Ptaki polskich Karpat

Ptaki polskich Karpat

W latach 2011 2016 Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków realizowało projekt Inwentaryzacja kluczowych gatunków ptaków polskich Karpat oraz stworzenie systemu ich monitorowania i ochrony. Zakładał on podniesienie efektywności ochrony wybranych, kluczowych gatunków ptaków na obszarze objętym projektem. Zostało to osiągnięte m.in. poprzez zebranie kompleksowych danych dotyczących występowania i wymagań siedliskowych tych gatunków w regionie. Ponadto powstały propozycje strategicznych rozwiązań w zakresie ochrony ptaków dla różnych grup interesariuszy (samorządy lokalne, nadleśnictwa, rolnicy), wspierające jednocześnie zrównoważony rozwój ekonomiczny i społeczny tych grup. Istotnym elementem projektu były również działania edukacyjne, dzięki którym podniesiono akceptację i zaangażowanie w ochronę przyrody wybranych grup docelowych (wolontariusze, urzędnicy, leśnicy, nauczyciele i uczniowie). Celem niniejszej publikacji jest przybliżenie wiedzy o ptakach polskich Karpat. Mamy nadzieję, że broszura będzie przydatna dla każdego zainteresowanego przyrodą tego regionu turysty, nauczyciela, właściciela gospodarstwa agroturystycznego, leśnika czy pracownika urzędu gminy. Oprócz poszerzenia wiedzy może się ona przydać w planowaniu zajęć z edukacji przyrodniczej, zarówno tych realizowanych w szkolnych klasach, jak i odbywających się na świeżym powietrzu.

KARPATY ważne dla przyrody i dla ludzi Karpaty to rozległy system górski położony w środkowej Europie, składający się z wielu pasm górskich, ciągnący się 1300-kilometrowym łukiem od Austrii, przez Czechy, Słowację, Węgry, Polskę, Ukrainę, po Rumunię i Serbię. W Polsce zajmują one południową część kraju i są najwyższym (przekraczającym 2000 m n.p.m.) i najrozleglejszym (blisko 20 tys. km 2 powierzchni) łańcuchem górskim. Na tle otaczających je obszarów Karpaty wyróżniają się rzeźbą terenu, geologią, hydrografią i warunkami klimatycznymi, co przekłada się na unikalność i silne zróżnicowanie występujących tu form życia, ekosystemów i krajobrazów. Duża zmienność warunków naturalnych na stosunkowo małej przestrzeni skutkuje występowaniem w Karpatach wyraźnych pięter klimatyczno-roślinnych. W Karpatach Zachodnich wyróżnia się sześć naturalnych pięter roślinnych ściśle powiązanych z panującymi na różnych wysokościach warunkami klimatycznymi. Najniżej położone jest piętro pogórzy, gdzie dominującym typem zbiorowiska panującego są grądy. Wyżej rozciągają się zdominowany przez buczyny regiel dolny i regiel górny, gdzie panują bory świerkowe. Strefa powyżej górnej granicy lasu rozpoczyna się zaroślami kosodrzewiny, które następnie przechodzą w hale porośnięte przez alpejskie łąki. Oba te piętra obecne są jedynie w Beskidzie Żywieckim (na Babiej Górze i Pilsku) i w Tatrach. Na najwyższych szczytach Tatr wyróżnić można jeszcze pasmo turniowe. Tutaj nagie skały tylko gdzieniegdzie porasta skąpa roślinność i porosty. Odmienny jest charakter roślinności w Bieszczadach, gdzie wyróżnia się tylko trzy piętra pogórzy, regla dolnego i połonin. Karpaty to także mieszkający tu ludzie. Na przestrzeni wieków ich działalność wpływała na krajobraz gór. Za jej sprawą doszło tu m.in. do powstania rozległych terenów otwartych, zajętych przede wszystkim przez kośne łąki, pastwiska i pola uprawne. Rdzenni mieszkańcy Karpat, głównie ludność góralska, znani są z kulturowego bogactwa charakterystycznej gwary, kolorowego stroju, ludowej muzyki czy specjałów regionalnej kuchni (np. osławiony oscypek). Wielu mieszkańców tych gór do dziś zachowało część dawnych obyczajów, pielęgnując etniczną odrębność. 0 100 200 50 km Karpaty to zróżnicowany region obejmujący pas pogórzy, pasma górskie średniej wysokości, a także najwyższy w kraju łańcuch górski Tatry (fot. Tomasz Wilk). Łuk Karpat na tle granic krajów Europy Środkowej.

