OCENA TRANSFERU WIEDZY I POWIĄZAŃ SFERY B+R ORAZ

OCENA TRANSFERU WIEDZY I POWIĄZAŃ SFERY B+R ORAZ INSTYTUCJI OTOCZENIA BIZNESU Z PRZEDSIĘBIORSTWAMI W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM W 2012 ROKU RAPORT Z BADANIA EWALUACYJNEGO ON-GOING REALIZACJI REGIONALNEJ STRATEGII INNOWACJI WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO 2008-2013 LISTOPAD 2012

Opracowanie wykonano na zlecenie Departamentu Rozwoju Gospodarczego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego w ramach realizacji projektu systemowego pn. Regionalny System Innowacji Województwa Małopolskiego. Projekt pilotażowy, współfinansowanego przez Unię Europejską. Autorzy: Michał Nadolny Izabela Krok-Baściuk Agnieszka Puzio-Literska Zespół ewaluacyjny stanowili: Michał Nadolny Izabela Krok-Baściuk Agnieszka Puzio-Literska Anna Ignatowicz Radomir Dyjak Mirosław Baściuk Ze strony UM WM: Agnieszka Bachórz Tomasz Kwiatkowski Cytowanie, kopiowanie i rozpowszechnianie może być dokonane za podaniem źródła. Niniejszy dokument nie wyraża oficjalnego stanowiska Komisji Europejskiej. Autorzy opracowania nie ponoszą odpowiedzialności za skutki działań podjętych w oparciu o zawartość niniejszego dokumentu. Wersja elektroniczna raportu dostępna na stronie www.imalopolska.eu 2

SPIS TREŚCI WYKAZ SKRÓTÓW... 6 1. WPROWADZENIE... 7 1.1. WSTĘP... 7 1.2. STRESZCZENIE... 9 1.3. INTRODUCTION... 13 1.4. SUMMARY... 14 2. UWAGI METODOLOGICZNE... 19 3. ANALIZA INNOWACYJNOŚCI... 22 3.1. SEKTOR PRZEDSIĘBIORSTW... 23 3.2. INSTYTUCJE OTOCZENIA BIZNESU... 52 3.3. SEKTOR BADAŃ I ROZWOJU... 60 4. WSPÓŁPRACA I KANAŁY KOMUNIKACJI... 66 4.1. KANAŁY TRANSFERU WIEDZY... 66 4.2. WSPÓŁPRACA W OCENIE PRZEDSIĘBIORSTW... 69 4.3. WSPÓŁPRACA W OCENIE B+R ORAZ IOB... 74 5. OCENA ODDZIAŁYWANIA INTERWENCJI PUBLICZNEJ... 83 6. WNIOSKI I REKOMENDACJE... 103 7. LITERATURA... 113 8. ZAŁĄCZNIKI... 114 INFORMACJE O ZREALIZOWANEJ PRÓBIE... 114 NARZĘDZIA BADAWCZE: SCENARIUSZE ANKIET CATI... 119 SCENARIUSZE WYWIADÓW POGŁĘBIONYCH IDI... 140 3

SPIS TABEL TABELA 1. NAJWAŻNIEJSZE WYNIKI W UJĘCIU ILOŚCIOWYM-INNOWACYJNOŚĆ... 10 TABELA 2. NAJWAŻNIEJSZE WYNIKI W UJĘCIU ILOŚCIOWYM-WSPÓŁPRACA... 11 TABELA 3. NAJWAŻNIEJSZE WYNIKI W UJĘCIU ILOŚCIOWYM-RSI... 12 TABELA 4. CHRONIONE DOBRA INTELEKTUALNE W POSIADANIU SEKTORA PRZEDSIĘBIORSTW,... 28 TABELA 5. WPROWADZONE INNOWACJE W SEKTORZE PRZEDSIĘBIORSTW W OKRESIE 2010-2012... 30 TABELA 6. ODSETEK PRZEDSIĘBIORSTW, KTÓRE ZREALIZOWAŁY INNOWACJE... 34 TABELA 7. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA DZIAŁALNOŚCI INNOWACYJNEJ PRZEDSIĘBIORSTW... 36 TABELA 8. ODSETEK PRZEDSIĘBIORSTW WSPÓŁPRACUJĄCYCH... 38 TABELA 9. POWODY WPROWADZENIA INNOWACJI W PODZIALE NA WIELKOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA... 40 TABELA 10. KORZYŚCI, JAKIE CZERPIĄ PRZEDSIĘBIORSTWA PO WPROWADZENIU INNOWACJI... 41 TABELA 11. GŁÓWNE BARIERY W DZIAŁALNOŚCI INNOWACYJNEJ... 43 TABELA 12. POWODY, DLA KTÓRYCH PRZEDSIĘBIORCY NIE KORZYSTAJĄ ZE ŚRODKÓW EU... 45 TABELA 13. PREFEROWANE FORMY FINANSOWANIA INNOWACYJNOŚCI W SYTUACJI, GDY NIE BĘDZIE MOŻLIWE... 45 TABELA 14 ZESTAWIENIE NAJWAŻNIEJSZYCH WYNIKÓW W KONTEKŚCIE PYTAŃ EWALUACYJNYCH... 49 TABELA 15. BARIERY DZIAŁALNOŚCI INNOWACYJNEJ I TRANSFERU WIEDZY IDENTYFIKOWANE PRZEZ IOB... 57 TABELA 16. ZESTAWIENIE NAJWAŻNIEJSZYCH WYNIKÓW W KONTEKŚCIE PYTAŃ EWALUACYJNYCH... 59 TABELA 17. OCENA PARAMETRYCZNA POZIOMU INNOWACYJNOŚCI ROZWIĄZAŃ I INNOWACYJNOŚCI... 61 TABELA 18. BARIERY DLA DZIAŁALNOŚCI I TRANSFERU WIEDZY... 63 TABELA 19. ZESTAWIENIE NAJWAŻNIEJSZYCH WYNIKÓW W KONTEKŚCIE PYTAŃ EWALUACYJNYCH... 65 TABELA 20. WSPÓŁPRACA PODEJMOWANA Z INSTYTUCJAMI POŚREDNICZĄCYMI W PODZIALE NA PRZEDSIĘBIORSTWA MIKRO, MAŁE, ŚREDNIE ORAZ DUŻE... 71 TABELA 21. GŁÓWNE TRUDNOŚCI WSKAZYWANE PRZEZ PRZEDSIĘBIORCÓW W RAMACH WSPÓŁPRACY ZE SFERĄ B+R. 73 TABELA 22. USŁUGI ŚWIADCZONE PRZEZ IOB DLA SEKTORA PRZEDSIĘBIORSTW... 77 TABELA 23. ZESTAWIENIE NAJWAŻNIEJSZYCH WYNIKÓW W KONTEKŚCIE PYTAŃ EWALUACYJNYCH... 81 TABELA 24. OCENA STOPNIA ROZWOJU WSPARCIA INNOWACYJNOŚCI W RAMACH RSI WM... 97 TABELA 25. NAJWAŻNIEJSZE WYNIKI W KONTEKŚCIE PYTAŃ EWALUACYJNYCH... 99 TABELA 26. PYTANIA EWALUACYJNE... 106 TABELA 27. TABELA REKOMENDACJI Z UWZGLĘDNIENIEM WYNIKÓW BADANIA WYJŚCIOWEGO... 108 TABELA 28. JEDNOSTKI B+R Z UWZGLĘDNIENIEM KLASYFIKACJI GUS (STAN NA X 2012)... 114 TABELA 29 ZESTAWIENIE MAŁOPOLSKICH IOB (STAN NA X 2012)... 116 TABELA 30 INFORMACJE O ZREALIZOWANEJ PRÓBIE PRZEDSIĘBIORCÓW... 118 4

