Jolanta Tochowicz-Ertman. Pies i Ty

Podobne dokumenty
Regulamin hodowlany psa

ANKIETA PRZEDADOPCYJNA PSA ze Stowarzyszenia Zwierzęca Przystań w Pile. Ankietę przeprowadzono dnia...

!!! Ankieta dla przyszłych!!! Domów Tymczasowych!

Ankieta Adopcyjna

ANKIETA ADOPCYJNA. Prosimy o szczere, wyczerpujące odpowiedzi na zawarte w ankiecie pytania.

z Fundacji Bo Ja Kocham Psy.

Ankieta psa. Dane właściciela: Dane psa: Szczepienia:

Ankieta psa. Czy pies jest wysterylizowany/wykastrowany? Tak Nie *Data ostatniej cieczki: *Termin planowanej kastracji/sterylizacji:

ANKIETA ADOPCYJNA. Prosimy o szczere, wyczerpujące odpowiedzi na zawarte w ankiecie pytania.

Fundacja N a d z i e j a D o b e r m a n a z siedzibą w Katowicach adopcje@nadzieja-dobermana.pl

W obecnej chwili w schronisku znajdują same psy, ale można oddać pod opiekę również inne zwierzęta, które czekają na nowy dom.

z Fundacji Bo Ja Kocham Psy. Imię i nazwisko, adres, adres , telefon osoby zainteresowanej adopcją...

ANKIETA. Chodzi po prostu o to, by w rezultacie adopcji Człowiek spotkał swojego Psa, a Pies miał wreszcie swojego Człowieka.

I takiego szczęśliwego zakończenia życzymy każdemu schroniskowemu zwierzakowi bez wyjątku!

Nadzór nad przestrzeganiem regulaminu hodowlanego należy do Zarządu Klubu i Kierownika Sekcji Hodowlanej. PRZYDOMKI HODOWLANE KWALIFIKACJE HODOWLANE

odchowywanie szczeniąt

UMOWA DOMU TYMCZASOWEGO

REGULAMIN HODOWLI PSÓW RASOWYCH. I. Przepisy ogólne

Formularz pobytu psa w hotelu

Stowarzyszenie Miłośników Psów Canis REGULAMIN HODOWLI PSÓW RASOWYCH

Jak pomagać zwierzętom w schroniskach i azylach?

DOMOWE ZWIERZĘTA POTRAFIĘ TO DOMOWE ZWIERZĘTA POTRAFIĘ TO OPIEKA ZABAWA PIELĘGNACJA

Regulamin ten zostaje zatwierdzony przez Zarząd Główny w dniu r.

REGULAMIN HODOWLI PSÓW RASOWYCH. I. Przepisy ogólne

REGULAMIN HODOWLI PSÓW RASOWYCH. I. Przepisy ogólne

... reprezentować Fundację może osoba wymieniona we władzach w KRS lub osoba działająca na podst. pisemnego upoważnienia....

Rozwój szczeniąt. espz i wp. ciąża

Podstawowe potrzeby psa

Jak pomagać zwierzętom w schroniskach i azylach?

REGULAMIN HODOWLI PSÓW I KOTÓW RASOWYCH

Regulamin Hodowli Psów Rasowych 1 Regulamin Hodowli Psów Rasowych wprowadza się na podstawie 25 pkt 2 Statutu Polskiego Klubu Psa Rasowego-Polskiego

seria i numer dowodu osobistego......

PRAGNIE MIEĆ SWÓJ DOM I SWOJEGO CZŁOWIEKA DO KOŃCA ŻYCIA! CZEKA NA DOM!

DOM TYMCZASOWY UMOWA Dom Tymczasowy (pies)

Nie bądź obojętny, przygarnij mnie!

Umowa zlecenie.../... o powierzenia pod opiekę psa / sukę. Umowa zlecenie.../... o powierzenia pod opiekę psa / sukę. zawarta dnia... w...

MOJE SZCZENIĘ MA BIEGUNKĘ! CO ROBIĆ?

Regulamin Polskiego Stowarzyszenia Kynologicznego "Kennel Union"

Fundacja Zwierzaki w Potrzebie

ANKIETA PRZEDADOPCYJNA

REGULAMIN HODOWLI PSÓW RASOWYCH. I. Przepisy ogólne

PRZYJACIEL CZEKA W SCHRONISKU

Sławomir Mirosławski. i powrót do zdrowia

ANKIETA PRZEDADOPCYJNA DOTYCZY PSA O IMIENIU:...

