sie pozytywna współzależność oparta na obopólnych korzyściach. Możemy opisać ten proces na przykładzie uczelni, która czerpie korzyści z pozyskiwania dodatkowych środków
finansowych na swoje programy badawcze, staje sie postrzegana w środowisku przemysłowym jako dostawca praktycznej i użytecznej wiedzy, co w dalszej perspektywie powoduje większe zainteresowanie studentów nauka w tej właśnie jednostce. Nauczyciele akademiccy maja możliwość zdobycia nowych doświadczeń, współpracując ze specjalistami w sektorze gospodarki, mogą również dzięki temu podnosić swoje kwalifikacji zawodowe. Transfer technologii jest istotnym czynnikiem kształtującym rozwój regionów w których jest on realizowany. Technologie, które pierwotnie powstały w jednostkach naukowo-badawczych SA przekazywane do przedsiębiorstw. Te z kolei dzięki wdrażaniu nowych innowacyjnych technologii zwiększają swoja konkurencyjność w obszarach, w którym działają. Dodatkowo jeśli przedsiębiorstwo jest w kooperacji z innymi jednostkami za pośrednictwem np. Klastra otwiera się wiele możliwości dynamicznego rozwoju firm zaangażowanych w dany projekt. Implikuje to wzrost obrotów oraz zatrudnienia nowych pracowników, czy wprowadzenie systemów zarządzania jakością. Wzrost jakości wytwarzanych produktów bezpośrednio jest związany z zadowoleniem klienta, a klient zadowolony chętnie zaufa takiej organizacji. Dzięki efektywnemu transferowi technologii i wiedzy oraz kooperacji z wieloma firmami znacznie łatwiej można stworzyć dynamicznie rozwijające sie przedsiębiorstwo, które w oparciu o właściwe systemy zarządzania jakością oraz kierując sie nieustannym samodoskonaleniem będzie w stanie konkurować swoimi produktami nie tylko na rynkach lokalnych, ale również na globalnych. Klaster jako obszar transferu wiedzy Transfer wiedzy/technologii to proces przeniesienia wyników badan, myśli naukowej, patentów czy oryginalnych, innowacyjnych pomysłów do gospodarki. Funkcja transferu technologii jest stworzenie swego rodzaju pomostu miedzy nauka, a biznesem. Tworzy sie płaszczyzna, na której te dwa środowiska mogą podejmować dialog, efektywnie współpracować i osiągać korzyści. Przyspieszenie transferu wiedzy ze środowisk naukowych do gospodarki może odbywać się poprzez projekty celowe, które maja za zadanie motywować podmioty niezbędne w transferze technologii do działania. Szczególnie efektywne wykorzystanie tych możliwości może być zrealizowane w ramach dobrze funkcjonujących konsorcjów naukowo przemysłowych np. klastrów. Jak już wcześniej było
powiedziane jest to forma najbardziej zaawansowanej formy transferu technologii. Zgodnie z definicja M. E. Portera klastry koncentrują firmy, w powiązanych sektorach, związanych ze sobą gospodarczo, dzielących te same umiejętności, technologie i infrastrukturę. W klastrze, wielkie i małe przedsiębiorstwa osiągają znacznie więcej niż gdyby miały pracować same, dzięki sieci związanych przedsiębiorstw, dostawców, usług, instytucji akademickich oraz producentów skoncentrowanych na tym samym obszarze. Koncentracja wspomaga tworzenie nowych przedsiębiorstw, produktów oraz nowych miejsc pracy dla wysoko wykwalifikowanych, dobrze opłacanych pracowników. Klastry stanowią o sile każdej gospodarki narodowej, regionalnej, stanowej, a nawet wielkomiejskiej, głównie w krajach gospodarczo rozwiniętych. Cecha charakterystyczna klastrów jest to, że przedsiębiorstwa w nich skupione konkurując ze sobą, jednocześnie mogą współpracować w tych obszarach, gdzie możliwe jest wypracowanie zysku ze wspólnego działania. Rzeczą