SPIS RYSUNKÓW RYSUNEK 1. SCHEMAT BADANIA... 20 RYSUNEK 2. POZIOM INNOWACYJNOŚCI W OCENIE PRZEDSIĘBIORCÓW... 25 RYSUNEK 3. INWESTYCJE KRAJOWE I ZAGRANICZNE W SEKTORZE PRZEDSIĘBIORSTW PRYWATNYCH... 26 RYSUNEK 4. ELEMENTY CHRONIONEJ WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ W PRZEDSIĘBIORSTWACH... 27 RYSUNEK 5. WPROWADZONE INNOWACJE W SEKTORZE PRZEDSIĘBIORSTW... 29 RYSUNEK 6. SKALA WPROWADZONYCH INNOWACJI... 30 RYSUNEK 7. SKŁONNOŚĆ DO POSZUKIWANIA I WPROWADZANIA INNOWACJI W SEKTORZE PRZEDSIĘBIORSTW... 31 RYSUNEK 8. PLANY SEKTORA PRZEDSIĘBIORSTW W ZAKRESIE WPROWADZANIA... 32 RYSUNEK 9. ODSETEK NAKŁADÓW NA BADANIA I ROZWÓJ W CAŁOŚCI PRZYCHODÓW W LATACH 2009 I 2012... 35 RYSUNEK 10. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA DZIAŁALNOŚCI INNOWACYJNEJ PRZEDSIĘBIORSTW... 36 RYSUNEK 11. ODSETEK PRZEDSIĘBIORSTW PODEJMUJĄCYCH WSPÓŁPRACĘ Z SEKTOREM NAUKI I B+R... 38 RYSUNEK 12. POZIOM ZATRUDNIENIA NA STANOWISKACH BADAWCZO-ROZWOJOWYCH... 39 RYSUNEK 13. POWODY WPROWADZENIA INNOWACJI... 40 RYSUNEK 14. WPŁYW INNOWACJI NA POZYCJĘ RYNKOWĄ PRZEDSIĘBIORSTW... 41 RYSUNEK 15. GŁÓWNE BARIERY WE WPROWADZANIU INNOWACJI... 43 RYSUNEK 16. KORZYŚCI JAKIE PŁYNĄ Z FINANSOWANIA INNOWACJI ZE ŚRODKÓW UE... 44 RYSUNEK 17. METODY WSPARCIA INNOWACYJNOŚCI W SEKTORZE IOB... 53 RYSUNEK 18. OCENA INNOWACYJNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW Z PUNKTU WIDZENIA IOB.... 54 RYSUNEK 19. OCENA DETERMINACJI INNOWACYJNEJ PRZEDSIĘBIORSTW Z PUNKTU WIDZENIA IOB.... 55 RYSUNEK 20. DETERMINANTY DZIAŁALNOŚCI INNOWACYJNEJ PRZEDSIĘBIORSTW W OPINII IOB... 56 RYSUNEK 21. KORZYŚCI Z DZIAŁALNOŚCI INNOWACYJNEJ PRZEDSIĘBIORSTW W OCENIE IOB... 56 RYSUNEK 22. DETERMINANTY DZIAŁAŃ INNOWACYJNYCH FIRM W OCENIE B+R... 62 RYSUNEK 23. ŹRÓDŁA INFORMACJI O NOWYCH ROZWIĄZANIACH, INNOWACJACH I TECHNOLOGIACH... 67 RYSUNEK 24. PREFERENCJE PRZEDSIĘBIORCÓW W ZAKRESIE MECHANIZMÓW TRANSFERU WIEDZY I TECHNOLOGII... 67 RYSUNEK 25. FORMY PRZEPŁYWU WIEDZY, TECHNOLOGII I INNOWACJI... 68 RYSUNEK 26. FORMY PRZEPŁYWU WIEDZY, TECHNOLOGII I INNOWACJI MIĘDZY PRZEDSIĘBIORSTWAMI A IOB... 69 RYSUNEK 27. WSPÓŁPRACA PODEJMOWANA Z INNYMI PRZEDSIĘBIORSTWAMI OGÓŁEM... 70 RYSUNEK 28. WSPÓŁPRACA PRZEDSIĘBIORSTW Z JEDNOSTKAMI NAUKOWYMI OGÓŁEM... 72 RYSUNEK 29. ŹRÓDŁA INFORMACJI O INNOWACJACH W OCENIE SEKTORA B+R... 74 RYSUNEK 30. OPINIA PRZEDSTAWICIELI SEKTORA B+R NA TEMAT ŹRÓDEŁ INFORMACJI... 75 RYSUNEK 31. GŁÓWNE TRUDNOŚCI WE WSPÓŁPRACY Z PRZEDSIĘBIORSTWAMI WG SEKTORA B+R... 76 RYSUNEK 32. SPOSOBY NAWIĄZYWANIA WSPÓŁPRACY Z PRZEDSIĘBIORSTWAMI PRZEZ IOB... 78 RYSUNEK 33. GŁÓWNE BARIERY DLA DZIAŁALNOŚCI INNOWACYJNEJ I TRANSFERU WIEDZY WG SEKTORA IOB... 79 RYSUNEK 34. ZNAJOMOŚĆ ZAŁOŻEŃ REGIONALNEJ STRATEGII INNOWACJI... 83 RYSUNEK 35. ZESTAWIENIE ŚREDNICH OCEN ISTOTNOŚCI DZIAŁAŃ RSI WM (SKALA 1-5)... 85 RYSUNEK 36. OCENA JAKOŚCIOWA ZMIAN ZACHODZĄCYCH W RSI WM... 86 RYSUNEK 37. OCENA SKUTECZNOŚCI PROGRAMÓW WSPARCIA INNOWACYJNOŚCI... 87 RYSUNEK 38. BARIERY PODCZAS KORZYSTANIA ZE ŚRODKÓW POMOCOWYCH UE... 88 RYSUNEK 39. OCENA REGIONALNEJ POLITYKI PROINNOWACYJNEJ... 89 RYSUNEK 40. ZNAJOMOŚĆ ZAŁOŻEŃ REGIONALNEJ STRATEGII INNOWACJI... 90 RYSUNEK 41. OCENA SKUTECZNOŚCI PROGRAMÓW WSPARCIA INNOWACYJNOŚCI W OPINII IOB... 91 RYSUNEK 42. OCENA ZMIAN ZACHODZĄCYCH W RSI WM... 92 RYSUNEK 43. BARIERY PODCZAS KORZYSTANIA ZE ŚRODKÓW POMOCOWYCH UE W OPINII IOB... 93 RYSUNEK 44. OCENA SKUTECZNOŚCI PROGRAMÓW WSPARCIA INNOWACYJNOŚCI W OPINII B+R... 94 RYSUNEK 45. OCENA SKUTECZNOŚCI PROGRAMÓW WSPARCIA INNOWACYJNOŚCI W OPINII B+R... 95 RYSUNEK 46. PREFEROWANE FORMY FINANSOWANIA DZIAŁALNOŚCI B+R W PRZYPADKU BRAKU DOTACJI... 96 5

WYKAZ SKRÓTÓW B+R BDL CATI CITTRU GUS IDI IOB MARR MMP MMŚP MRR MŚP NOT OIP PAN PARP PAIiIZ PKD PKB MRPO INNOTECH IniTech POKL POIG REGON RSI WM 2008-2013 TARR UM WM UE Sektor Badań i Rozwoju Bank Danych Lokalnych GUS Metoda badania ilościowego: ankieta telefoniczna Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Uniwersytetu Jagiellońskiego Główny Urząd Statystyczny Individual in-depth Interview - metoda badawcza polegająca na rozmowie z jednym respondentem Instytucje otoczenia biznesu Małopolska Agencja Rozwoju Regionalnego Mikro i małe przedsiębiorstwa Mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Małe i średnie przedsiębiorstwa Naczelna Organizacja Techniczna Ośrodek Informacji Patentowej Polska Akademia Nauk Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych Polska Klasyfikacja Działalności Produkt Krajowy Brutto Małopolski Regionalny Program Operacyjny Program wsparcia nauki i przedsiębiorstw w zakresie realizacji innowacyjnych przedsięwzięć z różnych dziedzin nauki i branż przemysłu Program miał na celu nawiązanie i pogłębienie współpracy naukowotechnicznej pomiędzy polskimi jednostkami naukowymi, a przedsiębiorstwami prowadzącej do opracowania nowych produktów i technologii o wysokim potencjale innowacyjnym i wdrożeniowym Program Operacyjny Kapitał Ludzki Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Krajowy rejestr urzędowy podmiotów gospodarki narodowej Regionalna Strategia Innowacyjności Województwa Małopolskiego na lata 2008-2013 (także RSI WM) Tarnowska Agencja Rozwoju Regionalnego Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego Unia Europejska "W nowych technologiach wspaniałe jest to, że ludzie robią z nich zupełnie inny użytek, niż planowali twórcy tych nowinek. To właśnie ta ludzka cecha leży u podstaw kreatywności społeczeństwa i innowacyjności w biznesie." Manuel Castells 6

