INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA

INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W BIAŁYMSTOKU 16-400 Suwałki, ul. Piaskowa 5 tel. (0-87) 5632490, tel/fax (0-87) 5632480 e-mail: suwalki@wios.bialystok.pl, suwalki@pios.gov.pl Informacja o stanie środowiska na terenie powiatów: suwalskiego grodzkiego i suwalskiego ziemskiego Opracowanie: WIOŚ Białystok Dział Monitoringu, Dział Inspekcji, Laboratorium SUWAŁKI wrzesień 2007

Spis treści 1. Stan czystości i ochrona wód... 3 1.1. Nowe unormowania prawne dotyczące oceny jakości wód... 3 1.2. Ocena jakości wód powierzchniowych płynących... 7 1.3. Ocena jakości wód jezior... 19 1.4. Emisja zanieczyszczeń do wód... 26 1.5. Wody podziemne... 31 2. Ochrona powietrza... 33 2.1. Emisja zanieczyszczeń do powietrza... 33 2.2. Monitoring imisji... 34 3. Gospodarka odpadami... 38 3.1. Składowiska odpadów... 38 3.2. Odpady niebezpieczne... 41 4. Hałas... 43 4.1. Kryteria oceny hałasu komunikacyjnego wymagania wynikające z przepisów prawnych. 43 4.2. Metodyka pomiaru hałasu... 44 4.3. Historia akustycznych badań na terenie Suwałk... 45 4.4. Wyniki badań pilotażowych poziomów progowych w Suwałkach... 45 4.5. Hałas komunikacyjny w miejscowości Szypliszki... 46 4.6. Możliwości ograniczenia hałasu drogowego... 48 4.7. Hałas przemysłowy... 48 5. Ochrona środowiska przed awariami... 49 5.1. Identyfikacja źródeł awarii i analiza zagrożeń substancjami chemicznymi... 49 5.2. Zagrożenia poważną awarią w transporcie... 49 5.3. Występowanie poważnych awarii... 49 6. Działalność kontrolna... 50 6.1. Działalność kontrolna prowadzona na terenie powiatów suwalskiego grodzkiego i suwalskiego ziemskiego... 51 7. Współpraca z Litwą... 53 2

1. Stan czystości i ochrona wód 1.1. Nowe unormowania prawne dotyczące oceny jakości wód Obowiązek badania i oceny jakości wód powierzchniowych (stojących i płynących) oraz podziemnych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska wynika z ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (tekst jednolity Dz. U. 2005 Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.) oraz aktów wykonawczych do ustawy i spoczywa na Wojewódzkim Inspektorze Ochrony Środowiska. W związku z dostosowywaniem przepisów prawa polskiego do norm prawa europejskiego (Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. tzw. Ramowa Dyrektywa Wodna) również zasady badań i ocen jakości wód rzek uległy, z racji wprowadzonych nowych przepisów prawnych, znaczącej modyfikacji. Zasadniczym celem badań śródlądowych wód powierzchniowych jest stworzenie podstaw do podejmowania działań na rzecz poprawy stanu wód oraz ich ochrony przed zanieczyszczeniem, w tym ochrony przed eutrofizacją powodowaną wpływem sektora bytowo-komunalnego i rolnictwa, ochrony przed zanieczyszczeniami przemysłowymi, zasoleniem i substancjami szczególnie szkodliwymi dla środowiska wodnego. Podejmowane działania będą polegać na zintegrowanym zarządzaniu gospodarką wodną w układzie dorzeczy (poprzez Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej), stąd szczególny nacisk położono na zapewnienie spójności badań i ocen realizowanych w ramach trzech podsystemów dotyczących monitoringu wód: powierzchniowych, podziemnych i morskich. Zakres i sposób prowadzenia badań monitoringowych śródlądowych wód powierzchniowych uzależniono od sposobu użytkowania wód, a także od charakteru ich zagrożenia lub ochrony, co zostało określone poprzez wykazy wód sporządzone przez Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej, które zgodnie z ustawą Prawo wodne, są powołane do zarządzania wodami na obszarach dorzeczy. Zasady prowadzonego monitoringu wód na obszarze województwa podlaskiego uwzględniają badanie i ocenę jakości wód w sposób odpowiedni do celów jej użytkowania i prowadzonej działalności na obszarze zlewni. Badania obejmują: monitoring wód dla celów ogólnej oceny jakości wody, monitoring stopnia eutrofizacji wód oraz badanie stężeń związków azotu i fosforu w celu określenia odcinków wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych, monitoring jakości wód przeznaczonych do bytowania ryb, skorupiaków i mięczaków w warunkach naturalnych, monitoring wód prowadzony w ujęciach zaopatrujących ludność w wodę do spożycia oraz w obszarach ochronnych zbiorników wód śródlądowych, monitoring jakości wód granicznych. Z wykazów wód sporządzonych przez RZGW w Warszawie wynika, że na terenie woj. podlaskiego: nie występują obszary wrażliwe na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych, wskazano jedno ujęcie powierzchniowe wód płynących, zlokalizowane na rzece Supraśl, której część zlewni stanowi obszar ochronny ujęcia i powinna być monitorowana pod kątem zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia. znajduje się 313 obiektów (rzek, jezior, zbiorników wraz z dopływami) przeznaczonych do bytowania ryb karpiowatych oraz 30 obiektów przeznaczonych do bytowania ryb łososiowatych w warunkach naturalnych oraz umożliwiających migracje ryb. Monitoring wód powierzchniowych województwa podlaskiego prowadzony jest w dwóch podstawowych zakresach: diagnostycznym (obejmujący punkty dawnej sieci krajowej oraz sieć stanowisk pomiarowych granicznych), operacyjnym (utworzonym na bazie punktów monitoringu regionalnego). Badania w sieci diagnostycznej pozwalają na ocenę jakości wód w głównych punktach bilansowych zlewni w pełnym zakresie wymaganych oznaczeń do wykonania oceny. 3

