Odzysk ciepła od pionów grzewczych jako element systemu rozliczania kosztów ogrzewania -

4. W odniesieniu do nowo projektowanych wielorodzinnych budynków mieszkalnych, Komitet Naukowy Konferencji popiera pogląd o celowości stosowania pionów rozprowadzających czynnik grzejny z pełną izolacją w korytarzach i licznikami ciepła (ciepłomierzami) na odgałęzieniach do poziomych instalacji centralnego ogrzewania w poszczególnych mieszkaniach. 5. Należy popierać nowe rozwiązania i konstrukcje urządzeń do pomiaru średniej temperatury wewnętrznej w poszczególnych mieszkaniach, a w tym zaproponowane na konferencji koncepcje telemetrycznych rejestratorów ciepła. 6. W budynkach istniejących, w których obecnie rozliczenie kosztów odbywa się proporcjonalnie do powierzchni użytkowej mieszkań, wprowadzić systemy rozliczeniowe, wykorzystujące pomiar średniej temperatury wewnętrznej w mieszkaniach. 7. Zobowiązać zarządców budynków i firmy rozliczające koszty ogrzewania w wielorodzinnych budynkach mieszkalnych do wprowadzenia systemu i programu obliczeniowego zgodnych z wymaganiami pktu l w terminie do l czerwca 2005 roku. Systemy i programy rozliczeniowe powinny być poddane certyfikacji przez upoważnione ośrodki naukowo-badawcze. Za Komitet Naukowy i Organizacyjny Prof. Kazimierz Pieńkowski Odzysk ciepła od pionów grzewczych jako element systemu rozliczania kosztów ogrzewania - PAWEŁ MICHNIKOWSKI ALMOT-ECO bis W artykule przedstawiono analizę stanu formalnoprawnego rozliczania kosztów ogrzewania z uwzględnieniem odzysku ciepła od pionów grzewczych oraz praktyki realizacyjnej w tym zakresie. Dokonano skrótowego przeglądu literatury. Dla paru konkretnych przykładów rozliczania kosztów ogrzewania w budynkach: przed i po ociepleniu ścian zewnętrznych, wskazano na rozbieżności pomiędzy przewidywanym wynikiem, a wskazaniami podzielników, spowodowane między innymi nieuwzględnieniem w bilansie cieplnym pomieszczeń, emisji ciepła przez piony grzewcze. NA TAK POSTAWIONE pytanie można udzielić odpowiedzi na jednej z dwóch płaszczyzn: formalnoprawnej lub metrologicznej. Obszar dla pierwszej wyznaczają polskie normy PN EN834 i PN EN835, dla drugiej analizy wyników podziału kosztów ogrzewania dla konkretnych jednostek rozliczeniowych. Europejskie normy na podzielniki EN834 i EN835, ustanowione w 1994 roku, dają delegację prawną dla wewnętrznych, krajowych uregulowań w zakresie uwzględniania w systemach rozliczania kosztów ogrzewania, odzysku ciepła od nie izolowanych pionów grzewczych. Indywidualne podejście krajów europejskich, w stosunku do zagadnienia uwzględnienia w normach krajowych problemu biernej konsumpcji ciepła, dyktowane jest stanem technicznym wewnętrznej instalacji centralnego ogrzewania, a szczególnie sposobem prowadzenia przewodów rozprowadzających - po wierzchu lub wewnątrz ścian. W Niemczech, gdzie istnieje ustawowy obowiązek izolowania pionów grzewczych, w przepisach krajowych dotyczących zależnego od zużycia podziału kosztów ogrzewania, brak jest obowiązku uwzględniania odzysku ciepła od pionów w systemach podziału kosztów ogrzewania w budynkach wielorodzinnych. Inne podejście do tego zagadnienia odnotować można w Szwajcarii, gdzie podobnie jak w Polsce, piony grzewcze są prowadzone po wierzchu ścian, dlatego przepisy dotyczące rozliczania kosztów ogrzewania przewidują uwzględnianie emisji ciepła przez piony grzewcze [3]. W Polsce, gdzie trwają przygotowania do przyjęcia szczegółowych unormowań prawnych, istotne jest zdefiniowanie ogólnych wymagań technicznych, jakim powinny podlegać procedury rozliczania kosztów ogrzewania, na podstawie odczytów mieszkaniowych liczników ciepła lub podzielników kosztów ogrzewania. W załącznikach do polskich norm na podzielniki cieczowe oraz elektroniczne, znajduje się zapis o znaczeniu fakultatywnym, który zaleca, aby przy podziale kosztów ogrzewania na podstawie wskazań podzielników, uwzględnić ciepło emitowane przez piony grzewcze, jeśli jego wpływ jest istotny na wynik CIEPŁOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA nr 9/2004 19