Anioł Nakręcany. - Dla Blanki - Tekst: Maciej Trawnicki Rysunki: Róża Trawnicka

REGULAMIN HODOWLI PSÓW RASOWYCH Centralnego Stowarzyszenia Hodowców Psów Rasowych Dogs of the World. I. Przepisy ogólne

REGULAMIN HODOWLI PSÓW RASOWYCH SPCMZ

PROGRAM OPIEKI NAD ZWIERZĘTAMI BEZDOMNYMI ORAZ ZAPOBIEGANIA BEZDOMNOŚCI ZWIERZĄT NA TERENIE GMINY BARTOSZYCE NA ROK 2014 WPROWADZENIE

ANKIETA PRZED ADOPCYJNA DOTYCZY KOTA O IMIENIU:

Zasady zakupu kociaków z hodowli SYBERYJSKA AMBA*PL

Umowa powierzenia pod opiekę

Karta Gościa. Imię psa: termin pobytu w Psiastkarni: Imię i nazwisko. Imię psa: Adres zamieszkania: Tatuaż. Osoba Kontaktowa.

Nieoficjalny poradnik GRY-OnLine do gry. Dogz autor: Marcin jedik Terelak

Szanowni Państwo, Szanowni Internauci,

PAUL WALKER FOREX. KODY DOSTĘPU. Wersja Demonstracyjna

REGULAMIN HODOWLI PSÓW RASOWYCH OSPR KENNEL CLUB

ANKIETA PRZED ADOPCYJNA

Jak nauczyć szczeniaka załatwiania się na dworze?

UCHWAŁA Nr VII/41/2015 RADY GMINY TRĄBKI WIELKIE z dnia 24 marca 2015

Program opieki nad zwierzętami bezdomnymi oraz zapobiegania bezdomności zwierząt na terenie Miasta Kraśnik w roku 2016

Regulamin hodowlany kota

POLSKA FEDERACJA KYNOLOGICZNA

REGULAMIN WYDAWANIA ZWIERZĄT ARKA-vet

Dlaczego nasz Klub nazywa się Jeż

Kielce, dnia 7 kwietnia 2015 r. Poz UCHWAŁA NR VI/14/2015 RADY MIEJSKIEJ W DALESZYCACH. z dnia 27 marca 2015 r.

Poradnik konkursowicza. Zbigniew Trzcionkowski

Jesper Juul. Zamiast wychowania O sile relacji z dzieckiem

NR 401 CZEKAM NA CIEBIE!!!

Labrador, Labradory, szczeniaki, puppies, welpen Z

Psy szukające nowego domu:

UCHWAŁA NR XXVIII/234/13 RADY MIEJSKIEJ W MOŃKACH. z dnia 30 stycznia 2013 r.

Program opieki nad zwierzętami bezdomnymi oraz zapobiegania bezdomności zwierząt na terenie Gminy Miasta Świnoujście w 2013 r.

PROJEKT. UCHWAŁA NR.. RADY GMINY MAKÓW z dnia.

Leśny Raj czy hodowla z horroru?

SOS. dla zwierząt z toruńskiego schroniska

REGULAMIN HODOWLI PSÓW RASOWYCH

Ankieta psa. Dane właściciela: Dane psa: Informacje o stanie zdrowia:

Darmowy fragment

Umowa powierzenia psa pod opiekę

UMOWA ADOPCYJNA NR...

P R O J E K T Programu opieki nad zwierzętami bezdomnymi oraz zapobiegania bezdomności zwierząt na terenie miasta Giżycka w 2014 roku

Załącznik do Uchwały Nr XXXVII/477/2014

UCHWAŁA NR XXVI/316/2017 RADY GMINY BARTOSZYCE. z dnia 28 kwietnia 2017 r.

UCHWAŁA NrV/34/15 RADY GMINY Skołyszyn z dnia 20 kwietnia 2015 roku

UCHWAŁA RADY MIEJSKIEJ W NAKLE NAD NOTECIĄ. zwierząt na terenie Miasta i Gminy Nakło nad Notecią.

