ISSN 1899 1114 nr 4 (146) 21 sierpnia 2017 Solaria w Polsce i na świecie jako problem zdrowia publicznego Wojciech Stefan Zgliczyński Indoor tanning in Poland and the world as a public health issue Article looks at the matters related to the indoor tanning in Poland and other countries which belong to the World Health Organization. In the first section the author presents the origins of current popularity of tanned skin and the data on usage of indoor tanning facilities. Next, the negative health effects associated with the indoor tanning and excessive tanning, such as skin cancer, accelerated skin aging and eye diseases, are described. The final section contains a review of legislative actions taken by selected countries to protect their citizens against the negative effects of indoor tanning, which include such measures as access restrictions, information requirements, bans on advertising and promotions, and staff training obligations. Wstęp Solarium za encyklopedią PWN można zdefiniować jako kabinę lub łóżko do naświetlania ciała lampą kwarcową w celu uzyskania opalenizny 1. Na potrzeby tego opracowania przyjęto jednak definicję, że solaria to wszelkiego rodzaju urządzenia elektryczne emitujące promieniowanie ultrafioletowe (UV), niewykorzystywane do celów medycznych 2. Korzystanie z solariów jest stosunkowo nowym zjawiskiem, którego początki sięgają lat 80. XX wieku, i jest bezpośrednio związane z wynalezieniem lampy emitującej promieniowanie UV. Lampa ta, dzięki radykalnemu przyśpieszeniu procesu opalania, odpowiadała na oczekiwania konsumentów w czasach mody na opaleniznę. Sama moda na opaleniznę ma niedługą historię. Jej początki wiązane są z osobą Coco Chanel, słynną francuską projektantką mody, która w latach 20. XX wieku miała stwierdzić: A golden tan is the index of chic 3 (Złota opalenizna jest oznaką szyku). 1 Encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/solarium.html [dostęp 18 lipca 2017 r.]. 2 Termin solaria obejmuje więc nie tylko kabiny i łóżka, ale też lampy opalające. 3 P. Vannini, A.M. McCright, To die for: the semiotic seductive power of the tanned body, Symbolic interaction 2004, nr 27(3), s. 309 332. Wynalezienie solarium i moda na opaleniznę spowodowały bardzo dynamiczny rozwój tzw. branży solaryjnej. Europejska Organizacja Solaryjna (ang. European Sunlight Association), postrzegana jako jej reprezentant, szacuje, że obecnie roczny obrót wewnętrzny przemysłu solaryjnego (producenci i dystrybutorzy urządzeń oraz studia solaryjne) wynosi ok. 2,1 mld euro. Te wyliczenia nie obejmują innych podmiotów, takich jak np. studia fitness, salony fryzjerskie, salony kosmetyczne czy salony masażu, które oferują sztuczne opalanie jako dodatkową usługę 4. Z rosnącą popularnością korzystania z solariów bardzo szybko zaczęły być łączone różne zagrożenia zdrowotne. Obecnie sztuczne opalanie jest postrzegane jako istotny problem zdrowia publicznego, który odpowiada co roku za ok. pół miliona nowych przypadków chorób nowotworowych diagnozowanych w Stanach Zjednoczonych Ameryki, Europie i Australii. Dowody na związek między sztucznym opalaniem a ryzykiem nowotworów skóry pokazują, że jest ono najwyższe w grupie narażonej na sztuczne opalanie we wczesnym okresie życia. W 2003 r. Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO), w odpowiedzi na to rosnące zagrożenie, 4 Europejska Organizacja Solaryjna, http://europeansunlight.eu/ about-us/ [dostęp 18 lipca 2017 r.]. Dr Wojciech Stefan Zgliczyński specjalista ds. społecznych w Biurze Analiz Sejmowych, adiunkt w Szkole Zdrowia Publicznego Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie; e mail: wojciech.zgliczynski@sejm.gov.pl.
Analizy BAS nr 4 (146) 21 sierpnia 2017 2/9 opublikowała dokument zawierający wskazówki dotyczące prawodawstwa w zakresie sztucznego opalania w solariach 5. W 2009 r. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (ang. International Agency for Research on Cancer), będąca agendą WHO, zaklasyfikowała promieniowanie emitowane przez urządzenia do opalania UV jako rakotwórcze dla ludzi 6. W 2016 r. Komitet Naukowy ds. Zagrożeń dla Zdrowia i Środowiska oraz Pojawiających się Zagrożeń (ang. Scientific Committee on Health, Environmental and Emerging Risks, SCHEER) 7, na prośbę Komisji Europejskiej przygotował raport podsumowujący wyniki badań naukowych nad wpływem solariów na zdrowie i wydał opinię, że nawet umiarkowane i zgodne z procedurami korzystanie z solariów jest szkodliwe 8. Natomiast w 2017 r. WHO opublikowała raport nt. interwencji, jakie władze publiczne powinny podjąć, aby ograniczać negatywne skutki korzystania z solariów 9. Raport ten stanowi inspirację, a także główne źródło informacji prezentowanych w tym opracowaniu. Świadomość zagrożeń związanych z opaleniem za pomocą lamp kwarcowych spowodowała, że część państw zdecydowała się na wprowadzenie regulacji ograniczających możliwości korzystania z solariów, a niektóre wprowadziły nawet bezwzględne zakazy korzystania z takich urządzeń. Korzystanie z solariów Jak utrzymują Philip Vannini i Aaron M. McCright, początki mody na opaleniznę to lata 20. XX wieku 10. Wcześniej opalona skóra była utożsamiana z niską pozycją społeczną i wykonywaniem niewykwalifikowanej