podziału kosztów ogrzewania [8]. Nie ma tam jednak kryteriów oceny, kiedy i w jakich warunkach zjawisko emisji ciepła przez piony grzewcze ma istotny wpływ na jakość podziału kosztów ogrzewania w danej jednostce rozliczeniowej. Efektem tego nieprecyzyjnego zapisu jest praktyka realizacyjna, która sprowadza się do tego, że oprócz jednego wyjątku, o czym więcej w treści niniejszej publikacji, żadna z firm rozliczeniowych funkcjonujących w Polsce, nie uwzględnia w swoim systemie rozliczeniowym, zjawiska odzysku ciepła od pionów grzewczych. Dlatego obecnie, w środowiskach zajmujących się zawodowo problematyką rozliczania kosztów ogrzewania na podstawie wskazań podzielników, ścierają się dwa poglądy. Jeden reprezentowany jest przez firmy rozliczeniowe, które werbalnie odrzucaj ą pomysł wzbogacenia usługi rozliczania o efekt emisji ciepła przez przewody rozprowadzające centralnego ogrzewania, z uwagi na wysoki koszt takiej usługi i jej znikomy wpływ na wynik końcowy rozliczenia [1]. Drugi reprezentowany przez świadomych i technicznie zaawansowanych gestorów zasobów mieszkaniowych [12], przedstawicieli jednostek badawczych [2, 5] oraz przynajmniej jedną firmę rozliczeniową [10], którzy doceniają wagę problemu. Także u naszych sąsiadów w Niemczech ta problematyka zaczyna być coraz bardziej dostrzegana, szczególnie w kontekście indywidualnego rozliczania kosztów ogrzewania w zasobach byłej NRD, o czym świadczy publikacja jednego ze współautorów europejskich norm na podzielniki kosztów ogrzewania [11]. W Polsce, szczególnie w budynkach po ociepleniu ścian zewnętrznych, wymianie stolarki okiennej i jednocześnie bez modernizacji wewnętrznej instalacji centralnego ogrzewania, analizy wyników rozliczania indywidualnych kosztów ogrzewania wskazują, że brak uwzględnienia w nich zjawiska odzysku ciepła od pionów grzewczych, prowadzi do niewiarygodnych wyników. Tutaj ocieramy się o drugą płaszczyznę odpowiedzi na pytanie zadane w tytule artykułu - metrologiczną. Przynajmniej w tym aspekcie, artykuł ten spróbuje zdefiniować kryteria, których spełnienie pozwoli zaliczyć budynek wielorodzinny do obiektów, w których udział oddawania ciepła przez rury jest istotny, z punktu widzenia dokładności podziału kosztów ogrzewania. Prawne i techniczne aspekty włączenia odzysku ciepła od pionów grzewczych do systemu rozliczania kosztów ogrzewania Przed ustanowieniem polskich norm PN EN834 i PN EN835 dokumentami umożliwiającymi stosowanie podzielników w polskim budownictwie były Decyzje dopuszczające do stosowania, a od 1996 roku Aprobaty Techniczne wydawane przez COBRTI Instal" w Warszawie. Firmy, którym wydano Decyzje (udzielono aprobat technicznych) zadeklarowały adaptację swoich systemów, opartych na przepisach niemieckich [4], do szczególnych warunków panujących w Polsce [9]. Jednym z elementów różniących polskie instalacje wewnętrzne centralnego ogrzewania od niemieckich, jest m.in. znaczący udział ciepła dostarczonego przez nie izolowane piony instalacji centralnego ogrzewania, pozostający poza możliwością rejestracji w systemie opartym na podzielnikach kosztów. Z praktyki realizacyjnej wiadomo, że żadna z firm rozliczeniowych adaptuj ących firmowe systemy niemieckie, warunku tego nie wypełniła. Niemieckie przepisy dotyczące zależnego od zużycia sposobu wyznaczania kosztów ogrzewania z 1989 roku nie przewidywały uwzględnienia w systemach rozliczeniowych zysków ciepła od pionów grzewczych, co jak już wspomniano wynikało z ustawowego obowiązku izolowania pionów grzewczych, na których oddawanie użytkownik nie jest w stanie oddziaływać [5]. Sprawa skomplikowała się jednak po połączeniu się obu części Niemiec, ponieważ w byłej NRD instalacje grzewcze jednorurowe prowadzone były po