Cenna przyroda, której próżno szukać gdzie indziej Z uwagi na specyfikę panujących w Karpatach warunków abiotycznych, zróżnicowany wpływ działalności ludzkiej, a także znaczną niedostępność tego regionu, tutejszy świat zwierząt, roślin i grzybów pod wieloma względami wyróżnia się na tle pozostałej części kraju. Występuje tu wiele gatunków wyspecjalizowanych, przystosowanych do radzenia sobie w trudnych, górskich warunkach. Niemal wyłącznie tutaj spotkać można organizmy wysokogórskie, zamieszkujące najwyżej położone obszary, gdzie długo zalega śnieg, a sezon wegetacyjny trwa niezwykle krótko. Z powodu odmienności Karpat tutejsza fauna i flora wyróżnia się znacznym stopniem endemizmu, czyli wysokim, jak na warunki europejskie, udziałem gatunków, które swój geograficzny zasięg ograniczają do tego pasma górskiego, nie występując nigdzie indziej. Wyznacznikiem tego, że przyroda Karpat jest zachowana na dużych obszarach w stopniu zbliżonym do naturalnego, jest również występowanie dużych drapieżnych ssaków niedźwiedzi, wilków i rysi, którym znaczne wymagania co do powierzchni i jakości siedliska zawężają możliwość występowania w regionach silnie zagospodarowanych przez człowieka. Wybrane typy obszarów chronionych w polskich Karpatach. park narodowy otulina parku narodowego park krajobrazowy obszar chronionego krajobrazu specjalny obszar ochrony siedlisk obszar specjalnej ochrony ptaków

Ptaki przyroda blisko nas Istotnym elementem środowiska naturalnego Karpat są ptaki grupa zwierząt o wyjątkowej popularności wśród ludzi. Mamy z nimi częsty kontakt, a ich stała obecność w naszym sąsiedztwie sprawia, że przez większość osób ptaki darzone są sympatią. Możliwość obserwacji ich zachowań, np. podczas zimowego dokarmiania przy karmniku czy wiosennych spacerów, pogłębia ludzkie przywiązanie do tej grupy zwierząt. Ważną rolę odgrywa niewątpliwie aspekt estetyczny ptaki to piękne stworzenia, które zwracają uwagę swym nierzadko barwnym upierzeniem, majestatycznym lotem lub melodyjnym śpiewem, który dla wielu jest symbolem wiosny czy radości. Ale związki ludzi i ptaków są znacznie głębsze mają one nie tylko wymiar społeczny, ale także kulturowy, gospodarczy czy naukowy. Ponieważ ptaki są popularnym obiektem badań naukowych i są wrażliwe na zmiany zachodzące w ich środowisku, często są traktowane jako wskaźnik stanu środowiska, który może wiele powiedzieć o zmianach, jakie następują zarówno w wyniku działalności człowieka, jak i procesów naturalnych. Bocian biały, symbol krajobrazu polskiej wsi, staje się coraz liczniejszym ptakiem także na pogórzach i w niższych partiach gór (fot. Dariusz Adamkiewicz). Rudzik jest jednym z wielu gatunków ptaków, które swoim kolorowym upierzeniem i śpiewem urozmaicają nasze sąsiedztwo (fot. Tomasz Wilk).

