Karta pracy nr 15 Obliczanie stopy bezrobocia Stopa bezrobocia to procentowy udział bezrobotnych w ogólnej liczbie osób zawodowo czynnych Aby obliczyć stopę bezrobocia należy: ustalić liczbę mieszkańców danego obszaru np. kraju, województwa, powiatu, gminy, miejscowości; ustalić liczbę osób pracujących na danym obszarze; ustalić liczbę zarejestrowanych bezrobotnych na danym obszarze. Stopę bezrobocia oblicza się według wzoru: Sb stopa bezrobocia P osoby pracujące B bezrobotni Przykład: W Polsce w 2001 r. było 14 988 000 osób pracujących; bezrobotni zarejestrowani to 3 155 000 osób. Oblicz stopę bezrobocia. 3 155 000 : (3 155 000 + 14 988 000) x 100% = 0,174 x 100% = 17,4% W Polsce stopa bezrobocia wynosiła 17,4%. 1. Na podstawie danych oblicz stopę bezrobocia w Polsce i sformułuj wnioski dotyczące zmiany liczby pracujących oraz zmiany stopy bezrobocia pomiędzy 1990 a 2005 rokiem. Rok 1990 1995 2000 2005 Pracujący (w tys.) 16 484 15 485 15 480 12 720 Bezrobotni zarejestrowani (w tys.) 1 126 2 509 2 703 3 000 Stopa bezrobocia Źródło: Jan Kądziołka, Kazimierz Kocimowski, Edward Wołonciej: Świat w liczbach 2006/2007, WSiP, Warszawa 2006. Zmiany liczby pracujących: Zmiany stopy bezrobocia: 2. Oblicz stopę bezrobocia w Twoim województwie i w Twojej miejscowości obecnie i 10 lat temu. Sformułuj wnioski. 33
Karta pracy nr 27 Analiza piramidy wieku i płci Czytając piramidy płci i wieku możemy, np. porównać liczbę ludności według grup wiekowych. Warto pamiętać, że analizując kształt piramid wnioskujesz o zmianach wielkości przyrostu naturalnego. Jeśli piramida płci i wieku jest szeroka u dołu to znaczy, że przyrost naturalny jest wysoki, jeśli piramida jest wąska u dołu, to znaczy, że przyrost naturalny jest niski. Analizując długość trwania życia zauważysz w pierwszym przypadku, że piramida jest wąska u góry, a to świadczy o wysokiej śmiertelności. Porównując piramidy tego samego państwa lub miasta z różnych przedziałów czasu można jeszcze podać dodatkowe informacje, np. w którym okresie i w której grupie wiekowej wystąpiła większa śmiertelność (można też szukać przyczyn tego zjawiska). Warto jednak najpierw sprawdzić, czy, np. obszar danego miasta się zmieniał, ponieważ fakt ten może wpłynąć na końcową interpretację zjawiska. 1. Na podstawie piramidy płci i wieku uzupełnij tabelę W którym roku urodziło się więcej chłopców? W którym roku mieszkańcy Warszawy żyli dłużej? Pytania 1950 2005 W którym roku więcej mieszkańców Warszawy było w wieku produkcyjnym? W którym roku więcej mieszkańców Warszawy było w wieku poprodukcyjnym? 2. Zapisz wniosek wynikający z porównania piramid dla Warszawy. 3. Zapisz wniosek z porównania liczby osób urodzonych w 1950 r. i liczby osób, które dożyły 55 lat (ta informację odczytaj z wykresu dla roku 2005). 4. Jakim błędem może być obarczona informacja, którą zapisano w zadaniu 3. 45
Karta pracy nr 34 Ludność Polski 1. Uzupełnij tabelę. Lata Powierzchnia (tys. km²) Liczba ludności (mln) Ludność mieszkająca w miastach (mln) Gęstość zaludnienia % ludności mieszkającej w miastach 1931 388 32,3 8,8 1950 313 25,0 9,2 2000 313 38,3 23,7 2005 313 2. Wyjaśnij, jak obliczyć gęstość zaludnienia. 3. Wyjaśnij, jak obliczyć % ludności mieszkającej w miastach. 4. Oblicz przyrost naturalny dla lat: 1950, 1970, 1990. Poszukaj w Świecie w liczbach aktualnych danych, wpisz je w ostatni wiersz do tabeli i wykonaj obliczenia. Lata Urodzenia na 1000 ludności Zgony na 1000 ludności 1950 30,7 11,6 1970 16,6 8,1 1990 14,3 10,2 Przyrost naturalny na 1000 ludności 5. Wyjaśnij, jak oblicza się przyrost naturalny. 6. Korzystając z informacji statystycznych dotyczących Twojego województwa oblicz: a) przyrost naturalny...... b) gęstość zaludnienia... c) wskaźnik urbanizacji (% ludności mieszkającej w miastach)... 48
SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE Scenariusze lekcji Temat: Rozmieszczenie ludności na Ziemi Cele lekcji: wyjaśnienie przyczyn dysproporcji w rozmieszczeniu ludności na Ziemi. Po lekcji uczeń potrafi: wyjaśnić terminy: anekumena, ekumena, subekumena, antropopresja; wymienić czynniki sprzyjające osadnictwu i bariery rozwoju osadnictwa; wskazać obszary o zróżnicowanym rozmieszczeniu ludności na Ziemi; wyjaśnić wpływ różnych czynników na rozmieszczenie ludności. Treści programowe: Geografia: anekumena, subekumena, ekumena, antropopresja. Metody i formy kształcenia: pogadanka metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy (praca z atlasem, podręcznikiem i kartą pracy ucznia). Środki dydaktyczne: podręcznik atlas karta pracy. Pojęcia: gęstość zaludnienia ekumena subekumena anekumena antropopresja Materiały pomocnicze: 1 Słowniczek pojęć. 2 Karta pracy nr 1. Przebieg lekcji: 1. Część wstępna Przedstawiamy uczniom temat, cele lekcji i metody pracy. Zwracamy uwagę na duże dysproporcje w rozmieszczeniu ludności na podstawie analizy mapy gęstości zaludnienia na świecie zamieszczonej w atlasie. Odwołujemy się do wiedzy uczniów z poprzednich lekcji i przypominamy definicję gęstości zaludnienia, która jest miarą koncentracji ludności. Następnie prosimy uczniów, aby wymienili obszary o dużej i małej koncentracji ludności na świecie. Uczniowie dochodzą do definicji ekumeny, subekumeny i anekumeny. Wyjaśniamy, że zbyt duża gęstość zaludnienia jest niekorzystna dla działalności i życia człowieka, a przede wszystkim środowiska w którym żyje. Wprowadzamy pojęcie antropopresji. 2. Część zasadnicza Rozdajemy uczniom kartę pracy nr 1. Uczniowie zapoznają się z czynnikami wpływającymi na zaludnienie różnych obszarów na Ziemi. Dzielimy klasę na dwie grupy. Pierwsza grupa wykonuje zadanie nr 1, druga grupa zadanie nr 2. Uczniowie podają przyczyny dysproporcji w rozmieszczeniu ludności. 3. Część podsumowująca Podsumowujemy lekcję. Uczniowie dzielą czynniki wpływające na koncentrację ludności na naturalne (przyrodnicze) i pozaprzyrodnicze. Dochodzą do wniosku, iż większa koncentracja ludności występuje na półkuli północnej oraz w szerokościach podzwrotnikowych i umiarkowanych. Zadajemy uczniom pracę domową. Uczniowie wymienią przyczyny (naturalne i pozaprzyrodnicze) zróżnicowania zaludnienia Górnego Śląska oraz Pojezierza Pomorskiego. SŁOWNICZEK POJĘĆ Ekumena obszary stale zamieszkane. Subekumena obszary zamieszkiwane okresowo lub stale o niewielkiej gęstości zaludnienia Anekumena obszary niezamieszkane przez człowieka. Antropopresja presja człowieka na środowisko wynikająca ze zbyt dużej gęstości zaludnienia. Efektem jest zagrożenie naturalnej równowagi środowiska. 65
Karta pracy nr 2 Przemiany demograficzne społeczeństw 1. Wymień cztery przyczyny eksplozji demograficznej. a) d)... 2. Na podstawie danych z rocznika statystycznego lub Świata w liczbach uzupełnij tabele. Grupa 1 Kraj urodzeń zgonów Przyrost naturalny Średnia długość życia Faza rozwoju demograficznego Brazylia Chiny Meksyk Grupa 2 Kraj urodzeń zgonów Przyrost naturalny Średnia długość życia Faza rozwoju demograficznego Japonia Polska Niemcy 3. Wymień cztery przyczyny niskiego przyrostu naturalnego w krajach wysoko rozwiniętych. a) d)... 71
4. Wymień trzy problemy, jakie muszą rozwiązać rządy państw znajdujących się w II fazie rozwoju demograficznego. a) 5. Wymień trzy konsekwencje społeczno-ekonomiczne przemian demograficznych dla krajów znajdujących się w IV fazie rozwoju demograficznego. a) 72