Poznajcie czworonożnych mieszkańców Starego Młyna

UCHWAŁA NR XVIII/92/16 RADY MIEJSKIEJ W ŻYCHLINIE. z dnia 31 marca 2016 r.

Program opieki nad zwierzętami bezdomnymi oraz zapobiegania bezdomności zwierząt na terenie Gminy Suchedniów w 2016 r. Rozdział 1 Cele programu 1.

Ankieta Przedadopcyjna - [proszę wpisać imię/id] psa...

Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl. Wypracowania Stefan Żeromski. Ludzie bezdomni

TYLKO DOBRA ADOPCJA Dorota Szulc-Wojtasik

Uchwała Nr Rady Miejskiej w Sztumie z dnia.

N a podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 U stawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie

UMOWA ADOPCYJNA. Panią/Panem:

Krakowska Fundacja Pomocy Zwierzętom. ul. Chocimska 1b Kraków tel KRS Umowa adopcyjna kota

ANKIETA PRZEDADOPCYJNA - SZCZENIAK

OGRÓD ZOOLOGICZNY Lokalizacja.

Olimpiada Malucha. Imię i nazwisko. Szkoła... Witaj, przeczytaj dokładnie polecenia. Na rozwiązanie zadań masz 60 minut. Powodzenia!

Uchwała Nr XVIII/127/2016 Rady Miejskiej w Pasymiu z dnia 27 kwietnia 2016r.

Warszawa, dnia 2 maja 2018 r. Poz UCHWAŁA NR LII/448/2018 RADY MIASTA SULEJÓWEK. z dnia 22 marca 2018 r.

Transkrypt:

Jolanta Tochowicz-Ertman Pies i Ty Wydawnictwo Psychoskok Konin 2017

Jolanta Tochowicz-Ertman Pies i Ty Copyright by Jolanta Tochowicz-Ertman 2017 Copyright by Wydawnictwo Psychoskok Sp. z o. o. 2017 Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być reprodukowana, powielana i udostępniana w jakiejkolwiek formie bez pisemnej zgody wydawcy. Redaktor prowadząca: Wioletta Tomaszewska Projekt okładki: Jakub Kleczkowski Fotografia na okładce: Małgorzata Fludra Korekta: Zuzanna Laskowska, Marianna Umerle Skład: Agnieszka Marzol ISBN: 978-83-8119-107-4 Wydawnictwo Psychoskok Sp. z o.o. ul. Spółdzielców 3, pok. 325, 62-510 Konin tel. (63) 242 02 02, kom. 695-943-706 http://wydawnictwo.psychoskok.pl http://www.psychoskok.pl e-mail: wydawnictwo@psychoskok.pl

Zawartość Pies i ty... 6 Wybór rasy gdzie szukać pupila?... 7 Zasady wychowania szczenięcia... 16 Sposoby wychowania szczenięcia... 20 Nareszcie w domu... 22 Utrzymywanie czystości... 24 Pierwsze wyjście na spacer... 28 Korygowanie niechcianych zachowań... 30 Kastracja i sterylizacja... 33 Dominacja... 41 Kontenerki, klatki, kojce... 43 Szkolenie, tresura, resocjalizacja... 50 Jak dogadać się z psem?... 51 Czym, jak i kiedy karmić psa... 53 Jak cię widzą, tak cię... słuchają... 63 Dlaczego psy żyją tak krótko?...... 87 Dziecko i pies... 88

Poradnik... 90 Zdrowie... 90 Higiena i pielęgnacja... 95 Wychowanie szczenięcia... 99 Zachowanie i wychowanie... 100