Karpaty cenna ostoja ptaków Karpaty stanowią jedną z bardziej istotnych ostoi ptaków w kraju, charakteryzując się znaczną różnorodnością występujących tu gatunków, w tym tych wyspecjalizowanych siedliskowo lub takich, których populacje w pozostałej części kraju są nieliczne i rozproszone. W polskiej części tych gór gniazduje około 170 gatunków ptaków, a około 150 pojawia się tu w czasie swych wędrówek, zimowania albo nieregularnie tutaj zalatuje. Ptaki wykorzystują rozległe karpackie lasy, obszary rolne, doliny górskich rzek i potoków czy najwyższe partie gór, choć i w pobliżu ludzkich siedzib ich nie brakuje. Największą różnorodnością cechują się obszary niżej położone, gdzie warunki są najłagodniejsze i większa liczba gatunków może znaleźć tu odpowiednie siedliska. Z kolei wyżej w górach, w tym w partiach najwyżej położonych, różnorodność ptaków (tak samo jak większości innych grup organizmów) jest niższa, jednak to tutaj spotkać można te najrzadsze i najbardziej typowe dla terenów górskich gatunki. Dlatego też cały obszar Karpat, od pogórzy po najwyższe szczyty, jest dla ptaków bardzo cenny. Karpaty góry i doliny, łąki i lasy zapewniają dom wielu gatunkom ptaków (fot. Grzegorz Leśniewski). We współczesnym krajobrazie Karpat dominuje mozaika lasów i terenów rolniczych, w której powstaniu znaczącą rolę odegrał człowiek (fot. Tomasz Wilk).

Awifauna polskich Karpat wyjątkowe ptaki Wędrując górskimi szlakami, spotykać będziemy głównie pospolite gatunki ptaków, jednak karpackie ostępy są domem również dla wielu wyjątkowych gatunków rzadkich, zagrożonych lub niewystępujących nigdzie indziej w Polsce. Do tej ostatniej grupy należą głównie gatunki wysokogórskie tylko w najwyższych partiach Karpat mamy okazję zobaczyć pomurnika i zanikającego nagórnika, a w przypadku dwóch kolejnych gatunków płochacza halnego i siwerniaka, ponad 95 proc. ich krajowej populacji występuje w Karpatach. Również wśród gatunków leśnych wiele jest takich, dla których region ten stanowi najważniejszą ostoję w Polsce można wśród nich wymienić orła przedniego, puszczyka uralskiego, dzięcioła białogrzbietego i trójpalczastego czy orzechówkę. Karpacka awifauna bogata jest w gatunki rzadkie i narażone na wyginięcie regularnie gniazduje tu 35 gatunków zagrożonych w skali Unii Europejskiej oraz 20 gatunków zagrożonych w skali kraju. Wiele z nich to gatunki skrajnie nieliczne w przypadku 8 populacja regionalna jest mniejsza niż 100 par. Powyższe dane zwracają uwagę na naszą szczególną odpowiedzialność za ochronę zasobów przyrodniczych polskich Karpat. Jeśli nie ochronimy tych gatunków tutaj, to ich przetrwanie w skali całego kraju również będzie zagrożone. Prawie każdy polski orzeł przedni mieszka w Karpatach (fot. Mateusz Matysiak). Głuszec to jeden z najbardziej zagrożonych gatunków ptaków w naszym kraju, a ponad 60 proc. jego polskiej populacji zasiedla Karpaty (fot. Grzegorz Leśniewski).

