Uniwersalna i Poufna Miłość do Boga

Dr Graham M. Schweig Uniwersalna i Poufna Miłość do Boga Dwa Kluczowe Tematy w Teologii Bhakti A. C. Bhaktivedanty Swamiego Prabhupada W R O C Ł A W 2 0 0 8

Dr Graham M. Schweig Uniwersalna i Poufna Miłość do Boga: Dwa Kluczowe Tematy w Teologii Bhakti A. C. Bhaktivedanty Swamiego Prabhupada

Universal and Confidential Love of God: Two Essential Themes in Prabhupada s Theology of Bhakti Praca została po raz pierwszy opublikowana w: Journal of Vaisnava Studies, Vol.6, No 2 / Spring 1998 Journal of Vaisnava Studies ISSN 1062-1237 publikowany jest cztery razy w roku: w grudniu, marcu, czerwcu oraz wrześniu przez wydawnictwo: FOLK Books, P.O. Box 400716, Brooklyn, New York 11240-0716, U.S.A. Fax: 1-718-852-9109. E-mail: Satchmo868@aol.com Wydawca i Redaktor Naczelny: Steven J. Rosen Tłumaczenie Bogusław J. Pyż Korekta Matylda F. Obryk Bhaktivedanta College (2002), Petite Somme 2, Durbuy, 6940, Belgium Tel. 0032 86 32 32 77 Fax 0032 86 32 20 29 E-mail: college@pamho.net www.bhaktivedantacollege.com Redaktor Wydania Bogusław Pyż e-mail: bgd108@gmail.com

Uwagi wstępne Ponad czterdzieści lat temu A.C.Bhaktivedanta Swami Prabhupada (nazywany odtąd w artykule po prostu Prabhupadem) przybył do Nowego Jorku, gdzie zainicjował ścieżkę oddania polegającą na służeniu i miłości do Kryszny (Boga), co doprowadziło w rezultacie do powstania ogólnoświatowego ruchu świadomości Kryszny. Prabhupada przywiózł z Indii duchową wizję oraz praktyki stanowiące, jak zaobserwował, istotę każdej religii, które łączą pewne podstawowe zasady pobożności i oddania, a mianowicie przekonanie, że Bóg jest najwyższym obiektem miłości, człowiek istnieje po to, aby go kochać i służyć mu, a pomiędzy Bogiem a człowiekiem istnieje ostateczny związek miłości. Prabhupada nie akceptował idei objawienia udzielanego jedynie wybrańcom bożym czy też idei pojedynczego zbawiciela. Twierdził, że Bóg pojawia się pod różnymi postaciami, w różnych okresach, różnych miejscach na Ziemi i przemawia językiem religii w każdej kulturze w celu ustanowienia rozmaitych aspektów swojego prawa oraz miłości do niego. Dla Prabhupada miłość Boga do ludzkości oraz jego zdolność pojawiania się przed ograniczonymi istotami ludzkimi były zbyt potężne, aby ograniczać je do określonego czasu, miejsca czy kultury. Prabhupada uczył, że Bóg jest dostępny wszystkim ludziom tak długo, jak długo zasada miłosnej służby dla Boga jest szczerze praktykowana oraz nauczana w ramach różnorodnych tradycji religijnych. Zasada ta, według Prabhupada, jest zasadą uniwersalną i jako takiej właśnie nauczał w sposób aktywny. Jednakże ta sama tradycja, która wyposażyła Prabhupadę w uniwersalną, otwartą i inkluzywistyczną wizję, dała mu także bardziej ezoteryczne, poufne oraz wzniosłe spojrzenie na wyższe regiony religii: wizję Boga jako 1

najdoskonalszego Ukochanego. Dowiadujemy się od Prabhupada, że miłosna zażyłość z najwyższym Panem jest nie tylko możliwa, ale że stanowi ideał oraz ostateczne osiągnięcie religii. Chociaż Prabhupada zawsze podkreślał, że jesteśmy wiecznymi sługami Boga (związek, który jest podstawą nawet najbardziej zażyłych z Nim związków), dla wielbiciela Bóg nie jest już dłużej majestatycznym Królem, ani zazdrosnym Bogiem, nie jest już dłużej owym najwyższym Sędzią, przed którym wszyscy będziemy musieli wyspowiadać się ze swoich grzechów. Dla Prabhupada oraz dla tradycji, z której się wywodził, zażyłość z boskością stanowiła doskonałość religii. Ostatecznym celem oraz doskonałością wszystkich religii jest stanie się poufnym ukochanym Boga. 1 W celu osiągnięcia miłości do Boga Prabhupada zalecił praktyki rygorystycznej duchowej i moralnej dyscypliny wplecionej w codzienne czynności. Praktyki te są zarazem poufne, jak i mistyczne. To właśnie owe duchowe praktyki stały się tak atrakcyjne, że przyciągają osoby należące do różnorodnych kultur oraz tradycji religijnych. Sądzę, że najbardziej znaczącym wkładem teologicznym Prabhupada jest z jednej strony jego otwartość na różnorodne tradycje religijne jako formy bhakti ( miłosnego oddania oraz służby dla Boga ), a z drugiej strony jego nacisk na głębię poufnej i zażyłej miłości do Boga. Przeglądniemy wypowiedzi Prabhupada na temat uniwersalizmu religii oraz ponadsekciarskiego dostępu do Boga wraz z jego wypowiedziami na temat etycznej i teologicznej specyfiki religii waisznawizmu. Ponad to omówimy poufną wizję Boga, która zarówno inkluzywistycznie objawia, jaki i ekskluzywistycznie ukrywa zażyłą relację z boskością. Wraz z założeniem przez Prabhupada 2 w 1966 roku ISKCON-u (International Society for Krishna Consciousness) czyli MTŚK (Międzynarodowego Towarzystwa Świadomości Kryszny) ruch 1 Krsnadasa Kaviraja Goswami. Śri Chaitanya-caritamrta (17 tomów). Z oryginalną transliteracją, tekstami w bengali i sanskrycie przełożonymi oraz opatrzonymi komentarzami przez A.C.Bhaktivedantę Swamiego Prabhupada (Los Angeles: Bhaktivedanta Book Trust, 1974-75). Zobacz: Madhya-lila 17.84. (Odnośniki oraz komentarze Prabhupada do tego tekstu będą czynione poprzez wymienienie sekcji lila, następnie rozdziału oraz numeru wersetu w przypadku kiedy werset i znaczenie są równie istotne. Jeśli ważny jest jedynie komentarz podany zostanie kolejny numer tomu oraz numer strony.) (Dostępne jest tłumaczenie Śri Chaitanya-caritamrta na język polski - pod tym samym tytułem przyp.tłum.) 2 Najlepszym źródłem informacji o życiu i misji Śrila Prabhupada jest sześciotomowa Śrila Prabhupada-lilamrta autorstwa Satsvarupa Dasa Goswamiego (Los Angeles: The Bhaktivedanta Book Trust, 1980-83). Tom pierwszy Całe życie na przygotowanie się opowiada o siedemdziesięciu latach życia Prabhupada przed przybyciem na zachód; pozostałe pięć tomów poświęconych jest rozwojowi ruchu na całym świecie. (Dostępna jest skrócona wersja książki w języku polskim przyp. tłum.) 2