wierzchu ścian. Właśnie rozliczaniu kosztów ogrzewania na terenie byłej NRD poświęcone są dwie publikacje, o zasadniczo odmiennych wnioskach końcowych. Pierwsza charakteryzuje eksperyment wykonany w budynku zlokalizowanym w Dreźnie, na instalacji jednorurowej [1]. Z treści artykułu wynika, że w budynku 6 - kondygnacyjnym (brak informacji o stanie izolacji) podzielniki zamontowano zarówno na grzejnikach jak też na rurach. W jednym z wariantów (duże zróżnicowanie zużycia ciepła między użytkownikami) dla 12 mieszkań, średni udział ciepła oddanego przez rury, w całkowitym bilansie budynku, wynosił 24%, przy udziale dla jednostkowych mieszkań: minimalnym 11,4% i maksymalnym 57,6%. Słabością tej publikacji jest fakt, że do rachunku błędu wyznaczenia kosztów ogrzewania wprowadzono koszty stałe, które całkowicie fałszują rzeczywistą, metrologiczną wartość błędu. Drugi artykuł analizuje problem szczególnie podczas rozliczania kosztów ogrzewania w budynku po ociepleniu przegród zewnętrznych [11] konkludując, że nie uwzględnienie w rozliczaniu kosztów ogrzewania zjawiska emisji ciepła przez piony grzewcze, staje się powodem niewiarygodnych wyników. We wspomnianej publikacji zaproponowano praktyczne narzędzie, jako kryterium oceny błędu popełnianego podczas rozliczania kosztów ogrzewania, bez uwzględnienia w nim odzysku od pionów grzewczych. Założono w nim, że emisja od pionów jest tak samo użyteczna, jak emisja ciepła pochodzącego od grzejnika. Wyliczając ciepło pochodzące od pionów i po dokonaniu konwersji na wskazania podzielników zamontowanych na grzejnikach w mieszkaniu, otrzymano skumulowane wskazanie podzielnika skorelowane z ciepłem dostarczonym do pomieszczenia, przez grzejniki i nie izolowane piony grzewcze. Traktując tę sumę jako wartość wskazań poprawną, natomiast wskazania podzielników na samych grzejnikach jako wartość obarczoną błędem, otrzymano: gdzie: F A w n - systematyczny błąd podziału kosztów ogrzewania, - wskazania podzielników na grzejnikach w mieszkaniu (jednostce użytkowej), - suma wskazań wszystkich podzielników w jednostce rozliczeniowej, - zużycie ciepła w mieszkaniu (przez grzejniki i piony grzewcze), w ~ suma zużyć ciepła w jednostce rozliczeniowej, - liczba mieszkań (jednostek użytkowych) w jednostce rozliczeniowej. W Szwajcarii, podobnie jak w Polsce, w przepisach budowlanych nie ma obowiązku izolowania przewodów instalacji (i) 20 CIEPŁOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA nr 9 /2004

wewnętrznej w pomieszczeniach ogrzewanych. Dzięki temu, że powszechnie stosowane są tam podzielniki elektroniczne, w przepisach dotyczących zgodnego z zużyciem rozliczania kosztów ogrzewania [3], przyjęto metodę przeliczania rocznych zysków ciepła od pionów grzewczych, wyrażonych w kilowatogodzinach na liczbę impulsów. Roczne zyski ciepła od przewodów, przeliczone na liczbę impulsów, można zsumować ze wskazaniami podzielników elektronicznych. Wartości wskazań uzyskane w ten sposób dla poszczególnych jednostek użytkowych stanowią podstawę wyznaczenia procentowych udziałów tych jednostek, w kosztach ogrzewania całej jednostki rozliczeniowej. W literaturze przedmiotu, w Polsce, należy odnotować trzy ważkie publikacje dotyczące problematyki nie ewidencjonowanej emisji ciepła przez piony grzewcze. Pierwszy z autorów przytaczany już w niniejszym artykule [5], w cyklu poświęconym technicznym zasadom indywidualnego rozliczania kosztów ogrzewania i ciepłej wody, z uwzględnieniem specyfiki warunków polskich, zamieszcza przykład rozliczenia z uwzględnieniem odzysku ciepła od pionów grzewczych [6]. Nie jest to jednak reprezentatywna nieruchomość, ponieważ stosunkowo nowa, oddana do eksploatacji w 1995 roku, o prawidłowo dobranych do instalacji grzewczej średnicach przewodów rozprowadzających. Lecz już w przytaczanym tam przykładzie, błąd względny w opłatach za ogrzewanie, wyznaczonych metodą z uwzględnieniem