Górskie lasy to ostoja rzadkich i zagrożonych gatunków ptaków Lasy i tereny zadrzewione pokrywają blisko 850 tys. ha, tj. około 43 proc. powierzchni polskich Karpat, jest to zatem jedno z dominujących środowisk życia ptaków w tym regionie. Około 80 gatunków odbywa lęgi w tutejszych lasach, a liczna grupa pojawia się tu w pozostałych okresach roku. Karpackie lasy są domem wszystkich krajowych gatunków dzięciołów, w tym tych najrzadszych i najbardziej zagrożonych. Liczne są tutaj sowy, zarówno te związane z lasami szpilkowymi, jak i liściastymi. Także różnorodność drobnych ptaków wróblowych jest w lasach karpackich znaczna. Dominującym typem siedliska leśnego jest tutaj buczyna, często ze znacznym udziałem jodły i świerka, gdzie charakterystycznymi gatunkami ptaków są np. dzięcioł białogrzbiety, puszczyk uralski i muchołówka białoszyja. Ciekawy i zróżnicowany jest zespół ptaków zasiedlający bory świerkowe na czele z rzadkimi i zagrożonymi: głuszcem, dzięciołem trójpalczastym, sóweczką i drozdem obrożnym. Wiele gatunków o szerszych wymaganiach siedliskowych, zwykle częściej spotykanych niż leśni specjaliści, zamieszkuje inne typy lasów, w tym te mieszane, które w polskich Karpatach przeważają powierzchniowo. Najbardziej zagrożonym krajowym dzięciołem jest dzięcioł trójpalczasty, którego najłatwiej spotkać w karpackich borach świerkowych (fot. Marcin Karetta).

Ptaki zasiedlające tereny rolne coraz bardziej zagrożone Przyrodniczo niedoceniane w porównaniu z obszarami leśnymi są w Karpatach tereny otwarte, głównie rolne pola uprawne, łąki i pastwiska, a także nieużytki. Do najcenniejszych, flagowych ptaków związanych z tym siedliskiem należy derkacz, którego karpacka populacja jest jedną z największych w kraju. Gatunek ten nie jest zbyt często widywany, gdyż ukrywa się zwykle w wysokiej trawie ekstensywnie użytkowanych łąk, ale swą obecność zdradza charakterystycznym, donośnym głosem. Niestety, z uwagi na regres gospodarki rolnej postępujący od wielu lat na terenie polskich Karpat cenne dla ptaków obszary łąk, pastwisk i nieużytków ulegają obecnie zarastaniu i innym niekorzystnym przekształceniom, tracąc często swój otwarty charakter (zjawisko tzw. wtórnej sukcesji ekologicznej). Liczna grupa cennych gatunków ptaków Karpat wyróżnia się dwuśrodowiskowymi wymaganiami siedliskowymi gniazda zakładają one w lasach, natomiast pokarmu poszukują na terenach rolnych, najchętniej tych poddanych ekstensywnej gospodarce rolnej, o mozaikowej strukturze i znacznych walorach przyrodniczych. Najbardziej typowymi przedstawicielami tej grupy są ptaki drapieżne szczególnie charakterystyczny dla Karpat orzeł przedni, a także orlik krzykliwy, trzmielojad i myszołów. Niektóre gatunki zamieszkują ponadto strefę graniczną pomiędzy lasem lub zaroślami a terenami otwartymi, tzw. strefę ekotonu. To w takich przejściowych biotopach występuje w Karpatach zagrożony wyginięciem cietrzew. Karpackie łąki rozbrzmiewają w czerwcowe noce głosami licznych derkaczy (fot. Jacek Drozda).

