Najbardziej okazała i robiąca największe wrażenie stacja elektriczki znajduje się w Starym Smokovcu. Spełnia funkcję stacji węzłowej dla całej TEZ 56
Czym różnią się Tatry polskie od słowackich? Te drugie rzecz jasna są powierzchniowo kilka razy większe, nieco wyższe i znacznie mniej rozdeptane przez tłumy turystów. Jest jednak jeszcze jedna różnica o ile u nas pod Tatrami transport publiczny praktycznie nie istnieje (tak, można dojechać do Zakopanego i to by było na tyle), a jego rolę przejęli wszechwładni busiarze, to na Słowacji ma się on całkiem nieźle. Tekst i zdjęcia MICHAŁ WROŃSKI Jedziemy elektriczką, czyli kolejką z widokiem na szczyty Tatr 57
Podstawą działającego tam systemu komunikacji publicznej, swego rodzaju kręgosłupem jest zaś tak zwana elektriczka naziemna, wąskotorowa kolejka, przypominającą trójmiejską SKM-kę, która umożliwia szybkie poruszanie się wzdłuż miejscowości położonych u stóp Wysokich Tatr. 58 Pomysł narodził się za czasów CK Monarchii Historia elektriczki, czyli Tatranskej elektrickej železnícy, jak brzmi jej pełna nazwa, sięga początków XX stulecia. Już wtedy było wiadomo, że pojazdy konne czy nawet trolejbusy nie są w stanie zapewnić na dłuższą metę odpowiedniej komunikacji między Popradem a położonymi wyżej osadami. Chętnych do odwiedzenia Tatr przybywało (zwłaszcza po tym, jak w 1871 roku linia kolejowa połączyła Poprad z Bohuminem i Koszycami), a tymczasem trolejbus na pokonanie 12 kilometrów z Popradu do Starego Smokovca potrzebował 75 minut. Tak dalej być nie mogło. Decyzję o budowie systemu linii kolejowych podjęli lokalni przedsiębiorcy, lecz szybko okazało się, że inwestycja przekracza ich możliwości finansowe. Ostatecznie przedsięwzięcie sfinalizowała budapesztańska firma Phoebus i w grudniu 1908 roku oddano do użytku pierwszy, 12-kilometrowy odcinek elektriczki, wiodący z Popradu do Starego Smokovca. O skali przedsięwzięcia najlepiej może świadczyć fakt, że przy budowie tego fragmentu linii zaangażowanych było pół tysiąca robotników, a wkrótce ta liczba uległa jeszcze podwojeniu! Na efekty zintensyfikowania prac nie trzeba było długo czekać. Trzy lata później połączono Stary Smokovec z Tatrzańską Łomnicą, zaś w sierpniu 1912 roku ukończono również 18-kilometrową trasę ze Starego Smokovca do Szczyrbskiego Jeziora (Štrbské pleso). Zaś jako że krótki, liczący 5 kilometrów długości, odcinek z miejscowości Štrba do Štrbskégo plesa istniał już wcześniej (kursuje tam kolejka zębata tak zwana Ozubnicová železnica), to bez żadnej przesady można powiedzieć, że cały szkielet obecnej elektriczki ma już ponad sto lat! Ba, gdyby nie wybuch I wojny światowej, to być może kolejka dotarłaby do położonej na krańcu Tatr Bielskich Tatrzańskiej Kotliny, albo nawet do terenów dzisiejszej Polski, bo i takie zamysły były. Wojenna zawierucha i upadek CK Monarchii definitywnie przekreślił jednak te pomysły i dziś 40 kilometrów elektriczki oraz železnicy łączy ze sobą podobnie jak 100 lat temu Poprad, Stary Smokovec, Tatrzańską Łomnicę, Štrbské pleso i Štrbę (oraz rzecz jasna wszystkie położone między nimi pomniejsze miejscowości). Odbudowa po huraganie kosztowała 160 milionów koron Dzisiaj elektriczką zarządzają Železnice Slovenskej Republiky, czyli słowackie koleje państwowe. Na przestrzeni ponad 100 lat, które upłynęły od jej budowy, zarówno sama trasa, jak i towarzysząca jej infrastruktura przeszły wiele poprawek. Te najpoważniejsze miały miejsce przed rozgrywanymi w słowackich Tatrach w 1970 roku Mistrzostwami Świata w Narciarstwie Klasycznym (wówczas również odbudowano rozebraną zaraz po II wojnie światowej zębatkę ze Štrby do Štrbskego Plesa, a także zaprzestano wykonywania na trasach elektriczki przewozów towarowych).