1. WPROWADZENIE 1.1. WSTĘP Jednym z ciągle aktualnych założeń europejskiej polityki innowacyjnej jest utworzenie konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy, koncepcji i doświadczeniu. W epoce globalnego kryzysu, nieuchronnej zmiany polityk horyzontalnych Wspólnoty Europejskiej podejmujemy badanie, które ma ocenić, na ile dotychczasowe wysiłki UE, wyrażone w regionalnych strategiach, mają swoje odzwierciedlenie w realnych efektach na poziomie regionalnym. Oczywiście nie chodzi tutaj o to, aby zbadać, czy osiągnięto założony cel. Jeden z komisarzy europejskich miał powiedzieć w czasie negocjacji budżetu unijnego 2014-2020, że Nie ważne gdzie w ciągu siedmiu lat dojdziemy, ważne że idziemy do celu. Dlatego nie staramy się określić obiektywnego poziomu innowacyjności gospodarki w skali regionalnej, lecz chcemy zaobserwować zmiany i tendencje, ocenić, czy są one zbieżne z elementarną zasadą innowacyjności: pomysłem-badaniem-realizacją. Nie oceniamy kreatywności beneficjentów programów unijnych ani ich skuteczności, lecz obserwujemy kierunki zmian a być może utrwalone, pozytywne sygnały płynące z regionalnej gospodarki. Droga do zakładanych celów rozwojowych jest warunkowana działaniami podejmowanymi równolegle w trzech wymiarach: strukturalnym, społecznym i przestrzennym. Innowacja nie istnieje w każdym wymiarze oddzielnie, lecz jest wypadkową uwarunkowań każdej z tych sfer. Polska jako członek wspólnoty europejskiej partycypuje w polityce unijnej, której podstawowym obecnie narzędziem oddziaływania są dotacje publiczne. Regionalna, krajowa i europejska polityka proinnowacyjna ma na celu stworzenie odpowiednich warunków dla wspomagania procesów innowacyjnych, które w momencie wejścia Polski do struktur UE należy uznać za wysoce nieefektywne. Dokumentem nadającym kierunki wsparcia w zakresie innowacyjności są Regionalne Strategie Innowacji. Rola tego typu dokumentów jest szeroko dyskutowana w literaturze, dlatego my wspomnijmy jedynie, że wskazują one wyjściowy stan innowacyjności regionalnych gospodarek, formułują konkretne cele i działania zmierzające do uaktywnienia podmiotów gospodarczych i instytucji. Ich rolą jest także wspieranie działalności gospodarczej i wykorzystania istniejącego potencjału innowacyjnego. Regionalne strategie nie powinny być zatem narzędziem zaszczepiania w gospodarkę regionu innowacji zewnętrznych czyli modernizacji, lecz metodą wytworzenia mechanizmu kreowania innowacyjności z wykorzystaniem istniejących zasobów. Aby innowacja mogła stać się trwałym elementem rozwoju regionu, zakłada się (ścisłą) współpracę sfery nauki, przedsiębiorstw przemysłowych i instytucji otoczenia biznesu. Rozwój innowacji w kontekście strategii ma być zdeterminowany współpracą i wsparciem procesów innowacyjnych. Te zaś realizowane są przez podmioty gospodarcze, instytucje wspierające biznes, wyższe uczelnie, placówki naukowo-badawcze oraz organizacje samorządowe. Idealną sytuacją będzie ta, w której wszystkie te podmioty w coraz mniejszym stopniu będą konsumentami zewnętrznych innowacji, a w coraz większym będę je oferować, wdrażać i czerpać zyski z działalności innowacyjnej. Przesłanka, by wykorzystywać istniejące, wewnętrzne zasoby w procesie innowacyjności, w oczywisty sposób determinuje zróżnicowanie regionalnych programów, stąd też nie istnieje jeden powtarzalny model takiego systemu. Głównym założeniem Regionalnej Strategii Innowacji są działania skierowane do przedsiębiorstw, placówek naukowych, jednostek badawczo-rozwojowych, administracji i instytucji otoczenia biznesu. Podmioty te mają wzmacniać współpracę w ramach wspólnego planu rozwoju oraz celów strategicznych. Wynikiem tej współpracy powinno być stworzenie sieci powiązań biznesowych, opartych na formalnych porozumieniach pomiędzy partnerami tworzącymi sieć. Wzrost innowacyjności gospodarki, jak również efektywniejszy transfer technologii jest celem RSI. Zamierzony i właściwie ukierunkowany przepływ wiedzy oraz poprawa jakości procesu 7

produkcyjnego wspierane są przez fundusze Unii Europejskiej za pośrednictwem regionalnych strategii. Szczegółowe rozwiązania w zakresie dostosowania działań innowacyjnych w Polsce do celów horyzontalnych Unii Europejskiej zawiera przygotowana przez Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w marcu 2004 r. Strategia zwiększenia nakładów na działalność B+R w celu osiągnięcia założeń Strategii Lizbońskiej. Dokument ten zawiera priorytety w zakresie systemowych i organizacyjnych rozwiązań wspomagających powiązania sfery B+R z gospodarką. Podstawowym dokumentem dla RSI jest przyjęta w listopadzie 2006 r. Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007-2015, w której przyjęte wstępnie propozycje zakładają wzrost nakładów na sferę B+R (docelowo powinny one osiągnąć 2% PKB w 2015 r.). Jest to założenie istotne dla wykonania RSI, choć należy uwzględnić fakt, że realizacja programów odbywa się w niekorzystnych obecnie warunkach finansowania polskiej nauki i w warunkach globalnego kryzysu. Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007 2015 zakłada rozwój alternatywnych instrumentów finansowania przedsiębiorstw takich jak fundusze kapitału podwyższonego ryzyka lub fundusze zalążkowe. Zakłada się, iż wdrożenie instrumentów ekonomiczno-finansowych stymulujących inwestycje przedsiębiorców w sferę B+R powinno przyczynić się do rozwoju potencjału regionalnego w sferze nauki i badań. Głównym celem niniejszej analizy jest ocena wpływu efektów zrealizowanych w latach 2009-2012 działań RSI WM 2008-2013 na spełnienie celów strategicznych i taktycznych. W badaniu odnosić się będziemy do obserwacji zmian w zakresie stymulacji transferu wiedzy, wzmocnienia powiązań sieciowych oraz rozwoju innowacyjności przedsiębiorstw. Cele szczegółowe niniejszego badania określone zostały następująco: dokonanie oceny kształtowania się sieci powiązań sfery B+R z przedsiębiorstwami z perspektywy każdej ze stron; ocena wpływu zrealizowanych działań RSI WM na zwiększenie transferu wiedzy i wzmocnienie kontaktów sieciowych pomiędzy przedsiębiorstwami a IOB; ocena wpływu zrealizowanych działań RSI WM na podniesienie poziomu innowacyjności firm w województwie małopolskim; weryfikacja zdefiniowanych na poziomie badania wyjściowego determinant tworzenia innowacji, zarówno w sektorze przedsiębiorstw (strona popytu na wiedzę i technologie), środowisku naukowym i badawczym (strona podażowa), jak i w instytucjach, które pośredniczą w tych kontaktach. Strukturę logiczną badania określają pytania ewaluacyjne, sformułowane w raporcie metodologicznym, stanowiące jednocześnie kryterium oceny zachodzących zjawisk. W ramach analizy wyróżniono cztery cele jakościowe, zgodne z metodologią badań ewaluacyjnych 1 : skuteczność - pozwalająca odpowiedzieć na pytanie, w jakim stopniu, w odniesieniu do grup docelowych, osiągnięto zakładane cele RSI WM; trafność - pozwalająca ocenić, do jakiego stopnia, w perspektywie dotychczas podjętych działań, cele RSI WM przyczyniły się do wzmocnienia współpracy pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w procesie wytwarzania innowacji; użyteczność - pozwalająca odpowiedzieć na pytanie, czy rzeczywiste, dotychczasowe efekty realizacji RSI WM zaspokajają potrzeby grup docelowych. 1 por. Podręcznik Ewaluacji Efektów Projektów Infrastrukturalnych ; Krajowa Jednostka Oceny, Departament Koordynacji Polityki Strukturalnej MRR; Warszawa 2009. 8

