WP YW ROZ OGÓW PÓL ORNYCH I PRZESTRZENNYCH CECH GOSPODARSTW NA KOSZTY UPRAWOWE WE WSI FILIPOWICE

INFRASTRUKTURA I EKOLOGIA TERENÓW WIEJSKICH INFRASTRUCTURE AND ECOLOGY OF RURAL AREAS Nr 1/III/2012, POLSKA AKADEMIA NAUK, Oddzia w Krakowie, s. 231 241 Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi Wp yw roz ogów pól... Jacek Gniadek WP YW ROZ OGÓW PÓL ORNYCH I PRZESTRZENNYCH CECH GOSPODARSTW NA KOSZTY UPRAWOWE WE WSI FILIPOWICE INFLUENCE OF THE LAND CONFIGURATION OF ARABLE LANDS AND FARMS SPATIAL FEATURES ON CULTIVATION COSTS IN FILIPOWICE VILLAGE Streszczenie W artykule zawarto wyniki bada roz ogu pól ornych, wchodz cych w sk ad gospodarstw rolnych we wsi Filipowice. Do okre lenia podstawowych cech roz ogu pól i gospodarstw wykorzystano specjalistyczne programy komputerowe: MKTopo GUTR, Plikpol i Pole. Podstawowym elementem powierzchniowym przyj tym do bada by y pola, stanowi ce ci g e cz ci dzia ek ewidencyjnych, obj te jedn form u ytkowania. Przeprowadzona analiza obj a podstawowe cechy roz ogu pól, do których nale : przestrzenne parametry pola, oszacowane koszty uprawowe zale ne od roz ogu, po o enie pola we wsi i w gospodarstwie oraz podstawowe cechy gospodarstwa. W celu wykonania szczegó owych bada wykorzystano metody statystyczne, umo liwiaj ce okre lenie wspó czynników korelacji pomi dzy badanymi cechami oraz sporz dzenie korelacyjnych wykresów rozrzutu. Wykonana analiza pozwoli a na stwierdzenie w jakim zakresie roz óg pól ornych oraz przestrzenne cechy gospodarstw wp ywaj na wielko ci ponoszonych kosztów zwi zanych z ich upraw. S owa kluczowe: roz óg gospodarstwa rolnego, struktura przestrzenna Summary The following study presents the results of the research concerning land configuration of arable lands that constitute farmsteads located in Filipowice village. In order to determine basic features of the land configuration of arable lands 231

Jacek Gniadek and farms, the following, specialist computer programs were applied: MKTopoGUTR, Plikpol and Pole. A basic areal element considered during the research were fields that constitute continuous parts of cadastral plots and comprise a single form of cultivation. The conducted analysis deals with the basic land configuration features that include: land spatial parameters, estimated costs of cultivation depending on land configuration, land location within the village and farm area and farm basic features. So as to carry out a detailed research, certain statistic methods were used. They enable to determine correlation coefficient between the studied features and make it possible to draw up the correlation charts of dispersion. The conducted analysis let us determine to which extent the land configuration of arable lands and farms spatial features influence the expenses related to their cultivation. Key words: land configuration farm, land spatial structure 232 WPROWADZENIE Przestrzenne ukszta towanie dzia ki rolnej ma znacz cy wp yw na uzyskiwane efekty produkcyjne. Przyrost kosztów uprawowych zwi zanych ze