i bez uwzględnienia odzysku ciepła od pionów, wynosił maksymalnie dla jednego mieszkania 24%. Drugi z autorów, w artykule poświęconym przyczynom nieprawidłowości przy stosowaniu obecnych sposobów rozliczania kosztów ogrzewania [2], na przykładzie budynku 10 kondygnacyjnego po ociepleniu przegród zewnętrznych podaje, że udział zysków ciepła od pionów w bilansie cieplnym pomieszczenia wynosi: dla 10. kondygnacji (praktycznie brak pionów) 8%, natomiast dla 2 kondygnacji prawie 60%. Jak już wspomniano, zjawisko biernej konsumpcji ciepła od pionów grzewczych zostało włączone do systemu podziału kosztów ogrzewania przez jedną z polskich firm rozliczeniowych [10] już na początku lat 90. W swoich materiałach szkoleniowych podaje ona, że udział ciepła od pionów w bilansie ciepła budynku wynosi od 10 do 20% w zależności od izolacji ścian zewnętrznych, natomiast udział ten może ulec zwiększeniu do 50% i więcej, w przypadku wadliwie wyregulowanej automatyki pogodowej. Ocieplenie przegród zewnętrznych budynku, jako źródło wzrostu znaczenia emisji ciepła przez piony grzewcze Jednym z częściej występujących pytań lokatorów oraz gestorów zasobów mieszkaniowych w budynkach, w których wdrożony jest system podziału kosztów ogrzewania oparty na odczytach podzielników, w okresie bezpośrednio po ociepleniu ścian zewnętrznych, jest pytanie dlaczego spadek sumy wskazań rejestrowanych przez podzielniki nie pokrywa się ze spadkiem kosztów ogrzewania i dlaczego drastycznie rośnie wartość działki elementarnej? Następujące w tym miejscu odpowiedzi przedstawicieli firm rozliczeniowych wypełnić mogą cały katalog zabiegów socjotechnicznych i niestety nie przekonują, co bardziej dociekliwych lokatorów. Aby w miarę rzetelnie zinterpretować to zjawisko, czyli szybszy spadek wskazań podzielników niż kosztów ogrzewania budynku warto przeanalizować obiekt mieszkamy, w którym system podziału indywidualnych kosztów ogrzewania, oparty na wskazaniach podzielników, działał już przed ociepleniem budynku. Do poglądowej analizy przyjęto budynek, w którym ogrzewanie nieruchomości przed ociepleniem wymagało dostarczenia 100 jednostek ciepła, a udział ciepła na ogrzewanie klatek schodowych wynosił 20%, czyli 20 jednostek. Ocieplenie ścian zewnętrznych spowodowało zmniejszenie zużycia ciepła na ogrzanie mieszkań o 40% (cały budynek bez klatek schodowych). W większości budynków rozliczanych w Polsce z ociepleniem ścian zewnętrznych nie idą w parze żadne kompleksowe działania wspomagające, czyli montaż głowic termostatycznych na klatkach schodowych, wyposażanie pionów w zawory stabilizacji ciśnienia oraz korekcja charakterystyki regulacji jakościowej, popularnie zwanej automatyką pogodową. Efektem takiego zaniechania po ociepleniu ścian zewnętrznych są, m.in. podobne lub większe zużycia ciepła na klatkach schodowych oraz podobne ilości ciepła emitowanego przez piony grzewcze. Paradoks związany z większą ilością ciepła zużywanych na klatkach schodowych wynika z faktu, że nadwyżki ciepła trafiają do zamontowanych na nich grzejników, w których nie ma możliwości regulacji temperatury inną metodą niż przez otwieranie okien. Założenie o braku spadku emisji ciepła przez piony grzewcze w budynku z ocieplonymi przegrodami zewnętrznymi wydaje się z pozoru dużym uproszczeniem, ponieważ maleje zapotrzebowanie na moc grzejników, co z kolei ogranicza transport do nich wody grzejnej. Jednak w budynku wysokim, zachodzi duże prawdopodobieństwo grzania pionów na dolnych kondygnacjach, na skutek niejednoczesności grzania dużej liczby grzejników oraz rośnie sprawność przekazywania ciepła od pionów, dzięki wzrostowi izolacyjności ścian zewnętrznych, która praktycznie w tym samym stopniu rekompensuje spadek strat transportowych. Na rysunku l przedstawiono schematycznie udziały zużycia ciepła przez klatki (piony i grzejniki), grzejniki w mieszkaniach oraz piony w mieszkaniach, w