waisznawizmu rozprzestrzenił się na cały glob. To rozprzestrzenienie się na cały świat w sposób radykalny wzmogło wzajemne oddziaływanie pomiędzy waisznawizmem a innymi tradycjami religijnymi. Jednakże takie spotkanie nie jest niczym nowym. W ciągu swojej 500-letniej historii ruch czejtańja-waisznawizmu, z którego wywodzi się MTŚK, napotykał inne tradycje religijne, zarówno lokalne, jak i obce. 3 Ponieważ w zeszłym stuleciu czejtańjawasznawizm został wszczepiony praktycznie do każdej większej kultury na świecie, możliwość doświadczenia wielości tradycji wzrosła wielokrotnie. Z pewnością waisznawizm, jako skonsolidowany ruch ograniczony pierwotnie do subkontynentu południowoazjatyckiego, nigdy nie napotkał tak szerokiego zasięgu kulturowej oraz religijnej różnorodności, jaką napotkał Prabhupada kiedy ponad czterdzieści lat temu inaugurował światowy ruch rozprzestrzeniania waisznawizmu. Zatem dzięki wpływowi Prabhupada sposób postrzegania innych tradycji w waisznawiźmie, który rozwijał się już przez jakiś czas, osiągnął nowy poziom zrozumienia. Najlepszym źródłem poznania spojrzenia Prabhupada na inne religie są jego własne zapisane i nagrane słowa. W niniejszej pracy zostały użyte komentarze do pism, nagrane wykłady, rozmowy oraz wywiady z Prabhupadem, jak również prace niektórych z jego uczniów. Głównie skupiam się tutaj na komentarzach do pism, ponieważ sam Prabhupada podkreślał ostateczne znaczenie oraz autorytet tych nauk. Komentarze te zawierają także najistotniejsze elementy tradycyjnych komentarzy poprzednich aczarjów czyli świętych uczonych tradycji waisznawizmu, takich jak Śridhara Swami, Dźiwa Goswami, Wiśwanatha Czakrawarti, Baladewa Widjabhuszana i inni. Komentarze Prabhupada do pism są zatem podstawowym źródłem informacji ponieważ łączą ruch waisznawizmu z przeszłości z jego współczesną globalną manifestacją ujawniając przy tym, co było dla niego, jako potężnego przywódcy religijnego zeszłego stulecia, teologicznie najważniejsze. 4 3 W średniowieczu spotkał się z tradycją Islamu oraz Buddyjską; w latach późniejszych dało się odczuć obecność wielu tradycji chrześcijańskich. Co więcej, nawet we wczesnych okresach historii bhakti, konfrontacja związana z odmiennością religijną była zawsze obecna szczególnie poprzez miejscowe, indyjskie tradycje religijne Indie są jedną z najbardziej różnorodnych religijnie kultur na świecie. 4 Intrygującym i ważnym tematem jest do jakiego stopnia spojrzenie Prabhupada na inne tradycje religijne jest porównywalne do spojrzenia oryginalnych nauczycieli ze szkoły Czejtańji. Zbadanie tego tematu wykracza jednak poza ramy niniejszej pracy. Jednakże mogę powiedzieć, że badania takie odkryły by iż spojrzenie Prabhupada stanowi kontynuację oraz odzwierciedla refleksję nad oryginalną tradycją bhakti i jej filozofią. 3

Definicja religii jako bhakti Prabhupada przemawiał uniwersalnym językiem religii. Odzwierciedla to sposób w jaki używał samego słowa religia. Rzadko identyfikował nauki waisznawizmu jako religię i, co charakterystyczne, mówił i pisał o zasadach religii raczej, niż o samej religii. Religia, jako abstrakt w liczbie pojedynczej, które odpowiada sanskryckiemu słowu dharma, jest prezentowana przez niego generalnie w uniwersalnym znaczeniu religii lub jako wyraz jedności religii. Prabhupada nierzadko odnosi się do religii (w liczbie mnogiej) porównując ją ze słowem religia użytym w liczbie pojedynczej. Używa formy liczby mnogiej omawiając szczegóły ukazujące sekciarski charakter lub też niedoskonałości religii. Religie posiadają tymczasowe, materialne desygnaty. Ale religia, w liczbie pojedynczej, jest wieczna i duchowa. We wstępie do Bhagavad-gity Takiej, Jaka Jest 5 i w wielu innych miejscach Prabhupada podkreśla, że prawdziwą religią jest służba oddania dla Boga. Służba oddania jest dokonanym przez Prabhupadę unikalnym przekładem sanskryckiego słowa bhakti, które wyraża jego definicję religii czyli dharmy. 6 Bhakti tłumaczona jest często przez innych po prostu jako miłość, wielbienie lub oddanie 7 ale tutaj oddanie jest przymiotnikiem opisującym rzeczownik służba. Aby docenić znaczenie tego przekładu bhakti należy wziąć pod uwagę dyskusję Prabhupady na temat dharmy. Wyjaśnia on dharmę jako podstawową, nieredukowalną cechę żywej istoty, jaką jest służba. 8 To ontologiczne znaczenie słowa dharma jako służba związane jest z przekładem ważnego słowa bhakti jako służby oddania : kiedy służba, która jest wrodzoną i naturalną cechą każdej osoby, zostanie przekształcona z powrotem w pierwotną manifestację służby dla Boga, nazywane jest to bhakti. Dlatego też bhakti jest doskonałością tej podstawowej cechy ludzkiej natury, jaką jest służenie. 5 A.C.Bhaktivedanta Swami Prabhupada, przekład i komentarz, Bhagavad-gita As It Is, Secondo Editio, Revised and Enlarged (Los Angeles: The Bhaktivedanta Book Trust,1989), 28-31 (Bhagavad-gita Taka Jaka Jest dostępna jest w języku polskim przyp. tłum.) 6 O związku pomiędzy dharmą a bhakti w dziełach Prabhupada pisałem w artykule zatytułowanym Dharma: Natura, Obowiązek i Służba Oddania, Back to Godhead Magazine, Vol.15, No.12,7-13. 7 W mojej pracy magisterskiej zatytułowanej Aksjologiczna Analiza w Metodzie Fenomenologicznej: Hermeneutyczne Przedsięwzięcie z Religii Porównawczej, Harvard Th.M. Thesis, 1984, opisałem złożone znaczenie słowa bhakti. 8 Patrz: Bhagavad-gita, 19-20 4

Ta definicja bhakti tworzy podstawę dla wysoce inkluzywistycznego spojrzenia na inne tradycje, ponieważ ostatecznie tendencja do służenia Bogu jest naturalną, wrodzoną cechą każdej żywej istoty. 9 To inkluzywistyczne spojrzenie na religię odnosi się także do Boga, obiektu bhakti. Bóg jest jeden i nie należy do żadnej szczególnej religii. Prabhupad wyraża to nie-sekciarskie podejście następującymi słowami: Bóg jest jeden i nie należy do tej czy innej religii. W Kali-judze różne sekty religijne uważają swojego Boga za odmiennego od Boga innych, ale to nie jest możliwe. Bóg jest jeden i doceniany jest w zależności od różnych punktów widzenia. W wersecie tym słowo kaivalyat oznacza, że Bóg nie ma rywala. Bóg jest tylko jeden. W Śvetaśvatara Upanisad (6.8) jest powiedziane: na tatsamaś cabhyadhikaś ca drśyate: "Nikt nie jest Mu równy ani większy od Niego." Taka jest definicja Boga. 10 Uświadomienie sobie związku z Bogiem może pojawić się w każdej religii: Chrześcijaństwie, Islamie, etc. 11 Prabhupad stwierdza: złoto jest złotem bez względu na to czy posiada je Hindus, Muzułmanin czy Chrześcijanin. 12 Kiedy wielbiony jest osobowy aspekt Boga, to właśnie jest bhakti-joga, 13 tzn. ustanowienie łączności z Bogiem 9 Prabhupada pisze: Prawdziwą religią żywej istoty jest jej naturalna, wrodzona cecha, podczas gdy pretensjonalna religia jest formą niewiedzy przykrywającą w sztuczny sposób czystą świadomość żywej istoty w określonych niekorzystnych warunkach. Prawdziwa religia leży uśpiona, podczas gdy na poziomie umysłu dominuje sztuczna religia. Żywa istota potrafi przebudzić tę uśpioną religię poprzez słuchanie z czystym sercem. (Caitanya-caritamrta, Adi-lila, 1.91). Prabhupada pisze także, że prawdziwa religia jest Przywróceniem żywej istoty do jej oryginalnego stanu transcendentalnej miłosnej służby dla Najwyższego Pana, która jest wolna od skażenia pragnieniami zadawalania zmysłów, pracy dla korzyści oraz kulturą wiedzy zmierzającej do wtopienia się w Absolutem aby stać się jednością z Najwyższym Panem. (Caitanya-caritamrta, Adi-lila, 1.91). 10 Śrimad Bhagavatam w przekładzie i z komentarzami A.C.Bhaktivedanty Swamiego Prabhupada, Pieśni 1-10 w 30 tomach (Los Angeles: The Bhaktivedanta Book Trust, 1976-80), 5.3.17 11 A.C.Bhaktivedanta Swami Prabhupada, Krsna consciousness: The Matchless Gift (Los Angeles: The Bhaktivedanta Book Trust, 1974), 70. (Niedostępna w języku polskim przyp. tłum.) 12 Ibid., 70 13 Temat ten omawiany jest szerzej poniżej oraz przytoczony w cytacie Prabhupada z The Path of Perfection (Los Angeles: The Bhaktivedanta Book Trust, 1979) (Niedostępna w języku polskim przyp.tłum.) 5