zbyt ma wielko ci dzia ki i niew a ciwym jej kszta tem mo e powodowa obni enie uzyskiwanego dochodu nawet do 30% [Hopfer 1991]. Przyjmuje si, e do uprawy ci gnikowej nadaj si dzia ki wi ksze od 1 ha i d u sze od 140 do 200 m [Cymerman i in. 1982, Pruszczyk, urawski 1991]. Celem bada jest przedstawienie wp ywu roz ogu pól ornych oraz przestrzennych cech gospodarstwa na koszty uprawowe w wybranej wsi. Podstawowym elementem powierzchniowym przyj tym do bada by y pola, stanowi ce ci g e cz ci dzia ek ewidencyjnych, obj te jedn form u ytkowania. Zastosowanie specjalistycznego oprogramowania komputerowego pozwoli o na obj cie badaniami wszystkich wyst puj cych w badanej wsi gospodarstw rolnych, równocze nie znacz co ograniczaj c czas niezb dny do wykonania takiego zadania w stosunku do metod tradycyjnych [Gniadek i in. 2001]. Niniejsze opracowanie jest kontynuacj bada dotycz cych oceny gruntów gospodarstw rolnych we wsi Filipowice w województwie ma opolskim. Szczegó owymi badaniami zosta o obj te 2475 pól z gruntem ornym nale cych do gospodarstw indywidualnych, posiadaj cych siedliska we wsi Filipowice. Dla badanych pól okre lono geometryczne cechy ich roz ogów, po o enie we wsi i w gospodarstwie oraz podstawowe cechy gospodarstw, do których nale. Dla charakterystyki roz ogu pola, oprócz podstawowych parametrów geometrycznych pól, u yto tzw. kosztów roz ogu, które obejmuj wszelkie koszty i straty produkcyjne zale ne od wielko ci i kszta tu pola. Koszty te zosta y oszacowane przy za o eniu plonowania na poziomie 5 ton zbó na hektar i pe nej mechanizacji procesu uprawy przy pomocy ci gników o mocy 55 do 85 KM. Przeliczone na jednostk powierzchni koszty roz ogu mo na traktowa jako syntetyczny miernik ukszta towania roz ogu pola. Przedstawione wyniki bada dotycz za-

Wp yw roz ogów pól... równo okre lenia wp ywu roz ogu badanych pól ornych na ponoszone koszty uprawowe, jak i ustalenia zakresu oddzia ywania cech gospodarstwa i po o enia pól na terenie wsi na ich roz ogi. W badaniach wykorzystano metody statystyczne, które umo liwi y okre lenie zwi zków i zale no ci pomi dzy analizowanymi cechami pól i gospodarstw w badanej wsi. WP YW ROZ OGU PÓL ORNYCH NA KOSZTY UPRAWOWE Koszty uprawowe zale ne od roz ogu pola (koszty roz ogu) zosta y oszacowane jako funkcje szeroko ci i d ugo ci uprawowej, obwodu oraz ilo ci i d ugo ci pasów nawrotów, przy za o eniu pe nej mechanizacji prac uprawowych ci gnikami ma ej i redniej mocy oraz plonowania na poziomie 5 t. zbó na ha. Koszty te, przeliczone na jednostk powierzchni, mo na traktowa jako syntetyczny miernik oceny roz ogu pola, odnosz c je do najmniejszych kosztów uprawowych ponoszonych na polach poprawnie ukszta towanych, które wynosz 2 4 jedn. zbo /ha [Harasimowicz 1996]. Przyrost rozpatrywanych kosztów uprawowych ponad ich minimalny poziom okre la zakres obni enia dochodu uzyskiwanego z uprawy danego pola, powodowany pogorszeniem jego roz ogu. Wspó czynniki korelacji mi dzy kosztami uprawowymi, a przestrzennymi cechami pola zestawione w tabeli 