których grzejniki mają zamontowane podzielniki. Wynika z niego, że na skutek ocieplenia ścian zewnętrznych, wzrósł udział emisji ciepła pochodzącego od pionów grzewczych w całkowitym bilansie poszczególnych pomieszczeń, z 18,75% przed ociepleniem, do 31,25% po ociepleniu. Tłumaczy to częściowo paradoks większego spadku ewidencjonowanego zużycia ciepła w stosunku do całkowitego. Na wielkość tego ostatniego składa się część ciepła, na którą lokator nie ma wpływu. W praktyce, ta nie rejestrowana część ciepła w ilościach bezwzględnych nie maleje, szczególnie w budynkach bez kompleksowych działań wspomagających ocieplenie. W budynku po ociepleniu oraz wymianie stolarki okiennej, można mówić wręcz o względnym wzroście znaczenia nie 65 grzejniki w mieszkaniach piony w mieszkaniach grzejniki i piony na klatce schodowej Całkowity spadek zużycia energii cieplnej dla budynku (100-68)/100 x 100% = 32% Spadek zużycia ciepła w pomieszczeniach z głowicami i podzielnikami (80-48)/80 x 100%=40% Spadek wskazań na podzielnikach (65-33)/65x100% = 49% Rys. 1. Schematyczne przedstawienie wzrostu udziału ciepła pochodzącego od pionów grzewczych CIEPŁOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA nr 9/2004 21

ewidencjonowanych źródeł ciepła, do jakich należą: w mieszkaniach - emisja od pionów grzewczych, na klatkach schodowych - ciepło z grzejników oraz pionów. Analiza wyników podziału kosztów ogrzewania dla konkretnych jednostek rozliczeniowych W celu odpowiedzi na pytanie zadane w tytule artykułu w aspekcie metrologicznym, przeprowadzono analizę porównawczą spodziewanego wyniku, ze wskazaniami podzielników w trzech budynkach, w których system podziału kosztów ogrzewania funkcjonuje już od wielu lat. W tym celu wytypowano dwa budynki, po ociepleniu ścian zewnętrznych (wysoki i niski) i jeden długi budynek po ociepleniu tylko ścian szczytowych. Technicznym fundamentem analizy jest hipoteza o odwzorowaniu, przez średnie względne wartości wskazań podzielników, wyliczonych ze statystycznie wyselekcjonowanych wyników jednostkowych, aktualnego średniego zapotrzebowania na moc grzewczą analizowanych grup pomieszczeń (dla średniej temperatury sezonu grzewczego). Wszelkie odstępstwa od tej zasady są sygnałem błędnego rozliczenia lub nieuwzględnienia w procedurze podziału kosztów, istotnych parametrów lub nie ewidencjonowanych źródeł ciepła. W celu wyeliminowania czynnika subiektywnego, czyli zróżnicowanych zachowań lokatorskich (temperatura wewnętrzna, krotność wentylacji) analizie poddano średnie, względne wyniki pomiarów (wskazania przypadające na powierzchnie ogrzewaną) dla charakterystycznych grup pomieszczeń oraz mieszkań. Wartości średnie wyznaczone są z serii pomiarów spełniających rozkład normalny, co gwarantuje zapewnienie pełnego obiektywizmu analizy. Jako zbiór spodziewanego wyniku, przyjęto aktualny rejestr zapotrzebowania na moc grzewczą pomieszczeń, otrzymany z programu OZC dla statystycznie najczęściej występującej temperatury zewnętrznej w sezonie grzewczym [7]. Pierwszy obiekt przyjęty do analizy to 13-kondygnacyjny budynek jednoklatkowy, całkowicie ocieplony, z 40% udziałem nowej stolarki okiennej. Zmiany stolarki zostały wprowadzone do rejestru zapotrzebowania na moc grzewczą (OZC), uwzględniono także rzeczywistą, pomierzoną temperaturę na klatce schodowej na poszczególnych kondygnacjach. Dla temperatury zewnętrznej 2 C (średnia temperatura sezonu grzewczego), temperatury na klatce schodowej wahały się od 17 C na parterze, do 22 C na 12 kondygnacji i 20 C na ostatniej, 13. Porównanie zapotrzebowania na moc i wskazań podzielników Rys. 2. Przebieg średnich z odczytów wskazań podzielników oraz zapotrzebowania na moc grzewczą dla poszczególnych kondygnacji (dla budynku 13-kondygnacyjnego) 3 2,8 2,6 2,4-- 2,2 2 1,8 1,6-1,4 1,2 1 dane z wyliczeń odczyty z pionów i grzejnikc odczyty z grzejników kondygnacje Rys. 