Badania w sieci operacyjnej stanowią uzupełnienie sieci diagnostycznej i pozwalają na ocenę jakości wód (z uwzględnieniem dotychczasowych wyników badań) w stopniu zapewniającym potrzeby oceny i zmian jakości wód na poziomie regionalnym, a w szczególności na wykonanie takiej oceny wód województwa, która może dać podstawę do podejmowania decyzji w zakresie strategii planowania działań inwestycyjnych, w tym także określania priorytetów ich dofinansowania. Wieloletni program badań rzek na terenie województwa podlaskiego zależy od możliwości techniczno-finansowych wykonawstwa badań, dlatego też przy planowaniu uwzględnia się następujące zasady: badania rzek prowadzone są w cyklach: rocznym, trzyletnim, pięcioletnim (częstotliwość zależy od znaczenia gospodarczego i ekologicznego oraz wielkości cieku, a także od wielkości i rodzaju źródeł zanieczyszczeń, znajdujących się w zlewniach), w cyklach rocznych prowadzone są badania rzek będących źródłami zaopatrzenia dużych miast w wodę do picia, zasilające lub przepływające przez obszary chronione (parki narodowe, rezerwaty), przekraczające granicę państwa oraz, w zlewniach których znajdują się znaczne źródła zanieczyszczeń, a także cieki niedostatecznie zabezpieczone przed zanieczyszczeniem (brak lub słabo działające oczyszczalnie, uciążliwe źródła zanieczyszczeń stanowiące duże zagrożenie wystąpienia awaryjnego zanieczyszczenia wód), w cyklach trzyletnich badane są rzeki, w zlewniach których nie występują duże źródła zanieczyszczeń, gospodarka wodno-ściekowa jest w zasadzie unormowana, w cyklach pięcioletnich badane są mniejsze cieki, w tym także na terenach obszarów chronionych, w celu okresowej oceny zmian parametrów jakości wód o charakterze zbliżonym do naturalnego. Metodyka badań, klasyfikacje i oceny jakości wód płynących Ogólna klasyfikacja wód Podstawę oceny stanowi aktualnie dopuszczone do stosowania rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 roku w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. nr 32 poz. 284) do czasu ustanowienia nowego rozporządzenia w tej sprawie. Rozporządzenie wprowadza klasyfikację wód powierzchniowych obejmującą pięć klas jakości, z uwzględnieniem kategorii jakości wody A1, A2 i A3, określonych w przepisach w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia: klasa I wody o bardzo dobrej jakości. Spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A1. Wartości wskaźników jakości wody nie wskazują na żadne oddziaływania antropogeniczne, klasa II wody dobrej jakości. Spełniają w odniesieniu do większości wskaźników jakości wody wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A2. Wartości biologicznych wskaźników jakości wody wykazują niewielki wpływ oddziaływań antropogenicznych, klasa III wody zadowalającej jakości. Spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A2. Wartości biologicznych wskaźników jakości wody wykazują umiarkowany wpływ oddziaływań antropogenicznych, klasa IV wody niezadowalającej jakości. Spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A3. Wartości biologicznych wskaźników jakości wody wykazują (na skutek oddziaływań antropogenicznych) zmiany ilościowe i jakościowe w populacjach biologicznych, klasa V wody złej jakości. Nie spełniają wymagań dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia. Wartości biologicznych wskaźników jakości wody wykazują (na skutek oddziaływań antropogenicznych) zmiany polegające na zaniku występowania znacznej części populacji biologicznych. 4

Podstawę określenia ogólnej klasy jakości wód powierzchniowych, stanowią wartości graniczne wskaźników jakości wody w klasach jakości wód powierzchniowych określone w załączniku nr 1 do ww. rozporządzenia. Zgodnie z cytowanym wyżej rozporządzeniem, określenia jakości wód powierzchniowych dokonuje się na podstawie badań prowadzonych w jednym punkcie pomiarowym. W punkcie pomiarowym dopuszcza się określenie jakości wód powierzchniowych w zakresie spełniania wymagań określonych dla różnych sposobów użytkowania wód. Dla każdego wskaźnika jakości wody zmierzonego z częstotliwością jeden raz na miesiąc wyznacza się wartość stężenia odpowiadającą percentylowi 90, a w przypadku mniejszej częstotliwości badań przyjmuje się najmniej korzystną wartość stężenia. Określenia klasy jakości wód powierzchniowych dokonuje się, porównując wyznaczone wartości stężeń poszczególnych wskaźników jakości wody, z wyłączeniem wskaźników jakości wód występujących w warunkach naturalnych w podwyższonych stężeniach, z wartościami granicznymi określonymi w załączniku nr 1 do rozporządzenia, przyjmując klasę obejmującą 90 % wartości. Przy sporządzaniu oceny posłużono się programem komputerowym JaWo, stosowanym aktualnie przez wszystkie wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska w kraju. Ocena przydatności do bytowania ryb Podstawę oceny stanowi rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz. U. Nr 176, poz. 1455). Woda spełnia wymagania określone w załączniku do rozporządzenia, jeżeli w wyniku pobierania próbek stale w tym samym miejscu w okresie 12 miesięcy, z częstotliwością nie mniejszą niż określona w załączniku do rozporządzenia: w 95 % próbek zostały spełnione wymagania dotyczące tej wody w zakresie wskaźników: wartości ph, pięciodobowego biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT 5 ), amoniaku, azotu amonowego, azotynów, całkowitego chloru pozostałego, cynku ogólnego i miedzi rozpuszczonej; jeżeli próbki do oznaczania powyższych wskaźników były pobierane z częstotliwością mniejszą niż 1 próbka na miesiąc, wymagania muszą być spełnione w każdej próbce, wymagania w zakresie temperatury były spełniane w okresach stanowiących łącznie co najmniej 98 % czasu, w 50 % próbek zostały spełnione wymagania w zakresie rozpuszczonego tlenu, zostało spełnione wymaganie dotyczące średniorocznej wartości zawiesiny ogólnej. Dokonując obliczeń, o których mowa wyżej nie uwzględnia się wyników analiz niespełniających wymagań określonych w załączniku do rozporządzenia, jeżeli naruszenie wymagań nastąpiło na skutek powodzi lub innych klęsk żywiołowych. Dokonując obliczenia średniorocznej wartości zawiesiny ogólnej, dopuszcza się pominięcie wyników analiz z próbek pobranych podczas wyjątkowych warunków pogodowych, takich jak intensywne opady atmosferyczne, intensywne topnienie śniegu oraz susza. W przypadku, gdy badanie wykaże, że wartości wskaźników jakości wody są lepsze niż wartości tych wskaźników określone w załączniku do rozporządzenia, częstotliwość pobierania próbek wody i pomiaru wartości tych wskaźników może zostać zmniejszona. Regularnych badań wody nie przeprowadza się, jeżeli woda jest niezanieczyszczona i nie ma ryzyka pogorszenia jej jakości. W przypadku, gdy badanie wody wykaże, że wartości wskaźników jakości wody są gorsze niż wartości tych wskaźników określone w załączniku do rozporządzenia, należy ustalić, czy jest to wynik błędów w pomiarach, skutek zjawiska naturalnego czy też zanieczyszczenie wody. Ocena przydatności wody do spożycia Podstawę oceny stanowi rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U. Nr 204 poz. 1728). 5