1.2. STRESZCZENIE Badanie przeprowadzono w okresie od sierpnia 2012 do listopada 2012. Objęto nim trzy kategorie małopolskich podmiotów. Kształtują one innowacyjne oblicze regionu i są najważniejszymi grupami docelowymi wsparcia RSI WM. Zaliczamy do nich podmioty sfery badawczo-rozwojowej (B+R), przedsiębiorstwa oraz instytucje otoczenia biznesu (IOB). Głównym celem badania jest ocena procesu wdrażania innowacji, transferu wiedzy i dostępu do informacji w kontekście zrealizowanych w latach 2010-2012 działań Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Małopolskiego. W badaniu podjęto problem diagnozy zmian w zakresie stymulacji transferu wiedzy, wzmocnienia powiązań sieciowych oraz rozwoju innowacyjności przedsiębiorstw. Przeprowadzona analiza w wielu miejscach nawiązuje do wyników badania Ocena transferu wiedzy i powiązań sfery B+R oraz Instytucji Otoczenia Biznesu z przedsiębiorstwami w województwie małopolskim w 2009 roku, zrealizowanego w roku 2009 na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego. Na podstawie analizy porównawczej dokonano diagnozy zmian i trendów zachodzących w procesie transferu wiedzy. W ramach badania wykorzystano następujące metody ilościowe: ankieta CATI z przedsiębiorstwami (452 CATI), CATI z jednostkami IOB (25 CATI), CATI z jednostkami B+R i nauki (31 CATI) oraz jakościowe: indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami IOB (10 IDI), przedstawicielami B+R (10 IDI), przedsiębiorcami współpracującymi w zakresie innowacyjności (10 IDI) oraz przedsiębiorcami deklarującymi, iż nie współpracują w zakresie innowacyjności (10 IDI). W badaniu wykorzystano także dane statystyczne dostępne w Banku Danych Lokalnych GUS. W wyniku badania zidentyfikowano dwa czynniki wpływające na proces kształtowania sieci innowacyjności w Małopolsce: endogeniczne- działania podejmowane w ramach RSI WM, uwarunkowania organizacyjnoadministracyjne, wsparcie funduszami unijnymi; zewnętrzne - zmiana preferencji podmiotów gospodarczych, uwarunkowania rynkowe, harmonogram programów dotacyjnych. W przypadku czynników endogenicznych stwierdzono bardzo widoczną, korzystną zmianę w mechanizmach transferu wiedzy, wyraźną pozytywną zależność pomiędzy działaniami podejmowanymi w ramach RSI WM a warunkami prowadzenia działalności innowacyjnej, ukształtowano także mechanizm pozyskiwania wiedzy i nawiązywania współpracy. Ta diagnoza ma swoje odzwierciedlenie w diagnozie czynników sprzyjających oraz roli przeszkód w działalności innowacyjnej, wskazywana jest przez wszystkie grupy badanych podmiotów. Czynniki zewnętrzne stanowią element hamujący rozwój sfery innowacyjności oraz determinują postawy zachowawcze wobec inwestycji innowacyjnych. Powszechny w świadomości przedsiębiorstw kryzys gospodarczy powoduje, że podmioty odkładają swoje plany innowacyjne. Maleje także skłonność do podejmowania współpracy, działalność koncentruje się na innowacjach produktowych. Zebrany materiał analityczny pozwala wyróżnić trzy sfery badania: diagnozę innowacyjności; analizę mechanizmów transferu wiedzy ; badanie istotności celów RSI WM z punktu widzenia grup docelowych. Diagnoza innowacyjności ma na celu zbadanie czynników wpływających na proces transferu wiedzy i technologii, określenie zmian od roku 2009 i zarysowanie perspektyw dla innowacyjności w Małopolsce. W badaniu zidentyfikowano także preferowane mechanizmy przepływu wiedzy oraz określono rolę poszczególnych aktorów tego procesu. Ostatnim elementem analizy jest ocena 9

efektów RSI WM: bada się tutaj znajomość strategii oraz ocenę jej poszczególnych składowych, dokonaną przez badane podmioty. OBSZAR BADAWCZY : D I A GNO ZA IN NO WACY JNO ŚC I P R ZEDSIĘ BIORSTW Podstawowym czynnikiem determinującym zachowania przedsiębiorców jest kryzys gospodarczy i brak jasnej perspektywy jego zakończenia. Powoduje on, że przedsiębiorstwa rezygnują z wielu inicjatyw obarczonych ryzykiem. Zaliczają się do nich także inwestycje innowacyjne. Strategia oczekiwania na zmianę ma swoje odzwierciedlenie w wynikach badania. Odnotowano zmniejszenie oceny innowacyjności dokonanej przez respondentów oraz bardzo znaczący spadek liczby przedsiębiorstw innowacyjnych. Dostrzegalna jest także zmiana jeśli chodzi o rodzaj działań innowacyjnych w stosunku do roku 2009. O ile w tamtym czasie dominowały inwestycje modernizacyjne (nowe maszyny i urządzenia), to w chwili obecnej podstawowym działaniem jest wprowadzenie nowego produktu lub usługi. Przedsiębiorcy nie podejmują tak zdecydowanych i szerokich inicjatyw jak trzy lata temu. Koncentrują się na innowacjach w skali firmy, akceptowalnych jeśli chodzi o nakłady i możliwych do osiągnięcia z wykorzystaniem zastanych zasobów. Przeznaczają także znacznie mniejsze fundusze na innowacje niż w roku 2009. Ten trend najprawdopodobniej nie zmieni się w ciągu najbliższych lat, choć są przesłanki, by sądzić, że koniec kryzysu może przynieść jakościową, pozytywną zmianę. Z perspektywy firm finansowanie innowacyjności jest podstawowym kryterium decyzyjnym w procesie wdrażania inwestycji. Jest on ciągle istotny, choć nie tak ważny jak jeszcze w roku 2009. Uwidacznia sie tutaj wpływ środków unijnych, których udział w finansowaniu inwestycji w tym czasie wzrósł, a dostępność dotacji znacząco poprawiła możliwości inwestycyjne przedsiębiorstw. Ostatecznie problemy finansowe zmniejszają się, niepewność sytuacji gospodarczej nie pozwala firmom rozwinąć działań innowacyjnych. Najważniejsze dane ilościowe przedstawia Tabela 1: TABELA 1. NAJWAŻNIEJSZE WYNIKI W UJĘCIU ILOŚCIOWYM-INNOWACYJNOŚĆ badanie 2009 badanie 2012 samoocena innowacyjności przedsiębiorców: innowacyjność organizacji 3,9 innowacyjność marketingu 3,5 innowacyjność procesów 3,8 innowacyjność produktu 3,7 odsetek przedsiębiorstw wprowadzających innowacje: 87,3% dominująca innowacja: nowe maszyny i urządzenia 80% wskazań dominująca skala innowacyjności: krajowa brak odniesienia samoocena innowacyjności przedsiębiorców: innowacyjność organizacji 3,3 innowacyjność marketingu 3,1 innowacyjność procesów 3,2 innowacyjność produktu 3,2 odsetek przedsiębiorstw wprowadzających innowacje: 57,2% dominująca innowacja: nowy lub udoskonalony produkt 29% wskazań dominująca skala innowacyjności: w skali przedsiębiorstwa głównym działaniem na najbliższe dwa lata będzie wprowadzenie nowego lub udoskonalonego produktu/usługi przeciętny poziom nakładów na innowacje: przeciętny poziom nakładów na innowacje: 5,2% przychodów 3,2% przychodów główne powody wprowadzenia innowacji: powody wprowadzenia innowacji: dążenie do rozwoju przedsiębiorstwa 79% dążenie do rozwoju przedsiębiorstwa 66% potrzeba sprostania konkurencji 75% potrzeba sprostania konkurencji 41% skutek wprowadzenia innowacji: skutek wprowadzenia innowacji: poprawa pozycji rynkowej firmy 56% poprawa pozycji rynkowej firmy 52% utrzymanie pozycji rynkowej 24% utrzymanie pozycji rynkowej 33% główne przeszkody w prowadzeniu działalności główne przeszkody w prowadzeniu działalności innowacyjnej: innowacyjnej: trudny dostęp do środków unijnych 47% brak lub niedobór własnych środków 23% brak lub niedobór własnych środków 47% zbyt wysokie koszty wprowadzenia innowacji 24% Źródło: opracowanie własne. 10