3. Przebieg średnich z odczytów wskazań podzielników oraz zapotrzebowania na moc grzewczą dla poszczególnych kondygnacji (dla budynku 5 - kondygnacyjnego) kondygnacji (spadek spowodowany przenikaniem przez stropodach). W celu określenia zbioru spodziewanego wyniku, sporządzono dla każdej kondygnacji średnie zapotrzebowania na moc przypadającą na jednostkę powierzchni ogrzewanej. Następnie na podstawie wyników odczytów podzielników, wyznaczono dla każdej z kondygnacji, średnie ze wskazań przypadających na jednostkę powierzchni ogrzewanej. Przebiegi obu analizowanych średnich umieszczono na jednym wykresie przedstawionym na rys. 2. Nie uwzględniono średnich z pierwszej i ostatniej kondygnacji, ponieważ decydujący wpływ na wynik mają straty przenikania przez strop nad piwnicą oraz stropodach. Dla ułatwienia analizy porównawczej, zastąpiono rzeczywiste przebiegi średnich, liniami trendu. Dla rozpatrywanego budynku zapotrzebowanie obliczeniowe na ciepło maleje w miarę wzrostu kondygnacji. Można to uzasadnić mniejszymi stratami przenikania przez przegrody wewnętrzne pomieszczeń, spowodowane wyższą temperaturą wewnętrzną na klatce schodowej. Dla wyników odczytów z podzielników mamy zjawisko odwrotne - wzrost zużycia ciepła wraz ze wzrostem kondygnacji. Dla przedostatniego piętra można założyć minimalną emisję ciepła przez piony grzewcze (prawie 100% ciepła pochodzi z grzejników) i potraktować stosunek średniej z odczytów do średniej z obliczeń wynoszącą 0,8, jako bazę porównawczą dla pozostałych kondygnacji. Dla 2 kondygnacji wspomniany stosunek wynosi 0,515 co sugeruje, że grzejniki pokrywają tylko 64% (0,515/0,8-100%) zapotrzebowania na ciepło ogrzewanych pomieszczeń. Reszta ciepła, czyli 36% pochodzi od nie izolowanych przewodów rozprowadzających centralnego ogrzewania. Następny obiekt przyjęty do analizy to 5-kondygnacyjny budynek po gruntownie przeprowadzonej termorenowacji, polegającej na ociepleniu przegród zewnętrznych (k poniżej 0,3 W/(m 2 K) oraz stropodachu 14 cm warstwą wełny mineralnej (k poniżej 0,27 W/(m 2 -K)). Temperatura na klatce schodowej, dla średniej temperatury sezonu grzewczego 2 C, wahała się w przedziale 18 -i- 20 C (w zależności od kondygnacji). Podobnie jak dla przykładu poprzedniego, sporządzono rejestr średniego, względnego zapotrzebowania na moc grzejną oraz średnich względnych wskazań podzielników kosztów ogrzewania ( na rysunku zaznaczone jako odczyty z grzejników") dla poszczególnych kondygnacji i przedstawiono na wykresie porównawczym na rys. 3. Uwzględniono na nim także przebieg sumy wskazań podzielników na grzejnikach oraz oszacowanych wskazań pionów grzewczych. 22 CIEPŁOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA nr 9/2004

Jak widać z tego porównania, uwzględniając nawet zwiększone zapotrzebowanie na moc grzejną pierwszej kondygnacji, przebieg średniego zużycia rejestrowanego przez podzielniki, nie pokrywa się z przebiegiem spodziewanego wyniku (średnie, względne zapotrzebowanie na ciepło). Powodem tego, tak jak w poprzednim przykładzie, jest brak uwzględnienia w bilansie cieplnym pomieszczenia, reprezentowanego przez odczyty z podzielników, emisji ciepła od pionów grzewczych na dolnych kondygnacjach. Prowadzi to nawet do swoistego paradoksu, dzięki któremu zwiększona, nie ewidencjonowana emisja od pionów grzewczych na parterze, rekompensuje niewystarczający współczynnik redukcyjny [7]. Dla analizowanego obiektu oszacowano ilość ciepła emitowaną przez piony i przeliczono ją na dodatkowe wskazania podzielników kosztów ogrzewania. Na pionowym rozwinięciu budynku na rys. 4 pokazano odpowiednio: sumę wskazań podzielników na grzejnikach w mieszkaniach, sumę oszacowanych wskazań podzielników pochodzącą od pionów grzewczych, sumę wskazań podzielników obejmującą łącznie grzejniki i piony grzewcze oraz błąd podziału kosztów ogrzewania, wyliczony zgodnie z formułą (1). Na rysunku 