Wymagania, jakim powinny odpowiadać kategorie jakości wody A1-A3, określa załącznik nr 1 do ww. rozporządzenia. Wody spełniają wymagania, jeżeli w wyniku pobierania próbek wody w miejscu jej ujmowania, w regularnych odstępach czasu z częstotliwością nie mniejszą niż określona w załączniku nr 2 do rozporządzenia: 1. w 95 % próbek nie zostały przekroczone właściwe dla danej kategorii jakości wody wartości dopuszczalne wskaźników jakości wody oznaczone gwiazdką (*) w załączniku nr 1 do rozporządzenia, a w 90 % próbek wartości dopuszczalne pozostałych wskaźników jakości wody, 2. w odniesieniu do pozostałych 5 % lub 10 % próbek, w których wartości dopuszczalne wskaźników jakości wody zostały przekroczone: - otrzymane wartości wskaźników, z wyjątkiem temperatury, ph, tlenu rozpuszczonego i wskaźników mikrobiologicznych, nie odbiegają więcej niż o 50 % od wartości dopuszczalnych wskaźników jakości wody, - nie wynika zagrożenie dla zdrowia człowieka, - w kolejnych próbkach wody, pobranych w regularnych odstępach czasu, nie stwierdzono przekroczenia wartości dopuszczalnych wskaźników jakości wody. Przy obliczaniu wartości procentów próbek, o których mowa wyżej nie uwzględnia się przekroczeń wartości granicznych wskaźników, jeżeli są one skutkiem powodzi lub innych klęsk żywiołowych albo wyjątkowych warunków pogodowych, takich jak intensywne opady atmosferyczne, intensywne topnienie śniegu albo wysokie temperatury powietrza. Ocena wrażliwości wód na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych i podatności na eutrofizację Podstawę oceny stanowi rozporządzenie Ministra Środowiska z 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz.U. Nr 241 poz. 2093). Dokument określa m.in. wartości kryterialne zawartości azotanów w wodach (w szczególności w wodzie ujmowanej na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia) oraz wykaz wskaźników i wartości kryterialne do oceny eutrofizacji wód śródlądowych. Za wody wrażliwe na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych uznaje się wody zanieczyszczone oraz wody zagrożone zanieczyszczeniem, jeżeli nie zostaną podjęte działania ograniczające bezpośredni lub pośredni zrzut do tych wód azotanów i innych związków azotowych mogących przekształcić się w azotany, pochodzących z działalności rolniczej. Za wody zanieczyszczone uznaje się: śródlądowe wody powierzchniowe, a w szczególności wody, które pobiera się lub zamierza się pobierać na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia i wody podziemne, w których zawartość azotanów wynosi powyżej 50 mg NO 3 /l; śródlądowe wody powierzchniowe, wody w estuariach oraz morskie wody wewnętrzne i morza terytorialnego, wykazujące eutrofizację, którą skutecznie można zwalczać przez zmniejszenie dawek dostarczanego azotu. Za wody zagrożone zanieczyszczeniem uznaje się: śródlądowe wody powierzchniowe, a w szczególności wody, które pobiera się lub zamierza się pobierać na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia i wody podziemne, w których zawartość azotanów wynosi od 40 do 50 mg NO 3 /l i wykazuje tendencję wzrostową; śródlądowe wody powierzchniowe, wody w estuariach oraz morskie wody wewnętrzne i morza terytorialnego, wykazujące tendencję do eutrofizacji, którą skutecznie można zwalczać przez zmniejszenie dawek dostarczanego azotu. Przy ocenie stopnia i rodzaju zanieczyszczenia wód podziemnych związkami azotu, poza wartością azotanów, uwzględnia się również wartości wskaźników: tlen rozpuszczony, azot amonowy i azot azotynowy. Przy ocenie stopnia eutrofizacji śródlądowych wód powierzchniowych i morskich stosuje się wskaźniki określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia. Za wody podatne na eutrofizację uznaje się 6

wody, w których stężenia średnioroczne fosforu ogólnego przekraczają dopuszczalny poziom fosforu ogólnego (stężenie średnioroczne powyżej 0,25 mg P/dm 3 ), azotu azotanowego (powyżej 2,2 mgn NO3 /dm 3 ), azotu ogólnego (powyżej 5 mg N/dm 3 ) i chlorofilu a (powyżej 25 μg/m 3 ), a także, gdy w wodach stojących przezroczystość spada poniżej 2 m. Innymi wskaźnikami eutrofizacji są: długotrwałe zakwity wody (powodowane często przez sinice, okrzemki i zielenice), masowy rozwój glonów poroślowych, odtlenienie hypolimnionu w jeziorach (wraz z występowaniem siarkowodoru), redukcja różnorodności i obfitości makrofitów, fauny bezkręgowej oraz ryb. 1.2. Ocena jakości wód powierzchniowych płynących W 2006 roku na terenie powiatu suwalskiego ziemskiego badaniami objęto rzeki: Czarną Hańczę (w ramach corocznego monitoringu operacyjnego) w dwóch punktach pomiarowo-badawczych oraz polsko-litewskie rzeki graniczne Szeszupę i Szelmentkę w granicznych punktach pomiarowokontrolnych (coroczny monitoring diagnostyczny). W ramach monitoringu operacyjnego ostatnie badania rzeki Czarnej Hańczy na całej długości wykonane były w 2004 roku, w 5 punktach pomiarowo-kontrolnych. Rospuda-Netta (wraz z dopływem Szczeberka) na odcinku od jeziora Bolesty do ujścia do Biebrzy została zbadana w 2005 roku, w 9 punktach pomiarowo-badawczych, w tym w jednym punkcie na terenie powiatu suwalskiego. CZARNA HAŃCZA Rzeka Czarna Hańcza jest lewobrzeżnym dopływem Niemna II rzędu. Całkowita długość rzeki wynosi 141,7 km, w tym 107,8 km w granicach Polski. Powierzchnia zlewni rzeki na obszarze Polski wynosi 1744 km 2. Źródła rzeki znajdują się w okolicy Rogożajn Wielkich. Rzeka płynie początkowo w kierunku południowym, przepływa przez jeziora: Jegliniszki, Hańczę i Wigry. Od jeziora Wigry płynie w kierunku południowo-wschodnim do granicy polsko-białoruskiej i następnie uchodzi do Niemna na terenie Białorusi. Końcowym odcinkiem rzeki biegnie trasa Kanału Augustowskiego. Malownicze fragmenty zlewni rzeki i jej okolic zostały objęte ochroną w ramach Suwalskiego Parku Krajobrazowego i Wigierskiego Parku Narodowego. Główne dopływy Czarnej Hańczy to: Wiatrołuża, Pawłówka, Wierśnianka, Marycha, Kalna, Kanał Augustowski, Maleszówka, Wołkuszanka. W 2004 roku WIOŚ Białystok przeprowadziła badania Czarnej Hańczy i jej dopływu Wiatrołuży łącznie w dziewięciu punktach pomiarowo-kontrolnych (na odcinkach o łącznej długości 95,4 km), z których sześć zlokalizowanych jest na terenie powiatu suwalskiego, a w 2006 roku w dwóch punktach. Wykaz punktów pomiarowo-kontrolnych i klasyfikacja wód rzeki Czarnej Hańczy i Wiatrołuży na terenie powiatu suwalskiego ziemskiego Lp Nazwa punktu 1. Stara Hańcza przed j.hańcza km biegu rzeki Rodzaj sieci Klasyfikacja ogólna wody Rok badań 135,8 O IV (2004) Wskaźniki kwalifikujące Wartości wskaźnika kwalifikującego min. max. śred. ChZT-Mn 6,9 20,8 18,1 OWO (TOC) 14,8 17,6 17,4 Og. lb. b. coli 6 11000 6353 Przydatność do bytowania ryb Nieprzydatna ze względu na: azotyny, tlen rozpuszczony Uwagi V klasa: ChZT-Cr, barwa Lb. b. coli fek. 4 11000 5190 Barwa 30 60 60 ChZT-Cr 18,4 86,0 80,5 2. wodowskaz Wróbel, za j.hańcza 130,8 O III (2004) ChZT-Mn 4,3 7,8 7,6 Odczyn ph 8,0 8,6 8,0 8,6 Azot Kjeldahla 0,33 1,55 1,09 Przydatna do bytowania ryb karpiowatych IV klasa: ChZT-Cr Zasadowość 72,8 163,5 73,1 Ind. sap. fitopl 1,46 1,94 1,94 Og. lb. b. coli 3 1100 636 Lb. b. coli fek. 3 460 235 ChZT-Cr 7,4 45,9 38,8 7