poprzez służbę oddania oraz rozwinięcie miłosnego, pełnego oddania związku z Nim. W swoich pismach Prabhupad nieustannie powtarza, że wszystkie prawdziwe religie ustanawiają określone zasady: wiedzę o osobowym aspekcie Boga, naszej pozycji w odniesieniu do Boga, sposoby podporządkowania się Bogu i powrotu do Niego oraz nasz ostateczny, wieczny, miłosny związek z Bogiem. W innym miejscu Prabhupada przedstawia stwierdzenie o naturze religii, które jest nawet bardziej inkluzywistyczne. W wielu miejscach stwierdza, że jakiekolwiek praktyki czy systemy religijne prowadzące do służby oddania dla Pana, mogą być nazywane religią, 14 oraz że obrzędy religijne opisane w pismach mają na celu stopniowe wyprowadzenie ludzi z egzystencji materialnej i doprowadzenie ich do służby oddania dla Boga. 15 W ten sposób sugeruje, że wszystkie tradycje religijne (teistyczne i nie-teistyczne) są w stanie doprowadzić do bhakti. 16 Pierwotną troską waisznawy jest faktyczne osiągnięcie realizacji przez jednostkę, a nie zajmowanie się poszczególnymi religijnymi desygnatami. Narodziny w określonej tradycji czy też określanie się jako Chrześcijanin, Muzułmanin czy Żyd nie czynią nikogo 14 Prabhupada stwierdza, że: Wszystko, co prowadzi do służby oddania dla Pana jest zwane religią, a to, co nie prowadzi do służby oddania dla Pana, religią nie jest. (Bhagavatam, 3.12.25). Mamy też podobne oświadczenie: Z Bhagavad-gity dowiadujemy się także, że Pan potępia wszelkie formy religii oprócz tej, która pociąga za sobą proces podporządkowania się Najwyższemu. Każdy system, który prowadzi osobę do służby oddania dla Pana, i nic innego, jest prawdziwą religią czy filozofią. (Bhagavatam, 3.9.10) (Śrimad Bhagavatam, Pieśni 1-10 - tłumaczenie jest dostępne w języku polskim - przyp. tłum.) 15 Rytuały religijne przepisane w pismach świętych służą oczyszczeniu uwarunkowanych dusz z materialnych cech aby umożliwić im stopniowy awans do poziomu pełnienia transcendentalnej służby dla Najwyższego Pana. Osiągnięcie tego stanu czystego duchowego życia jest osiągnięciem najwyższej doskonałości. Stan ten nazywa się svarupa czyli prawdziwą tożsamością żywej istoty. (Bhagavatam, 1.10.28). Chrześcijanie i Muzułmanie także są waisznawami, wielbicielami, ponieważ ofiarowują Panu modlitwy. O Boże, mówią, chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj. Ci, którzy ofiarowują tę modlitwę mogą nie posiadać zbyt wiele wiedzy i mogą znajdować się na niższym poziomie, ale to jest początek, ponieważ zwrócili się do Boga. Chodzenie do kościoła czy meczetu także jest wyrazem pobożności. Dlatego ci, którzy zaczynają w taki sposób któregoś dnia staną się czystymi waisznawami. (Teachings of Queen Kunti, 135-6) (Nauki Królowej Kuni tłumaczenie dostępne w języku polskim przyp. tłum.) Według procesu oddania powinno się zaakceptować takie zasady religijne, które ostatecznie doprowadzą do służby oddania dla Pana Powinno się unikać wszystkiego, co nie prowadzi do doskonałego stanu świadomości Kryszny. (Bhagavad Gita, 8.51) 16 Wniosek jest taki, że wszystkie pobożne czynności, działania dla korzyści, zasady religijne oraz wyrzeczenia muszą ostatecznie prowadzić do służby oddania. (Caritamrta, Madhya-lila, 17.185) 6

religijnym. Desygnaty te są tymczasowe i przemijają wraz z ciałem. W rozmowie z katolickim księdzem Prabhupada oświadcza, że praktykując bhakti-jogę człowiek uwalnia się od takich desygnatów jak bycie chrześcijaninem, hindusem, muzułmaninem, etc., i zaczyna służyć jedynie Bogu: Praktykowanie bhakti-jogi [miłosnej służby dla Boga] oznacza uwolnienie się od desygnatów takich jak hindus, muzułmanin, chrześcijanin, ten czy tamten i po prostu służenie Bogu. My stworzyliśmy religie chrześcijańskie, hinduskie czy muzułmańskie, ale kiedy dochodzimy do religii bez desygnatów, w których nie myślimy o tym, czy jesteśmy hindusami, chrześcijanami czy muzułmanami, wówczas mówimy o czystej religii czyli bhakti. 17 Ta koncepcja religii jako bhakti zawiera także kilka elementów ekskluzywizmu. Tradycje, które nie akceptują najwyższego, osobowego Boga oraz oddania i związku człowieka z Bogiem, są wykluczone z kategorii prawdziwych religii ponieważ, jak wspomniano wcześniej, religia jest wyłącznym oddaniem się Bogu. Bhakti nie jest służbą oddania dla kogokolwiek lub czegokolwiek, ale jej obiektem musi być najwyższy, osobowy Bóg: Bhakti-joga oznacza połączenie nas samych z Kryszną, Bogiem, i stanie się Jego wiecznymi towarzyszami. Nie można zastosować bhakti-jogi do żadnego innego celu; dlatego, na przykład, w buddyzmie nie istnieje bhakti-joga, ponieważ nie rozpoznaje się w nim istnienia Najwyższego Pana jako najwyższego celu. Jednakże Chrześcijanie praktykują bhakti-jogę wielbiąc Jezusa Chrystusa, ponieważ akceptują go jako syna Bożego, a co za tym idzie, akceptują Boga. Dopóki ktoś nie zaakceptuje Boga, nie ma mowy o bhaktijodze. Dlatego chrześcijaństwo jest także formą waisznawizmu, ponieważ rozpoznaje 17 A.C.Bhaktivedanta Swami Prabhupada, The Science of Self Realization, pb., (Los Angeles: Bhaktivedanta Book Trust, 1977), 126. (W stronę samopoznania - tłumaczenie dostępne w języku polskim przyp. tłum.) 7