Gruntowną odbudowę kolejka przeszła również po słynnej kalamicie, czyli wichurze, która 19 listopada 2004 roku spustoszyła lasy w Wysokich Tatrach (siła wiatru osiągała wówczas 230 km na godzinę). W ciągu kilku godzin całe połacie drzewostanu około 14 tysięcy hektarów zostały dosłownie zmiecione z powierzchni ziemi. Wskutek kataklizmu kompletnie zdewastowana została również elektriczka. Jej przywrócenie do normalnego funkcjonowania kosztowało słowackiego podatnika około 160 milionów koron i trwało ponad pół roku (w najgorszym stanie był odcinek Stary Smokovec Štrbske Pleso, na którym przewozy wznowiono dopiero w czerwcu 2005 roku), ale udało się dziś o katastrofie sprzed ponad 10 lat przypomina jedynie księżycowy krajobraz, jaki przez okna elektriczki oglądają podróżujący nią pasażerowie. Listę dokonanych w ostatnich dekadach zmian, związanych z TEZ, zamyka gruntowny lifting, jaki w latach 2006-2007 przeszedł kompleks dworcowy w Popradzie modernizacja objęła zarówno normalną stację, jak i tę wykorzystywaną przez pojazdy TEZ (w ramach inwestycji oba obiekty połączyło podziemne przejście, więc przesiadki z pociągu do elektriczki stały się łatwiejsze). Praktyczne walory elektriczki są nie do przecenienia. Dla mieszkańców położonych u stóp Wysokich Tatr osad, a także odwiedzających je turystów, biegnąca równolegle do słynnej Drogi Wolności linia jest swego rodzaju namiastką miejskiej kolejki Po lewej Elektriczka umożliwia łatwy dojazd w niemal każdy skrawek tego mikroregionu i wielu osobom pozwala zapewne pozostawić samochód w garażu Kursuje przez cały rok. Nie tylko w czasie ferii Atutem elektriczki z całą pewnością nie jest oszałamiająca prędkość. Na pokonanie niespełna 30 kilometrów dzielących Poprad od Štrbskego Plesa pociąg potrzebuje niemal jednej godziny i piętnastu minut. Infrastruktura nie pozwala na więcej. Linia jest jednotorowa, więc pociągi mijają się na stacjach, a to nieuchronnie wydłuża czas przejazdu (do tego dochodzi jeszcze różnica wysokości obie miejscowości dzieli niemal 650 metrów w pionie). Można to oczywiście uznać za mankament, choć z drugiej strony podróżującym kolejką turystom jazda aż tak bardzo się chyba nie dłuży. Wszak przy dobrej pogodzie mogą przez okno wąskotorówki podziwiać fantastyczną panoramę Wysokich Tatr (dostrzec można między innymi Sławkowski Szczyt, Krywań czy Łomnicę). 59
Elektriczka nie jest pociągiem sezonowym, wypuszczanym jedynie podczas ferii, bądź weekendów, jak to się często u nas dzieje z wąskotorówkami, traktowanymi raczej jako atrakcja turystyczna, aniżeli pełnoprawny rodzaj transportu. Pojazdy obsługują linie przez cały rok, niezależnie od aktualnej liczby turystów czy pogody. Częstotliwość kursowania? Pod tym względem sprawa wygląda już znacznie lepiej. Ze Starego Smokovca do Tatrzańskiej Łomnicy dojeżdża codziennie 18 pociągów, z Popradu do Starego Smokovca 21 poruszających się w godzinnym takcie (bywa, że są dwa połączenia na godzinę). Pierwsze składy wyruszają na tory po godzinie 4 rano, ostatnie zjeżdżają z nich przed północą. Jak na system, który dość trudno określić mianem kolejki miejskiej (co prawda miasto Wysokie Tatry tworzy 15 miejscowości, ale zamieszkuje go raptem około 4500 osób), to oferta przewozowa jest naprawdę całkiem atrakcyjna. Co ważne, elektriczka nie jest pociągiem sezonowym, wypuszczanym jedynie podczas ferii, bądź weekendów, jak to się często u nas dzieje z wąskotorówkami, traktowanymi raczej jako atrakcja turystyczna, aniżeli pełnoprawny rodzaj transportu. Pojazdy obsługują linie przez cały rok, niezależnie od