Pies jest najlepszym przyjacielem człowieka to bezwzględna prawda. Jeśli jednak zechcemy zmienić brzmienie tej prawdy na: Człowiek jest najlepszym przyjacielem psa, wyraźnie widzimy, jak wiele jeszcze musimy w sobie zmienić. Pies i ty Od tysięcy lat pies towarzyszy człowiekowi. Porzucił dla nas naturalne środowisko, oddał nam swoje serce i całą psią duszę całkowicie i bezwarunkowo. Większość z nas pragnie posiadać swojego jedynego, ukochanego czworonoga, ponieważ marzy o pięknej przygodzie, jaką jest obcowanie z tym wspaniałym zwierzęciem. Życie z psem powinno być przyjemnością, a wspólnie spędzone chwile dawać zadowolenie, odprężenie, radość i satysfakcję. Lecz często zdarza się, że krótko po przyjęciu psa pod dach pojawiają się problemy, na które zupełnie nie byliście przygotowani. Fascynacja mija, marzenia bledną, a na pierwszym planie pojawia się zasiusiany dywan, obgryzione meble, uciążliwy i stresujący spacer, bądź wizja spędzania w domu dwudziestu czterech godzin na dobę, siedem dni w tygodniu, ponieważ okazało się, że wasz pupil cierpi na lęk separacyjny. Powoli ogarnia was zniechęcenie i frustracja, a radość z wymarzonego psa gdzieś znika zaczynacie się czuć niekomfortowo. 6

Tak nie musi być. Wystarczy poznać najlepiej jeszcze przed pojawieniem się psa jego potrzeby, istotę postrzegania otaczającego go świata i zjawisk, sposoby komunikowania się, specyfikę rasy, by wszystko wyglądało zupełnie inaczej, właśnie tak, jak w waszych marzeniach. Wieloletnie obcowanie z psami, prowadzenie własnej hodowli, a przede wszystkim ogromna pasja, z jaką dążę do poznania psa i wszystkiego, co z nim związane, to doświadczenia, którymi chętnie się z wami podzielę. Wybór rasy gdzie szukać pupila? Często słyszę wypowiedź: Kupię sobie rasowego psa, ale bez rodowodu, bo papier mi niepotrzebny, a tylko dużo kosztuje. Otóż nie ma rasowych psów bez rodowodu, są co najwyżej psy w typie danej rasy, rozmnażane w koszmarnych warunkach urągających ich godności godności każdej istoty. Wycieńczone rasopodobne matki co pół roku rodzą resztkami sił i starają się opiekować rachitycznymi, niedożywionymi, chorymi, zziębniętymi i przerażonymi szczeniętami. Zarówno suka, jak i szczenięta pozbawione są jakiejkolwiek opieki weterynaryjnej, nie wspominając już o odrobaczaniu, szczepieniach, dobrej karmie czy godziwych warunkach bytowania. 7

Każdy, kto współczuje tym biednym, wynędzniałym, bezgranicznie wykorzystywanym zwierzętom, powinien szerokim łukiem omijać te fabryki bólu, cierpienia i śmierci. Dopóki nieświadomi sytuacji ludzie będą kupować szczenięta w takich miejscach, dopóty bezduszni pseudohodowcy będą je produkować. Nie kupujcie szczeniąt na bazarach, targach czy z bagażników samochodów! Nie decydujcie się na kupno szczenięcia z dowozem! Kiedy szukacie malucha, koniecznie musicie poznać warunki, w jakich się urodził i rozwijał. Powinniście mieć możliwość choćby obejrzenia matki szczeniąt. Okres spędzony u hodowcy ma ogromny wpływ na przyszłe życie szczenięcia, choć większość z was uważa, że to tylko parę tygodni bez większego znaczenia. Płacąc więcej za szczenię w zarejestrowanej w Związku Kynologicznym w Polsce* hodowli, nie płacicie za papiery, lecz za malucha, którego pochodzenie jest udokumentowane i którego rodzice zostali przebadani pod kątem chorób genetycznych występujących w danej rasie, uczestniczyli w wystawach i zostali uznani za psa/sukę hodowlaną, a więc dysponują wszelkimi cechami fizycznymi i psychicznymi danej rasy. Taki hodowca odpowiednio dba o ciężarną sukę, szczeniętom zapewnia optymalne warunki rozwoju, właściwie karmi, troszczy się o zdrowie przeprowadzając szczepienia 8