Boga. Niemniej jednak są różne etapy urzeczywistnienia Boga. Chrześcijaństwo głównie głosi, że: Bóg jest wielki. To prawdziwe stwierdzenie, ale rzeczywistą wielkość Boga można zrozumieć dopiero z Bhagavad-gity i Śrimad Bhagavatam. Zaakceptowanie wielkości Boga jest początkiem bhakti. Bhakti-joga obecna jest także wśród muzułmanów, ponieważ Bóg jest celem religii islamu. Jednakże, jeśli nie rozpoznaje się osobowego Boga innymi słowy tam, gdzie jest jedynie impersonalizm nie ma mowy o bhakti-jodze. Bhakti-joga musi zawierać trzy składniki: sługę, tego, komu się służy oraz służbę. Trzeba być obecnym, aby przyjąć służbę i trzeba być obecnym, aby pełnić służbę. Środkiem do tego, via media, jest sam proces służenia, bhakti-joga. Zatem jeśli nie ma tego, kto przyjmuje służbę, w jaki sposób można praktykować bhakti-jogę? Dlatego jeśli jakaś filozofia lub religia nie akceptuje Boga, jako Najwyższej Osoby, nie ma możliwości zastosowania bhakti-jogi. 18 Chociaż bhakti może być obecna w wielu tradycjach religijnych, Prabhupada podkreśla, że są różne etapy urzeczywistnienia Boga. Stwierdza, że zaakceptowanie wielkości Boga, które znane jest jako aiśvarya, jest początkiem bhakti. Najwyższe etapy bhakti obejmują doświadczenie Bożej słodyczy czy też zażyłości z boskością, co znane jest jako madhurya. Te początkowe i zaawansowane etapy urzeczywistnienia Boga, zawierające pełny zakres doświadczeń dostępnych wielbicielowi, są uniwersalne i dostępne, a jednocześnie poufne i ezoteryczne. Poniżej omówię kilka szczegółów z tym związanych. Takie ekskluzywistyczne stwierdzenia można odnaleźć w różnorodnych tradycjach religijnych bhakti. Stwierdzenia takie mogą być także wypowiadane przez wyznawców poszczególnych tradycji bhakti w związku z osiąganiem poufnych poziomów doskonałości. W wielu miejscach Prabhupada oświadcza, że religia oznacza służbę oddania i że doskonałością religii jest stałe zaangażowanie w służbę oddania dla Boga. W innym miejscu podkreśla, że bez służby oddania, tak zwane zasady religijne są zwykłym oszustwem. 18 The Path of Perfection, 118. 8

Prabhupada kładzie nacisk na to, że jednostka po prostu musi zaakceptować wzniosłą pozycję Najwyższej Osoby oraz pełnić spontaniczną miłosną służbę dla Niego. Podążając w ślad za Śri Czejtańją Mahaprabhu próbujemy przekonać wszystkich, że służba oddania dla Boga jest nakazana we wszystkich Pismach Świętych. Osoba religijna musi zaakceptować najwyższy autorytet Pana, zostać Jego wielbicielem i próbować Go kochać. To jest prawdziwa zasada religii. Nie ma znaczenia, czy ktoś jest chrześcijaninem, muzułmaninem czy kimkolwiek innym. Musi on jedynie zaakceptować wzniosłą pozycję Boga, Najwyższej Osoby oraz pełnić służbę dla Niego. To nie jest kwestia bycia chrześcijaninem, muzułmaninem czy hindusem. Należy być osobą czysto religijną oraz wyzwoloną z tych wszystkich materialnych desygnatów. W ten sposób można nauczyć się sztuki służby oddania. 19 Jedność i różnorodność religii Przegląd sposobów, w jaki Prabhupada wyjaśnia jedność i różnorodność religii rzuca trochę światła na naturę jego inkluzywistycznych i ekskluzywistycznych stwierdzeń. Różnorodność form religii powstaje wskutek różnic fizycznych i umysłowych, różnic wynikających z czasu i miejsca, kultury oraz zdolności pojmowania. 20 To jest jedno z wyjaśnień podanych przez Śrila Prabhupada. Ale wprowadza on jeszcze jeden, być może ważniejszy wymiar: różnorodność religii ma miejsce ponieważ nie wszystkie religie są na 19 Caitanya-caritamrta, Madhya-lila, 25.20. 20 istnieje wiele różnych typów systemów religijnych w zależności od miejsca, uczniów oraz zdolności ludzi do zrozumienia. (Caitanya-caritamrta, Madhya-lila, 19.146) Prabhupada także oświadcza, że ponieważ każdy ma inne ciało, potrzebne są różne rodzaje religii. Ale kiedy człowiek znajdzie się na platformie duchowej, nie istnieją dłużej fizyczne i umysłowe różnice. A zatem na platformie absolutnej istnieje jedność religii. (Caitanya-caritamrta, Madhya-lila, 17.185). Inne, podobne wyjaśnienia różnorodności religii można odnaleźć zarówno w Pismach waisznawizmu, jak i w dziełach Prabhupada. Patrz Bhagavatam, Pieśń 1, Część 1, 71; a także Część 3, 56; Pieśń 6, Część 2, 167). (Numery stron odnoszą się do wydania angielskiego przyp. tłum.) 9

absolutnym poziomie bhakti, która rozumiana jest jako istota wszystkich prawdziwych religii. Na świecie jest wiele różnych religii ponieważ nie znajdują się one na absolutnej platformie służby oddania. Na platformie materialnej, systemy religijne różnią się od siebie. Prawdziwy system religijny to taki, który daje możliwość stania się ukochanym Boga, Najwyższej Osoby. Mówiąc słowami Śrimad Bhagavatam (1.2.6): Najwyższym zajęciem [dharmą] dla całej ludzkości jest to, dzięki któremu można osiągnąć miłosną służbę oddania dla transcendentalnego Pana. Taka służba oddania musi być bezwarunkowa i nieprzerwana aby mogła całkowicie zadowolić jaźń. Na tej platformie nie ma niczego oprócz służby dla Boga. Kiedy osoba nie ma żadnych ukrytych motywów, wówczas następuje jedność i harmonia zasad. Ale ponieważ każdy ma odmienne ciało i umysł, potrzeba różnych rodzajów religii. Kiedy człowiek znajdzie się na platformie duchowej, nie istnieją już dłużej fizyczne i umysłowe różnice. A zatem na platformie absolutnej istnieje jedność religii. 21 Następnie Prabhupada tłumaczy różnorodność religii analizując każdą z nich według cech materialnej natury czyli gun, tak jak jest to opisane w Bhagavad-gicie. 22 Prabhupada pisze o właściwej postawie wielbiciela wobec tej różnorodności religii znajdujących się pod wpływem cech materialnej natury: nie powinniśmy krytykować innych ścieżek religijnych. Są różnego rodzaju systemy religijne, działające pod wpływem różnych cech natury materialnej. Te działające w cechach ignorancji i pasji nie mogą być tak doskonałe jak system w cesze dobroci. W Bhagavad-gicie wszystko zostało podzielone na trzy działy jakościowe; dlatego 21 Caitanya-caritamrta, Madhya-lila, 17.184. Patrz także Caitanya-caritamrta, Madhya-lila, 19.185. 22 Patrz: Bhagavad-gita, Rozdział 17, Rodzaje Wiary. 10