pracy fizycznej. Czyniono więc wiele starań, żeby się nie opalić czy też ukryć opaleniznę, stąd m.in. popularność parasolek i pudru chroniących przed słońcem. Wraz z rozwojem społeczeństwa konsumpcyjnego i pojawieniem się zjawiska ostentacyjnej konsumpcji znaczenie opalonej skóry zaczęło się zmieniać. Opalenizna w krótkim czasie zaczęła być kojarzona ze stylem życia osób zamożnych i przynależnością do klasy wyższej, która dzięki posiadanemu majątkowi dysponowała czasem wolnym coraz chętniej spędzanym aktywnie na świeżym powietrzu, uprawiając sport i opalając się przy tym. Tym samym brak opalenizny i blada skóra zaczęto utożsamiać z przymusem pracy i brakiem środków na aktywny wypoczynek. Pojawienie się mody na opaleniznę wynikało również z przemian obyczajowych i emancypacji kobiet po I wojnie światowej. Przemiany te doprowadziły 5 Artificial Tanning Sunbeds, Risks and Guidance, World Health Organization 2003. 6 Na podstawie przeglądu badań stwierdzono, że ryzyko czerniaka skóry jest większe o 75% w przypadku osób, które rozpoczęły korzystanie z solarium przed 30. rokiem życia, stwierdzono również istotny wpływ korzystania z solarium na wystąpienie czerniaka oczodołu, https://www.iarc.fr/en/media-centre/iarcnews/2009/sunbeds_ uvradiation.php [dostęp 18 lipca 2017 r.]. 7 Strona internetowa Scientific Committee on Health, Environmental and Emerging Risks, http://ec.europa.eu/health/scientific_ committees/scheer_pl [dostęp 30 czerwca 2017 r.]. 8 Opinion on Biological effects of ultraviolet radiation relevant to health with particular reference to sunbeds for cosmetic purposes, European Union 2016. 9 Artificial tanning devices: public health interventions to manage sunbeds, World Health Organization 2017. 10 P. Vannini, A.M. McCright, To die for: the semiotic seductive power of the tanned body, op. cit. do tego, że współcześnie wiele osób opala się i próbuje utrzymywać opaleniznę, ponieważ są przekonane, że opalenizna czyni je bardziej atrakcyjnymi i będzie robiła dobre wrażenie na innych. Moda na opaleniznę sprawia, że korzystanie z solariów jest popularne. Przegląd literatury przedmiotu z 2013 r. prowadzi jego autorów do wniosku, że z solariów przeciętnie korzystało na świecie 35,7% dorosłych, 19,3% nastolatków oraz 55,0% studentów 11. Popularność sztucznego opalania różni się pomiędzy krajami. Wyniki badania przeprowadzonego w Polsce w 2012 r. wskazały, że z solarium korzystało 36% badanych osób 12. Popularności korzystania z solariów sprzyja dostępność cenowa takich usług (np. 1 zł za 1 minutę sztucznego opalania), która nierzadko może jeszcze wzrastać przez różnego rodzaju promocje i rabaty, jak np. dodatkowe minuty przy wykupieniu pakietu lub niższa cena przy zakupie większej liczby minut 13. W literaturze przedmiotu można znaleźć opinię, że najczęściej z solariów korzystają kobiety, młodzi dorośli korzystają z solariów częściej niż starsi dorośli, a liczba korzystających z solariów wzrasta 14. Sytuacja w Polsce jest zgodna z tymi tendencjami. Badania prowadzone przez CBOS wskazują, że między rokiem 2003 a 2009 odsetek korzystających z solariów wzrósł z 16% do 22%. Z tych urządzeń częściej korzystały Polki (23% w 2003 r. i 30% w 2009 r.) niż Polacy (odpowiednio 8% i 12%) 15. Ponadto z badań CBOS przeprowadzonych w 2003 r. wynika, że z solariów najczęściej korzystały osoby młode (31% od 18 do 34 lat; 13% od 35 do 54 lat; 3% 55 i więcej lat), zamieszkujące większe miasta (28% miasto 100 tys. i więcej ludności; 18% miasto do 100 tys.; 5% wieś) i z wykształceniem wyższym (37% wyższe; 22% średnie i 8% zasadnicze zawodowe) 16. Interesujące są wyniki przeprowadzonego w 2010 r. przeglądu badań na temat użytkowników solariów wskazujące, że najczęściej są to kobiety w wieku od 17 do 30 lat. Co ciekawe, użytkowniczki solariów w porównaniu z osobami, które z solariów nie korzystają, częściej sięgają po alkohol i papierosy i mniej zdrowo się odżywiają. Ponadto osoby te charakteryzuje mała wiedza na temat zagrożeń wynikających z promieniowania UV, posiadanie rodziny i przyjaciół korzystających z solariów, a także postrzeganie opalania w solarium jako czynności przyjemnej i relaksującej 17. Naprzeciw zapotrzebowaniu na usługi solariów wychodzi rynek. W Polsce brakuje jednak aktualnych i kompleksowych informacji na temat solariów. Przeprowadzone przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów rozeznanie wykazało, że 11 M.R. Wehner i in., International prevalence of indoor tanning: a systematic review and meta-analysis, JAMA dermatology 2014, nr 150(4), s. 390 400. 12 K. Torzewska i in., Opalanie się w solarium wiedza, postawa i nawyki Polaków, Medycyna Środowiskowa-Environmental Medicine 2014, nr 17(1), s. 52 59. 13 Na podstawie przeglądu cenników usług salonów solaryjnych dostępnych w internecie w lipcu 2017 r. 14 M.R. Wehner i in., International prevalence of indoor tanning, op. cit. 15 Polak zadbany troska o sylwetkę i własne ciało, CBOS, Warszawa 2009. 16 Dbałość o własną sylwetkę, CBOS, Warszawa 2003. 17 S. Schneider, H. Krämer, Who uses sunbeds? A systematic literature review of risk groups in developed countries, Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology 2010, nr 24(6), s. 639 648.