i odrobaczania, umożliwia kontakt z innymi psami i ludźmi, dostarczając tym samym szczeniętom bodźców potrzebnych do prawidłowego rozwoju i socjalizacji. Hodowca inwestuje pieniądze, swój czas, pracę i wiele nieprzespanych nocy, by jak najlepiej przygotować szczenięta do startu w samodzielne, dorosłe życie. Tylko ten hodowca, który doskonale orientuje się w problematyce, złożoności i predyspozycjach hodowanej przez siebie rasy, może zaoferować wam potencjalnie zdrowe, niosące długotrwałą radość szczenię. Potencjalnie, ponieważ nigdy nie ma stuprocentowej gwarancji na zdrowie psa każdej innej istoty zresztą też nie. Przynależność do Związku Kynologicznego w Polsce* zobowiązuje hodowców do stworzenia optymalnych warunków dla psów i odchowywanych szczeniąt, nie jest jednak gwarantem takiego postępowania. Dlatego też osoby, które zdecydowały się na rasowe szczenię, powinny odwiedzić więcej niż jedną hodowlę, porównać panujące w nich warunki, podejście hodowcy do zwierząt, sposób ich traktowania, wygląd i zachowanie. 1. Godny polecenia jest hodowca, który: chętnie, jasno i obszernie odpowiada na zadawane przez was pytania i który sam je zadaje, chcąc jak najlepiej poznać potencjalnych przyszłych opiekunów, bez żenady i z dumą oprowadza was po swoim psim królestwie (pamiętać jednak należy, że do czwartego, 9

piątego tygodnia życia szczenięta nie powinny mieć bezpośredniego kontaktu z potencjalnymi nabywcami, ponieważ istnieje ryzyko zarażenia chorobami, które w wieku szczenięcym mogą być nawet śmiertelne). 2. Wybierając szczenię, powinniście sprawdzić, czy: oczy szczenięcia nie są zaropiałe, uszy są czyste i różowe, a nie zaczerwienione, czy na pupie nie ma śladów biegunki, czy u pieska oba jądra znajdują się w mosznie, jeśli brzuszek jest nienormalnie duży w stosunku do malucha, możemy się spodziewać, że szczenię jest zarobaczone, należy zapytać, czy szczenię jest po odbiorze miotu, czy ma książeczkę zdrowia i metryczkę, a także, czy jest zaszczepione i odrobaczone stosownie do wieku. 3. Zwróćcie uwagę, czy dorosłe psy nie zachowują się lękliwie wobec swojego opiekuna i jakie warunki sanitarne panują w hodowli. 4. Przy odbiorze szczenięcia, zażądajcie podpisania umowy przekazania psa. Zwróćcie uwagę na to, czy w jej treści oprócz waszych praw i obowiązków zawarte są również obowiązki hodowcy wobec was na wypadek stwierdzenia u szczenięcia wad wrodzonych, bądź innych ułomności. Wraz z umową powinniście otrzymać również kopię badań zdrowotnych obojga rodziców szczenięcia i metryczkę uprawniającą do wydania rodowodu przez ZKwP*. 10

5. Wraz ze szczenięciem hodowca powinien przekazać wam parę porcji karmy, którą szczenię było karmione. 6. W ciągu trzech dni od odebrania szczenięcia od hodowcy pójdźcie z maluchem do weterynarza na przegląd. W razie zdiagnozowania jakichkolwiek nieprawidłowości możecie wysunąć żądania wobec hodowcy, a po tak krótkim czasie hodowca nie będzie mógł wam wmówić, że problemy powstały wskutek waszych błędów. Nie ulegajcie emocjom, nie kupujcie psa pod wpływem impulsu, zdajcie sobie sprawę z tego, że bierzecie na siebie pełną odpowiedzialność za żywą i czującą istotę, którą traktować będziecie jak pełnoprawnego członka rodziny przez dziesięć, dwanaście, a może piętnaście i więcej lat. Jeśli nie zamierzacie bywać z psem na wystawach, nie zależy wam na jego rasowości, gorąco zachęcam do rozważenia adopcji psa ze schroniska. Nie zawsze są to psy młode, z reguły mają za sobą tragiczną przeszłość, nierzadko wymagają opieki weterynaryjnej, ich reakcje na otoczenie są często zaburzone, wymagają długiego czasu, by zaadaptować się w nowym środowisku. Czekają cierpliwie czasem długie lata na swojego człowieka, któremu mogłyby wreszcie zaufać i oddać swoje psie serce. Niechciane, porzucone przez nieodpowiedzialnych ludzi, 11