Lp Nazwa punktu km biegu rzeki Rodzaj sieci Klasyfikacja ogólna wody Rok badań 3. m. Turtul 127,9 O III (2004) Wskaźniki kwalifikujące Wartości wskaźnika kwalifikującego min. max. śred. Barwa 5 20 17 ChZT-Mn 4,8 7,4 7,4 BZT 5 1,6 3,7 3,4 Przydatność do bytowania ryb Przydatna do bytowania ryb karpiowatych Uwagi IV klasa: ChZT-Cr Azot Kjeldahla 0,40 1,40 1,15 Ind sap. fitopl. 1,64 2,05 2,05 Og. lb. b. coli 3 1100 754 Lb. b. coli fek. 3 1100 546 ChZT-Cr 10,9 46,5 39,2 4. wodowskaz Bród Stary 112,0 O III (2006) ChZT-Mn 2,2 9,9 9,47 Azot Kjeldahla 0,45 1,12 1,115 Żelazo 0,01 0,49 0,49 Nieprzydatna ze względu na: azotyny IV klasa: barwa, ChZT-Cr Id. sap. fit. 1,26 1,74 1,74 Lb. b. coli fek. 3 2400 1698 Og. lb. b. coli 43 2400 2400 Barwa 10 30 30 ChZT-Cr 12,7 46,7 44,11 5. wodowskaz Sobolewo 96,5 O III (2006) BZT 5 0,76 3,8 3,53 ChZT-Mn 2,1 8,1 8,05 Azot Kjeldahla 0,55 1,5 1,397 Azotany 3,03 15,74 15,006 Azotyny 0,016 0,325 0,307 Nieprzydatna ze względu na: azotyny, fosfor ogólny IV klasa: barwa, ChZT-Cr, fosforany, lb. b. coli fek. Id. sap. fit. 1,59 1,66 1,66 Og. lb. b. coli 1100 2400 2400 Barwa 10 30 30 ChZT-Cr 14 56,6 47,20 Fosforany 0,054 1,35 0,967 Lb. b. coli fek. 210 2400 2400 6. Wiatrołuża, m. Tartak 0,2 O III (2004) Barwa 0 20 15 ChZT-Mn 5,6 7,9 7,8 Ind. sap. fitopl 1,56 1,70 1,70 Nieprzydatna ze względu na: azotyny IV klasa: ChZT-Cr Og. lb. b. coli 3 1100 754 ChZT-Cr 11,7 49,3 42,2 Punkt w Starej Hańczy Czarna Hańcza przed jeziorem Hańcza w 2004 r. odpowiadała IV klasie czystości ze względu na stan sanitarny (ogólna liczba bakterii coli i liczba bakterii coli typu fekalnego), wartości utlenialności (ChZT-Mn) i ogólnego węgla organicznego. Wysokie wartości chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr) i barwy wody wg skali platynowej sięgały poziomu V klasy czystości. Pozostałe parametry zanieczyszczenia wód mieściły się w granicach I III klas czystości. Podczas poprzednich badań stanu czystości rzeki w tym punkcie w 2000 r. notowano niższe wartości chemicznego zapotrzebowania tlenu. Wg oceny metodą bezpośrednią spośród 12 analizowanych prób połowa z nich charakteryzowała się niezadowalającą jakością wody (IV klasa), a połowa charakteryzowała się złą jakością wód (V klasa) głównie ze względu na intensywną barwę wody oraz wysokie wartości chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr) i utlenialności (ChZT-Mn). 8

Mimo niekorzystnych wyników badań wydaje się, że stan czystości wody w tym punkcie wynika raczej z przyczyn naturalnych, o czym świadczą podwyższone wartości żelaza i manganu oraz obniżone stężenia tlenu rozpuszczonego wskazujące na możliwość zasilania rzeki przez wody podziemne (źródła). Czarna Hańcza w tym punkcie w 2004 roku nie nadawała się do bytowania ryb w warunkach naturalnych ze względu na ponadnormatywne stężenia azotynów oraz niską zawartość tlenu rozpuszczonego. Wodowskaz Wróbel Stan czystości Czarnej Hańczy poniżej jeziora Hańcza w 2004 r. odpowiadał III klasie czystości ze względu na stan sanitarny (ogólna liczba bakterii coli i liczba bakterii coli typu fekalnego), wartości utlenialności (ChZT-Mn), odczynu wody i zasadowości ogólnej oraz stężenia azotu Kjeldahla. Również wartość indeksu saprobowego fitoplanktonu sięgała poziomu III klasy czystości. Wysokie wartości chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr) odpowiadały IV klasie czystości. Pozostałe parametry zanieczyszczenia wód mieściły się w granicach I II klas czystości. Podczas poprzednich badań stanu czystości rzeki w tym punkcie w 2000 r. notowano niższe wartości chemicznego zapotrzebowania tlenu i utlenialności oraz niższe stężenia azotu Kjeldahla. Wg oceny metodą bezpośrednią spośród 12 analizowanych prób 1 z nich charakteryzowała się dobrą jakością wody (II klasa), 7 prób (58 %) zadowalającą jakością wody (III klasa), a 4 próby (33 %) niezadowalającą jakością wody (IV klasa), przy czym głównym wskaźnikiem kwalifikującym było chemiczne zapotrzebowanie tlenu (ChZT-Cr). Czarna Hańcza w tym punkcie w 2004 roku nadawała się do bytowania ryb karpiowatych w warunkach naturalnych, przy czym wskaźnikiem ograniczającym bytowanie ryb łososiowych jest stężenie azotynów. Punkt w Turtulu Stan czystości Czarnej Hańczy poniżej zalewu w Turtulu w 2004 r. odpowiadał III klasie czystości ze względu na stan sanitarny (ogólna liczba bakterii coli i liczba bakterii coli typu fekalnego), wartości utlenialności (ChZT-Mn), biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT 5 ) i barwy wody oraz stężenia azotu Kjeldahla. Również wartość indeksu saprobowego fitoplanktonu sięgała poziomu III klasy czystości. Wysokie wartości chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr) odpowiadały IV klasie czystości. Pozostałe parametry zanieczyszczenia wód mieściły się w granicach I II klas czystości. Wg oceny metodą bezpośrednią spośród 12 analizowanych prób 10 z nich (83 %) charakteryzowała się zadowalającą jakością wody (III klasa), a 2 próby (17 %) niezadowalającą jakością wody (IV klasa), przy czym głównymi wskaźnikami kwalifikującymi były chemiczne zapotrzebowanie tlenu (ChZT-Cr) i utlenialność (ChZT-Mn). Czarna Hańcza w tym punkcie w 2004 roku nadawała się do bytowania ryb karpiowatych w warunkach naturalnych, przy czym wskaźnikiem ograniczającym jest stężenie azotynów i wartość biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT 5 ). Wodowskaz Bród Stary Czarna Hańcza poniżej ujścia ścieków z Jeleniewa w 2006 r. odpowiadała III klasie czystości ze względu na wartości utlenialności (ChZT-Mn), stężenia azotu Kjeldahla i żelaza ogólnego oraz stan sanitarny (ogólna liczba bakterii coli i liczba bakterii coli typu fekalnego) i wartości indeksu saprobowego fitoplanktonu. Wysokie wartości barwy wody wyrażonej w skali platynowej i chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr) odpowiadały IV klasie czystości. Pozostałe parametry zanieczyszczenia wód mieściły się w granicach I II klasy czystości. Wg oceny metodą bezpośrednią spośród 12 analizowanych prób 2 z nich (17 %) charakteryzowały się dobrą jakością wody (II klasa), 6 prób (50 %) zadowalającą jakością wody (III klasa), a 4 próby (33 %) niezadowalającą jakością wody (IV klasa). Czarna Hańcza w tym punkcie w 2006 roku nie nadawała się do bytowania ryb w warunkach naturalnych, przy czym wskaźnikiem ograniczającym jest ponadnormatywne stężenie azotynów. Ocena podatności wód na eutrofizację nie wykazała przekroczeń wartości granicznych wskaźników kryterialnych. 9