Analizy BAS nr 4 (146) 21 sierpnia 2017 3/9 w latach 2008 2010 na polskim rynku funkcjonowało ok. 80 podmiotów, zajmujących się produkcją, importem lub dystrybucją urządzeń opalających. Szacuje się, że na dzień 1 stycznia 2007 r. liczba podmiotów oferujących usługi polegające na udostępnianiu solariów w naszym kraju wynosiła ok. 13 tys. Były to nie tylko salony solaryjne, ale też np. salony fryzjerskie, salony kosmetyczne i salony masażu czy też kluby fitness. Ocenia się, że takie podmioty funkcjonowały na obszarze całego kraju 18. Można przypuszczać, że od 2007 r., ze względu na rosnący popyt na tego typu usługi, ich liczba zwiększyła się. Skutki zdrowotne Badania naukowe dostarczają dowodów, że korzystanie z solariów niesie ze sobą wiele negatywnych skutków dla zdrowia, podobnie jak szkodliwie dla zdrowia jest nadmierne opalanie. Wśród nich wymienia się m.in. nowotwory, przyśpieszone starzenie się skóry, oparzenia, reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne i inne problemy skórne. Korzystanie z solariów sprzyja również chorobom oczu, takim jak np. zaćma, ślepota śnieżna, retinopatia (proces chorobowy dotyczący siatkówki oka), a także może prowadzić do upośledzenia pracy układu immunologicznego skóry 19. W literaturze naukowej wskazuje się również na uzależnienie od opalania, tj. tanoreksja 20, którego przejawem jest częste korzystanie z solariów. Niewątpliwie wśród negatywnych skutków zdrowotnych korzystania z solariów i nadmiernego opalania najpoważniejsze to choroby nowotworowe. W tym kontekście na szczególną uwagę zasługuje przygotowana przez SCHEER, na zlecenie Komisji Europejskiej, opinia na temat biologicznych skutków promieniowania ultrafioletowego, ze szczególnym uwzględnieniem solariów używanych do celów kosmetycznych 21, wykorzystująca przegląd wszystkich najnowszych prac badawczych w tej dziedzinie i wnioski na podstawie wartości naukowej badań przeprowadzonych przez renomowanych naukowców. W ocenie SCHEER: istnieją mocne dowody na to, że wystawianie się na działanie promieni UV poprzez korzystanie z łóżek opalających powoduje czerniaka skóry i raka kolczystokomórkowego, zwłaszcza gdy skorzystanie z takiego łóżka po raz pierwszy nastąpi w młodym wieku. Opalanie się w solariach może też wywoływać raka podstawnokomórkowego i czerniaka oka. Dlatego też w odniesieniu do łóżek opalających nie ma czegoś takiego jak bezpieczny poziom promieniowania UV. Promieniowanie ultrafioletowe (UV), w tym także to emitowane przez łóżka opalające, jest uznawane za całkowicie rakotwórcze, ponieważ może wywoływać raka i przyczyniać się do jego rozwoju. W związku z tym nie można powiedzieć, że korzystanie z łóżek opalających w sposób umiarkowany lub zgodnie z obowiązującymi przepisami w zakresie bezpieczeństwa jest bezpieczne. Niektóre osoby korzystające z łóżek opalających twierdzą, że używają ich, aby pobudzić produkcję witaminy D w organizmie, jednak nie jest to uzasadnione, gdyż ryzyko jest dużo większe niż zysk. 18 Raport z kontroli urządzeń opalających (solariów), UOKiK, Warszawa 2010. 19 Artificial tanning devices: public health interventions to manage sunbeds, op. cit. 20 A. Petit i in., Excessive indoor tanning as a behavioral addiction: a literature review, Current pharmaceutical design 2014, 20(25), s. 4070 4075. 21 Opinion on Biological effects of ultraviolet radiation, op. cit. W przypadku gdy poziom witaminy D w organizmie jest zbyt niski, powinny temu zaradzić dobrze skomponowana dieta i regularne wystawianie się na krótko na działanie promieni słonecznych. Jeśli to nie wystarczy, można sięgnąć po suplementy diety 22. Skalę zagrożenia wskazują konkretne liczby. Jak informuje SCHEER, prawie 3500 z blisko 64 000 nowych rozpoznań czerniaka co roku może być związane z korzystaniem z solariów, z czego 68% przypadków diagnozuje się u kobiet. Ponadto SCHEER szacuje, że w Europie w efekcie korzystania z tych urządzeń co roku z powodu czerniaka umiera blisko 500 kobiet i 300 mężczyzn. Wskazuje się, że najbardziej narażone na czerniaka są osoby, które zaczęły korzystać z solariów przed 35. rokiem życia. O ile w populacji ogólnej ryzyko to jest wyższe o 15%, o tyle u osób korzystających z solariów poniżej 35. roku życia ryzyko czerniaka skóry jest większe o 75%. Ryzyko to wzrasta proporcjonalnie do liczby i częstotliwości sesji opalania w solarium. Badania dowodzą, że 43% przypadków we Francji i 76% w Australii zachorowań na czerniaka złośliwego skóry u osób przed 30. rokiem życia jest powiązane z korzystaniem z solariów 23. Ryzyko wystąpienia negatywnych skutków zdrowotnych z powodu korzystania z solariów nie jest zależne tylko od wieku. Negatywne skutki zdrowotne sztucznego promieniowania UV pojawiają się także u następujących grup osób: mających tendencję do piegów; mających skórę, która łatwo ulega poparzeniom; które w dzieciństwie miały oparzenie słoneczne; mających wiele znamion; przyjmujących leki uwrażliwiające na promieniowanie UV; mających osłabiony układ odpornościowy; których przynajmniej jeden z członków rodziny miał nowotwór skóry; które były kiedykolwiek leczone z powodu rogowacenia słonecznego lub nowotworu skóry; mających łagodne i złośliwe zmiany skórne; które opalały się w ciągu ostatnich 48 godzin 24. Czynnikiem wywierającym istotny wpływ na ryzyko zachorowania na nowotwór skóry jest fototyp skóry. Wyróżnia się 6 podstawowych fototypów skóry, w zależności od poziomu stężenia melaniny 25. Im mniejsze stężenie melaniny, tym skóra jaśniejsza, a tym samym większe niebezpieczeństwo dla skóry w związku z ekspozycją na promieniowanie UV (tabela 1). Należy podkreślić, że najbardziej narażone na negatywne skutki promieniowania UV są populacje, w których istotną część stanowią osoby o stosunkowo małym stężeniu melaniny (I IV fototyp skóry), czyli populacje pierwotnie zamieszkujące Europę i te, których istotna część ma przodków pochodzących z Europy, jak np. Ameryka Północna i Australia. Chociaż, jak już napisano, dostępna wiedza naukowa dowodzi, że korzystanie z lamp emitujących promieniowanie UV jest ogólnie szkodliwe, to w pewnych przypadkach lampy te wykorzystywane są w procesie leczenia niektórych chorób, jak np. chłoniaki, łuszczyca zwyczajna, atopowe zapalenie skóry, twardzina ograniczona, liszaj płaski, przyłuszczyca grudkowa 22 Biuletyn Zdrowie UE nr 186, https://ec.europa.eu/health/ node/51326_pl [dostęp 30 czerwca 2017 r.]. 23 Opinion on Biological effects of ultraviolet radiation, op. cit.; dokument Komisji Europejskiej, pt. Go for the glow or ban the tan? Is it safe to use sunbeds?, https://ec.europa.eu/health/sites/health/files/scientific_committees/docs/citizens_sunbeds_en.pdf [dostęp 30 czerwca 2017 r.]. 24 Artificial tanning devices: public health interventions to manage sunbeds, op. cit. 25 T.B. Fitzpatrick, The validity and practicality of sun-reactive skin types I through VI, Archives of dermatology 1988, nr 124(6), s. 869 871.