aktualnej liczby turystów czy pogody (dzięki sprowadzeniu pługów śnieżnych już na początku lat 20. XX wieku uruchomiono kursy zimowe), choć oczywiście wichury lub śnieżyce potrafią czasem zakłócić działanie kolejki. Łatwo się przesiąść do pociągu lub autobusu Tym, co często podkreślają polscy pasażerowie podróżujący elektriczką (zwłaszcza czyniący to po raz pierwszy), jest świetne wzajemne skomunikowanie składów kursujących na poszczególnych liniach. Spotykają się one na stacji w Starym Smokovcu, umożliwiając podróżnym dokonanie szybkiej przesiadki i kontynuowanie jazdy w innym kierunku. Szykując ILE KOSZTUJĄ BILETY? 60 W elektriczce obowiązuje taryfa kilometrowa. Mówiąc wprost: im dalej jedziesz, tym więcej płacisz. I tak: za przejechanie odcinka o długości nie większej niż 2 kilometry zapłacimy 50 centów, od 3 do 6 kilometrów 1 euro, od 7 do 19 kilometrów 1,5 euro, zaś od 20 do 34 kilometrów 2 euro (to są ceny za bilety normalne w przypadku biletów ulgowych zniżka wynosi 50 procent). Można też skorzystać z biletów okresowych. Te zaś kosztują odpowiednio: na 1 dzień 4 euro, na 3 dni 8 euro, na tydzień 14 euro, na miesiąc 16 euro. Zwykłe bilety do elektriczki można kupić na wszystkich stacjach słowackich kolei, w biletomatach na dworcach w Popradzie, Starym Smokovcu, Tatrzańskiej Łomnicy i Štrbskim Plesie, u konduktora na stacji Tatranský Lieskovec oraz w wyznaczonych punktach informacyjnych, hotelach, czy nawet kioskach. Można również dokonać zakupu za pośrednictwem strony internetowej www.slovakrail.sk (w takim przypadku można uzyskać 5 procent zniżki). Taką transakcję można wykonać najpóźniej na 15 minut przed odjazdem pociągu. Kupując bilet za pomocą urządzenia dysponującego mobilnym internetem nie trzeba drukować biletu wystarczy, że na smartfonie bądź innym urządzeniu będzie się miało ów bilet w formacie PDF lub PNG, celem okazania przy kontroli w pociągu. W okręgu Wysokie Tatry na stacjach poza normalnymi biletami dostępne są także tzw. bilety blokowe (BCL blokové cestovné lístky). Można je określić jako swoiste bilety in blanco nie są one bowiem przypisane do konkretnej trasy ani terminu. Można je zatem wykorzystać w dowolnym miejscu i czasie. Każdy bilet ma swoją wartość (2 euro, 1 euro, 50 centów lub 25 centów) i dlatego pasażer przed zakupem takiego biletu powinien zapoznać się dokładnie z taryfą kilometrową, aby upewnić się, jakiego biletu (to znaczy za jaką kwotę) będzie potrzebował do przejechania interesującego go odcinka trasy. Zakupiony bilet należy skasować po wejściu do pociągu (duże, żółte kasowniki znajdują się tuż obok drzwi). Jazda bez skasowanego biletu może kosztować 30 euro. Za sprawą obowiązujących od listopada na Słowacji nowych przepisów przewozowych dzieci oraz młodzież do 15 roku życia może jeździć elektriczką za darmo. Podobnie jak studenci studiów dziennych (do osiągnięcia 26 roku życia), pobierający świadczenia emerytalne do 62 roku życia oraz wszyscy obywatele, którzy ukończyli 62 lata. Przewóz bagażu jest bezpłatny. Podobnie jak przewóz dziecięcego wózka, deski snowboardowej bądź pary nart z kijkami. Tyle że jak można przeczytać w ulotce TEZ z każdego z wymienionych przedmiotów można do pociągu zabrać ze sobą tylko jedną sztukę i należy je umieścić w taki sposób, aby nie przeszkadzały pozostałym pasażerom. W przypadku zabrania ze sobą bagażu większych rozmiarów, trzeba za niego zapłacić (jednorazowy bilet kosztuje 1 euro, bilet jednodniowy 2,5 euro). Płatny jest również przewóz rowerów: 1,5 euro kosztuje bilet jednorazowy, 2,5 euro bilet jednodniowy.