Podczas badań stanu czystości rzeki w tym punkcie w poprzednich latach notowano wyższe wartości biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT 5 ), ogólnego węgla organicznego, niższe wartości chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr i ChZT-Mn), azotu Kjeldahla oraz barwy. Punkt w Sobolewie W punkcie poniżej ujścia ścieków z oczyszczalni miejskiej w Suwałkach wody Czarnej Hańczy przed wpływem do jeziora Wigry w 2006 roku odpowiadały III klasie czystości ze względu na wartości biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT 5 ), utlenialności (ChZT-Mn), stężenia azotu Kjeldahla, azotanów i azotynów oraz ogólną liczbę bakterii coli i wartości indeksu saprobowego fitoplanktonu. Wysoka wartość barwy wody wyrażonej w skali platynowej, chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr) fosforanów i liczby bakterii coli typu fekalnego odpowiadały IV klasie czystości. Pozostałe parametry zanieczyszczenia wód mieściły się w granicach I II klasy czystości. Podczas badań stanu czystości rzeki w tym punkcie w poprzednich latach notowano generalnie niższe wartości chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr) oraz wyższe stężenia fosforanów, choć wahania w poszczególnych latach wskazują na duży wpływ jakości pracy oczyszczalni miejskiej na jakość Czarnej Hańczy. Ogólnie w stosunku do lat poprzednich stan czystości rzeki w tym punkcie pod względem wskaźników fizyko-chemicznych ulega systematycznej poprawie. We wcześniejszych latach nastąpiło znaczne obniżenie zawartości związków biogennych w ściekach pochodzących ze zmodernizowanej i rozbudowanej oczyszczalni ścieków w Suwałkach, a szczególnie zdecydowanie obniżyła się zawartość związków fosforu (głównego pierwiastka eutroficznego) po uruchomieniu III stopnia oczyszczania. Wg oceny metodą bezpośrednią spośród 12 analizowanych prób 4 z nich (33 %) charakteryzowały się zadowalającą jakością wody (III klasa), 7 prób (58 %) niezadowalającą jakością wody (IV klasa), a 1 próba (8 %) złą jakością wody (V klasa). Czarna Hańcza w tym punkcie w 2006 roku nie nadawała się do bytowania ryb w warunkach naturalnych, przy czym wskaźnikami ograniczającymi są ponadnormatywne stężenie azotynów i fosforu ogólnego. Ocena podatności wód na eutrofizację nie wykazała przekroczeń wartości granicznych wskaźników kryterialnych. Wiatrołuża punkt w Tartaku Stan czystości Wiatrołuży (Piertanki) przed jej ujściem do jeziora Wigry w 2004 r. odpowiadał III klasie czystości ze względu na ogólną liczbę bakterii coli opisującą stan sanitarny, wartości utlenialności (ChZT-Mn), barwy wody i indeksu saprobowego fitoplanktonu. Wysokie wartości chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr) odpowiadały IV klasie czystości. Pozostałe parametry zanieczyszczenia wód mieściły się w granicach I II klas czystości. Podczas poprzednich badań stan czystości rzeki w tym punkcie w 2000 r. notowano niższe wartości chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr) oraz wyższe wartości biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT 5 ) i stężenia azotu Kjeldahla. Wg oceny metodą bezpośrednią spośród 12 analizowanych prób 10 z nich (83 %) charakteryzowała się zadowalającą jakością wody (III klasa), a 2 próby (17 %) niezadowalającą jakością wody (IV klasa), przy czym głównym wskaźnikiem kwalifikującym było chemiczne zapotrzebowanie tlenu (ChZT-Cr) i utlenialność (ChZT-Mn). Wiatrołuża w tym punkcie w 2004 roku nie nadawała się do bytowania ryb w warunkach naturalnych, ze względu na ponadnormatywne stężenie azotynów. Źródła zanieczyszczeń Głównym źródłem punktowym zanieczyszczeń wód Czarnej Hańczy jest miasto Suwałki. Od 1992 roku prawie wszystkie ścieki z miasta kierowane są do oczyszczalni miejskiej, zaś od 1997 roku oczyszczalnia pracuje w układzie technologicznym zapewniającym tzw. III stopień oczyszczania ścieków (usuwanie związków biogennych), co wpłynęło na znaczne obniżenie ilości związków fosforu w odprowadzanych ściekach. 10

Wnioski: 1. Czarna Hańcza w latach 2004-2006 została zaklasyfikowana do wód III klasy, określonych jako wody o zadowalającej jakości w 4 punktach pomiarowo-kontrolnych, charakteryzujących odcinek od jeziora Hańcza do jeziora Wigry. 2. Odcinek źródłowy Czarnej Hańczy od jeziora Jegliniszki do jeziora Hańcza, kontrolowany w jednym punkcie pomiarowo-kontrolnym w 2004 roku, został zaliczony do wód IV klasy o niezadowalającej jakości. 3. Na stan czystości Czarnej Hańczy w górnej części badanego odcinka mają wpływ rozproszone i przestrzenne źródła zanieczyszczeń spływy z pól uprawnych, spływy zanieczyszczonych wód z zagród rolniczych itd. 4. Czarna Hańcza ulega wyraźnemu wpływowi ścieków z oczyszczalni miejskiej w Suwałkach, jednak modernizacja oczyszczalni zaowocowała znacznym obniżeniem zawartości związków fosforu i azotu w odprowadzanych do Czarnej Hańczy ściekach. 5. Przy stosowanej obecnie metodzie oceny jakości wód głównymi parametrami decydującymi o klasyfikacji rzeki w poszczególnych punktach pomiarowo-kontrolnych były wskaźniki charakteryzujące zawartość materii organicznej (chemiczne zapotrzebowanie tlenu (ChZT-Cr), utlenialność (ChZT-Mn), ogólny węgiel organiczny OWO oraz barwa, a także stan sanitarny. 6. Wody Czarnej Hańczy w 2006 roku nie spełniały wymagań, jakie powinny spełniać wody śródlądowe będące środowiskiem dla życia ryb w warunkach naturalnych. Decydowały o tym głównie stężenia azotynów i fosforu ogólnego. 7. Niskie stężenia średnioroczne w 2006 roku wybranych związków biogennych (azotu i fosforu) nie wykazują podatności Czarnej Hańczy na eutrofizację. ROSPUDA-NETTA Rzeka Netta, zwana w górnym odcinku Rospudą, o długości 102,5 km i powierzchni zlewni 1336,1 km 2 jest prawostronnym dopływem Biebrzy. Za początek Rospudy przyjęto ciek wypływający z jeziora Młynówek znajdującego się około 10 km na północny zachód od Filipowa. Rzeka płynie dość wąską doliną w kierunku południowym i południowo-wschodnim mijając szereg jezior o stromych i wysokich brzegach (Czarne, Rospuda Filipowska, Kamienne, Długie Filipowskie, Garbaś, Głębokie, Sumowo, Okrągłe Bakałarzewskie, Bolesty) i uchodzi do jeziora Rospuda Augustowska połączonego z jeziorem Necko. Z jeziora Necko wspólnym szlakiem z Kanałem Augustowskim, a później jako Kanał Bystry płynie do jeziora Sajno. Z jeziora Sajno, już jako Netta, płynie w kierunku południowym zasilając w wodę położony obok Kanał Augustowski, łącząc się z nim ostatecznie w okolicy wsi Sosnowo i uchodzi przez jaz piętrzący do Biebrzy obok śluzy w Dębowie. Zlewnia ukształtowana przez zlodowacenie bałtyckie w większości zbudowana jest z glin zwałowych oraz piasków i żwirów sandrowych. Górny odcinek Rospudy przebiega przez pagórkowate tereny Pojezierza Zachodniosuwalskiego, dolny odcinek Rospudy i początek Netty znajduje się na Równinie Augustowskiej, zaś dolny odcinek Netty przebiega przez podmokłe obszary Kotliny Biebrzańskiej. Główne dopływy Rospudy na terenie powiatu suwalskiego ziemskiego to: Zuśnianka, Jaworek, Garbas, Czerwonka, Kanał Rynie oraz Szczeberka, która uchodzi do Rospudy na terenie powiatu augustowskiego. Rzeka Rospuda na obszarze powiatu suwalskiego stanowi atrakcyjny szlak turystyki wodnej i jest odbiornikiem ścieków przemysłowych i komunalnych z Filipowa, Bakałarzewa i Raczek. Badania monitoringowe rzeki na odcinku od jeziora Bolesty do ujścia do Biebrzy prowadzone są w cyklu kilkuletnim. W 2005 roku przeprowadzono badania w 8 punktach pomiarowo-kontrolnych na odcinku od jeziora Bolesty do ujścia do Biebrzy oraz dopływu Szczeberki w jednym punkcie, w tym na terenie powiatu suwalskiego ziemskiego badania przeprowadzono w dwóch punktach pomiarowokontrolnych: wodowskaz Raczki i Chodorki (poniżej Dowspudy). Na omawianym odcinku rzeka była badana w 1997 r., a na całej długości (od jeziora Kamiennego) rzeka była badana w 1989 roku. Oceny stanu czystości rzeki dokonano w oparciu o metodę statystyczną obliczając percentyl 90 dla wskaźników kontrolowanych raz w miesiącu i przyjmując wartość najgorszą dla wskaźników 11