1 nie tylko potwierdzaj funkcyjne powi zania cz ce te zmienne, ale zale równie od sposobu ich zmienno ci w badanej zbiorowo ci pól, stanowi c dodatkow charakterystyk tej zmienno ci. Wszystkie wspó czynniki korelacji okre laj ce powi zania kosztów uprawowych z rozpatrywanymi cechami roz ogu pól okaza y si statystycznie istotne, przy znacznym jednak zró nicowaniu ich wielko ci. Najsilniejszy wp yw na koszty uprawowe ma d ugo pola, na co wskazuje wspó czynnik korelacji wynosz cy 0,67. Wysoka korelacja mi dzy tymi zmiennymi jest efektem bezpo redniego wp ywu d ugo ci pola na wi kszo sk adników kosztów roz ogu przeliczonych na jednostk powierzchni, takich jak koszty nawrotów, zagospodarowania pasa nawrotów i strat brzegowych na szeroko ci pola, jak równie wi e si ze znaczn zmienno ci d ugo ci badanych pól. Du- a warto omawianego wspó czynnika korelacji wskazuje nie tylko na obni anie si kosztów uprawy pól pod wp ywem wzrostu ich d ugo ci, ale równie na du y zakres tego obni enia, mo liwy do uzyskania w badanej zbiorowo ci pól. We wsi Filipowice czynnikiem przestrzennym, najbardziej ró nicuj cym koszty uprawowe, jest d ugo pola, dlatego te najwi ksze ich obni enie mo e by uzyskane na skutek zwi kszenia d ugo ci pól, co wi e si równie z powi kszaniem ich obszarów. W odró nieniu od d ugo ci pola, jego szeroko wp ywa znacznie s abej na koszty uprawowe. Wspó czynnik korelacji, okre laj cy zwi zek kosztów uprawowych zale nych od roz ogu z szeroko ci pola, wynosi 0,35 i jest oko o dwa razy mniejszy ni zwi zek tych kosztów z d ugo ci pola. Szeroko pola 233

Jacek Gniadek wp ywa jedynie na przeliczone na jednostk obszaru straty zbioru przy granicach równoleg ych do d u szych jego boków, przez co zakres jej oddzia ywania na koszty uprawowe jest znacznie mniejszy ni d ugo ci pola. Oddzia ywanie szeroko ci pól na przeliczone na jednostk powierzchni koszty roz ogu w badanej grupie jest wzmocnione dodatni, cho niezbyt du korelacj d ugo ci i szeroko ci pól (wsp. kor. 0,10). Stosunkowo du y wp yw na koszty uprawowe wywiera powierzchnia pola i jego obwód. Korelacj mi dzy tymi zmiennymi mo na okre li jako wysok, a wspó czynniki korelacji wynosz odpowiednio 0,59 i 0,52. Rozpatrywane zale no ci s w du ym stopniu konsekwencj silnych powi za obwodu i powierzchni pól z ich d ugo ciami i szeroko ciami, które bezpo rednio wp ywaj na koszty uprawowe. Korzystny wp yw na koszty uprawowe w badanej zbiorowo ci pól wywiera zwi kszenie ilo ci wierzcho ków (wsp. kor. 0,30) oraz d ugo ci pasów nawrotów (wsp. kor. 0,13), mimo e zwi zane jest to z pewnym pogorszeniem roz ogu pola. Takie oddzia ywanie rozpatrywanych cech roz ogu wynika, podobnie jak poprzednio, z ich powi za z powierzchni i szeroko ci pola. Niekorzystny wp yw na koszty uprawowe zwi kszenia ilo ci wierzcho ków czy d ugo- ci pasów nawrotów przewy sza towarzysz cy tym zmianom przyrost powierzchni i szeroko ci pola. Spo ród rozpatrywanych cech roz ogu pola, jedynie ilo pasów nawrotów uzyska a dodatni wspó czynnik korelacji z kosztami uprawowymi, wynosz