systemy religijne są sklasyfikowane podobnie. Kiedy ludzie znajdują się pod przeważającym wpływem pasji i ignorancji, ich systemy religijne będą takiej samej jakości. Wielbiciel, zamiast krytykować takie systemy, będzie zachęcał ich zwolenników do przestrzegania obowiązujących w nich zasad, aby stopniowo mogli wznieść się na platformę religii w dobroci. 23 Religia i sposoby wielbienia różnią się w zależności od jakości wiary człowieka, na którą wpływają cechy natury materialnej. 24 I, jak zostało pokazane w powyższym fragmencie, obowiązkiem wielbiciela jest zachęcanie osób zaangażowanych w rozmaite praktyki religijne do zastosowania zasad, które szczerze przyjęły, aby stopniowo mogły wznieść się do religii w cesze dobroci. Uznając fakt, że wszystkie religie rozpoznają Boga pod różnymi imionami, takimi jak Allah, Kryszna, etc., 25 Prabhupada otwarcie oświadcza, że generalnie ludzie nie wiedzą, że najwyższą doskonałością religii jest osiągnięcie służby oddania. 26 Prabhupada twierdzi, że ostatecznym celem wszystkich religii jest zadowolenie Pana, 27 i że większość ludzi jest po prostu nieświadoma lub niezdolna do osiągnięcia ostatecznej platformy religii, jaką jest bhakti. Twierdzi, że można przestrzegać zasad religijnych własnej tradycji, ale, aby osiągnąć prawdziwy cel religii, praktyka taka musi prowadzić do bhakti, która jest miłością do Boga: Można być ekspertem w przestrzeganiu zasad religijnych swojej sekty, ale jeśli ktoś nie ma 23 Bhagavatam, 4,22,24. 24 Tak więc na świecie możemy znaleźć różne rodzaje wiary oraz różne rodzaje religii w zależności od różnych rodzajów wiary. Prawdziwe zasady wiary religijnej usytuowane są w cesze czystej dobroci, ale ponieważ nasze serca są zanieczyszczone, mamy różne rodzaje zasad religijnych. (Bhagavad-gita, 17.3) Prabhupada omawia różnice między religiami w odniesieniu do cech natury materialnej, gun, w wielu innych miejscach. Patrz: Bhagavatam, Pieśń 1, Część 3, 214; Bhagavatam, Pieśń 4, Część 3, 175. 25 The Science of Self Realization, 1964. W dziełach Prabhupada istnieje wiele innych wypowiedzi uznających jedność Boga i jedność koncepcji Boga. 26 Najwyższym celem wszystkich religii jest służba oddania.. Osoby religijne generalnie nie wiedzą, że najwyższą doskonałością religii jest osiągnięcie służby oddania. (Bhagavad-gita, 9.2) 27 ofiara oznacza uznanie supremacji Pana i wykonywanie takich czynności, które mogą zadowolić Go pod każdym względem. W różnych częściach świata są różne kraje i każdy z tych krajów może posiadać różne typy ofiar dla zadowolenia Najwyższego Pana, ale najważniejszą rzeczą w zadowoleniu Go jest prawdomówność jak stwierdza Bhagavatam. Podstawową zasadą religii jest prawdomówność, a ostatecznym celem wszystkich religii jest zadowolenie Pana. (Bhagavatam, 1.17.33). 11

skłonności do miłości do Boga, Najwyższej Osoby, jego przestrzeganie zasad religijnych jest czystą stratą czasu. 28 A zatem Prabhupada twierdzi, że nie może być żadnych zasad religijnych bez służby oddania dla Boga 29 oraz że prawdziwa jedność religijna istnieje jedynie na poziomie służby oddania. 30 Kiedy jesteśmy na platformie materialnej, znajdujemy tam różne rodzaje religii Hinduizm, Chrześcijaństwo, Islam, Buddyzm, etc. Zostały one wprowadzone w określonym czasie, w określonym kraju, przez określoną osobę. Dlatego istnieją pomiędzy nimi różnice. Zasady chrześcijaństwa różnią się od zasad hinduizmu, a zasady hinduizmu różnią się od zasad islamu i buddyzmu. Można to brać pod uwagę na platformie materialnej, ale kiedy znajdziemy się na platformie transcendentalnej służby oddania, nie rozpatrujemy już tego w ten sposób. Transcendentalna służba dla Boga (sadhanabhakti) jest ponad tymi zasadami. Świat pragnie jedności religijnej i taka wspólna platforma może być osiągnięta w transcendentalnej służbie oddania. 31 Prabhupada czyni także dalsze rozróżnienia. Religia może zawierać, czy też znajdować się pod wpływem takich zewnętrznych aspektów jak czas, miejsce, kultura, etc. i jednocześnie posiadać bhakti. Jednakże religia może być także fałszywa jeśli jej cel czy rezultat jest inny niż służba oddania. Istnieje prawdziwa religia i fałszywa religia. Ta druga obejmuje pretensjonalną religię i niereligijność. Prawdziwa religia została stworzona przez Boga, nie przez ludzi, jak widać to w wersecie z Bhagavata Purany, dharma tu kassat 28 (Bhagavatam, 8.8.21). 29 nie może być żadnych zasad religijnych bez służby oddania dla Pana.nie może być żadnej religii czy systemu autentycznej filozofii prowadzącej do rozwoju żywych istot bez zasady służby oddania. (Bhagavatam, 3.9.10). Dlatego wniosek z wszystkich tych dowodów jest taki, że bez bhakti, służby oddania, nie ma mowy o zasadach religijnych. Bóg jest centralną postacią wykonywania zasad religijnych. (Bhagavatam, 7.11.7). 30 Jeśli chodzi o zasady religijne należy wziąć pod uwagę osobę, kraj, czas i okoliczności. Jednakże w służbie oddania nie ma takich ograniczeń. Służba oddania jest ponad wszelkimi ograniczeniami. (Caitanya-caritamrta, Madhya-lila, 25.121) 31 Caitanya-caritamrta, Madhya-lila, 25.121 12

bhagavat pranitam: zasady religii zostały ustanowione bezpośrednio przez Najwyższego Pana. 32 Religia składa się z objawionych nakazów Boga, jego praw czy też przykazań. 33 Prabhupada stwierdza: dharma czyli religia, nie może zostać wytworzona przez istoty ludzkie. Religia jest zbiorem praw czy też przykazań Boga. Zatem religia nie może zostać wytworzona nawet przez wielkich świętych Pretensjonalna religia polega na zewnętrznym okazywaniu przestrzegania standardowych praktyk oraz rytuałów religijnych, takich jak chodzenie do kościoła czy do świątyni, gdy w tym samym czasie osoba praktykująca zaprzątnięta jest sprawami materialnymi. 34 Niereligijność może być różnego rodzaju, ale głównie odnosi się do osób, które zapomniały o swoim wiecznym związku z Bogiem i zaangażowane są w czynności inne niż służba oddania. 35 Woluntarystyczne czy też subiektywistyczne twory religijne należą do kategorii niereligijności. Inną formą niereligijności jest religia stworzona przez siebie (samego), np. kiedy ktoś sądzi, że do zbawienia doprowadzi go jakakolwiek praktyka religijna, nawet ta wymyślona przez niego. Każda nowa czy modna religia, która stoi w sprzeczności z wiecznymi zasadami religii przedstawionymi w tradycyjnych Pismach Świętych religii świata jest nie do przyjęcia, ponieważ prawdziwej religii nie można wytworzyć jest objawiana przez Boga. Prabhupada podkreśla z naciskiem, że nikt nie może wytworzyć prawdziwego prawa w domu ani też nikt nie może wytworzyć prawdziwej religii. 36 Odrzuca także intencjonalną, błędną 32 Ten werset jest ze Śrimad Bhagavatam 6.3.19 33 Caitanya-caritamrta, Madhya-lila, Vol.4, p. 262. Według literatury wedyjskiej religia stanowi jedynie zbiór praw danych przez Boga. (Bhagavatam, 4.21.30). 34 Osoby nie będące prawdziwymi wielbicielami mogą uprawiać religie na pokaz, ale nie przynosi to efektu, ponieważ chociaż ostentacyjnie udają się do kościoła czy świątyni, myślą o czymś innym. Ale wielbiciel, który z powodu swoich przeszłych nawyków świadomie lub nieświadomie popełnia grzeszne czynności, uzyskuje wybaczenie. (Bhagavatam, 6.3.26). 35 Prabhupada stwierdza, że każdy tak zwany system religijny, który jest sprzeczny ze służbą oddania, nazywany jest dharma-samsthapana. Kiedy ludzie zapominają o swoim wiecznym związku z Bogiem i angażują się w coś innego niż służba oddania, ich zaangażowanie zwane jest niereligijnością. (Bhagavatam, 3.24.37). 36 W tym wieku stwarzanie nowego typu dharmy stało się modą. Tzw. swami i jogini utrzymują, że można być zwolennikiem jakiegokolwiek systemu religii, odpowiednio do własnego wyboru, ponieważ wszystkie systemy są ostatecznie tym samym. Jednakże Śrimad-Bhagavatam nazywa takie modne idee vidharmą, ponieważ są one przeciwne naszemu własnemu systemowi religijnemu. Prawdziwy system religii opisuje Najwyższa Osoba Boga: sarva-dharman parityajya mam ekam śaranam vraja. Prawdziwy system religii jest systemem podporządkowania się lotosowym stopom Pana prawdziwą religią jest ta, która została dana przez Najwyższą Osobę Boga, tak jak prawdziwym prawem jest prawo dane przez rząd. Nikt nie może wytworzyć 13