cierpią w milczeniu, mając nadzieję, że pewnego dnia ktoś się nad nimi pochyli, pogłaszcze, przytuli i zabierze do swojego domu domu, w którym od tej chwili będą mieszkali już na ZAWSZE RAZEM. Nie tylko w schroniskach porzucone psy patrzą tęsknym okiem przez kraty i czekają na kogoś, kto je pokocha, doceni, przygarnie. Są również fundacje, stowarzyszenia, organizacje zrzeszające ludzi o wielkich sercach, którzy swój czas, zaangażowanie i wielokrotnie własne finanse poświęcają ratowaniu niechcianych, zapomnianych, żyjących w przerażających warunkach istot. Do nich również można się zwrócić i zgłosić chęć adopcji uratowanego psiaka. Często są to psy w typie jakiejś rasy, wyeksploatowany produkt działalności pseudohodowli. Obojętnie z jakiego źródła będzie pochodził wasz pupil, musicie pamiętać o jednej bardzo istotnej rzeczy: utrzymanie psa nieuchronnie wiąże się z wydatkami. Akcesoria (smycz, obroża, legowisko, miski, zabawki), karma, opieka weterynaryjna w razie choroby bądź wypadku, okresowe szczepienia, odrobaczanie, ochrona przed kleszczami i pchłami, podróże, ewentualne koszty hotelu jeżeli nie możecie wyjechać z psem, to obowiązkowe koszty utrzymania psa. Nim przyprowadzicie go do domu, zastanówcie się, czy 12

wasz domowy budżet wytrzyma takie dodatkowe obciążenie. Gdy zapadnie już decyzja o przyjęciu psa pod wasz dach, stajecie przed kilkoma nie lada dylematami: mieszaniec czy rasowy, pies czy suka, duży czy mały, długo- czy krótkowłosy, a może pies ze schroniska? I w tym właśnie momencie najłatwiej popełnić błąd, kierując się nieodpowiednimi kryteriami. Najczęściej decydujecie się na jakieś konkretne zwierzątko, bo ma taki słodki pyszczek, sam mnie wybrał, pierwszy do mnie podszedł albo ma taką śliczną łatkę na oczku, lub tak pięknie wygląda z sierścią sięgającą ziemi... No cóż, nie powinny to być główne powody waszego wyboru. Myślicie przede wszystkim o zaspokojeniu swoich marzeń i poczucia estetyki. I prawidłowo. Nie ma w tym nic złego, przecież chcecie mieć najpiękniejszego psiaka na świecie, z którym przyjdzie wam kilkanaście lat żyć pod jednym dachem. Ale żeby przez cały ten okres relacje między wami a pupilem układały się poprawnie i bezstresowo, powinniście się zastanowić, jaki pies pasuje do was, do waszego trybu życia i waszej aktywności, żeby w przyszłości nie stanąć przed problemem niezgodności charakterów. I tak mieszkający w kawalerce na dziewiątym piętrze zagorzały domator w żadnym wypadku nie powinien kupować np. psa rasy husky, choćby nie wiadomo jak urzekły go niebieskie oczęta tego aktywnego pracoholika, 13

podobnie jak człowiek lubiący sport, ruch i aktywny wypoczynek nie powinien kupować mopsa, bo nie znajdzie w nim dobrego kompana do długich pieszych wycieczek. Są rasy psów, których przedstawiciele wybaczą opiekunom wiele błędów wychowawczych. Osobom, które dopiero zaczynają przygodę z kynologią, polecam grupę IX, w której znajdą psy ozdobne i do towarzystwa. Ale są też i rasy, na które pozwolić sobie może człowiek z pewnym doświadczeniem w prowadzeniu i wychowywaniu ich przedstawicieli. Są to w większości psy z grupy III teriery. Prawdę mówiąc, we wszystkich rasach spotkać możemy psy trudne, wymagające specjalistycznej pomocy, ale należy sobie zdać sprawę z tego, że to my ludzie przez swoje nieumiejętne podejście stwarzamy problemy, z którymi potem borykać się musi nasz pupil. Istnieje ponad 300 ras psów. Dla każdej opracowany został wzorzec, w którym bardzo szczegółowo opisano idealnego przedstawiciela danej rasy między innymi jego wygląd, wielkość, długość okrywy włosowej, cechy charakteru i temperament. To bardzo ważne i pomocne informacje dla osób szukających nowego członka rodziny, ale bądźmy świadomi, że w obrębie jednej rasy zdarzają się również osobniki o zróżnicowanym temperamencie, psychice czy charakterze. 14

15