cy 0,09. Zwi kszenie ilo ci pasów nawrotów niew tpliwie pogarsza roz óg pola i powoduje oczekiwany przyrost kosztów uprawowych. Ma a warto wspó czynnika korelacji rozpatrywanej zale no ci wi e si z powi zaniem ilo ci pasów nawrotów z wielko ci i szeroko ci pola. Powi zania te nie s jednak na tyle silne, by zmieni kierunek oddzia ywania ilo ci pasów nawrotów na koszty uprawowe. Koszty uprawowe zale ne od roz ogu pola, pomijaj ce dojazdy do gruntów, s bardzo s abo powi zane z jego po o eniem w gospodarstwach i we wsi. Jest to konsekwencj niewielkiego oddzia ywania usytuowania pola wzgl dem siedliska i na terenie wsi, na ukszta towanie jego roz ogu. Zwi kszenie odleg o ci pól od siedlisk wi e si jedynie z niewielkim, ale istotnym obni eniem rozpatrywanych kosztów uprawowych (wsp. kor. 0,06), wynikaj cym z poprawy ich roz ogów. Pola po o one w dalszych odleg o ciach od siedlisk, jak wykazano przy omawianiu powi za mi dzy cechami roz ogu pól, s nieco d u sze i wi ksze od usytuowanych w pobli u zabudowa. Znacznie mniejszy i statystycznie nieistotny wp yw na koszty uprawowe ma odleg o najbli szego wierzcho ka pola od siedliska (wsp. kor. 0,04) oraz odleg o od centrum wsi (wsp. kor. 0,03), przy czym wzrost odleg o ci od centrum wsi wi - e si z nieznacznym pogorszeniem roz ogu pola. Nieco inaczej przedstawia si wp yw po o enia pól w stosunku do siedlisk na koszty uprawowe w przypadku uwzgl dniania dojazdu do gruntów. Zwi kszenie odleg o ci pól od siedlisk powoduje wyra ny wzrost kosztów ich uprawy, 234

Wp yw roz ogów pól... uwzgl dniaj cy dojazdy po wadliwych drogach z pr dko ci 5 7 km/godz. (wsp. kor. 0,34) oraz znacznie s abszy przyrost tych kosztów, gdy transport odbywa si po dobrych drogach z pr dko ci 15 km/godz. (wsp. kor. 0,06). Znacznie silniej od rozpatrywanej wcze niej odleg o ci pola od siedliska, wp ywa na roz óg pól i ponoszone koszty uprawowe jego odleg o od strefy zabudowy. Ograniczaj c zakres zmian odleg o ci pól od siedlisk do ich najwi kszej odleg o ci od strefy zabudowy, uzyskano znacznie wi kszy wp yw tej cechy na koszty uprawowe liczone bez transportu do gruntów. Wspó czynnik korelacji dla tej zale no ci wynosi 0,15 i jest oko o 3 razy wi kszy od odnosz cego si do pe nego zakresu zmienno ci odleg o ci gruntów od siedlisk. Pomini cie pól po o onych w najdalszych odleg o ciach od siedlisk, wi kszych od ich maksymalnych odleg o ci od strefy zabudowy, umo liwiaj ce traktowanie odleg o ci pól od siedlisk jako oszacowania ich odleg o ci od strefy zabudowy spowodowa o zmian kierunku oddzia ywania tej zmiennej na koszty uprawowe obejmuj ce koszty transportu. Zwi kszenie ograniczonej w podany sposób odleg o- ci od siedlisk, wi e si ze zmniejszeniem kosztów uprawowych zale nych od roz ogu, obejmuj cych koszty transportu po dobrych drogach (wsp. kor. 0,08). Zwi kszonym kosztom transportu do pól bardziej odleg ych od strefy zabudowy, towarzyszy nieco wi ksze obni anie kosztów uprawy, wi ce si z popraw ich roz ogów. Wyst puj ca w badanej wsi poprawa roz ogów pól po o