interpretację słowa Bożego osiąganą przez manipulację lub modyfikację Pism, ponieważ jest to zwodnicza i oszukańcza forma religii. 37 Co więcej, Prabhupada oświadcza, że większość ludzi w tym wieku nie będzie znała różnicy pomiędzy tym, co jest religią, a co jest błędną religią, 38 oraz że wprowadzonych zostanie wiele pseudoreligii. 39 Prawa i porządek prawdziwej religii ustanawiane są przez Boga, który pojawia się wedle swojej woli w różnych czasach, w rozmaitych miejscach i formach. Idealną odpowiedzią człowieka na tak ustanowione prawa jest przestrzeganie ich i podporządkowanie się Bogu. Prabhupada oświadcza co następuje: To nieprawda, że Bóg pojawia się tylko na ziemi indyjskiej. Może On pojawić się wszędzie, gdzie tylko i kiedy tylko zapragnie się pojawić. W każdej Swojej inkarnacji przekazuje tyle wiedzy na temat religii, ile są w stanie zrozumieć konkretni ludzie, w konkretnych warunkach. Jednakże misja jest ta sama doprowadzenie ludzi do świadomości Boga i nakłonienie ich do posłuszeństwa wobec zasad religijnych. prawdziwego prawa w domu, ani też nikt nie może stworzyć prawdziwej religii. (Bhagavatam 7.15.13). Nawet większość ludzi twierdzących, że należą do wedyjskiego systemu religii, działa w rzeczywistości przeciw wedyjskim zasadom. Każdego dnia wytwarzają nowy typ dharmy pod pretekstem, że cokolwiek ktoś wytwarza, jest to również ścieżką wyzwolenia. Ateiści na ogół mówią, yata mata tata patha. Zgodnie z tym poglądem, w społeczeństwie ludzkim są setki i tysiące różnych opinii i każda z tych opinii jest ważną zasadą religijną. (Bhagavatam 6.8.19). 37 prawdziwym systemem religijnym jest system kierujący nas ku temu, byśmy stali się bhaktami Najwyższego Pana. Dlatego wszystko, co jest przeciwne temu systemowi religijnemu postępowej świadomości Kryszny, jest zwane vidharmą, para-dharmą, upadharmą lub chala-dharmą. Błędna interpretacja Bhagavad-gity zwana jest chaladharmą. Kiedy Krsna mówi coś bezpośrednio, a jakiś łotr poprzez interpretację nadaje temu inne znaczenie, to jest to chala-dharma oszukańczy system religii albo śabda-bhit, żonglerka słowna. Trzeba być niezwykle ostrożnym, by unikać tych różnorodnych oszukańczych systemów religii. (Bhagavatam 7.15.13). 38 Członkowie współczesnej cywilizacji wytwarzają błędne zasady religijne poprzez wyspekulowane koncepcje. To nie jest dharma. Nie wiedzą, czym jest dharma, a czym adharma Można więc wyciągnąć wniosek, że dharma, religia, odnosi się do tego, co polecają Wedy, a adharma, niereligijność, odnosi się do tego, co nie znajduje poparcia w Wedach. (Bhagavatam 6.1.40). 39 Teraz, na początku Kali-yugi, praktykowanych jest wiele bezbożnych zasad, a w miarę postępu Kali-yugi z pewnością zostanie wprowadzonych wiele pseudoreligijnych zasad i ludzie zapomną o prawdziwych zasadach religijnych wprowadzonych przez Pana Krysznę na początku Kali-yugi, a mianowicie o zasadach podporządkowania się lotosowym stopom Pana. (Bhagavatam 6.8.19). 14

Czasami przychodzi On osobiście, a czasami przysyła Swojego bona fide reprezentanta, w postaci Swego syna czy sługi. Czasami też przychodzi Sam, ale w zamaskowanej formie. 40 Kiedy Bóg pojawia się aby wprowadzić zasady religii (bhagavatadharma), ludzie mają możliwość podporządkowania się z miłością Bogu. Prabhupada definiuje religię jako podporządkowanie i oznajmia, że jedyną i najwyższą religią jest podporządkowanie się najwyższemu Panu. 41 W wielu miejscach Prabhupada mówi, że podporządkowanie jest tym, czego wymaga Kryszna, wspierając to ostateczną instrukcją Kryszny udzieloną Ardżunie w Bhagavad Gicie, aby całkowicie porzucił wszystkie różnorodne rodzaje religii i po prostu podporządkował się (mam ekam śaranam vraja) 42 Krysznie, tzn. Bogu. Dowiedzieliśmy się, że najistotniejszym składnikiem religii, według Prabhupada, jest bhakti sine qua non religii. Bez bhakti nie ma religii. Każdy, bez względu na czas i miejsce, może osiągnąć czystą służbę oddania czyli bhakti. Bhakti jest ostatecznie jedyną religią. Wszystkie prawdziwe tradycje religijne prowadzą do służby oddania oraz praktykują jakąś jej formę, ale trzeba odrzucić zwykłe zewnętrzne desygnaty, takie jak utożsamianie się z Hinduizmem, Islamem, Chrześcijaństwem etc., ponieważ bez szczerego wprowadzenia przez tradycje religijne praw Boga do życia wyznawców, desygnaty te zostają pozbawione znaczenia i stają się częścią fałszywych, stworzonych przez człowieka, koncepcji. Zatem, według Prabhupada, Bóg osobiście lub przez swojego przedstawiciela ustanawia i objawia zasady religijne w każdym miejscu i czasie. Tworzenie religii przez człowieka, złe zastosowanie oraz błędna interpretacja są oznakami fałszywej religii. 40 Bhagavad-gita 4.7 41 Dlatego zasady dharmy czyli religii, są bezpośrednimi poleceniami Boga, Najwyższej Osoby najwyższą zasadą religii jest podporządkowanie się tylko Jemu i nic więcej. (Bhagavad-gita 2.27). W innym miejscu: W rzeczywistości jedyną religią jest religia podporządkowania się Bogu, Najwyższej Osobie. Musimy służyć Panu w świadomości Kryszny. (Bhagavatam 4.19.24-25). 42 Ten werset Bhagavad-gity (18.66), w którym Kryszna prosi swojego wielbiciela o podporządkowanie jest wielokrotnie cytowany przez Prabhupada jako ostateczne przykazanie wszystkich religii: Kryszna mówi Porzuć wszystkie inne obowiązki i podporządkuj się Mnie. To jest ostatnie słowo religii. (Bhagavatam 6.16.42). 15