W Starym Smokovcu podróżni mogą dokonać szybkiej przesiadki i kontynuować jazdę w innym kierunku. Szykując się do wyjścia w tej miejscowości można być pewnym, że na sąsiednim peronie albo już czeka drugi pociąg, albo lada chwila się tam pojawi Po lewej Nie ma się co nastawiać na długie wyczekiwanie w dworcowej poczekalni, gdyż pociągi kursują bardzo często się do wyjścia w tej miejscowości można być pewnym, że na sąsiednim peronie albo już czeka drugi pociąg, albo lada chwila się tam pojawi, więc nie ma się co nastawiać na długie wyczekiwanie w dworcowej poczekalni. A skoro już o przesiadkach mowa, to warto podkreślić, że z elektriczki można łatwo przesiąść się także do normalnych pociągów lub autobusów. Przenosiny do pociągu możliwe są na stacji w Štrbie, przez którą przebiega linia łącząca Poprad z Liptovskim Mikulášem oraz w samym Popradzie, który jest jednym z ważniejszych węzłów kolejowych w całej Słowacji. Można się tu przesiąść do pociągów zmierzających w stronę Koszyc, Preszowa, Starej Lubowli, czy ukraińskiej granicy, jak też tych jadących na zachód: do Żyliny, Bratysławy, Cieszyna, Bohumina czy nawet Pragi. Również w Popradzie można przesiąść się do autobusów (oba dworce są położone tuż obok siebie), obsługujących stąd połączenie na terenie całej Słowacji. Dzięki temu osoby opuszczające Wysokie Tatry mogą bez problemu kontynuować zwiedzanie Słowacji, udając się do Kotliny Liptowskiej, w rejon Niskich Tatr czy Słowackiego Raju. Dla podróżnych z Polski dobrym miejscem do przesiadki są także Stary Smokovec lub Tatrzańska Łomnica docierają tu bowiem jeżdżące z Zakopanego autobusy firmy Strama, bądź rozpoczynające swe kursy w rejonie Łysej Polany (względnie Tatranskej Javoriny) autobusy słowackiego przewoźnika. Daje to możliwość szybkiego przedostania się do Polski z nawet niewielkich miejscowości położonych u stóp słowackich Tatr. Praktyczne walory elektriczki są nie do przecenienia. Dla mieszkańców położonych u stóp Wysokich Tatr osad, a także odwiedzających ich turystów, biegnąca równolegle do słynnej Drogi Wolności (Cesty Svobody) linia jest swego rodzaju namiastką miejskiej kolejki świetnie sprawdzającym się rozwiązaniem, które umożliwia łatwy dojazd w niemal każdy skra- PRZYSTANKI I CZASY PRZEJAZDÓW System elektriczki tworzą trzy krzyżujące się w Starym Smokovcu linie: Linia Stary Smokovec Štrbske Pleso: długość 16 km, czas przejazdu 41 minut. Po drodze znajdują się przystanki: Novy Smokovec, Sibir, Tatranske Zruby, Tatranska Polianka, Danielov Dom, Nova Polianka, Vysne Hagy, Popradske Pleso. Podróż można kontynuować kolejką zębatą do Štrby (5 kilometrów, czas przejazdu 15 minut, po drodze jeden postój w Tatranskym Lieskovcu). Podróżujący na tej linii powinni pamiętać, że Danielov Dom jest przystankiem na żądanie. Linia Poprad Stary Smokovec: długość 13 kilometrów, czas przejazdu 24-25 minut. Po drodze znajdują się przystanki: Velky Slavkov, Nova Lesna, Pod Lesom, Dolny Smokovec. Linia Stary Smokovec Tatrzańska Łomnica: długość 6 kilometrów, czas przejazdu 14 minut. Po drodze znajdują się przystanki: Pekna Vyhliadka, Horny Smokovec, Tatranska Lesna, Stara Lesna. Aktualne rozkłady jazdy TEZ można znaleźć na stronie internetowej www.vysoketatry.sk (w menu należy w prawym górnym rogu odnaleźć zakładkę doprava, a tam odnajdziemy Tatranską Elektricką Železnicę). 61