niezwykle ważna na której opiera sie cała idea klastrów jest zaufanie jakim musza darzyć sie członkowie. W Polsce definicja klastra została stworzona przez Ministerstwo Gospodarki, które mówiąc o klastrach rozumie przestrzenna i sektorowa koncentracje co najmniej 10 podmiotów działających na rzecz rozwoju gospodarczego lub innowacyjnosci, na terenie jednego lub kilku sąsiednich województw. Organizacje te konkurują i/lub współpracują w tych samych lub pokrewnych branżach oraz są powiązane rozbudowana siecią relacji o formalnym i nieformalnym charakterze. Więcej niż połowę podmiotów funkcjonujących w ramach klastra powinni stanowić przedsiębiorcy. W Polsce klastry zaczęły sie tworzyć od 2000 roku. Powstawały one w różnych branżach i obszarach aktywności gospodarczej. W 2007 roku we Wrocławiu powstał Klaster NUTRIBIOMED zainicjowany przez Wrocławski Park Technologiczny. Działa on w dziedzinie żywności nowej generacji, biotechnologii i biomedycyny. Klaster ten nastawiony jest na wytwarzanie żywności nowej generacji, tj. produkowanej na bazie naturalnych surowców, zgodnie z zasadami dobrych praktyk, prawa europejskiego i etyki. Współpraca z ekspertami medycyny pozwala na kompleksowe wykorzystanie wiedzy w celu poprawy jakości życia, profilaktyki społecznej oraz zapobiegania chorobom cywilizacyjnym poprzez wdrażanie nowoczesnych metod i innowacyjnych technologii. Przystępując do decyzji utworzenia klastra koncepcja była w pełni dojrzała, co zaowocowało podpisaniem umowy konsorcjalnej pomiędzy wszystkimi podmiotami (w pierwszej fazie 20
podmiotów, a następnie ponad 30, w tym 6 Uczelni wyższych). Pozostali uczestnicy klastra to szeroki wachlarz firm z 8 województw kraju począwszy od producentów surowca (rolnicy), przedsiębiorstwa przetwórstwa żywności, producenci opakowań, aż po polskie firmy farmaceutyczne. W Klastrze znaleźli sie producenci środków higienicznych, firmy wielobranżowe, dostawcy sprzętu i aparatury pomiarowej i firmy finansowe. Do klastra ciągle przystępują nowe jednostki organizacyjne. Obecnie jest blisko 50 jednostek gospodarczych, w tym 8 uczelni wyższych. W ramach założeń działalności Klastra NUTRIBIOMED rozwijany jest transfer technologii uwzględniający uczelnie wyższe, Wrocławski Park Technologiczny oraz firmy będące członkami Klastra. Klaster NUTRIBIOMED w swoich założeniach odpowiada najnowocześniejszym zasadom działania uwzględniającym wdrażanie proinnowacyjnych systemów i wysokich technologii (know how). W pełni wyeksponowany został tu monitoring łańcucha produkcji żywności, co daje gwarancje bezpieczeństwa zdrowotnego produktów, przestrzegania zasad prawa żywnościowego Unii Europejskiej i etyki. Na szczególne podkreślenie zasługuje aktywny udział w Klastrze uczelni wyższych, a zwłaszcza Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu i Uniwersytetu Medycznego, co pozwala na kompleksowe wykorzystanie wiedzy w celu poprawy jakości życia, profilaktyki społecznej oraz zapobiegania chorobom cywilizacyjnym. Występująca wielopłaszczyznowość w Klastrze stwarza możliwości wykorzystania własnych surowców i wdrażania nowoczesnych, własnych metod i technologii służących społeczeństwu z jednoczesnym pobudzaniem do przedsiębiorczości. Tym samym klaster zaczyna stawać sie konkurencyjnym wobec rynków zewnętrznych. W najbliższej przyszłości jako istotny element działalności Klastra NUTRIBIOMED będzie tworzenie ośrodków biomedycznych i centrów rewitalizacji. Jednostki takie mogą być tworzone przy sanatoriach, domach wypoczynkowych, centrach turystycznych, SPA, lub w specjalnie