onych w dalszych odleg o ciach od strefy zabudowy, zapobiega nadmiernemu wzrostowi kosztów uprawowych i umo liwia uzyskanie za o onej op acalno ci produkcji. Na rysunku 1 przestawiono w postaci wykresu rozrzutu powi zanie mi dzy kosztami uprawowymi zale nymi od roz ogu, a powierzchni pola. Koszty te s bardzo wysokie na polach o ma ych powierzchniach. Wynosz one oko o 30 50 jedn. zbo./ha i szybko malej ze wzrostem powierzchni pól do oko o 20 30 arów. Zmiany kosztów uprawowych na polach wi kszych od 40 arów s w badanej wsi stosunkowo ma e i wynikaj nie tylko ze zmian ich powierzchni, ale w wi kszym stopniu powodowane s popraw kszta tów pól. Koszty uprawowe na polach o du ej powierzchni s znacznie mniejsze, ni na polach ma ych oraz zdecydowanie mniej zró nicowane na skutek mniejszej ró norodno ci ich kszta tów. Na omawianym rysunku przedstawione zosta y minimalne koszty uprawowe, ponoszone na polach o okre lonej powierzchni i poprawnym kszta cie. Na du ych, poprawnie ukszta towanych polach koszty uprawowe zale ne od roz ogu nie s wi ksze od 2 4 jedn. zbo /ha. Koszty uprawowe ponoszone na badanych polach nawi zuj do dok adnie do zmienno ci kosztów minimalnych, cho s od nich o 30 50% wi ksze. Wskazuje to po rednio na uwzgl dnianie kosztów uprawowych przy formowaniu podzia ów gruntowych. Niewielka grupa badanych pól ornych ma rozpatrywane koszty uprawowe mniejsze od 5 jedn. zbo./ha, wskazuj ce na w a ciwe ich przestrzenne ukszta towanie i mo liwo efektywnego zagospodarowania przy pomocy ci gników. Bardzo du e koszty uprawowe ponoszone na wi kszo ci pól ornych we wsi Fili- 235

Jacek Gniadek powice s powodowane przede wszystkim zbyt ma powierzchni oraz w znacznie mniejszym stopniu ich niedostateczn d ugo ci i wyd u eniem. 70 KR= 23,8649-33,8712*x ; r = -0,52 60 50 40 30 20 Minimalne koszty roz ogu na polu z jednym i bez pasów nawrotów 10 0 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 Powierzchnia pola [ha] Rysunek 1. Wp yw powierzchni pól ornych na koszty ich uprawy Figure 1. Influence of the arable lands area on their cultivation costs WP YW CECH GOSPODARSTWA I PO O ENIA PÓL NA TERENIE WSI NA ICH ROZ OGI Roz ogi gospodarstw we wsi Filipowice zosta y uj te przy pomocy pi ciu cech okre laj cych ich wielko ci, ilo ci pól oraz po o enie siedlisk w stosunku do centrum wsi (tab. 1). Wzi te do bada przestrzenne cechy gospodarstw wykazuj spore wzajemne powi zanie zw aszcza wtedy, gdy opisuj podobne w a- ciwo ci gospodarstw. Bardzo du e wspó czynniki korelacji uzyska y powi zania mi dzy ilo ci pól w gospodarstwie i ilo ci pól ornych (wsp. kor. 0,87, tab. 1) oraz powierzchni gospodarstwa a nale c do niego powierzchni gruntów ornych (wsp. kor. 0,96). Wymienione pary zmiennych s podobnie powi zane z roz ogiem pól, cho zarówno ilo pól z gruntami ornymi jak i ich powierzchnia, nieco lepiej opisuj ich wp yw na rozpatrywane parametry roz ogu pól ornych, ni ogólna powierzchnia gospodarstwa, czy liczba wszystkich nale cych do niego pól. 236

Wp yw roz ogów pól... 237