62 wek tego mikroregionu i wielu osobom pozwala zapewne pozostawić samochód w garażu. Poza tym jest jednak jeszcze aspekt wizerunkowy. Kolejka stanowi atrakcję turystyczną samą w sobie i jeden ze znaków rozpoznawczych słowackich Wysokich Tatr. Każdy, kto wybiera się w tamte strony, po prostu powinien zafundować sobie choćby krótką przejażdżkę na jej pokładzie. WYSIADAMY Z ELEKTRICZKI I CO DALEJ? Można oczywiście przejść do pensjonatu czy hotelu i później wyłącznie napawać się widokami tatrzańskich szczytów. Można też jednak spróbować ruszyć wyżej. Ze stacji w Štrbskim Plese da się w 1 godzinę i 15 minut podejść szlakiem zielonym lub czerwonym do Popradskiego Plesa i na symboliczny cmentarz ofiar gór pod Ostervą (kontynuując marsz można dotrzeć nawet na Rysy lub Koprovsky Szczyt i jeszcze tego samego dnia wrócić do pociągu, aczkolwiek to propozycja wyłącznie dla sprawnych piechurów). Ze stacji w Starym Smokovcu można w godzinę podejść (lub, oszczędzając nieco czasu, ale tracąc 7 euro, wyjechać naziemną kolejką) na przełęcz Hrebeniok, a dalej powędrować do Zbójnickiej Chaty, Doliny Pięciu Stawów Spiskich, na Sławkowski Szczyt czy Czerwoną Ławkę (te wycieczki także są do zrobienia w jeden dzień, choć dwie ostatnie wymagają już niezłej kondycji i obycia z ekspozycją). W Tatrzańskiej Łomnicy można natomiast przesiąść się do kolejki (tyle że linowej), która prowadzi aż na sam szczyt Łomnicy (2634 m. n.p.m.). Można również na własnych nogach podejść na Skalnate Pleso, gdzie znajduje się stacja pośrednia lanovky na Łomnicki Szczyt. Wagony mają niespełna 33 metry długości, zdolne są pomieścić 200 pasażerów (nie ma w nich wydzielonych przedziałów) i rozwinąć prędkość do 80 kilometrów na godzinę. Obecnie na liniach TEZ jeździ 15 takich pojazdów. Składy są czyste, zadbane i wygodne. Nie ma co oczekiwać w nich jakiegoś przesadnego luksusu, ale trudno też się do czegoś doczepić Pociągi są czyste, zadbane, wygodne, ale... bez toalety Połączenia na TEZ obsługują od roku 2000 niskopodłogowe, elektryczne składy typu 425.9 (Bombardier Stadler), które wyprodukowano na Słowacji, na szwajcarskiej licencji. Zastąpiły one pamiętające jeszcze lata 60. minionego stulecia składy elektryczne 420.9. To, co łączy wagony starego i nowego typu, to kolor obecne składy po staremu pomalowano w barwy czerwone, białe i szare. Wagony mają niespełna 33 metry długości, zdolne są pomieścić 200 pasażerów (nie ma w nich wydzielonych przedziałów) i rozwinąć prędkość do 80 kilometrów na godzinę. Obecnie na liniach TEZ jeździ 15 takich pojazdów. To tyle statystyki. A wrażenia? Pociągi kursują przynajmniej takie doświadczenia ma autor tego materiału bardzo punktualnie. Składy są czyste, zadbane i wygodne. Nie ma co oczekiwać w nich jakiegoś przesadnego luksusu, ale trudno też się do czegoś doczepić. Na siedzeniach można się swobodnie rozsiąść, nie ryzykując, że będzie się walczyło na łokcie z sąsiednim pasażerem (jak to często ma miejsce w niektórych jakoby nowoczesnych autobusach komunikacji miejskiej), zaś przejścia między rzędami siedzeń są na tyle szerokie, że idąc przez wagon nie powinno się zaczepiać plecakiem siedzących pasażerów. Pojazdy wyposażone są w system informacji głosowej (komunikaty nadawane są w języku słowackim, angielskim i niemieckim), a także elektroniczne wyświetlacze umieszczone pod sufitem. Gdyby ktoś z podróżnych jakimś trafem nie dosłyszał bądź nie zobaczył tych informacji, to na blacie pod oknem znajdzie dokładnie rozrysowany schemat wszystkich linii w ramach TEZ, razem ze znajdującymi się na nich