Analizy BAS nr 4 (146) 21 sierpnia 2017 4/9 Tabela 1. Fototypy skóry Fototyp Cechy Reakcja na promieniowanie UV I blady kolor skóry, niebieskie lub piwne oczy, włosy blond lub rude, zawsze ulega oparzeniom, nigdy się nie opala bardzo często piegi II jasny kolor skóry, zielone lub piwne oczy, włosy blond, rude lub brązowe, zazwyczaj ulega oparzeniom, trudno się opala często piegi III kremowy kolor skóry, ciemny blond lub brązowe włosy, szare lub brązowe umiarkowanie ulega oparzeniom, opala się przeciętnie oczy, rzadko piegi IV jasnobrązowa do oliwkowej skóra, ciemne włosy, brązowe lub ciemnobrązowe rzadko ulega oparzeniom, zawsze się opala oczy, brak piegów V brązowa skóra, ciemne lub czarne włosy, ciemnobrązowe oczy bardzo rzadko ulega oparzeniom, łatwo i mocno się opala VI ciemnobrązowa lub czarna skóra, czarne włosy, ciemnobrązowe oczy, brak piegów nigdy nie ulega oparzeniom, nigdy się nie opala Źródło: na podstawie T.B. Fitzpatrick, The validity and practicality of sun-reactive skin types I through VI, Archives of dermatology 1988, nr 124(6), s. 869 871. Tabela 2. Zachorowania na nowotwory złośliwe skóry w latach 1999 2014 w Polsce 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 czerniak złośliwy skóry 1606 1731 1757 1831 1985 1926 2189 2101 2195 2286 2562 2545 2642 3083 3027 3109 (C43) inne nowotwory złośliwe skóry 5302 5362 5672 6122 6818 6945 8310 8230 8310 8679 9291 10053 11439 12608 13196 13866 (C44) nowotwory skóry ogółem 6908 7093 7429 7953 8803 8871 10499 10331 10505 10965 11853 12598 14081 15691 16223 16975 (C43 + C44) odsetek wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe 6,2 6,2 6,5 6,9 7,3 7,3 8,4 8,2 8,2 8,4 8,6 9,0 9,8 10,3 10,4 10,7 Źródło: na podstawie Krajowy Rejestr Nowotworów, http://onkologia.org.pl/raporty/ [dostęp 21 lipca 2017 r.]. i plackowata, łysienie całkowite i ogniskowe. Korzystanie z takich sztucznych promienników UV odbywa się wtedy na zlecenie lekarza w placówkach systemu ochrony zdrowia. Jak wspomniano wyżej, wśród negatywnych skutków zdrowotnych najpoważniejsze to choroby nowotworowe. Co istotne, w ciągu ostatnich kilkunastu lat w Polsce obserwuje się gwałtowny wzrost liczby zachorowań na nowotwory złośliwe skóry (tabela 2). W 1999 r. liczba zachorowań wynosiła 6908, co stanowiło 6,2% wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe. W 2014 r. odnotowano już 16 975 zachorowań (o 145,7% więcej) na te nowotwory, co stanowiło już 10,7% wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe. Zachorowania w analizowanym okresie (1999 2014) były wyraźnie częstsze wśród kobiet niż wśród mężczyzn. W 1999 r. stanowiły w przypadku kobiet 6,8% ogółu zachorowań na nowotwory złośliwe, a w przypadku mężczyzn 5,6%. Natomiast w 2014 r. odpowiadały już za odpowiednio 11,1% i 10,2% zachorowań. Wśród nowotworów złośliwych skóry jako najbardziej niebezpieczny postrzegany jest czerniak złośliwy skóry. W ostatnich latach notuje się wyraźny wzrost zapadalności na ten nowotwór. W okresie od 1999 r. do 2014 r. w Polsce liczba zachorowań wzrosła z 1606 do 3109, tj. o 93,6% 26 (w 1980 r. wynosiła 611). W latach 1999 2014 z powodu nowotworów złośliwych skóry zmarło w Polsce 24 194 osób, co stanowiło 1,7% wszystkich zgonów z powodu nowotworów. Zarazem liczba zgonów z powodu czerniaka złośliwego skóry wyniosła 17 314, tj. 71,6% wszystkich zgonów z powodu nowotworów złośliwych skóry. Należy odnotować, że w analizowanym okresie liczba zgonów z powodu czerniaka złośliwego skóry wzrosła z 849 do 1307, tj. o 53,9% (w 1980 r. wynosiła 386), a liczba zgonów z powodu innych nowotworów złośliwych skóry zmniejszyła się z 543 do 188, tj. o 65,4%. Sytuacja w Polsce w zakresie zachorowalności i śmiertelności z powodu czerniaka złośliwego skóry wyraźnie różniła się od przeciętnej w państwach Unii Europejskiej. W 2010 r. w Polsce przy liczbie zachorowań blisko dwukrotnie niższej niż średnia UE, śmiertelność była o blisko jedną piątą wyższa 27. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na koszty leczenia czerniaka złośliwego skóry, które są w istotnym stopniu związane z tym, w jakim stadium choroby jest pacjent. W przypadku wczesnego stadium, kiedy nowotwór ten jest w dużym stopniu wyleczalny, koszt nie przekracza 5 tys. zł, w stadium zaawansowanym choroby koszty leczenia szacuje się nawet na 150 tys. zł. Przy 3109 zachorowaniach zarejestrowanych w 2014 r. można przyjąć, że kwota przeznaczona na leczenie 26 Krajowy Rejestr Nowotworów, http://onkologia.org.pl/raporty/#tabela_nowotwor [dostęp 2 lipca 2017 r.]. 27 Krajowy Rejestr Nowotworów, http://onkologia.org.pl/czerniak-skory-c43/ [dostęp 8 sierpnia 2017 r.].