Jacek Gniadek Do silny zwi zek wyst puje mi dzy ilo ci pól w gospodarstwie a jego powierzchni (wsp. kor. 0,78). Zwi kszaniu powierzchni gospodarstw towarzyszy najcz ciej wzrost ilo ci pól, mimo e ich obszar jest przeci tnie nieco wi kszy (wsp. kor. 0,11). Silne powi zania mi dzy rozpatrywanymi zmiennymi nie przenosz si jednak na ich wp yw na cechy przestrzenne pól. We wsi Filipowice nieco wi kszy wp yw na roz ogi pól ornych ma ilo pól w gospodarstwie ni jego powierzchnia, ró ny jest równie kierunek oddzia ywania tych zmiennych. W gospodarstwach o du ej ilo ci pól ich roz ogi s gorzej ukszta towane, co przejawia si istotnie mniejsz powierzchni (wsp. kor. 0,11), d ugo ci (wsp. kor. 0,10) i szeroko ci (wsp. kor. 0,08) oraz nieco wi kszymi kosztami uprawowymi (wsp. kor. 0,11). Zwi kszenie powierzchni gospodarstwa ma korzystny wp yw na roz óg pól, prowadz c na przyk ad do obni enia kosztów uprawowych. Wspó czynnik korelacji opisuj cy zwi zek kosztów uprawowych z powierzchni gospodarstwa wynosi 0,05 i jest o po ow mniejszy ni w przypadku ilo ci pól w gospodarstwie. Wzrost odleg o ci siedlisk gospodarstw od centrum wsi wi e si z pewnym zmniejszeniem ich powierzchni (wsp. kor. 0,13). W gospodarstwach po o- onych w dalszych odleg o ciach od centrum wsi pola orne s nieco gorzej ukszta towane, o krótszych d ugo ciach (wsp. kor. -0,09), lecz ich odleg o ci od siedlisk s nieco mniejsze (wsp. kor. 0,11). W tabeli 2 przedstawione zosta y wspó czynniki korelacji wielokrotnej i cz stkowej, odnosz ce si do równa regresji wielu zmiennych, opisuj cych powi zania cech roz ogu pól ornych z ich po o eniem na terenie wsi i cechami gospodarstw. W rozpatrywanych równaniach regresji wyst puj zmienne, które s istotnie powi zane ze zmienn obja nian na poziomie istotno ci 0,05. Do równa nie by y wprowadzane równocze nie te zmienne, które pozwalaj na bezpo rednie okre lenie niektórych cech roz ogu pól. Dotyczy to odleg o ci pól od siedlisk i odleg o ci ich najbli szego naro a od siedlisk, poniewa zmienne te okre laj d ugo pola, a tak e ilo ci pól ornych w gospodarstwie i ich powierzchni, które umo liwiaj okre lenie redniej powierzchni pola ornego. Wspó czynniki korelacji cz stkowej przedstawione w tabeli 2 okre lone zosta y metod regresji krokowej i przedstawiaj stopie oddzia ywania poszczególnych zmiennych na zmienn wyja nian, po wyeliminowaniu wp ywu pozosta ych zmiennych wyst puj cych w równaniu. Wp yw po o enia pól ornych na terenie wsi oraz rozpatrywanych cech gospodarstw na roz óg tych pól nie jest zbyt du y, cho jest statystycznie istotny. Rozpatrywane zale no ci uzyska y wspó czynniki korelacji wielokrotnej w granicach od 0,2 do 0,4. Roz óg pól ornych kszta towany jest w g ównej mierze przez trzy zmienne: odleg o pól od siedlisk i od centrum wsi oraz ilo pólw gospodarstwie. Zwi kszenie odleg o ci pól od siedlisk prowadzi do poprawy ich roz ogów, poprzez wzrost obszarów (wsp. kor. cz st. 0,12) i d ugo ci (wsp. kor. cz st. 0,17). Nale y zauwa y, e rozpatrywane korelacje cz stkowe w równa- 238