przystankami, odległościami między nimi oraz cenami biletów. Drzwi działają na podobnej zasadzie, jak te znane nam z miejskich tramwajów same się nie otwierają, chcący wejść albo wyjść musi nacisnąć specjalny przycisk. Wnętrza wagonów są ciche (jeśli ktoś jest przyzwyczajony do tego, że stukot kół zagłusza mu jego własne myśli, to może czuć się zaskoczony), a duże okna pozwalają na podziwianie górskich widoków, choć pasażerowie powinni pamiętać o tym, że nie da się tych okien otworzyć. Muszą również wziąć poprawkę na fakt, że w elektriczce nie ma toalety, co jest poważnym mankamentem tego pojazdu i warto o tym pamiętać, wybierając się w podróż na dłuższym odcinku. Nad siedzeniami nie ma także półek na bagaże, co zmusza podróżnych do umieszczania ich pod lub pomiędzy fotelami. Oczywiście w kolejce obowiązuje bezwzględny zakaz palenia papierosów. ZESTAW PRZYDATNYCH SŁÓWEK PODRÓŻNYCH vlak pociąg električka kolejka TEZ (dosłownie električka znaczy tramwaj, ale w kontekście Wysokich Tatr wszyscy wiedzą, że chodzi o to pierwsze znaczenie) zastavka przystanek stanica dworzec lanovka kolej linowa (taka jak np. z Tatrzańskiej Łomnicy na Łomnicki Szczyt) cestovny listok bilet železnica kolej smer kierunek odchod odjazd príchod przyjazd nastupiste peron cestovanie podróżnowanie Atutem elektriczki z całą pewnością nie jest oszałamiająca prędkość. Na pokonanie niespełna 30 kilometrów dzielących Poprad od Štrbskego Plesa pociąg potrzebuje niemal jednej godziny i 15 minut. Infrastruktura nie pozwala na więcej. Linia jest jednotorowa, więc pociągi mijają się na stacjach, a to nieuchronnie wydłuża czas przejazdu (do tego dochodzi jeszcze różnica wysokości obie miejscowości dzieli niemal 650 metrów w pionie) Na pożegnanie rzut oka na stacje Pisząc o elektriczce, nie sposób nie wspomnieć także o stacjach, na których się ona zatrzymuje. Ich wielkość, zaplecze i wygląd przeważnie są wprost proporcjonalne do rozmiarów samej miejscowości i tak w Nowej Leśnej czeka na nas obiekt niewiele większy od przystanku autobusowego, ale już w Tatranskej Poliance, Vysnych Hagach czy Tatrzańskiej Łomnicy znajdziemy bardzo przyzwoicie wyglądające stacyjki. Ta najbardziej okazała i robiąca największe wrażenie znajduje się w Starym Smokovcu. Oddano ją do użytku w grudniu 1908 roku, a od roku 1912 spełnia funkcję stacji węzłowej dla całej TEZ. Ładny, dobrze utrzymany budynek dworca znakomicie wpasowuje się w krajobraz tej miejscowości i można by tylko życzyć sobie, aby podobnie wyglądały dworce kolejowe w Wiśle czy Zwardoniu. Dla fanów kolejnictwa (choć może nie tylko dla nich) nie lada atrakcją będzie wizyta na dolnej stacji kolejki zębatej w Štrbie na ścianach dworcowej hali znajdą bowiem stare rozkłady jazdy, plakaty i fotografie przedstawiające dawne pociągi, a w gablotach sporo innych drobiazgów związanych z historią kolei. Michał Wroński Dziennikarz Polski Dziennika Zachodniego 63