OBSZAR BADAWCZY : O CE NA TR ANSFERU WIED ZY Najważniejszym obecnie źródłem informacji o innowacjach oraz możliwościach współpracy jest Internet. Rola tego medium systematycznie rośnie, podobnie jak rola targów, konferencji i wystaw. Można postawić ogólny wniosek, że spotkania bezpośrednie są nie tylko źródłem wiedzy, lecz także podstawową platformą nawiązywania bezpośredniej współpracy podmiotów badawczych i przedsiębiorstw. Szczególnie widoczna jest tutaj rola wysiłków podejmowanych przez samorząd w ramach RSI WM. Bardzo wysoka determinacja w tego typu inicjatywach, inwestycje w infrastrukturę konferencyjną i wystawienniczą, dały nie tylko przestrzeń dla spotkań, ale wykształciły swoisty nawyk uczestnictwa podmiotów w spotkaniach. To bardzo pozytywny efekt działań RSI WM. Możliwość nawiązywania bezpośrednich kontaktów powoduje wyparcie z rynku informacji IOB, za wyjątkiem podmiotów wysoce wyspecjalizowanych oraz finansowych. W procesie transferu wiedzy wyraźnie rośnie aktywność sektora nauki. Udział tych jednostek w rynku badań wzrasta. Należy podkreślić, że odbywa się to w warunkach słabnącej współpracy firm z sektorem B+R. Na znaczeniu zyskuje także współpraca pomiędzy firmami. Z wielu czynników decydujących o tym na pierwszy plan wybijają się profesjonalizm, zrozumienie realiów, terminowość i niski poziom zbiurokratyzowania przedsiębiorstw. Oczywiście firmy łączy także najważniejszy wspólny cel: rozwój i poprawa konkurencyjności przedsiębiorstwa. TABELA 2. NAJWAŻNIEJSZE WYNIKI W UJĘCIU ILOŚCIOWYM-WSPÓŁPRACA badanie 2009 badanie 2012 najważniejsze źródło informacji dla przedsiębiorstw: Internet 61% prasa specjalistyczna 29% preferowany przez przedsiębiorstwa mechanizm transferu wiedzy: pomiędzy przedsiębiorstwami 35% pomiędzy przedsiębiorstwami przez pośredników 30% odsetek przedsiębiorstw korzystających z usług IOB: 55% odsetek przedsiębiorstw korzystających z usług B+R: 26% przedsiębiorcy współpracujący z uczelniami: 9% najważniejsze źródło informacji dla przedsiębiorstw: Internet 77% konferencje, targi, wystawy 43% preferowany przez przedsiębiorstwa mechanizm transferu wiedzy: pomiędzy przedsiębiorstwami 29% do przedsiębiorstwa z publicznego B+R 12,6% odsetek przedsiębiorstw korzystających z usług IOB: 16% odsetek przedsiębiorstw korzystających z usług B+R: 19,5% przedsiębiorcy współpracujący z uczelniami: 17% Źródło: opracowanie własne. OBSZAR BADAWCZY : O CE NA CE LÓ W I D ZIA ŁA Ń RSI WM Ocenę oddziaływania RSI WM dokonano na dwóch płaszczyznach: poprzez analizę determinant i przeszkód procesu innowacyjności oraz poprzez bezpośrednie badanie opinii o strategii. Wydaje się, że niepodważalną zasługą strategii innowacji jest poprawa dostępności dotacji, poprawa jakości informacji oraz stworzenie warunków dla podejmowania współpracy pomiędzy podmiotami. Pośrednio interwencja RSI WM oddziałuje pozytywnie na wiele innych czynników, z których głównym jest poprawa sfery współpracy firm z sektorem nauki. Ten aspekt wybija się w prowadzonej analizie, jest ciągle żywotny i ważny zarówno dla przedsiębiorców jak i świata nauki. Podkreślić należy, że przedsiębiorcy zdają sobie sprawę z roli, jaką uczelnie powinny pełnić w systemie innowacji. Dlatego za najistotniejsze obecnie cele stawiają dalsze pogłębianie współpracy z uczelniami i poprawę dostępności do zasobów badawczych. Współpraca z uczelniami daje także szerokie, międzynarodowe kontakty. Widoczne jest dobre rozpoznanie przez sektor B+R potrzeb i wymagań sektora przedsiębiorstw. Jednostki badawcze starają się nadążać za wymogiem profesjonalizmu, wychodzą 11

naprzeciw z inicjatywą, jednak ciągle borykają się z przerostem biurokratycznym i permanentnym niedoinwestowaniem. TABELA 3. NAJWAŻNIEJSZE WYNIKI W UJĘCIU ILOŚCIOWYM-RSI badanie 2009 badanie 2012 znajomość programu RSI WM znajomość programu RSI WM przedsiębiorcy: 34% przedsiębiorcy: 46% IOB: 74% IOB: 88% B+R: brak odniesienia B+R: 90% najbardziej istotne cele RSI dla przedsiębiorców: C.I.4 Udostępnienie nowoczesnej infrastruktury dla rozwoju technologii i usług C.I.3 Zwiększenie dostępu przedsiębiorców do innowacyjnych technologii najbardziej istotny cel RSI dla IOB: C.II.1 Rozbudowa sieci współpracy pomiędzy uczelniami, przedsiębiorstwami i JBR najbardziej istotny cel RSI dla IOB: brak odniesienia główne przeszkody w korzystaniu ze środków UE: przedsiębiorcy: nadmierna biurokracja IOB: plany inwestycyjne nie wpisują się w fundusze UE B+R: brak odniesienia najbardziej istotne cele RSI dla przedsiębiorców: C.I.3 Zwiększenie dostępu przedsiębiorców do innowacyjnych technologii C.I.5 Pogłębienie współpracy uczelniaprzedsiębiorstwo najbardziej istotny cel RSI dla IOB: C.II.1 Rozbudowa sieci współpracy pomiędzy uczelniami, przedsiębiorstwami i JBR najbardziej istotny cel RSI dla IOB: C.I.3 Zwiększenie dostępu przedsiębiorców do innowacyjnych technologii. główne przeszkody w korzystaniu ze środków UE: przedsiębiorcy: nadmierna biurokracja IOB: plany inwestycyjne nie wpisują się w fundusze UE B+R: nadmierna biurokracja Źródło: opracowanie własne. N AJWAŻNIEJ SZ E REKOM EN DACJE Priorytetem powinny być działania innowacyjne uwzględniające formalną współpracę pomiędzy podmiotami nauki i badań oraz sektorem przedsiębiorstw. W chwili obecnej kształtuje się mechanizm współpracy, który należy stymulować i wspierać finansowo. Ograniczać dotacyjną formę finansowania przedsiębiorstw na rzecz instrumentów inżynierii finansowej. Wskazane jest przeprowadzenie audytu skuteczności regionalnych funduszy pożyczkowych oraz ocena ich zdolności do finansowania innowacyjności. Należy dokonać bilansu działalności IOB ze wskazaniem pożądanych kierunków rozwoju tego sektora. Wprowadzenie mechanizmu elastycznego podejścia do procesu aplikacji. W chwili obecnej daje się zauważyć mechanizm wypierania z systemu dotacyjnego firm małych i mikro. Jest to spowodowane wysokim poziomem skomplikowania procesu aplikacyjnego, czemu nie są w stanie sprostać podmioty tego typu. Wsparcie dotacyjne przyuczelnianych IOB w zakresie szeroko rozumianej przedsiębiorczości akademickiej. Jednostki te są w chwili obecnej postrzegane jako skuteczne, sprawnie przejęły one rolę pośrednika pomiędzy przedsiębiorstwami a sferą nauki, wymagają jednak ciągłego wsparcia organizacyjnego, promocyjnego i finansowego. Pojęcia innowacyjności i działań innowacyjnych w nowych dokumentach strategicznych nie powinno ograniczać się wyłącznie do technologii uznawanych powszechnie za innowacyjne (IT, telekomunikacja, life science, biochemia itd.), lecz winno odnosić się także do sektorów tradycyjnych, z uwzględnieniem zastanej specyfiki regionu. 12