4 błędy ze znakiem ujemnym oznaczają niższe zmienne koszty ogrzewania niż rzeczywiste, wynikające z bilansu cieplnego mieszkań, spowodowane nieuwzględnieniem w systemie podziału kosztów odzysku ciepła od pionów grzewczych. Dotyczy to szczególnie mieszkań na dolnych kondygnacjach. W przypadku analizowanego budynku: średnie błędy podziału kosztów zmieniają się od 18,3% dla parteru, do +34,1% dla ostatniego piętra. Dla pojedynczych mieszkań, maksymalny błąd w plusie (koszty większe od poprawnych) wynosi 34,1%, natomiast maksymalny błąd w minusie (koszty mniejsze) wynosi aż - 61,3% dla mieszkania na 2 piętrze. Tak duża wartość błędu polegająca na obniżonych kosztach ogrzewania, wynika z niskiego wskazania podzielników na grzejnikach, co sugeruje z jednej strony, duży udział ciepła pochodzącego od pionów grzewczych w bilansie cieplnym tego mieszkania, z drugiej utrzymywanie w nim niskiej temperatury wewnętrznej. Średni udział emisji ciepła pochodzącego od pionów grzewczych w całkowitym bilansie cieplnym pomieszczeń wynosi od 39,1% dla parteru, do 13,2% dla 3 piętra (wyliczone na podstawie rys. 4). Ostatnią analizę wykonano dla budynku, w którym przeprowadzono tylko ocieplenie ścian szczytowych (5 kondygnacji, 5 klatek schodowych). Z uwagi na dużą liczebność próby wynikającą z długości budynku, z analizy wykluczono miesz- 7»* 341 3 S r» «; 306 a»,s *?g K3.S 43 t -fs S tt» «4S JWł,7&7 a?3 4f8 ^ts *&& 3S4 «*» r są -2 «s? ^itt : 5-Zj 3*4 Mis?1 (»,«1.6 s»s St ł «? -t?r 7«* afe,* *; 1JH.9 -»4 24S 9*1 C2 * a 47S 1*6 sz a 320-221 - 34 1 120-12 1.. *?#.- -~"^1S 3 Rys. 4. Błąd podziału kosztów ogrzewania dla poszczególnych mieszkań spowodowany brakiem uwzględnienia emisji ciepła przez piony grzewcze Rys. 5. Przebieg średnich z odczytów z 5 lat oraz zapotrzebowania na moc grzewczą, dla poszczególnych kondygnacji, dla budynku bez ocieplenia ścian zewnętrznych kania przy ścianach szczytowych. Jak wynika z rys. 5 analiza porównawcza przebiegów: - spodziewanego wyniku w postaci średnich (z kondygnacji), względnych wartości wynikających z zapotrzebowania na moc grzewczą poszczególnych mieszkań, - średnich wartości wskazań z podzielników kosztów ogrzewania dla 5 kolejnych okresów rozliczeniowych, prowadzi do nieco odmiennych wniosków niż w poprzednich przykładach. Widać, co prawda wyższe zapotrzebowanie na moc grzewczą spowodowane niższą temperaturą na klatce schodowej i jednocześnie niższe wskazania dla dolnych kondygnacji, różnica ta nie jest jednak tak widoczna, jak w przypadku budynku ocieplonego. Wynika z tego, że w budynku przed ociepleniem ścian zewnętrznych, udział emisji pionów grzewczych nie ma tak istotnego znaczenia w bilansie cieplnym pomieszczeń, jak w budynku po ociepleniu. Dla tego przypadku nie wykonano jednak żadnej analizy ilościowej, poprzestając na ocenie jakościowej zjawiska. Wnioski Efekty analizy porównawczej, wyników odczytów podzielników oraz spodziewanego wyniku w postaci względnego zapotrzebowania na moc grzejną dla poszczególnych kondygnacji, dla budynków po ociepleniu ścian zewnętrznych, jednoznacznie wskazują na istotny wpływ emisji ciepła przez nie izolowane piony grzewcze na bilans cieplny mieszkań. Dla analizowanego budynku 13-kondygnacyjnego, po ociepleniu ścian zewnętrznych i częściowo przeprowadzonej wymianie stolarki okiennej, średni udział procentowy ciepła pochodzącego od nie izolowanych pionów grzewczych w całkowitym bilansie ciepła mieszkań wynosił 36% dla 2 kondygnacji, przy założeniu zerowego udziału dla 12 kondygnacji. Jednostkowe udziały zależne do liczby pionów grzewczych w mieszkaniu oraz jego temperatury wewnętrznej, mogą wahać się w dużo szerszym przedziale zmienności. Analiza jakościowa (rys. 3) i ilościowa (rys. 4), wykonana dla budynku niskiego po ociepleniu ścian zewnętrznych, pozwoliła stwierdzić, że średnie błędy podziału kosztów, wywołane brakiem uwzględnienia w rozliczeniu odzysku ciepła od pionów, wahały się od 18,3% (koszty zaniżone) dla parteru, do 34,1% (koszty zawyżone) dla ostatniego piętra. Wartości indywidualnych błędów podziału kosztów ogrzewania w tym samym budynku wynosiły od 61,3 do 34,1%, co daje rozpiętość 95,4%. Ostatnia wartość jest wystarczającym dowodem na to, że nieuwzględnienie odzysku ciepła od pionów CIEPŁOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA nr 9/2004 23