Analizy BAS nr 4 (146) 21 sierpnia 2017 5/9 Tabela 4. Środki służące ochronie przed negatywnymi skutkami zdrowotnymi związanymi z korzystaniem z solariów stosowane przez 23 państwa należące do WHO, które mają regulacje w tym zakresie Grupa środków Środki liczba państw Ograniczenia dostępu Limit wieku 16 państw Przynależność do grupy podwyższonego ryzyka 9 państw Zakaz samoopalania bez nadzoru 13 państw Zakaz wynajmu i sprzedaży urządzeń do użytku prywatnego 6 państw Restrykcje i inspekcje podmiotów Obowiązek rejestracji lub uzyskania pozwolenia 9 państw świadczących usługi solaryjne Wymóg regularnych kontroli 13 państw Grzywny za naruszenie przepisów 17 państw Wymogi informacyjne Ostrzeżenia 20 państw Formularz świadomej zgody 7 państw Zakaz powoływania się na pozytywne skutki zdrowotne 16 państw Wymogi szkoleniowe Szkolenie personelu 11 państw Certyfikacja personelu 10 państw Wymogi bezpieczeństwa Wymóg zapewnienia gogli ochronnych 17 państw Ograniczenie ekspozycji na promieniowanie UV 14 państw Źródło: na podstawie WHO, http://apps.who.int/gho/data/node.main.sunbeds?lang=en [dostęp 21 lipca 2017 r.]. tej grupy chorych mogła wynosić od ok. 15 mln zł do nawet ok. 450 mln zł. Do tego można doliczyć m.in. koszty pobytu w szpitalu, koszty absencji chorobowej, czy też koszty przedwczesnych zgonów 28. Działania władz publicznych w celu redukcji ryzyka związanego z korzystaniem z solariów 29 Światowa Organizacja Zdrowia proponuje wiele działań, jakie władze publiczne mogą podjąć w celu ograniczania ryzyka związanego z korzystaniem z solariów. Paleta dostępnych działań obejmuje środki ustawodawcze i nieustawodawcze. W opinii WHO należy stosować jednocześnie oba ich rodzaje. Wybór środków powinien uwzględniać specyfikę populacji danego kraju, w tym m.in. poziom narażenia wynikającego np. z udziału poszczególnych grup fototypu skóry w populacji, ekspozycji danego terytorium na promieniowanie UV, nastawienie społeczności, a także koszty, możliwości wdrożenia oraz efektywność. Środki nieustawodawcze Wśród środków nieustawodawczych wymienia się konieczność prowadzenia działań mających informować i edukować na temat skutków korzystania z solariów i ogólnie nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV. Wskazuje się, że cel, jakim jest ograniczenie czy wręcz zaprzestanie korzystania z solariów i ogólnie nadmiernego opalania, wymaga podjęcia skoordynowanych działań na wielu szczeblach i różnych środków. Szeroko zakrojone kampanie, wykorzystujące środki masowego przekazu, są potrzebne, niemniej ich efektywność jest nie tylko trud- 28 Przedstawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami korzystania z solarium, druk sejmowy nr 1651/VIII kadencja. 29 Artificial tanning devices: public health interventions to manage sunbeds, op. cit. na do oceny, ale też nierzadko kwestionowana. Podkreśla się znaczenie ukierunkowanych interwencji dopasowywanych do konkretnych grup, tj. np. osób regularnie korzystających z solariów, osób, które z solariów korzystają sporadycznie, czy też osób, które z solariów nigdy jeszcze nie korzystały. Jako potencjalnie najbardziej efektywne wskazywane jest odwoływanie się nie tyle do kwestii ryzyka rozwoju choroby nowotworowej, ale do kwestii estetycznych i podkreślania, że opalanie znacznie przyspiesza proces starzenia się skóry. Podejmowane działania powinny uwzględniać i wykorzystywać środowisko społeczne, w którym funkcjonują osoby, których zachowania mają zostać zmodyfikowane. Szczególnie podkreśla się tu rolę rodziców, rówieśników, lekarzy i szkół. Władze publiczne powinny też monitorować działania inicjowane przez branżę solaryjną 30. Środki ustawodawcze Ponieważ popularność opalenizny i opalania jest głęboko zakorzeniona w społeczeństwie, wszelkie działania informacyjne i edukacyjne mają ograniczony skutek. W związku z tym potrzebne są regulacje, które usługi solaryjne objęłyby skutecznym nadzorem. Stosowane na świecie środki ustawodawcze można podzielić za WHO na pięć kategorii. Są to: ograniczenia dostępu, restrykcje i inspekcje podmiotów świadczących usługi solaryjne, wymogi informacyjne, wymogi szkoleniowe oraz wymogi bezpieczeństwa. Wśród tych kategorii można wyróżnić 14 środków (tabela 4). Jako odrębną kategorię przyjęto wprowadzenie całkowitego zakazu korzystania z solariów. Analiza regulacji obowiązujących w 23 państwach należących do WHO, wskazuje, że dla osiągnięcia celu, jakim jest poprawa bezpieczeństwa użytkowników solariów, wykorzystywane są środki z różnych kategorii (tabela 5). Stosowanie różnych środków wynika z tego, że często są one wzajemnie powiązane i się uzupełniają. 30 D.M. Holman i in., Strategies to reduce indoor tanning: current research gaps and future opportunities for prevention, American journal of preventive medicine 2013, nr 44(6), s. 672 681.
Analizy BAS nr 4 (146) 21 sierpnia 2017 6/9 Tabela 5. Środki podejmowane przez poszczególne kraje w celu ograniczania ryzyka związanego z korzystaniem z solariów w 2017 r. Ograniczenia dostępu Restrykcje i inspekcje podmiotów świadczących usługi solaryjne Wymogi informacyjne Wymogi szkoleniowe Wymogi bezpieczeństwa Limit wieku Grupy szczególnie narażone Zakaz samoopalania bez nadzoru Zakaz wynajmu i sprzedaży urządzeń do użytku prywatnego Obowiązek rejestracji lub uzyskania pozwolenia Wymóg regularnych kontroli Grzywny za naruszenie przepisów Ostrzeżenia Formularz świadomej zgody Zakaz powoływania się na pozytywne skutki zdrowotne Austria 18 Tak Tak Nie Tak Tak Nie Tak Nie Tak Nie Nie Tak Tak Belgia 18 Tak Tak Nie Nie Tak Tak Tak Tak Nie Tak Tak Tak Tak Chile 18 Nie Tak Nie Nie Nie Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Dania Nie Nie Nie Nie Tak Nie Tak Tak Nie Tak Tak Nie Tak Tak Finlandia 18 Nie Tak Nie Nie Nie Nie Tak Nie Tak Nie Nie Tak Tak Francja 18 Nie Tak Tak Nie Tak Tak Tak Nie Tak Tak Nie Tak Tak Holandia Nie Nie Tak Nie Nie Tak Tak Nie Nie Tak Nie Nie Nie Nie Hiszpania 18 Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Irlandia 18 Nie Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie Islandia 18 Nie Nie Nie Nie Nie Nie Tak Nie Nie Nie Nie Tak Nie Izrael 18 Nie Nie Tak Tak Tak Tak Tak Nie Tak Nie Nie Tak Nie Kolumbia Nie Nie Nie Nie Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie Nie Łotwa 18 Tak Tak Nie Nie Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie Niemcy 18 Nie Tak Nie Nie Tak Tak Tak Nie Tak Tak Tak Tak Nie Norwegia 18 Nie Nie Tak Nie Nie Tak Tak Nie Nie Nie Nie Nie Tak Nowa Zelandia 18 Nie Nie Nie Nie Nie Tak Nie Nie Nie Nie Nie Nie Nie RPA Nie Nie Nie Nie Nie Nie Nie Tak Nie Nie Nie Nie Tak Nie Słowacja 18 Tak Tak Nie Tak Tak Tak Tak Nie Tak Tak Tak Tak Tak Słowenia Nie Tak Tak Nie Tak Tak Nie Tak Nie Tak Tak Tak Tak Nie Szwajcaria 18 Tak Nie Nie Nie Nie Tak Tak Nie Nie Nie Nie Tak Tak Szwecja Nie Nie Nie Nie Nie Nie Tak Tak Nie Nie Nie Nie Nie Tak USA Nie Tak Nie Nie Nie Nie Nie Nie Nie Tak Nie Nie Nie Tak Włochy 18 Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Źródło: na podstawie WHO, http://apps.who.int/gho/data/node.main.sunbeds?lang=en [dostęp 21 lipca 2017 r.]