Wp yw roz ogów pól... niach regresji wielu zmiennych s wi ksze od wyst puj cych mi dzy parami zmiennych zamieszczonych w tabeli 1, które wynosz odpowiednio 0,08 i 0,12. Pewien wp yw na roz óg pól ornych ma ich odleg o od centrum wsi. Zwi kszenie tej odleg o ci prowadzi do niewielkiego pogorszenia roz ogów pól, przejawiaj cego si zmniejszeniem ich wielko ci (wsp. kor. cz st. 0,07 oraz d ugo- ci (wsp. kor. cz st. 0,14). Tabela 2. Wp yw cech gospodarstwa oraz po o enia pól ornych na terenie wsi na ukszta towanie ich roz ogów Table 2. Influence of farm features and arable lands location within the village area on their land configuration formation Zmienne obja niane odleg o naro a od siedliska Wspó czynniki korelacji cz stkowej dla zmiennych okre laj cych: po o enie pól cechy gospodarstwa odleg o pola od siedliska odleg o pola od centrum wsi ilo pól w gospodarstwie ilo pól z gruntami ornymi powierzchnia gospodarstwa powierzchnia u ytków rolnych odleg o siedliska od centrum wsi Wspó czynniki korelacji wielokrotnej Obszar pola [ha] (-) 0,12-0,07-0,17 (-) (-) 0,20 D ugo pola [hm] (-) 0,17-0,14-0,14 (-) (-) 0,21 Szeroko pola [hm] (-) 0,04-0,13 (-) (-) 0,14 Obwód pola [hm] (-) 0,12-0,11-0,15 (-) (-) 0,19 Ilo wierzcho ków -0,6 (-) (-) 0,09 0,12 Wyd u enie pola (-) 0,08-0,09 (-) (-) -0,07 0,10 Ilo pasów nawrotów (-) 0,10 (-) (-) 0,07 0,12 D ugo pasów nawrotów [hm] (-) 0,08 (-) 0,09 (-) (-) 0,12 Koszty roz ogu bez dojazdu [jedn. zbo /ha] (-) -0,10 0,09 0,14 (-) (-) 0,16 Koszty roz ogu z dojazdem (drogi wadliwe) 0,30 (-) 0,06 0,13 0,39 Koszty roz ogu z dojazdem (drogi dobre) 0,05 (-) 0,06 0,14 (-) (-) 0,18 (-) oznaczenie zmiennych pomijanych w obliczeniach regresji wielokrotnej. Cechy roz ogu pól we wsi Filipowice zale, w wi kszym stopniu od ilo ci pól w gospodarstwach ni od powierzchni tych gospodarstw, co odnosi si równie do powi za mi dzy parami zmiennych przestawionych w tabeli 1. W tabeli 2 przedstawiono jedynie wp yw ilo ci pól w gospodarstwie na roz óg pól ornych, pomijaj c zmienne okre laj ce wielko gospodarstwa, poniewa ich wp yw na rozpatrywane cechy roz ogu pól by s abszy. Zwi kszenie ilo ci pól z gruntami ornymi w gospodarstwie wi e si najcz ciej z pogorszeniem ich roz ogów, prowadz c do zmniejszenia powierzchni 239

Jacek Gniadek (wsp. kor. cz st. 0,17), d ugo ci (wsp. kor. cz st. 0,14) i szeroko ci (wsp. kor. cz st. 0,13). Koszty uprawowe zale ne od roz ogu pola, pomijaj ce dojazd do gruntów, zale od tych samych zmiennych, które wp ywa y na roz óg pól, cho ich powi zania z tymi zmiennymi s nieco s absze. Koszty uprawowe malej na polach bardziej odleg ych od siedlisk (wsp. kor. sz st. 0,10), po o onych w pobli u centrum (wsp. kor. cz st. 0,09) i w gospodarstwach o mniejszej ilo ci pól (wsp. kor. 0,14). Koszty uprawowe uwzgl dniaj ce przejazdy do gruntów zale w du ym stopniu od odleg o ci pól od zabudowa, poniewa wp ywaj one na koszty transportu rolnego. Silniejszy wp yw na rozpatrywane koszty wywiera odleg o najbli szego wierzcho ka pola od siedliska (wsp. kor. cz st. 0,30) ni odleg o ca ego pola, mimo e ta ostatnia odleg o lepiej okre la koszt transportu do gruntów. Zwi kszenie odleg o ci pola od siedliska prowadzi wprawdzie do wzrostu kosztów transportu, wi e si jednak równie ze zwi kszeniem przeci tnej d ugo ci pola, co pozwala na obni enie kosztów jego uprawy. 