1.3. INTRODUCTION One of the still current EU innovation policy objectives is to create a competitive economy based on knowledge, ideas and experience. In the era of global crisis and inevitable changes in the horizontal policies of the European Community, we ve undertaken the research to evaluate how the current efforts of the EU, expressed in the regional strategies, are reflected in the real effects at the regional level. Of course, our goal is not to examine if the objectives have been achieved. During the negotiations of the EU budget 2014-2020, one of the European Commissioners was to say: "It doesn t matter where we get during these seven years, what matters is that we re moving toward a goal." Therefore, we don't try to assess the objective level of economic innovation on a regional scale, but observe changes and trends, determine whether they are consistent with the elementary principle of innovation: idea research implementation. We do not judge the creativity of the beneficiaries of EU programs or their effectiveness, but we observe the directions of change and, where applicable, the well-established, positive signals from regional economies. The path to reaching the assumed development objectives is shaped by activities undertaken simultaneously in three dimensions: structural, social and spatial. Innovation does not take place in every dimension separately, but is the result of conditions in each of these areas. Poland, being a member of the European Community, is a participant in the EU policy, with public subsidies as its basic tools for influencing. Regional, national and European innovation-oriented policies are aimed at creating conditions for supporting innovation processes, which at the time of the Polish entry to the EU should be considered highly inefficient. The documents that give guidelines for the support of innovation are the Regional Innovation Strategies. The role of such documents has been widely discussed in literature and therefore we mention only that they point to the present status of innovativeness in regional economies and formulate specific goals and actions to activate businesses and institutions. Their role is to support business activities and use the existing potential for innovation. Regional strategies should therefore not be a tool to bring innovative or modernization ideas into the economy of the region from the outside, but to produce a mechanism to support innovative uses of the existing resources. Close collaboration among science, industrial and business environment institutions is assumed for innovation to become a permanent feature of the region s development. The development of innovation in the context of the strategy should be determined by the cooperation and support given to innovation processes. And these processes carried out are performed by traders, business support institutions, universities, research institutions and government organizations. An ideal situation would be one in which all of these entities gradually become less of consumers of external innovation ideas, and more of their authors, offering them, implementing and profiting from innovative activity. The condition to use the existing internal resources in the innovation process clearly determines the diversity of regional programs, and therefore there is no single and reproducible model of such a system. The main objective of the Regional Innovation Strategy is to implement measures aimed at businesses, research institutions, research and development entities, administration and business environment institutions. These players are to reinforce cooperation in the framework of a joint development plan and strategic objectives. The result of this cooperation should be the creation of business networks based on formal agreements among partners constituting the network. The goal of the RIS is to introduce more innovation into the economy and increase the efficiency of technology transfer. An intentional and properly directed flow of knowledge as well as a quality improvement of the production process are supported by European Union funds through regional strategies. "The strategy of increasing expenditure on R & D activities in order to achieve the Lisbon Strategy goals, prepared by the Ministry of Economy, Labour and Social Policy in March 2004, contains detailed 13

solutions for the adaptation of innovative activities in Poland to the horizontal objectives of the European Union. This document contains priorities for systemic and organizational solutions supporting the link between the R & D and the economy. The basic document for the RIS is "National Development Strategy for 2007-2015" adopted in November 2006. Its preliminary proposals involve increasing expenditure on the R & D (ultimately, they should reach 2% of GDP in 2015). This assumption is essential for the implementation of the RIS, although it should be borne in mind that the implementation of programs is currently carried out under the unfavourable conditions of financing science in Poland and the global economic crisis. The National Development Strategy for 2007-2015 envisages the development of alternative business financing instruments, such as venture capital and seed funds. It is assumed that the implementation of economic and financial instruments to stimulate the investments of entrepreneurs in the R & D should contribute to the development of the regional science and research potential. The main objective of this study is to evaluate the impact of the activities carried out under the RIS for the Malopolskie Province 2008-2013 and completed in 2009-2012 on reaching the strategic and tactical goals. In this study, we will refer to the observation of changes in the stimulation of knowledge transfer, strengthening of network relations and the development of innovative enterprises. The specific objectives of this study were defined as follows: assessment of the formation of networks between the R & D and business from the perspective of each of the parties; assessment of the impact activities carried out under the RIS for the Maloposkie Province on improving knowledge transfer and strengthening the network of contacts to between enterprises and business environment institutions; assessment of the impact the activities carried out under the RIS for the Maloposkie Province on raising the level of innovativeness in companies of the Malopolska Province; A verification of the defined determinants of creating innovation at the level of preliminary research in the business sector (the side of demand for knowledge and technologies), the scientific and research sector (the supply side) and the institutions that mediate these interactions. Evaluation questions formulated in the methodology report, which are simultaneously the evaluation criteria of the observed phenomena define the logical structure of the study. The study identifies four quality objectives consistent with the methodology of evaluation studies: effectiveness allows to answer the question to what extent, in relation to the target groups, the objectives of the RIS for the Malopolskie Province have been met; relevance to evaluate the extent to which in view the already undertaken actions the goals of the RIS for the Malopolskie Province have contributed to the strengthening of cooperation between the parties involved in the process of enhancing innovation; utility allows to answer the question whether the actual current effects of the implementation of the RIS for the Malopolskie Province meet the needs of the target groups. 1.4. SUMMARY The study was conducted between August 2012 and November 2012. The study included three categories of entities in Malopolska. They shape the region's innovative image and are the most important target groups for the support from the RIS for the Malopolska Province. These entities include research and development (R & D) institutions, companies and business environment institutions (BEIs). The main objective of the study is to assess process of implementing innovation, knowledge transfer and access to information in the context of activities completed in 2010-2012 within the Regional Innovation Strategy for the Malopolska Province. The study looks at the problem 14

of diagnosing changes in the stimulation of knowledge transfer, strengthening of network relations and the development of innovative enterprises. The conducted analysis often refers to the results of the study: "Evaluation of the transfer of knowledge and connections between the R & D and Business Environment Institutions and companies in the Malopolska province in 2009", realized in 2009 on behalf of the Marshal Office of Malopolska Region. Based on a comparative analysis, a diagnosis of changes and trends occurring in the process of knowledge transfer has been made. The study used: a qualitative method computer assisted telephone interviews (CATI) with: businesses (452 interviews), BEIs (25 interviews), R & D and scientific institutions (31 interviews); and a qualitative method individual in-depth interviews (IDI) with: representatives of the BEIs (10 interviews), representatives of R&D institutions (10 interviews), businesses cooperating in innovation (10 interviews), and businesses declaring that they didn t cooperate in innovation (10 interviews). statistics available in the Local Data Bank Central Statistical Office of Poland (GUS) The study identified two factors shaping the network formation and innovation processes in Malopolska: endogenous actions taken under the RIS for the Malopolska Province, organizational and administrative factors, support from EU funds external changing preferences of businesses, market conditions, the schedule of grant programs. In the case of endogenous factors, a highly visible, positive change in the mechanisms of knowledge transfer was observed a clear positive correlation between the activities undertaken under the RIS for the Malopolska Province and the conditions for running innovative business. A mechanism of knowledge acquisition and establishing cooperation was also developed. This diagnosis is reflected in the diagnosis of favourable factors and the role of barriers to innovative activity, it is indicated by all groups of the surveyed entities. External factors inhibit the development of innovation and shape conservative attitudes towards innovative investments. The economic crisis, common in the consciousness of entrepreneurs, gives rise to their decisions to postpone plans for innovation. The tendency to cooperate also decreases activities focus on product innovations. Based on the collected material three study areas have been identified: a diagnosis of innovativeness, an analysis of knowledge transfer mechanisms, examining the relevance of the goals of the RIS for the Malopolska Province from the perspective of the target groups. The purpose of diagnosing innovativeness is to examine the factors affecting the process of the transfer of knowledge and technology, to assess changes that occurred since 2009 and outline the prospects for innovation in Malopolska. The study has also identified the preferred mechanisms for knowledge transfer and defined the role of individual actors in the process. The final element of the analysis is the evaluation of the effects of the RIS for the Malopolska Province: what is tested here is the knowledge of strategy and an evaluation of its individual components by the surveyed entities. 15