utworzonych jednostkach rewitalizacji zdrowia. Zasadnicza idea tego przedsięwzięcia jest promowanie i prowadzenie działań profilaktycznych i prewencyjnych bazując na sprawdzonych i wysokiej jakości własnych nutraceutykach, suplementach diety i preparatach biomedycznych. Może to być jeden ze sposobów wspierania programu zdrowia publicznego, co aktualnie jest wielkim problemem politycznym i społecznym. Program ten można powiązać z polskim środowiskiem wiejskim, włącznie z agroturystyka, ekologiczna produkcja żywności oraz naturoterapia. W tym obszarze można
opracować komplementarne nowe projekty. Bedzie to pierwsze przedsięwzięcie w Polsce w aspekcie powiązania zdrowia publicznego i innowacyjności w obszarze suplementów diety, nutraceutyków i preparatów biomedycznych na tak dużą skale i z profesjonalnym przygotowaniem działań gospodarczych. Aktualnie uczestnicy Klastra NUTRIBIOMED pod kierownictwem WPT S.A. podejmują działania w zakresie przygotowywania projektów i tworzenia strategii innowacyjnosci w ramach powiązań kooperacyjnych. Zakłada sie, że przy wsparciu wszystkich sił, zarówno gremiów akademickich, jak i administracji samorządowej oraz biznesu ww. klaster stanie sie arena wielkich i innowacyjnych działań gospodarczych, pozwalających w bliskiej przyszłości na utworzenie setek, a może tysięcy miejsc pracy, szczególnie dla absolwentów wyższych uczelni (wszystkich specjalności). Uwzględniając istnienie wysokiego potencjału intelektualnego w przedmiotowym obszarze i dogodne warunki transferu wiedzy z jednostek naukowo-badawczych do gospodarki, staje sie pilna sprawa wspólnych uzgodnień polityczno-gospodarczych oraz naukowo-biznesowych w trosce o zatrzymanie tego potencjału w naszym kraju w celu rozwinięcia konkurencyjności w agrobiznesie i branżach współpracujących. Literatura 1. Koch J., 2006: Innowacje, transfer I przekładanie wiedzy na działania. Mat. Konferencji Naukowo- Technicznej Jakość, innowacyjność i transfer technologii w rozwoju przedsiębiorstw. Kraków, IX.2006. 91-102. 2. Santarek K.,Baginski J., Buczacki A., Sobczak D., Szerenos A.,2008: Transfer technologii z uczelni do biznesu. Tworzenie mechanizmów transferu technologii. PARP. Publikacja współfinansowana przez UE w ramach EFS. Warszawa. 3. Trziszka T., 2007:Perspektywy transferu wiedzy w świetle rozwoju europejskiej platformy technologicznej FOOD FOR LIFE. Materiały niepublikowane Katedry Technologii żywności i Zarządzania Jakością. Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu. 4. Trziszka T., 2008: Klaster NUTRIBIOMED przykład współpracy miedzy uczelniami i przedsiębiorstwami. Materiały konferencji Wzrost gospodarczy a innowacje. Wrocławskie Centrum
Transferu Technologii. Wrocław, 13-14.X.2009, 87 101. 5. Trziszka T., Dobrzański Z., 2008: Transfer wiedzy i technologii w przemyśle żywnościowym. Chemik, LXI, 3, 116-118. 6. Trziszka T., 2009: Wybrane metody zarządzania przez jakość. W Zarządzanie jakością i bezpieczeństwem żywności. Praca zbiorowa pod redakcja T. Trziszki. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. 7. Trziszka T., Ben H., 2009: Zarządzanie projakościowe jako czynnik rozwoju innowacyjności, transferu wiedzy i kreowania nowoczesnej gospodarki. W Zarządzanie jakością i bezpieczeństwem żywności. Praca zbiorowa pod redakcja T. Trziszki. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu 8. Wissema J.G., 2009: Uniwersytet Trzeciej Generacji. Uczelnia XXI wieku. Wydawca Zante w ramach Programu Operacyjnego - Kapitał Ludzki. Współfinansowana ze środków UE EFS. WCTT Wrocław.