Naturalność rzek i potoków przyciąga wiele gatunków ptaków Karpaty to region o najsilniej rozwiniętej sieci rzecznej w Polsce. Mimo że nie ma tutaj wielkich dolin rzecznych, takich jak na nizinach, to jednak liczba drobnych i średniej wielkości strumieni, potoków i rzek jest bardzo duża, co tworzy znakomite warunki do utrzymywania się zespołu ptaków związanych z wodami płynącymi. Do gatunków bezpośrednio związanych z mniejszymi ciekami należą pliszka górska i pluszcz, których karpackie populacje są najważniejsze w kraju, a większe rzeki i potoki preferują np. brodziec piskliwy i rybitwy. Nie każdy wie, że wśród ptaków karpackich rzek spotkać można odżywiającą się rybami kaczkę o nietypowej nazwie nurogęś. Ponadto liczne gatunki związane są z roślinnością nadbrzeżną zaroślami wierzbowymi i nadrzecznymi lasami. Wśród najważniejszych elementów, które zapewniają występowanie bogactwa ptaków związanych z dolinami rzek i potoków, warto wymienić typowe dla górskich rzek: naturalne, nieuregulowane koryto, kamieniste wyspy i łachy, skalne progi, nadbrzeżne skarpy czy niewielkie powierzchniowo, choć wyróżniające się szczególnym bogactwem gatunkowym, lasy łęgowe. Górskie rzeki i potoki to miejsce życia gatunków, które rzadko spotkać możemy w niżowej części kraju, np. pluszcza i pliszki górskiej (fot. Tomasz Wilk). Gniazdo pluszcza niekiedy ukryte jest za ścianą wodospadu (fot. Marcin Nawrocki). 10

Ekstremalne warunki wysokogórskie nie odstraszają ptaków Najbardziej unikalną grupą ptaków w Karpatach są te zasiedlające strefę wysokogórską, za którą zwykle uważa się obszar położony ponad górną granicą lasu i rozciągający się, poprzez piętro zarośli kosodrzewiny i wysokogórskich hal, aż do najwyższych szczytów piętra turni. Gatunki tej strefy muszą być przystosowane do szczególnie surowych warunków tutaj panujących chłodu, długo zalegającej pokrywy śnieżnej czy silnych wiatrów. W takich warunkach lęgi wyprowadzać mogą np. orzeł przedni, sokół wędrowny, pomurnik czy jerzyk, choć niektóre z tych gatunków mogą gniazdować również w niższych partiach gór, a nawet na niżu. Z kolei rzadkimi ptakami zarośli kosodrzewiny są czeczotka i górski słowik podróżniczek, a najliczniejszym mieszkańcem tego piętra jest niepozorna pokrzywnica. W najwyższych rejonach Karpat spotkać można takie gatunki jak siwerniak, który z rzadka tylko gniazduje niżej, na halach, gdzie niegdyś prowadzono wypas owiec. Najbardziej wysokogórski ze wszystkich krajowych gatunków jest natomiast płochacz halny preferuje on skaliste szczyty i właściwie nie sposób spotkać go w okresie lęgowym poniżej górnej granicy lasu. Najwyższe partie gór, ze względu na panujące tam warunki środowiskowe, zasiedla ubogi zespół ptaków, obejmujący jednak gatunki rzadkie i zagrożone (fot. Tomasz Wilk). Jednym z najwyżej gniazdujących gatunków ptaków jest płochacz halny (fot. Mateusz Matysiak). 11

Wiele gatunków ptaków jest obecnie zagrożonych Liczne gatunki ptaków, podobnie jak i pozostałe elementy przyrody, podlegają wpływom różnorakich czynników zagrażających ich populacjom, które mogą powodować zmniejszanie ich liczebności lub zasięgu, a niekiedy nawet wyginięcie gatunku. Może być to spowodowane zarówno czynnikami naturalnymi (naturalne procesy i biologiczne cechy gatunku), jak i wpływem działalności człowieka (tzw. czynniki antropogeniczne). Wpływ działalności ludzkiej na przyrodę nieustannie się nasila i obecnie większość czynników zagrażających populacjom ptaków wynika z bezpośredniego lub pośredniego wpływu człowieka. Najważniejszym obecnie zagrożeniem w warunkach polskich Karpat jest niszczenie i niekorzystne przekształcanie środowiska życia ptaków. Do najsilniej zagrożonych obecnie grup ptaków w polskich Karpatach należą prawdopodobnie ptaki terenów otwartych, ponieważ właśnie siedliska łąkowe i polne podlegają intensywnym zmianom związanym z zarzucaniem gospodarki rolnej lub jej lokalną intensyfikacją. Negatywne skutki antropopresji dla populacji ptaków związane są również m.in. z wpływem inwazyjnych gatunków zwierząt i roślin obcego pochodzenia czy zmianami klimatycznymi. Cietrzew jeden z najbardziej zagrożonych ptaków polskich Karpat (fot. Grzegorz Leśniewski). Karpaty odgrywają kluczową rolę w zachowaniu krajowej populacji dzięcioła białogrzbietego (fot. Mateusz Matysiak). 12