kontrolowanych z mniejszą częstotliwością. O stanie czystości decydowała klasa czystości obejmująca 90 % ocenianych wskaźników z odrzuceniem 10 % najgorszych klas. Wykaz punktów pomiarowo-kontrolnych i klasyfikacja wód rzeki Rospudy na terenie powiatu suwalskiego ziemskiego Lp Nazwa punktu 1. wodowskaz Raczki km biegu rzeki Rodzaj sieci Klasyfikacja ogólna Rok badań 62,9 O III (2005) Wskaźniki kwalifikujące Wartości wskaźnika kwalifikującego min. max. śred. BZT 5 1,7 3,5 3,5 Azot Kjeldahla 0,57 1,37 1,36 Ind. sap. fitopl. 1,67 2,23 2,23 Przydatność do bytowania ryb Nieprzydatna ze względu na: azotyny Uwagi IV klasa: barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr Og. lb. b. coli 3 1100 754 Lb. b. coli fek. 3 460 235 Barwa 5 30 25 ChZT-Mn 6,0 13,0 12,8 ChZT-Cr 12,2 40,4 36,1 2. Chodorki, poniżej ujścia ścieków z Dowspudy 58,0 O III (2005) BZT 5 1,0 3,7 3,2 ChZT-Mn 6,3 13,2 11,6 Azot Kjeldahla 0,54 1,19 1,08 Ind. sap. fitopl 1,67 2,05 2,05 Nieprzydatna ze względu na: azotyny IV klasa: barwa, ChZT-Cr Og. lb. b. coli 43 1100 636 Lb. b. coli fek. 15 2400 1698 Barwa 10 30 25 ChZT-Cr 21,5 40,6 39,8 Wodowskaz Raczki Rospuda w tym punkcie w 2005 r. odpowiadała III klasie czystości ze względu na wartości biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT 5 ), stężenia azotu Kjeldahla oraz stan sanitarny (ogólna liczba bakterii coli i liczba bakterii coli typu fekalnego) i wartości indeksu saprobowego fitoplanktonu. Wysokie wartości barwy wody wyrażonej w skali platynowej oraz utlenialności (ChZT-Mn) i chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr) odpowiadały IV klasie czystości. Pozostałe parametry zanieczyszczenia wód mieściły się w granicach I II klas czystości. Podczas badań stanu czystości rzeki w tym punkcie w 1997 r. notowano nieznacznie niższe wartości utlenialności (ChZT-Mn) i chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr), wartości pozostałych wskaźników były zbliżone. Wg oceny metodą bezpośrednią spośród 12 analizowanych prób 8 z nich (67 %) charakteryzowały się zadowalającą jakością wody (III klasa), a 4 próby (33 %) niezadowalającą jakością wody (IV klasa), przy czym głównym wskaźnikiem kwalifikującym było chemiczne zapotrzebowanie tlenu (ChZT-Cr) i utlenialność (ChZT-Mn) przy mniejszym udziale barwy wody, stanu sanitarnego i indeksu saprobowego fitoplanktonu. Rospuda w tym punkcie nie nadaje się do bytowania ryb w warunkach naturalnych, przy czym wskaźnikiem ograniczającym jest ponadnormatywne stężenie azotynów. Punkt w Chodorkach Rospuda poniżej ujścia ścieków z Raczek w 2005 r. odpowiadała III klasie czystości ze względu na wartości biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT 5 ), utlenialności (ChZT-Mn), stężenia azotu Kjeldahla oraz stan sanitarny (ogólna liczba bakterii coli i liczba bakterii coli typu fekalnego) i wartości indeksu saprobowego fitoplanktonu. Wysokie wartości barwy wody wyrażonej w skali platynowej oraz chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr) odpowiadały IV klasie czystości. Pozostałe parametry zanieczyszczenia wód mieściły się w granicach I II klas czystości. 12