Spotkanie z Chrześcijaństwem Działanie uniwersalnych zasad bhakti przedstawionych przez Prabhupada można zaobserwować przyglądając się Chrześcijaństwu. Prabhupada komentuje myśl i praktyki Chrześcijan więcej, niż jakiejkolwiek innej religii. Jak już się dowiedzieliśmy, tradycja Chrześcijańska jest akceptowana jako prawdziwa religia. Co więcej, Jezus Chrystus przyjmowany jest za syna Bożego, a szczerzy Chrześcijanie uważani są za wielbicieli Pana. Prabhupada miał wielki szacunek dla Jezusa Chrystusa i jego prawdziwych zwolenników. Stwierdza, że Jezus jest Waisznawą, 43 i że jest naszym guru, 44 ponieważ jest przedstawicielem Boga. 45 Jeśli ktoś naprawdę staje się świadomy Chrystusa, staje się świadomy Kryszny. 46 W innym miejscu oświadcza, że osoba, której przewodnikiem jest Jezus Chrystus osiąga wyzwolenie. 47 Teologiczna krytyka, którą wysuwa Prabhupada, polega na stwierdzeniu, że Jezus Chrystus jest przedstawicielem i synem Boga, ale nie jest Ojcem, ani też nie jest jedynym synem. Prabhupada argumentuje, że nawet zwykły człowiek ma wielu synów, dlaczego zatem Bóg miałby się ograniczać do posiadania tylko jednego? 48 Jeśli chodzi o jednorodność Ojca i syna, Prabhupada wyjaśnia, że chociaż Ojciec i syn są jednym, ponieważ syn jest przedstawicielem Ojca, nigdy nie traktuje się syna jako równego lub tożsamego z Ojcem. 49 Jezus Chrystus objawił sam siebie jako syn Boga, a Kryszna objawił Siebie jako Bóg, Ojciec wszystkich żywych istot. 50 43 W rozdziale Jezus Chrystus był Guru (The Science of Self Realization, 134-6), zawarta jest większość poglądów Prabhupada na temat Jezusa Chrystusa. Tam też Prabhupada sugeruje, że Jezus był Waisznawą. Także, jak cytowaliśmy na początku rozdziału, Prabhupada odnosi się do Chrześcijaństwa jako formy Waisznawizmu. 44 Patrz: The Science of Self Realization, 136. 45 Ibid. 135. 46 W nagranej rozmowie zadano Prabhupadzie pytanie: Chciałbym wiedzieć, czy kiedy mówisz świadomość Kryszny jest jakaś różnica między tym, a świadomością Chrystusa? Prabhupada odpowiedział: Nie, nie ma różnicy. Chrystus przybył, aby nauczać przesłania Boga. Jeśli faktycznie staniesz się świadomy Chrystusa, staniesz się świadomy Kryszny. (The Science of SelfRealization, 299) 47 Prabhupada stwierdza, że W rzeczywistości osoba, której przewodnikiem jest Jezus Chrystus z pewnością osiąga wyzwolenie. Ale tak naprawdę bardzo trudno jest znaleźć człowieka, który rzeczywiście jest prowadzony przez Jezusa Chrystusa. (Perfect Questions, Perfect Answers, 94) 48 Zobacz: Chaitanya-caritamrta, Adi-lila, Vol 3, 347. także list do Dasartha, 3-4-72. 49 Zobacz: List do Suchandra 12-8-69; także zobacz list do Dasartha 3-4-72. 50 Zobacz: List do Suchandra 12-8-69. 16

Prabhupada krytykuje pewne aspekty współczesnej praktyki wiary Chrześcijańskiej. Przede wszystkim podkreśla, że przykazanie Nie zabijaj odnosi się do wszystkich żywych istot, a nie tylko do ludzi. Uważa on to biblijne przykazanie za doskonałe prawo nie używania przemocy i odrzuca koncepcję, według której słowo zabijać oznacza mordować i odnosi się tylko do ludzi. 51 Argument, że zabijanie zwierząt jest dozwolone, ponieważ nie posiadają one duszy pokazuje, według Prabhupada, że wielu Chrześcijan posiada niepełną wiedzę na temat Pisma Świętego. 52 Dlatego Prabhupada twierdzi, że wielu Chrześcijan nie jest wiernych Jezusowi Chrystusowi, ponieważ nieustannie grzeszą (tzn. zabijają żywe istoty) pozwalając mu jednocześnie cierpieć za nich. 53 Praktyki religijne Jak dowiedzieliśmy się, bhakti jest uniwersalną cechą religii, dostępną teoretycznie każdemu. Ale, według Prabhupada, istnieje pewne wymaganie, a mianowicie należy szczerze i wytrwale stosować zasady religii w swoim życiu. Prabhupada konsekwentnie podkreśla, że trzeba zaakceptować i ściśle przestrzegać praktykowania zasad religijnych obowiązujących w konkretnej tradycji. 54 Prabhupada oświadcza, że należy przestrzegać tego, co zalecają Pisma oraz podkreśla znaczenie praktykowania wybranego procesu. Prawdziwa cywilizacja nie troszczy się jedynie o zwierzęce potrzeby człowieka, ale daje mu możność zrozumienia jego związku z Bogiem, Najwyższym Ojcem. Dowiedzieć się o tym związku można praktykując jakikolwiek proces poprzez Chrześcijaństwo, poprzez literaturę wedyjską czy poprzez Koran ale tak czy tak trzeba się tego dowiedzieć i nauczyć. Celem ruchu świadomości Kryszny nie jest przenicowywanie Chrześcijan na Hindusów 51 Zobacz: Chaitanya-caritamrta, Adi-lila, Vol 3, 348; także The Matchless Gift, 32. 52 Zobacz: Chaitanya-caritamrta, Adi-lila, Vol 3, 348; także list do Suchandra 12-8-69. 53 Zobacz: Bhagavatam 2.4.20; The Science of self Realization, 135. 54 Nie ma znaczenia, jakiego zestawu religijnych zasad ktoś przestrzega: jedyne zalecenie jest takie, że należy ich ściśle przestrzegać Jednakże, nawet jeśli ktoś przyjmuje inny system religijny, to według tego wersetu musi przestrzegać zasad religijnych, które przyjął. Bez względu na to, czy ktoś jest Hindusem, Muzułmaninem czy Chrześcijaninem, powinien przestrzegać swoich własnych zasad religijnych. (Bhagavatam 5.26.15). 17