. Szkolenie personelu Certyfikacja personelu Wymóg zapewnienia gogli ochronnych Ograniczenie ekspozycji na promieniowanie UV Całkowity zakaz korzystania z solariów Całkowity zakaz prowadzenia działalności polegającej na udostępnianiu solariów do tej pory wprowadziły dwa państwa: Brazylia 31 w 2009 r. i Australia 32 w 2016 r. Ograniczenia dostępu do solariów Znacznie częściej niż zakaz korzystania z solariów wprowadzane są ograniczenia w dostępie do nich. Wymienia się tu cztery rodzaje ograniczeń: zakaz korzystania z solariów dla osób w określonym wieku, zakaz korzystania z solariów bez 31 Brazylia, http://www.saude.mg.gov.br/images/documentos/ RESOLUCaO%20RDC%2056.pdf [dostęp 27 lipca 2017 r.]. 32 Australia, https://www.arpansa.gov.au/sites/g/files/net3086/f/ legacy/pubs/factsheets/solariaandtanningbeds.pdf [dostęp 27 lipca 2017 r.]. nadzoru, zakaz korzystania z solariów przez osoby należące do grup podwyższonego ryzyka nowotworów skóry oraz zakaz sprzedaży i/lub wynajmu sztucznych promienników UV do użytku domowego. Najczęściej wykorzystywanym środkiem jest wprowadzenie całkowitego zakazu korzystania z solariów dla osób poniżej 18. roku życia. Wprowadzenie takiego zakazu wynika z wiedzy naukowej, która dowodzi, że to osoby młode są w największym stopniu narażone na negatywne skutki zdrowotne korzystania z solariów. Ustanowienie 18. roku życia jako najniższego wieku, od którego można korzystać z tych urządzeń, nie wynika jednak z przesłanek medycznych, ale z tradycji prawnej krajów, gdzie wiek 18 lat przyjmuje się jako wiek osiągnięcia pełnoletności. W Polsce nie ustalono żadnych limitów wiekowych, w efekcie z solarium mogą korzystać nawet dzieci. Wprowadzeniu granicy wieku nierzadko towarzyszy wprowadzenie zakazu korzystania z solariów bezobsługowych czy też solariów bez nadzoru. Jak podaje WHO, wprowadzenie takiego zakazu wynika z faktu, że urządzenia do sztucznego opalania często stanowią dodatkową ofertę centrów fitness,
Analizy BAS nr 4 (146) 21 sierpnia 2017 7/9 basenów, hoteli czy innych placówek usługowych, gdzie ich użytkowanie nie podlega żadnej kontroli. W związku z tym część krajów zakazało udostępniania tych urządzeń bez nadzoru. Przyjęcie takiej zasady znacznie poprawia skuteczność stosowania innych środków, w tym tych związanych z wymogami informacyjnymi i bezpieczeństwem. Przykładowo w Niemczech brak regulacji, która towarzyszyłaby wprowadzeniu ograniczenia wiekowego, doprowadził do tego, że osoby niepełnoletnie korzystały z urządzeń nienadzorowanych. Można spotkać też zakazy dotyczące określonych grup osób ze względu na ich szczególne narażenie. Są to najczęściej osoby o wyjątkowo wrażliwym fototypie skóry (fototyp I), a także kobiety w okresie ciąży (w przypadku kobiet ciężarnych nie jest zalecane korzystanie z solariów 33 ). Ponadto część krajów wprowadziła zakaz sprzedaży i/lub wynajmu urządzeń służących do sztucznego opalania osobom prywatnym do użytku domowego. Regulacja taka ma zapobiec omijaniu wyżej wskazanych zasad. Restrykcje i inspekcje podmiotów świadczących usługi solaryjne W wielu państwach oprócz ograniczeń w dostępie wprowadzono konkretne zasady związane ze świadczeniem usług solaryjnych. Wśród nich są obowiązki rejestracji i/lub uzyskania pozwolenia, regularne kontrole oraz kary za naruszenia przepisów. Część krajów działalność polegającą na świadczeniu usług solaryjnych obejmuje obowiązkiem rejestracji. Rejestracja może być warunkowana uzyskaniem licencji, czyli spełnieniem określonych wymogów. Obowiązek rejestracji takich podmiotów gospodarczych w istotny sposób ułatwia władzom publicznym i instytucjom kontrolnym wywiązywanie się z zadań, jakie w zakresie ochrony ludności przed następstwami korzystania z solariów nakłada na nie prawo. Wprowadzenie takiego obowiązku jest konieczne również wtedy, kiedy ta działalność jest odrębnie opodatkowana. Oprócz rejestracji w wielu państwach podejmowane są kontrole urządzeń do opalania pod kątem m.in. spełniania przez te urządzenia określonych norm promieniowania. W państwach UE od 2009 r. 34 maksymalna wartość promieniowania, jaką może emitować lampa solaryjna, wynosi 0,3 W/m², co odpowiada natężeniu promienienia słonecznego na równiku na wysokości 0 m n.p.m. przy bezchmurnym niebie o godzinie 12:00. Środkiem bardzo często wykorzystywanym przez państwa są kary za nieprzestrzeganie obowiązujących przepisów i norm, nakładane na podmioty świadczące usługi solaryjne. Są to najczęściej kary finansowe. Czasami karą może być również odebranie pozwolenia na świadczenie usług solaryjnych, stosowane przy najpoważniejszych naruszeniach. 33 Korzystanie z solariów w okresie ciąży, http://www.nhs.uk/chq/ pages/956.aspx?categoryid=54&subcategoryid=131 [dostęp 27 lipca 2017 r.]. 