Podczas badań stanu czystości rzeki w tym punkcie w 1997 r. notowano niższe wartości utlenialności (ChZT-Mn), chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr), azotanów i azotynów oraz wyższe wartości biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT 5 ), fosforu ogólnego i fosforanów. Wg oceny metodą bezpośrednią spośród 12 analizowanych prób 8 z nich (67 %) charakteryzowały się zadowalającą jakością wody (III klasa), a 4 próby (33 %) niezadowalającą jakością wody (IV klasa), przy czym głównym wskaźnikiem kwalifikującym było było chemiczne zapotrzebowanie tlenu (ChZT-Cr) i utlenialność (ChZT-Mn) przy mniejszym udziale barwy wody, stanu sanitarnego i indeksu saprobowego fitoplanktonu. Rospuda w tym punkcie nie nadaje się do bytowania ryb w warunkach naturalnych, przy czym wskaźnikiem ograniczającym jest ponadnormatywne stężenie azotynów. Źródła zanieczyszczeń Głównymi punktowymi źródłami zanieczyszczeń wód Rospudy na omawianym odcinku są oczyszczalnie w Dowspudzie (UG Raczki), Bakałarzewie i Filipowie. Wnioski: 1. Rospuda-Netta w 2005 r. została zaklasyfikowana do wód III klasy określonych jako wody o zadowalającej jakości. 2. Na stan czystości górnego odcinka Rospudy mają wpływ rozproszone i przestrzenne źródła zanieczyszczeń spływy z pól uprawnych, spływy zanieczyszczonych wód z zagród rolniczych, etc. 3. Przy stosowanej obecnie metodzie oceny jakości wód głównymi parametrami decydującymi o klasyfikacji rzeki w poszczególnych punktach pomiarowo-kontrolnych były wskaźniki charakteryzujące zawartość materii organicznej, przede wszystkim chemiczne zapotrzebowanie tlenu (ChZT-Cr), utlenialność (ChZT-Mn), ogólny węgiel organiczny (OWO) oraz barwa i stan sanitarny. SZESZUPA Rzeka Szeszupa jest lewostronnym dopływem Niemna o długości 297,6 km, z tego 24 km górnego odcinka rzeki znajduje się na terenie Polski. Źródła rzeki znajdują się na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego w pobliżu zalewu na Czarnej Hańczy w Turtulu (około 500 m od doliny Czarnej Hańczy). Rzeka płynie umiarkowanym, przeplatanym bystrzami nurtem na dnie rozległej, szerokiej doliny (Zagłębienie Szeszupy) zbierając po drodze niewielkie strumienie odprowadzające wodę z licznych jezior i torfowisk. Mija łańcuch płytkich jezior (Gulbin, Okrągłe, Krejwelek, Przechodnie, Postawelek, Pobondzie) i po kilku kilometrach wpływa na obszar Republiki Litwy. Główne dopływy Szeszupy na terenie Polski to: Potopka i Wigra oraz Szelmentka. Zlewnia Szeszupy i jej dopływu Szelmentki w granicach Polski o powierzchni 300,4 km 2, położona na Pojezierzu Wschodniosuwalskim obejmuje silnie pofałdowany obszar wysokich wzgórz z kulminacjami do prawie 300 m n.p.m., pokryty licznymi, niewielkimi zagłębieniami (Garb Wiżajn) oraz głębokich dolin i rynien, często wypełnionych jeziorami, ograniczonymi wysokimi i stromymi skarpami wysoczyzn lodowcowych. Rzeka jest odbiornikiem ścieków komunalnych z Rutki-Tartak. Badania rzeki prowadzone są w cyklu kilkuletnim, a w punkcie granicznym corocznie w ramach monitoringu wód granicznych we współpracy z litewskimi służbami ochrony środowiska. W 2004 roku w ramach monitoringu operacyjnego przeprowadzono badania w pięciu punktach pomiarowo-kontrolnych łącznie na odcinkach o długości około 13,5 km od Jeziora Okrągłego do granicy państwa razem z ujściowym odcinkiem dopływu Potopka., a w 2006 r. w ramach corocznego monitoringu diagnostycznego w granicznym punkcie pomiarowo-kontrolnym. Oceny stanu czystości rzeki dokonano w oparciu o metodę statystyczną obliczając percentyl 90 dla wskaźników kontrolowanych raz w miesiącu i przyjmując wartość najgorszą dla wskaźników kontrolowanych z mniejszą częstotliwością. O stanie czystości decydowała klasa obejmująca 90 % ocenianych wskaźników z odrzuceniem 10 % najgorszych klas. 13

Wykaz punktów pomiarowo-kontrolnych i klasyfikacja wód rzeki Szeszupy i Potopki na terenie powiatu suwalskiego ziemskiego Lp Nazwa punktu 1. wodowskaz Kleszczówek km biegu rzeki Rodzaj sieci Klasyfikacja ogólna Rok badań 288,2 O III (2004) 2. Postawelek 282,0 O III 3. Pobondzie, poniżej jez. Pobondzie 4. Potopka, przed ujściem do Szeszupy 5. Folusz, poniżej Rutki- Tartak 6. wodowskaz Poszeszupie (2004) 281,0 O III (2004) 0,4 O III (2004) 278,0 O III (2004) 275,2 D III (2006) Wskaźniki kwalifikujące Wartości wskaźnika kwalifikującego min. max. śred. Barwa 5 20 17 BZT5 1,1 3,7 3,3 ChZT-Mn 5,7 8,4 8,2 Azot Kjeldahla 0,60 1,20 1,06 Og. lb. b. coli 21 1100 754 Ind. sap. fitopl. 30 60 60 ChZT-Cr 18,4 86,0 80,5 Barwa 5 20 20 Tlen rozp. 5,8 11,3 5,9 ChZT-Mn 5,9 9,4 9,0 Azot Kjeldahla 0,39 1,26 1,23 Ind. sap. fitopl 1,57 2,44 2,44 Og. lb. b. coli 12 1100 754 Lb. b. coli fek. 4 460 293 ChZT-Cr 19,3 36,5 36,3 Barwa 5 20 20 ChZT-Mn 5,6 8,2 8,2 BZT 5 1,0 5,8 4,3 Azot Kjeldahla 0,41 1,59 1,46 Og. lb. b. coli 13 2400 1698 Lb. b. coli fek. 1 1100 636 ChZT-Cr 16,8 33,3 32,7 Ind. sap. fitopl. 1,51 2,59 2,59 ChZT-Mn 4,4 10,6 10,0 ChZT-Cr 12,9 27,4 26,6 Azot Kjeldahla 0,53 1,39 1,25 Ind. sap. fitopl 1,59 2,16 2,16 Og. lb. b. coli 43 11000 6356 Lb. b. coli fek. 3 11000 5190 Barwa 5 25 25 Barwa 5 20 20 ChZT-Mn 4,6 9,4 9,0 ChZT-Cr 11,9 26,9 26,3 Azot Kjeldahla 0,40 1,60 1,36 Ind. sap. fitopl 1,77 2,31 2,31 Og. lb. b. coli 43 4600 4600 Lb. b. coli fek. 4 1100 1100 BZT 5 0,48 4,1 3,94 ChZT-Mn 4 9,5 9,28 Azot Kjeldahla 0,57 1,72 1,455 Mangan 0,009 0,191 0,149 Id. sap. fit. 1,64 1,88 1,88 Lb. b. coli fek. 3 460 460 Og. lb. b. coli 23 2400 2400 Barwa 5 30 25 ChZT-Cr 12,2 51,1 43,05 Przydatność do bytowania ryb Nieprzydatna ze względu na: azotyny Nieprzydatna ze względu na: azotyny Przydatna do bytowania ryb karpiowatych Nieprzydatna ze względu na: azotyny Nieprzydatna ze względu na: azotyny Nieprzydatna ze względu na: azotyny Uwagi IV klasa: ChZT-Cr, Ind. sap. fitopl. IV klasa: ChZT-Cr IV klasa: ChZT-Cr, Ind. sap. fitopl. IV klasa: barwa, Og.lb.b. coli, Lb.b. coli fek. IV klasa: Barwa, ChZT-Cr Wodowskaz Kleszczówek Stan czystości Szeszupy poniżej Jeziora Okrągłego w 2004 r. odpowiadał III klasie czystości ze względu na ogólną liczbę bakterii coli opisującą stan sanitarny, wartości utlenialności (ChZT-Mn), biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT 5 ) i barwy wody oraz stężenia azotu Kjeldahla. Wysokie 14