w procedurze indywidualnego rozliczania kosztów ogrzewania w tym budynku, stawia metrologiczną wiarygodność tego rozliczania pod znakiem zapytania. W świetle postawionego pytania w tytule niniejszego artykułu należy stwierdzić, że w jednostkach rozliczeniowych, po ociepleniu ścian zewnętrznych, spełniającym obecną normę ochrony cieplnej budynku, muszą być stosowane procedury rozliczenia kosztów ogrzewania, uwzględniające emisje cieplną od nie izolowanych pionów grzewczych, przechodzących przez pomieszczenia wyposażone w podzielniki kosztów ogrzewania. LITERATURA [1] Altdorf P.: Oddawanie ciepłą przez przewody rurowe. Wpływ ciepła oddawanego przez rury na błąd rozliczenia przy zastosowaniu różnych systemów podziału kosztów ogrzewania w pionowych instalacjach jednorurowych. INSTAL 7/8 2003 [2] Dzierzgowski M.: Rozliczanie indywidualnych kosztów ogrzewania z uwzględnieniem przepływów ciepła między mieszkaniami. Ciepłownictwo, Ogrzewnictwo. Wentylacja 3 i 4/2003 [3] Handbuch żur verbrauchsabhaengigen Heiz- und Warmwasserkostenabrechnung VHKA. Bundesamt fuer Energie. 1998 Bern [4] Heizkostenverordnung (Rozporządzenie o obliczaniu kosztów ogrzewania i ciepłej wody zależnie od zużycia) - 20.01.89 [5] K o ł o d z i e j czy k W.: Techniczne zasady indywidualnego rozliczania kosztów ogrzewania i ciepłej wody z uwzględnieniem specyfiki warunków polskich. Informacje INSTAL 7-8/1999 [6] Kołodziejczyk W.: Przykład indywidualnego rozliczania kosztów ogrzewania na podstawie zarejestrowanego zużycia. Informacje INSTAL 6/2000 [7] MichnikowskiP.. MuellerW.: Warunki techniczne do określania jakości cielnej lokali jako element systemu podziału kosztów indywidualnych ogrzewania. Ciepłownictwo. Ogrzewnictwo. Wentylacja 7/2003 [8] PN EN834. PN EN835. Podzielniki kosztów ogrzewania do rejestrowania zużycia ciepła przez grzejniki. Marzec 1999 [9] R o m a n o w s k i O.: Stanowisko COBRTI Instal" w sprawie rozliczania kosztów ogrzewania i podgrzania wody w budynkach. XVI Spotkanie Producentów. Dystrybutorów i Odbiorców Ciepła. Puławy 27-29 stycznia 2004 [10] Materiały szkoleniowe firmy rozliczeniowej UNIKA. Poznań 2000 [11] Z o e l l n e r G.. G e i s e n h e i m e r W-D.: Bedeutung der Rohrwaermeabgabe fuer die verbrauchsabhaengige Abrechnung. HLH 6/2002 [12] Zarządca Nieruchomości (nazwisko i adres znane redakcji Administartora), Podziel niki - tak! Aktualne sposoby rozliczeń - nie!. Administrator 7-8/2002 >v odzielnik jnkcją Dwuczujnlkowy z rejestracją średniej temperatury pomieszczenia CIEPŁO Corporation ul. Staszica 14 41-200 SOSNOWIEC tel. 291-06-77 fax266-18-77 www.cieplo-corp.pl biurofoicieplo-corp.pl UNITO-L Sławomir Siwa ul. Kondratowicza 37A 03-285 WARSZAWA tel./fax (0-22) 6756874 unitoll@umtol.com.pl GRUPA POLSKICH FIRM ROZLICZENIOWYCH ALMOT-ECO BIS ul. Sienkiewicza 21 60-816 POZNAŃ tel. (0-61) 8641444 tel./fax (0-61) 8475779 www.almot-eco.com almoteco@almot-eco.com INTUR ul. Wyzwolenia 21/1 10-105 OLSZTYN UNIKA s.j. ul. Falista la 61-249 POZNAŃ tel./faxo-61 8751772 www.unika.com.pl unika@umka. com.pl tel. (0-89) 5349756 tel./fax (0-89) 5359516 intur(aixl.wp.pl ALTEX ul. Wrocławska 134 58-306 WAŁBRZYCH tel. (0-74) 6642370 (71) fax (0-74) 6642372 www.altex-walbrzych.pl artex@artex-walbrzrych.pl ECO-THERM Biuro Techniczno-Handlowe ul. Krakowska 20A 25-029 KIELCE tel. (0-41) 3622020 fax (0-41) 3622022 ecotherm.kielce@pro.onet.pl 24 CIEPŁOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA nr 9/2004