34 Elektryczny sprzęt do użytku domowego i podobnego Bezpieczeństwo użytkowania Część 2-27: Wymagania szczegółowe dotyczące urządzeń do naświetlania skóry promieniowaniem podczerwonym i nadfioletowym wprowadza: IEC 60335-2-27:2009; EN 60335-2-27:2013, zastępuje: PN-EN 60335-2-27:2010E; PN-EN 60335-2-27:2010/AC:2011E; dyrektywy: 2006/95/EC; 2014/35/EU; 2014/53/ EU ICS: 13.120; 97.170, https://pzn.pkn.pl/kt/info/published/9000129212. Wymogi informacyjne Kolejna grupa środków to działania związane z udostępnianiem informacji o ryzyku. Wymienia się tutaj m.in. wymóg każdorazowego złożenia podpisu poświadczającego świadomość zagrożeń wynikających z korzystania z solarium; zakaz reklamy i promocji usług solaryjnych oraz obowiązek umieszczania w miejscach udostępniania solariów informacji o ryzyku zdrowotnym związanym z korzystaniem z tych urządzeń. Wymogi szkoleniowe Kolejnym istotnym elementem związanym z kontrolą użytkowania jest nałożenie na osoby obsługujące solaria obowiązku odbycia szkolenia, które mają na celu m.in. dostarczenie wiedzy na temat promieniowania UV i jego skutków, sposobu prowadzenia wywiadów z klientami i umiejętności oceny ryzyka indywidualnych przypadków. Szkolenie personelu służy poprawie bezpieczeństwa korzystania z solariów. Personel jest odpowiedzialny za niedopuszczanie do korzystania ze sztucznego opalania osób niepełnoletnich i innych osób z grup ryzyka, udzielanie informacji, uzyskanie świadomych zgód od osób korzystających z solariów, a także dbałość o nieprzekraczanie ustalonych norm czasu opalania (określenie czasu naświetlania odpowiedniego do fototypu skóry) czy też egzekwowanie obowiązku stosowania gogli ochronnych. Ponadto personel powinien być uwrażliwiony na korzystanie z solariów przez osoby, które nie oczyściły swojej skóry z kosmetyków (makijaż, krem, perfumy, dezodorant mogą zwiększać wrażliwość skóry na opalanie), czy też stosowanie odpowiednich środków nawilżających skórę. Z badań wynika, że szkolenie obsługi solariów ma istotny wpływ na jej późniejsze zachowania i wyrażane opinie. Osoby, które odbyły szkolenia uświadamiające ryzyko związane z korzystaniem z solariów, częściej rozmawiały z klientami o zagrożeniu zdrowotnym i same zmniejszyły częstość korzystania ze sztucznego opalania 35. Wymogi bezpieczeństwa W celu zmniejszenia ryzyka związanego z korzystaniem z solariów wiele państw wprowadza wymogi bezpieczeństwa dla korzystających z takich urządzeń. Najczęściej wymogi te dotyczą ochrony oczu za pomocą gogli ochronnych oraz kontroli czasu ekspozycji indywidualne dostosowanie czasu ekspozycji i promieniowania UV. Zapewnienie zgodności i egzekwowania Wprowadzenie wymienionych regulacji w zakresie solariów, aby odnieść pożądany skutek, wymaga zapewnienia przestrzegania tych regulacji. W branży solaryjnej, jak wska- 35 A.T. Ng i in., A simple intervention to reinforce awareness of tanning bed use and skin cancer in non medical skin care professionals in Southern California, International journal of dermatology 2012, nr 51(11), s. 1307 1312.
Analizy BAS nr 4 (146) 21 sierpnia 2017 8/9 zują prowadzone kontrole, przypadki naruszeń nie należą do rzadkości. Dla przykładu, kontrole prowadzone w 10 państwach członkowskich UE, tj. Belgii, Cyprze, Czechach, Danii, Finlandii, Niemczech, Węgrzech, Łotwie, Holandii i Polsce w ramach programu Sunbeds wykazały różnego rodzaju nieprawidłowości w od 20% do 83% przypadków (w zależności od rodzaju uchybienia) kontrolowanych podmiotów świadczących usługi solaryjne 36. Sytuacja w Polsce W Polsce nie prowadzi się działań, które miałyby na celu informowanie i edukowanie obywateli na temat negatywnych dla zdrowia skutków korzystania z solariów (nie licząc opublikowanego w 2013 r. przez UOKiK poradnika 37 ). Warto podkreślić, że: prowadzenie działań informacyjno-edukacyjnych dotyczących uświadamiania ryzyka związanego z nadmiernym narażeniem na promieniowanie ultrafioletowe zostało zapisane w Narodowym programie zdrowia na lata 2016 2020 38. Można się więc spodziewać, że działania te w końcu będą podjęte. W Polsce prowadzenie działalności w zakresie udostępniania solariów podlega jedynie przepisom ustawy o swobodzie działalności gospodarczej 39. Podjęcie jej nie wymaga uzyskania zezwolenia. W Polskiej Klasyfikacji Działalności działalność usługowa solariów nie są jest wyodrębniona i znajduje się (co może budzić zdziwienie w kontekście dostępnej wiedzy naukowej) w sekcji Pozostała działalność usługowa, jako Działalność usługowa związana z poprawą kondycji fizycznej w dziale Pozostała indywidualna działalność usługowa 40. W związku z tym nie jest możliwe określenie dokładnej liczby takich podmiotów. Nie sposób określić dokładnie liczby osób, które z solariów korzystają. Prowadzone badania potwierdzają jednak, że korzystanie z solariów w Polsce jest zjawiskiem popularnym. Wyniki wspomnianego wcześniej badania przeprowadzonego na temat wiedzy o promieniowaniu UV oraz zachowań podczas korzystania z solarium wskazały, że z takich urządzeń korzystało 36% badanych osób, a 26% korzystało z nich w przeszłości, ale z określonych powodów zrezygnowało z tego typu opalania. Osoby nigdy nie korzystające z tego typu usług stanowiły 38%. Co istotne, gogli ochronnych używało jedynie 18% badanych, a 94% badanych opalających się w solarium nigdy nie sprawdzało, czy łóżko opalające ma oznakowanie CE 41 (oznaczenie stwierdzające, że urządzenia spełnia unijne wymogi dotyczące bezpieczeństwa użytkowania, ochrony zdrowia i ochrony środowiska). 36 Joint action on sunbeds 2008 2009. Report, DG Sanco, Consumer Affirs 2009, oraz http://europa.eu/rapid/press-release_memo-10-37_ en.htm?locale=en [dostęp 28 lipca 2017 r.]. 37 Jak rozsądnie korzystać z solarium. Poradnik dla konsumentów, UOKiK, Warszawa 2013. 38 Rozporządzenie Rady Ministrów z 4 sierpnia 2016 r. w sprawie Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016 2020 (Dz U. poz. 1942). 39 Ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. 2016, poz. 1829, ze zm.). 40 Polska Klasyfikacja Działalności, http://www.klasyfikacje.gofin. pl/pkd/5,2,1639,pozostala-indywidualna-dzialalnosc-uslugowa.html#d96 [dostęp 21 lipca 2017 r.]. 