wartości chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr) i indeksu saprobowego fitoplanktonu odpowiadały IV klasie czystości. Pozostałe parametry zanieczyszczenia wód mieściły się w granicach I II klas czystości. Podczas poprzednich badań stanu czystości rzeki w tym punkcie w 1999 r. notowano niższe wartości chemicznego zapotrzebowania tlenu oraz wyższe stężenia azotanów. Wg oceny metodą bezpośrednią spośród 12 analizowanych prób 9 z nich (75 %) charakteryzowało się zadowalającą jakością wody (III klasa), a 3 próby (25 %) niezadowalającą jakością wody (IV klasa), przy czym głównym wskaźnikiem kwalifikującym było chemiczne zapotrzebowanie tlenu (ChZT-Cr) i utlenialność. Szeszupa w tym punkcie w 2004 r. nie nadawała się do bytowania ryb w warunkach naturalnych, przy czym wskaźnikiem ograniczającym było ponadnormatywne stężenie azotynów. Punkt w Postawelku Stan czystości Szeszupy przed jeziorem Pobondzie w 2004 r. odpowiadał III klasie czystości ze względu na stan sanitarny (ogólna liczba bakterii coli i liczba bakterii coli typu fekalnego), wartości utlenialności (ChZT-Mn), barwy wody i indeksu saprobowego fitoplanktonu oraz stężenia azotu Kjeldahla. Również niska zawartość tlenu rozpuszczonego odpowiadała III klasie czystości. Wysokie wartości chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr) sięgały IV klasy czystości. Pozostałe parametry czystości wód mieściły się w granicach I II klas czystości. Podczas poprzednich badań stanu czystości rzeki w tym punkcie w 1999 r. notowano niższe wartości chemicznego zapotrzebowania tlenu i utlenialności oraz wyższe stężenia azotanów, azotu Kjeldahla i chlorofilu a. Lepsze było także natlenienie wody. Wg oceny metodą bezpośrednią spośród 12 analizowanych prób 8 z nich (67 %) charakteryzowała się zadowalającą jakością wody (III klasa), a 4 próby (33 %) niezadowalającą jakością wody (IV klasa), przy czym głównym wskaźnikiem kwalifikującym było chemiczne zapotrzebowanie tlenu (ChZT-Cr) i utlenialność. Szeszupa w tym punkcie w 2004 r. nie nadawała się do bytowania ryb w warunkach naturalnych, przy czym wskaźnikiem ograniczającym było ponadnormatywne stężenie azotynów. Punkt w Pobondziu Stan czystości Szeszupy poniżej jeziora Pobondzie w 2004 r. odpowiadał III klasie czystości ze względu na stan sanitarny (ogólna liczba bakterii coli i liczba bakterii coli typu fekalnego), wartości utlenialności (ChZT-Mn), biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT 5 ) i barwy wody oraz stężenia azotu Kjeldahla. Wysokie wartości chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr) i indeksu saprobowego fitoplanktonu odpowiadały IV klasie czystości. Pozostałe parametry czystości wód mieściły się w granicach I II klas czystości. Podczas poprzednich badań stanu czystości rzeki w tym punkcie w 1999 r. notowano niższe wartości biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT 5 ), utlenialności i azotu Kjeldahla oraz wyższe stężenia azotanów, fosforanów i chlorofilu a. Lepsze było również natlenienie wody. Wg oceny metodą bezpośrednią spośród 12 analizowanych prób 9 z nich (75 %) charakteryzowała się zadowalającą jakością wody (III klasa), a 3 próby (25 %) niezadowalającą jakością wody (IV klasa), przy czym głównymi wskaźnikami kwalifikującymi były chemiczne zapotrzebowanie tlenu (ChZT-Cr) i utlenialność oraz barwa wody wg skali platynowej. Szeszupa w tym punkcie w 2004 r. nadawała się do bytowania ryb karpiowatych w warunkach naturalnych, przy czym wskaźnikami ograniczającymi bytowanie ryb łososiowatych były podwyższone stężenia azotynów i wartości biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT 5 ) oraz obniżona zawartość tlenu rozpuszczonego. Potopka w Rutce-Tartak Stan czystości Potopki przed ujściem do Szeszupy w 2004 r. odpowiadał III klasie czystości ze względu na wartości chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr), utlenialności (ChZT-Mn) i indeksu saprobowego fitoplanktonu oraz stężenia azotu Kjeldahla. Wysokie wartości barwy wody oraz stan sanitarny (ogólna liczba bakterii coli i liczba bakterii coli typu fekalnego) sięgały IV klasy czystości. Pozostałe parametry czystości wód mieściły się w granicach I II klasy czystości. 15

Podczas poprzednich badań stanu czystości rzeki w tym punkcie w 1999 r. notowano niższe stężenia azotanów, azotynów i chlorofilu a oraz zdecydowanie wyższe wartości chemicznego zapotrzebowania tlenu, utlenialności, stężenia azotu Kjeldahla i fosforanów. Wg oceny metodą bezpośrednią spośród 12 analizowanych prób 9 z nich (75 %) charakteryzowała się zadowalającą jakością wody (III klasa), a 3 próby (25 %) niezadowalającą jakością wody (IV klasa), przy czym głównym wskaźnikiem kwalifikującym była barwa wody wg skali platynowej przy dużym udziale chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr) i utlenialności. Potopka w tym punkcie w 2004 r. nie nadawała się do bytowania ryb w warunkach naturalnych, przy czym wskaźnikiem ograniczającym było ponadnormatywne stężenie azotynów. Punkt w Foluszu Stan czystości Szeszupy poniżej Rutki-Tartak w 2004 r. odpowiadał III klasie czystości ze względu na stan sanitarny (ogólna liczba bakterii coli i liczba bakterii coli typu fekalnego), wartości chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr), utlenialności (ChZT-Mn), barwy wody i indeksu saprobowego fitoplanktonu oraz stężenia azotu Kjeldahla. Pozostałe parametry czystości wód mieściły się w granicach I II klasy czystości. Podczas poprzednich badań stanu czystości rzeki w tym punkcie w 1999 r. notowano wyższe wartości chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr), biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT 5 ), azotanów i azotu Kjeldahla oraz niższe stężenia azotynów i wartości utlenialności (ChZT- Mn). Wg oceny metodą bezpośrednią wszystkie analizowane próby (100 %) charakteryzowały się zadowalającą jakością wody (III klasa), przy czym głównymi wskaźnikami kwalifikującymi były chemiczne zapotrzebowanie tlenu (ChZT-Cr) i utlenialność przy dużym udziale barwy wody i stężenia azotu Kjeldahla. Szeszupa w tym punkcie w 2004 r. nie nadawała się do bytowania ryb w warunkach naturalnych, przy czym wskaźnikiem ograniczającym było ponadnormatywne stężenie azotynów. Wodowskaz Poszeszupie (monitoring wód granicznych) Stan czystości Szeszupy w punkcie granicznym w 2006 r. odpowiadał III klasie czystości ze względu na wartości biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT 5 ), utlenialności (ChZT-Mn), stężenia azotu Kjeldahla i manganu oraz stan sanitarny (ogólna liczba bakterii coli i liczba bakterii coli typu fekalnego) i wartości indeksu saprobowego fitoplanktonu. Wysokie wartości barwy wody wyrażonej w skali platynowej i chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr) odpowiadały IV klasie czystości. Pozostałe parametry zanieczyszczenia wód mieściły się w granicach I II klasy czystości. Podczas badań stanu czystości rzeki w tym punkcie w 2005 r. notowano niższe wartości chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr) i stężenia związków azotu, związków fosforu, zawiesiny i siarczanów oraz wyższe stężenia ogólnego węgla organicznego, azotu Kjeldahla, miedzi, żelaza i chlorofilu a. Wg oceny metodą bezpośrednią spośród 12 analizowanych prób 1 z nich (8 %) charakteryzowała się dobrą jakością wody (II klasa), 7 prób (58 %) zadowalającą jakością wody (III klasa), a 4 próby (33 %) niezadowalającą jakością wody (IV klasa). Szeszupa w tym punkcie w 2006 r. nie nadawała się do bytowania ryb w warunkach naturalnych, przy czym wskaźnikiem ograniczającym było ponadnormatywne stężenie azotynów. Ocena podatności wód na eutrofizację nie wykazała przekroczeń wartości granicznych wskaźników kryterialnych. Źródła zanieczyszczeń W zlewni Szeszupy znajdują się dwa zarejestrowane zrzuty zanieczyszczeń: z gminnej oczyszczalni ścieków w Rutce-Tartak oraz oczyszczalni ścieków przejścia granicznego Budzisko- Kalvarija. Ponadto duży wpływ wywierają na rzekę ścieki deszczowe oraz spływy powierzchniowe z terenów uprawnych. 16