RES EARCH AREA : DIAGNOSIS OF THE INNO VA T IV ENE SS OF EN TERP R IS ES The main factor determining the behaviour of firms is the economic crisis and the lack of a clear perspective of its ending. This causes companies to give up many risky initiatives. These include innovative investments. The strategy of waiting for a change is reflected in the results of the study. There has been lowering of the rating of innovativeness made by the respondents and a significant decrease in the number of innovative enterprises. A change in terms of the type of innovation activities in relation to the year 2009 is also visible. While at that time what prevailed were modernization investments (new machinery and equipment), currently the dominating activities consist in introducing a new product or a service. Entrepreneurs do not undertake such determined and broad initiatives as three years ago. They focus on innovation at the company scale, acceptable in terms of expenses and possible to achieve with the use of the already existing resources. They also spend much less money on innovation than in 2009. This trend is unlikely to change in the next few years, although there are reasons to believe that the end of the crisis can bring a positive shift. From the perspective of business, the financing of innovation is the primary criterion for decision-making in the implementation of an investment. It is still important, but not as important as in 2009. What is reflected here is the impact of EU funds, whose support for investments increased during that time, and the availability of subsidies significantly improved the investment opportunities of entrepreneurs. Financial problems are being reduced, but the uncertainty of the economic situation does not allow companies to develop innovative activities. The most important quantitative data are presented in Table 1: TABLE 1 THE MOST IMPORTANT RESULTS IN QUANTITATIVE TERMS- INNOVATIVENESS study 2009 study 2012 self-assessment of the innovativeness of companies: innovativeness of organization 3,9 innovativeness of marketing 3,5 innovativeness of processes 3,8 innovativeness of product 3,7 percentage of enterprises introducing innovations: 87,3% dominant innovation: new machinery and equipment 80% indications dominant scale of innovation: country no reference the average level of investment in innovation: 5.2% of revenues the main reasons for innovation: pursuit of business development 79% the need to meet competition 75% the effect of the introduction of innovation: improved market position of the company 56% maintained market position 24% the main obstacles to innovation: difficult access to EU funds 47% lack or shortage of own funds 47% self-assessment of the innovativeness of companies: innovativeness of organization 3,3 innovativeness of marketing 3,1 innovativeness of processes 3,2 innovativeness of product 3,2 percentage of enterprises introducing innovations: 57,2% dominant innovation: a new or improved product 29%indications dominant scale of innovation: company the main activity for the next two years will be the introduction of a new or improved product / service the average level of investment in innovation:: 3.2% of revenues the main reasons for innovation: pursuit of business development 66% the need to meet competition 41% the effect of the introduction of innovation: improved market position of the company 52% maintained market position 33% the main obstacles to innovation: lack or shortage of own funds 23% high costs of introducing innovation 24% Source: own work RES EARCH AREA : ASSE S S MEN T O F KNOW L E D GE T R ANS FER The Internet is now the most important source of information about innovations and opportunities for cooperation. The role of this medium is growing steadily, as is the role of trade fairs, conferences and exhibitions. The overall conclusion can be made that direct meetings are not only a source 16

of knowledge, but also a basic platform to establish direct cooperation between research bodies and companies. The role of efforts made by the government within the RIS for the Malopolskie Province is highly visible here. Very high determination in such initiatives and investments in conference and exhibition infrastructure not only gave space for meetings, but shaped a kind of a habit of participating in the meetings. This is a very positive effect on the activities of the RIS for the Malopolskie Province. The possibility of establishing direct contacts results in the displacement of information from business environment institutions, with the exception of highly specialized and financial services. In the process of knowledge transfer, the activity of the science sector significantly increases. It should be emphasized that this is done under conditions of weakening cooperation between companies and the R & D sector. Cooperation among companies is also gaining in importance. Of the many determining factors, the ones which stand out are professionalism, understanding the realities, punctuality and low bureaucratization of companies. Moreover, an obvious common element that links companies is their key goal: to develop and improve competitiveness. TABLE 2 THE MOST IMPORTANT RESULTS IN QUANTITATIVE TERMS COOPERATION study 2009 study 2012 the most important source of information for businesses: Internet 61% specialist press: 29% preferred mechanism for knowledge transfer: among companies 35% among companies through intermediaries: 30% percentage of enterprises using the services of BEIs: 55% percentage of enterprises using the services of R & D: 26% entrepreneurs cooperating with higher education institutions: 9% the most important source of information for businesses: Internet 77% conferences, trade fairs, exhibitions 43% preferred mechanism for knowledge transfer: among companies 29% to a company from public R & D 12,6% percentage of enterprises using the services of BEIs: 16% percentage of enterprises using the services of R & D: 19,5% entrepreneurs cooperating with higher education institutions: 17% Source: own work RES EARCH AREA : ASSE S S MEN T O F TH E OB JE CTIVE S AND ACTIV I T I ES OF T H E RIS FOR T HE MALOPOLS KA PR OVIN CE An assessment of the impact of the RIS for the Małopolska Province was made on two levels: by analyzing the determinants of and obstacles to the process of innovation and by a direct examination of opinions on the strategy. It seems that the improvement in the availability of grants and in the quality of information, as well as the creation of good conditions for cooperation among parties are indisputable merits of the innovation strategy. The intervention of the RIS for the Małopolska Province has an indirect positive impact on many other spheres, the main one being the improvement of cooperation between companies and the science sector. This aspect stands out in the analysis it is still vital, both for entrepreneurs and academics. It should be noted that entrepreneurs are aware of the role that higher education institutions should play in the innovation system. Therefore, the further deepening of cooperation with higher education institutions and improving the access to research resources are presently considered by them as the most important goals. Cooperation with higher education institutions also provides wide international contacts. What is visible is a good recognition by the R & D sector of the needs and requirements of the corporate sector. Research units are trying to keep up with the required professional standards, but are still struggling with too much red tape and permanent under-investment. 17

TABLE 3 THE MOST IMPORTANT RESULTS IN QUANTITATIVE TERMS RIS study 2009 study 2012 knowledge of the program of the RIS MP entrepreneurs: 34% BEIs: 74% B+R: no reference the most important objectives of the RIS for entrepreneurs: C.I.4 Providing modern infrastructure for the development of technologies and services C.I.3 Increasing entrepreneurs' access to innovative technologies the most important goal of the RIS for BEIs: C.II.1 Rozbudowa sieci współpracy pomiędzy uczelniami, przedsiębiorstwami i JBR the most important goal of the RIS for BEIs: no reference knowledge of the program of the RIS MP entrepreneurs: 46% BEIs: 88% B+R: 90% the most important objectives of the RIS for entrepreneurs: C.I.3 Increasing entrepreneurs' access to innovative technologies C.I.5 Deepening university-business cooperation the most important goal of the RIS for BEIs: C.II.1 Expansion of cooperation networks among universities, enterprises and R & D units the most important goal of the RIS for BEIs: C.I.3 Increasing entrepreneurs' access to innovative technologies the main obstacles to the use of EU funds: the main obstacles to the use of EU funds: entrepreneurs: excessive bureaucracy entrepreneurs: excessive bureaucracy BEIs: investment plans do not fit in the EU funds BEIs: investment plans do not fit in the EU funds R & D: no reference R & D: excessive bureaucracy Source: own work KEY REC OM ME NDATIO NS Priority should be given to innovative activities that take into account a formal cooperation between the scientific and research and business sectors. At the moment, a mechanism for cooperation is being shaped, which should be encouraged and supported financially. grants for businesses should be limited in favor of financial engineering instruments. It is advisable to audit the effectiveness of regional loan funds, and assess their ability to finance innovation. A balance of activities of BEIs should be made indicating the desired directions of the sector s development. The introduction of a mechanism for a flexible approach to the application process. At present, the mechanism of displacing small businesses and microenterprises from the grant system can be observed. This is due to the high level of complexity of the application process. Such entities are not able to meet the requirements. Grant support for academic BEIs in the widely understood academic entrepreneurship. These units are now seen as effective, they have taken up the role of an intermediary between companies and the sphere of science, but they require continuous organizational, promotional and financial support. The concepts of innovation and innovative activities in the new strategic documents should not be limited solely to technologies generally regarded as innovative (IT, telecommunications, life sciences, biochemistry, etc.), but should also apply to traditional sectors, taking into account the existent specificity of the region. 18