240 WNIOSKI Przeprowadzone badania pozwoli y stwierdzi, e wszystkie wspó czynniki korelacji okre laj ce powi zania kosztów uprawowych z rozpatrywanymi cechami roz ogu pól okaza y si statystycznie istotne, przy znacznym jednak zró nicowaniu ich wielko ci. Najwi kszy wp yw na wielko ponoszonych kosztów uprawowych ma d ugo pola. Wzrost tego parametru prowadzi do powi kszenia zarówno powierzchni jak i wyd u enia pól ornych. Koszty uprawowe na polach o du ej powierzchni s znacznie mniejsze, ni na polach ma- ych oraz zdecydowanie mniej zró nicowane na skutek mniejszej ró norodno ci ich kszta tów. Pola orne po o one w dalszych odleg o ciach od siedlisk s nieco d u sze i wi ksze od usytuowanych w pobli u zabudowa. Zwi kszeniu odleg o ci tych pól od siedlisk towarzyszy niewielkie obni enie rozpatrywanych kosztów uprawowych. W badanej wsi jedynie niewielka grupa pól ornych ma rozpatrywane koszty uprawowe mniejsze od 5 jedn. zbo./ha, które wskazuj na w a ciwe przestrzenne ukszta towanie, umo liwiaj ce ich efektywne zagospodarowania przy pomocy ci gników. Wysoki wska nik kosztów uprawowych ponoszonych na wi kszo ci pól ornych jest powodowany zbyt ma powierzchni oraz w mniejszym stopniu ich niedostateczn d ugo ci i wyd u eniem. Roz ogi badanych pól zale w pewnym stopniu od ich po o enia w gospodarstwie i na terenie wsi oraz od cech gospodarstwa, w którym wyst puj. Wzrost powierzchni gospodarstw zwi zany jest najcz ciej ze wzrostem ilo ci pól w gospodarstwie. W gospodarstwach charakteryzuj cych si du ilo ci pól oraz wi kszym oddaleniem od centrum wsi, roz ogi pól s gorzej ukszta towane. Bardziej poprawnie ukszta towane pola po o one s cz ciej w dalszych odleg o ciach od siedlisk, z których s uprawiane i w mniejszej odleg o ci od cen-

Wp yw roz ogów pól... trum wsi. Pola takie s zazwyczaj nieco d u sze i wi ksze, co pozwala na odpowiednie obni enie kosztów uprawowych. BIBLIOGRAFIA Cymerman R., Hopfer A., Nowak A. 1982. Ocena i waloryzacja gruntów wiejskich. PWRiL, Warszawa. Gniadek J., Harasimowicz S., Janus J. 2001. Automatyzacja analizy roz ogu dzia ek z wykorzystaniem programu komputerowego. Materia y Mi dzynarodowej Konferencji Rural management and cadastre Politechnika Warszawska, Warszawa, s. 139 147. Harasimowicz S. 1996. Optymalizacja kszta tu pola. Zag. Ek. Rol. Nr1. Hoper A. 1991. Wycena nieruchomo ci. ART. w Olsztynie. Pruszczyk W., urawski Z. 1991. Metodyka okre lania spodziewanego wzrostu wydajno ci pracy w wykonywaniu prac polowych do oceny potrzeb i efektów scale gruntów. Zesz. Nauk. AR w Krakowie, ser. Sesja Naukowa, 31, s. 55 62. Dr in. Jacek Gniadek Katedra Geodezji Rolnej, Katastru i Fotogrametrii Uniwersytet Rolniczy ul. Balicka 253A 30-198 Kraków tel.12 6624517 e-mail: rmgniade@cyf-kr.edu.pl