41 K. Torzewska i in., Opalanie się w solarium, op. cit. Przy korzystaniu z solariów istotny jest stan techniczny tych urządzeń. Obowiązującym obecnie aktem prawnym mającym zastosowanie do solariów jest rozporządzenie Ministra Rozwoju dotyczące wymagań dla sprzętu elektrycznego, które określa wymagania techniczne, jakie powinny spełniać solaria 42. Rzeczywisty stan tych urządzeń pozostawia jednak wiele do życzenia. W 2010 r. Inspekcja Handlowa przeprowadziła kontrole urządzeń opalających, w trakcie której dokonywano pomiarów promieniowania UV wytwarzanego przez solaria używane w placówkach usługowych na terenie całego kraju. Były to pierwsze na taką skalę działania w Polsce. Kontrole ujawniły przekroczenia normy dopuszczalnego promieniowania UV w 83% zbadanych urządzeń 43. Kontrola przeprowadzona w 2011 r. wykazała, że 78% urządzeń nie spełniało normy. Kolejna kontrola, z 2013 r., wykazała, że 35% nie spełniało normy promieniowania, co stanowiło istotną poprawę. Przy okazji stwierdzono, że w 38% skontrolowanych urządzeń nie było oznakowania ostrzeżeniem Promieniowanie UV może powodować uszkodzenia oczu i skóry, takie jak starzenie się skóry i w konsekwencji rak skóry. Czytaj uważnie instrukcje. Noś gogle ochronne. Niektóre leki i kosmetyki mogą zwiększać wrażliwość na opalanie. Co istotne, w zdecydowanej większości przypadków zapewniony był dostęp do gogli ochronnych 44. Brak jest ogólnodostępnych informacji na temat wyników kontroli prowadzonych po 2013 r. W związku z tym nie sposób stwierdzić, jaki jest obecny stan techniczny urządzeń do opalania. Dla zmniejszenia ryzyka związanego z korzystaniem z solariów nie bez znaczenia jest odpowiednie przygotowanie osób obsługujących te urządzenia. Jak wynika z badań przeprowadzonych w Polsce w 2002 r., odpowiednią wiedzę na temat promieniowania miało 41,8% pracowników podmiotów udostępniających solaria. W zaledwie 20% z tych podmiotów przeprowadzano wywiad z klientem 45. Brakuje informacji na temat obecnego stanu przygotowania i kompetencji osób obsługujących solaria. Podsumowanie Należy stwierdzić, że istnieją mocne dowody naukowe wskazujące, że wystawianie się na działanie promieni UV poprzez korzystanie z solariów wiąże się z wieloma negatywnymi skutkami zdrowotnymi, m.in. powoduje istotne zwiększenie ryzyka zachorowania na nowotwory, zwłaszcza gdy korzystanie z takich urządzeń nastąpi w młodym wieku. Brakuje aktualnych i kompleksowych informacji na temat solariów w Polsce, w tym liczby podmiotów świadczących tego typu usługi, liczby takich urządzeń i ich stanu technicznego, a także liczby użytkowników. Zarazem prowadzone badania wskazują, że korzystanie z solariów w Polsce cieszy się 42 Rozporządzenie Ministra Rozwoju z 2 czerwca 2016 r. w sprawie wymagań dla sprzętu elektrycznego (Dz.U. poz. 806). 43 Raport z kontroli urządzeń opalających (solariów), UOKiK, Warszawa 2010. 44 Jak rozsądnie korzystać z solarium. Poradnik dla konsumentów, op. cit. 45 J.C. Szepietowski i in., Tanning salons in southwest Poland: a survey of safety standards and professional knowledge of the staff, Photodermatology, photoimmunology & photomedicine 2002, nr 18(4), s. 179 182.
Analizy BAS nr 4 (146) 21 sierpnia 2017 9/9 popularnością, ale w wielu przypadkach urządzenia solaryjne nie spełniają norm, nie zawsze są użytkowane zgodnie z przewidzianymi procedurami, a znaczna część personelu nie ma odpowiednich kwalifikacji. W Polsce nie prowadzi się kompleksowych działań, które miałyby na celu informowanie i edukowanie obywateli na temat negatywnych dla zdrowia skutków korzystania z solariów. Brakuje również szczególnej regulacji dotyczącej zasad prowadzenia działalności w zakresie udostępniania solarium, w tym obowiązku rejestracji. W efekcie nie jest możliwe określenie dokładnej liczby takich podmiotów, a co za tym idzie nie sposób jest zapewnić kontrolę bezpieczeństwa. W polskim prawie nie ma przepisów, które miałyby na celu ochronę obywateli przed negatywnymi skutkami korzystania z solariów. Nie ma również przepisów, które określałyby kwalifikacje, jakie powinien mieć personel obsługujący solaria. Brak polskich regulacji w zakresie korzystania z solariów, rozpoznanie alarmującej sytuacji epidemiologicznej oraz stosunkowo niskiego poziomu świadomości społecznej na temat szkodliwości takiego opalania stanowią podstawy dla objęcia tego obszaru właściwym unormowaniem. Objęcie korzystania z solariów nadzorem władz publicznych jest tym bardziej wskazane, im bardziej zakorzenione jest społeczne wyobrażenie łączące opaleniznę m.in. z atrakcyjnością, aktywnością fizyczną i zdrowiem. Warto zaznaczyć, że w ostatnim czasie z inicjatywą w tym zakresie wystąpił Prezydent RP, który w maju 2017 r. przedstawił projekt ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami korzystania z solariów 46. 46 Przedstawiony przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej projekt ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami korzystania z solarium, op. cit. Na podstawie doświadczeń wielu krajów i analiz naukowych należy stwierdzić, że działania władz publicznych obejmujące regulacje tego obszaru i objęcia go skutecznym nadzorem są nie tylko uzasadnione, ale wręcz wskazane. Analizy podejmowanych przez poszczególne państwa działań służących ochronie obywateli przed negatywnymi skutkami korzystania z solariów wskazują na zasadność stosowania następujących środków: ograniczenie dostępu do solariów osobom poniżej 18 lat, zakaz udostępniania solariów bez nadzoru, wprowadzenie rejestru podmiotów świadczących usługi solaryjne, wprowadzenie nakazu informowania o ryzyku związanym z korzystaniem z solariów, wprowadzenia zakazu promocji i reklamy solariów, wprowadzenie rozwiązań, które służyłyby poprawie kompetencji personelu prowadzącego solaria, w postaci np. obowiązkowych szkoleń, wprowadzenie wymogów bezpieczeństwa, w tym obowiązku kontroli stosowania przez użytkowników gogli ochronnych oraz kontroli czasu naświetlania, przeprowadzenie skoordynowanych działań informacyjnych i edukacyjnych na wielu szczeblach, uświadamiających szkodliwość nadmiernego opalania, w tym opalania w solariach, wykorzystujących różne środki i skierowanych do konkretnych grup. Należy przyjąć, że uregulowanie kwestii solariów i objęcie korzystania z nich nadzorem władz publicznych będzie służyć poprawie sytuacji zdrowotnej w zakresie chorób nowotworowych w Polsce. Zespół redakcyjny: Dobromir Dziewulak (redaktor naczelny), Adrian Grycuk (sekretarz redakcji; tel. +48 22 694 20 69, e-mail: adrian.grycuk@sejm.gov.pl), Piotr Russel, Piotr Chybalski Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, ul. Zagórna 3, 00-441 Warszawa Seria Analizy BAS wydawana jest wyłącznie w wersji elektronicznej. Czasopismo jest dostępne w bazach danych BazEkon, C.E.E.O.L., EBSCO Legal Source oraz w serwisie informacyjnym EMIS. Więcej informacji na stronie w dziale publikacje.