2. UWAGI METODOLOGICZNE Przedstawiona w niniejszym dokumencie analiza ma na celu diagnozę skutków i ocenę istotności celów strategicznych i taktycznych stawianych w dokumencie RSI WM. Wysiłek wsparcia publicznego jest skierowany do podmiotów zlokalizowanych w województwie małopolskim, jednak funkcjonujących w różnej skali: od lokalnej po międzynarodową. W procesie pozyskiwania danych posłużono się badaniem ankietowym realizowanym telefonicznie. W ankiecie wykorzystano głównie pytania zamknięte, jednak w kilku przypadkach zawarto pytania otwarte. Zestawy ankiet zostały opracowane osobno dla każdego z typów respondentów objętych badaniem i odpowiadały specyfice działalności każdego podmiotu. Niniejsze opracowanie odnosi się w wielu punktach do badania Ocena transferu wiedzy i powiązań sfery B+R oraz instytucji otoczenia biznesu z przedsiębiorstwami w Województwie Małopolskim w 2009 roku. Konieczność zapewnienia porównywalności wyników ma swoje odzwierciedlenie zarówno w strukturze analizy jak i konstrukcji badania ilościowego. Ten ostatni aspekt wymagał, aby część pytań ankietowych była sformułowana w sposób identyczny jak w badaniu wyjściowym. Kolejność zadawanych pytań również została zachowana. W ten sposób istnieje duża zbieżność wyników obecnego i wyjściowego badania, zapewniająca porównywalność wyników. Wynikiem badania ilościowego jest empiryczny rozkład preferencji w badanej próbie, opisywany udziałem procentowym wskazań respondentów. W badaniach jakościowych posłużono się metodą wywiadu IDI. Podobnie jak w przypadku badania ilościowego scenariusz opracowano indywidualnie dla każdego z badanych typów podmiotów, zachowując w wielu aspektach porównywalność wyników. Badania jakościowe zostały przeprowadzone po zakończeniu badań ilościowych, dzięki czemu uzyskano możliwość interpretacji i analizy prawidłowości i tendencji zobrazowanych badaniem ilościowym. Badaniem objęto trzy kategorie małopolskich podmiotów, kształtujących innowacyjne oblicze regionu i będące jednocześnie najważniejszymi grupami docelowymi wsparcia RSI WM. Są to podmioty sfery B+R 2, dysponujące udokumentowanym potencjałem badawczym i rozwojowym, dostarczające innowacyjnych rozwiązań zarówno w obrębie własnego sektora jak i innym podmiotom, także przedsiębiorstwa oraz instytucje otoczenia biznesu. Do grupy 3 B+R zostały zaliczone: placówki naukowe PAN, resortowe jednostki naukowo-badawcze, jednostki obsługi nauki, szkoły wyższe, jak również wybrane przedsiębiorstwa dysponujące potwierdzonym i formalnym zapleczem B+R. Listę podmiotów objętych badaniem zawiera Tabela 28. Jednostki B+R poddano badaniom ilościowym (ankieta realizowana telefonicznie) oraz jakościowym w formie bezpośredniego wywiadu pogłębionego. W badaniu brały udział wyłącznie osoby odpowiedzialne za ogólnie pojętą innowacyjność i współpracę - właściciel lub przedstawiciel wysokiego szczebla zarządu danego podmiotu. Badanie ilościowe było skierowane do wszystkich zidentyfikowanych podmiotów B+R (zob. Tabela 28, str. 114). Ważnym elementem badania była analiza sektora nauki poprzez ankietę i wywiady z przedstawicielami uczelni wyższych. Sektor nauki zgodnie z klasyfikacją GUS jest włączony do B+R, jednak wyróżnić tutaj należy dwa typy podmiotów: jednostki sektora nauki, które są ściśle jednostkami badawczo-rozwojowymi, oraz podmioty zajmujące się nauką, bez komponentu rozwojowego i transferu wiedzy do przedsiębiorstw. W konsekwencji wymagane było, aby w drugim 2 W sektorze B+R pozyskano 31 ankiet, w tym 12 z podmiotów sektora nauki. 3 Klasyfikacja zgodna z raportem Nauka i technika w Polsce w 2009 roku Główny Urząd Statystyczny w Szczecinie; Warszawa 2011, strona 31. 19

przypadku posłużyć się ankietą dopasowaną do specyfiki działalności respondenta. W ten sposób w ramach badania B+R wykorzystano dwie ankiety 4. W przypadku zagadnień wspólnych w obu ankietach wnioskowanie prowadzono na B+R oraz sektorze nauki łącznie. Pytania, skierowane jedynie do świata nauki, stanowiły dodatkową informację opisującą preferencje tych podmiotów. W badaniu zwrócono się bezpośrednio do osób odpowiedzialnych za kontakty z sektorem B+R oraz z sektorem przedsiębiorstw. Podmioty ujęte w badaniu jakościowym nie były ujęte w badaniu ilościowym. Schemat doboru respondentów próby oraz kolejne etapy wnioskowania przedstawia Rysunek 1. RYSUNEK 1. SCHEMAT BADANIA Źródło: opracowanie własne. Kolejną grupą ujętą w badaniu była losowa próba przedsiębiorstw, w której przyjęto następujące proporcje: 50 przedsiębiorstw dużych, 200 przedsiębiorstw średnich oraz 200 przedsiębiorstw małych i mikro (w istocie przebadano 202 podmioty MMP). Takie proporcje zostały podyktowane koniecznością zapewnienia adekwatności dla próby z badania wyjściowego. Wspomnieć w tym miejscu należy, że udział procentowy każdej z klas wielkości przystaje do udziału przedsiębiorstw w nakładach na badania i rozwój wg danych GUS. Duże firmy ponoszą znaczną, nieproporcjonalną część nakładów w grupie przedsiębiorstw ogółem, dlatego są wysoce nadreprezentowane w próbie w stosunku do grupy przedsiębiorstw średnich, małych i mikro. Operat losowania stanowiła baza REGON a punktem wyjścia (rozkładem docelowym) dla doboru próby w niniejszym badaniu była reprezentatywność względem sekcji PKD oraz reprezentatywność subregionalna przedsiębiorstw. W przypadku dużych przedsiębiorstw zaistniała konieczność rezygnacji z reprezentacji geograficznej (większość firm jest zlokalizowana w podregionie krakowskim lub Krakowie), a w odniesieniu do firm średnich zaistniała konieczność częściowej rezygnacji z reprezentatywności PKD. W obydwu 4 Ankieta skierowana do jednostek naukowych nie zajmujących się pracami wdrożeniowymi i kontaktami z przedsiębiorstwami jest w istocie okrojoną wersją ankiety B+R, w której usunięto pytania wykraczające poza zakres działalności omawianych jednostek, dodano (lub przeredagowano) pytania pozwalające ocenić, na ile jednostki te identyfikują potrzeby przedsiębiorstw a także intensywność kontaktów i przepływu wiedzy. W każdym miejscu, gdzie jest mowa o uczelniach, opieramy się na ankiecie skierowanej do jednostek nauki, wszędzie, gdzie jest mowa o B+R, mówimy wyłącznie o pytaniach, które są wspólne dla obu podmiotów lub były kierowane wyłącznie do B+R. 20