ani Hindusów na Chrześcijan, ale objaśnienie wszystkim, że obowiązkiem ludzkiej istoty jest zrozumienie jej związku z Bogiem. Musi ona o tym wiedzieć, inaczej będzie traciła czas na angażowanie się w zwierzęce czynności. Wszyscy musimy próbować kochać Krysznę czyli Boga. Jeśli ktoś zna jakiś proces, powinien go praktykować, a jeśli nie zna, może przyjść i nauczyć się tego procesu. Nie należy mieć pretensji, że ktoś wybrał taki a nie inny proces. 55 Każda tradycja religijna jest akceptowana jako środek do osiągnięcia celu, ale najistotniejsze w zrozumieniu indywidualnego związku z Bogiem są: szczerość i praktyka. Jednocześnie Prabhupada stwierdza jasno, że prawdziwa religia musi zawierać pewne wymagane oraz uregulowane praktyki, które są niezbędne. Uniwersalna praktyka bhakti czyli służba oddania, składa się z dziewięciu procesów: słuchanie, intonowanie, pamiętanie, służenie lotosowym stopom, wielbienie, modlitwa, służenie, zostanie przyjacielem Pana i podporządkowanie wszystkiego Jemu. 56 Z nich wszystkich intonowanie imion Boga jest najistotniejsze w celu osiągnięcia postępu. 57 Jak naucza Prabhupada, dla tego wieku nie ma innego sposobu, jak tylko intonowanie imion Boga. Intonowanie świętych imion Kryszny czyli Wisznu, jest centralną praktyką ruchu Hare Kryszna oraz historycznych tradycji 55 The Matchless Gift, 70. 56 Prahlada Maharaja powiedział: Słuchanie i intonowanie o transcendentalnym świętym imieniu, formie, cechach, parafernaliach i rozrywkach Pana Wisznu, pamiętanie o Nim, służenie lotosowym stopom Pana, pełne szacunku czczenie Pana szesnastoma rodzajami parafernalii, ofiarowywanie modlitw Panu, zostanie Jego sługą, uważanie Pana za swego najlepszego przyjaciela i podporządkowanie Mu wszystkiego [ innymi słowy, służenie Mu ciałem, umysłem i słowami ] tych dziewięć procesów przyjmuje się za czystą służbę oddania dla Kryszny. Uważa się, że ten kto oddał swe życie służbie dla Kryszny poprzez te dziewięć procesów, jest największym z uczonych, ponieważ zdobył kompletną wiedzę. (Bhagavatam, 7.5.23-34) 57 Słuchaj, proszę, o transcendentalnych rozrywkach Pana Śri Czejtańji Mahaprabhu z wiarą i oddaniem. Odrzucając zazdrość o Pana, każdy intonuje Jego święte imię, Hari. (Chaitanya-caritamrta, Madhya-lila 9.361) Prabhupada oświadcza, że jeśli ktoś rzeczywiście chce stać się osobą religijną, musi zacząć intonować maha-mantrę Hare Kryszna. (Chaitanya-caritamrta, Madhya-lila 4.262) Są to przykłady niezwykle ekskluzywistycznych wypowiedzi, ale należy je rozpatrywać w świetle wszystkich innych wypowiedzi na temat uniwersalnego procesu intonowania świętych imion Boga, które zostaną przedstawione poniżej. 18

waisznawizmu. Ale proces ten nie jest ograniczony ani do szczególnych imion Boga, ani do konkretnej tradycji: Najwyższy Pan jest właścicielem wszystkich wszechświatów i dlatego może być znany w różnych miejscach pod różnymi imionami, ale nie ogranicza to w żaden sposób Jego pełni. Każde z imion nadawanych Najwyższemu Panu jest równie święte jak inne, gdyż wszystkie odnoszą się do Pana. Takie święte imiona są potężne, jak sam Pan. Dlatego każdy, w jakiejkolwiek części świata, może bez żadnych ograniczeń intonować i gloryfikować Boga pod takim imieniem, pod jakim jest On znany lokalnie. 58 Uniwersalna praktyka powtarzania imion Boga nie jest ograniczona przez czas, miejsce, kulturę, etc. uczony i głupiec, bogaty i biedny, Hindus, Muzułmanin, Anglik czy mieszkaniec Indii, candala i brahmana (bramin), każdy może słuchać transcendentalnych dźwięków, i w ten sposób oczyścić zwierciadło serca z materialnego brudu. Aby potwierdzić misję Pana, wszyscy ludzie świata przyjmą święte imię Pana jako wspólną platformę wszechświatowej religii ludzkości. 59 Mimo tego Prabhupada wyjaśnia, że różne imiona Boga odwołują się do różnych aspektów Jego obecności oraz odzwierciedlają różnorodne stopnie mniej lub bardziej poufnego z Nim związku. Według Prabhupada, imię Kryszna jest jednym z najbardziej poufnych imion Boga. Istnieją także inne praktyki uważane za istotne składniki wszystkich prawdziwych religii. Prabhupada twierdzi, że zasady religijne polegają na i zaczynają się od przestrzegania czterech podstawowych ograniczeń, co prowadzi do rozwinięcia czterech odpowiadających im duchowych cech. Tymi czterema ograniczeniami są: nie intoksykowanie się, nie jedzenie mięsa, nie uprawianie niedozwolonego seksu oraz nie uprawianie hazardu. Osoba, która się nie intoksykuje może rozwinąć cechy samodyscypliny i wyrzeczenia; 58 (Bhagavatam, 2.1.11) 59 (Bhagavatam, 1. Wprowadzenie) 19

cechy miłosierdzia i współczucia rozwija osoba, która nie je mięsa; dzięki powstrzymywaniu się od niedozwolonych związków seksualnych rozwija się cechy czystości (zarówno cielesnej jak i moralnej); w osobie nie uprawiającej hazardu można odnaleźć cechę prawdomówności. 60 W swoich pismach Prabhupada w różnych miejscach podkreśla znaczenie każdego z tych czterech zakazów, ale najczęściej podkreśla zakaz spożywania mięsa. Prabhupada zdaje sobie sprawę, że zabijanie zwierząt stanowi czasami część praktyk religijnych, ale całkowicie potępia zabijanie zwierząt i jedzenie mięsa twierdząc, że jest to czysty akt ignorancji religijny czy nie-religijny. 61 Aby osiągnąć prawdziwą religijność 62 należy porzucić zabijanie zwierząt (które Prabhupada zrównuje z jedzeniem mięsa). W czysto duchowej tradycji takiej jak waisznawizm nie ma miejsca na jedzenie mięsa, ani na ofiary ze zwierząt. 63 Poziomy i etapy w religii bhakti Prabhupada przyniósł uniwersalne przesłanie bhakti o tym, że każdy człowiek, w każdym miejscu na Ziemi, może nauczyć się kochać i służyć Bogu. Akceptował, że wyznawcy rozmaitych tradycji religijnych mogą osiągnąć miłość do Boga. Jednocześnie przedstawił 60 Prabhupada w wielu miejscach omawia w swoich dziełach te cztery zasady regulujące czyli zasady religii. Pisze on: Zasady religii, mianowicie wyrzeczenie, czystość, miłosierdzie i prawdomówność, tak jak to już przedyskutowaliśmy, mogą być przestrzegane przez wyznawców każdej wiary. Nie ma potrzeby nawracać z Hinduizmu na Islam, czy z Islamu na Chrześcijaństwo lub jakąś inną wiarę, aby stać się odstępcą i nie przestrzegać żadnych zasad religii. Religia Bhagavatam usilnie namawia do przestrzegania zasad religii. Zasady religii nie są dogmatami czy zasadami regulującymi określonej wiary. Takie zasady regulujące mogą różnić się w zależności od czasu i miejsca. Należy pilnować aby osiągnięte zostały cele religii. (Bhagavatam, 1.17.32) Prabhupada pisze także: Osoby niereligijne są niczym zwierzęta, ale w ruchu świadomości Kryszny osoby takie mają możliwość zrozumienia rzeczy takimi, jakimi są oraz porzucenia czterech zakazanych czynności mianowicie niedozwolonego życia seksualnego, jedzenia mięsa, hazardu i intoksykacji. To jest początek życia religijnego. Tzw. osoby religijne, które angażują się w te cztery zakazane czynności, są tak naprawdę pseudo-religijnymi hipokrytami. Życie religijne i grzeszne czynności nie idą ze sobą w parze. (Bhagavatam, 4.26.10) 61 Fragmenty dotyczące zabijania zwierząt w ramach praktyk religijnych można znaleźć w Bhagavatam, 4.26.3; 4.27.11 62 Prabhupada twierdzi, że: nie można kontynuować zabijania zwierząt i jednocześnie być osobą religijną. (Bhagavatam, 6.10.9) W związku z tym Prabhupada opisuje cel misji Buddy jako położenie kresu zabijaniu zwierząt w celach religijnych (Bhagavatam, 6.10.9; 4.27.11; 4.30.43) 63 Patrz: Bhagavatam 3.9.10; 4.26.3; 4.27.11; 8.8.22. 20