Zachowanie bogactwa przyrody wymaga działań ochronnych Świadomi wpływu, jaki wywieramy na przyrodę, w tym na populacje ptaków, staramy się prowadzić działania mające przeciwdziałać zagrożeniom. W odniesieniu do siedlisk gatunków działania mają zwykle jeden z dwóch kierunków. Pierwszy obejmuje zabezpieczenie danego miejsca przed niekorzystnym wpływem degradujących go czynników zewnętrznych poprzez objęcie go ochroną bierną, wykluczającą lub ograniczającą ludzką działalność. Takie metody ochrony stosowane są najczęściej w odniesieniu do naturalnych siedlisk leśnych i wodnych. Drugi kierunek obejmuje aktywne kształtowanie siedlisk przez człowieka w celu osiągnięcia stanu sprzyjającego organizmom je zamieszkującym. Działania takie muszą być najczęściej wykonywane cyklicznie, a przykładem mogą być ekstensywne zabiegi rolne. Tylko dzięki takim działaniom można zachować przyrodnicze bogactwo cennych siedlisk półnaturalnych, np. łąk kośnych, muraw kserotermicznych czy nieużytków. Niekiedy przeprowadza się również reintrodukcję, czyli ponowne wsiedlanie gatunku w miejscu, z którego kiedyś się wycofał, czy zasilanie wymierającej populacji osobnikami pochodzącymi z hodowli. Najlepszym sposobem na zachowanie naturalnego bogactwa przyrody lasów jest ochrona bierna (fot. Tomasz Wilk). Na terenach otwartych konieczne jest prowadzenie użytkowania rolnego lub czynnej ochrony naśladującej tradycyjne praktyki rolnicze (fot. Marek Kosiński). 13

Obszary chronione są skuteczną formą zachowania przyrody Tradycyjnym, bardzo skutecznym działaniem służącym ochronie zasobów naturalnych jest praktyka ustanawiania obszarów chronionych. Na takich terenach działalność ludzka jest z reguły podporządkowana ochronie przyrody. Obszarami mającymi na celu zachowanie całości przyrody w stanie możliwie niezmienionym, wraz ze zróżnicowaniem naturalnie zachodzących procesów ekologicznych, są parki narodowe oraz, w mniejszym stopniu (z uwagi na z reguły niewielką powierzchnię), rezerwaty przyrody. Pozostałe typy obszarów chronionych mają zwykle na celu zachowanie wybranych elementów przyrody specyficznych, cennych gatunków lub ich zespołów będących częścią lokalnego ekosystemu, lub też unikalnych krajobrazów, a ich reżim ochronny uwzględnia też działalność człowieka na ich terenie. Dobrym przykładem takiego podejścia są obszary Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Mają one zapewnić przetrwanie tzw. przedmiotom ochrony, którymi mogą być gatunki zwierząt, roślin i grzybów lub siedliska przyrodnicze. Obszary chronione w polskiej części Karpat: U góry: Bieszczadzki Park Narodowy (fot. Tomasz Wilk) Na dole: Żywiecki Park Krajobrazowy (fot. Tomasz Wilk) 14

Dlaczego warto chronić ptaki? Ponieważ ptaki są istotnym elementem całego systemu przyrodniczego, tytułowe pytanie można by rozszerzyć dlaczego warto chronić przyrodę? Odpowiedzi jest wiele, lecz być może najważniejsza z nich to ta, która odnosi się do bezpośredniego związku jakości życia ludzi ze stanem środowiska przyrodniczego. Czyste powietrze, czyste rzeki, naturalne lasy, tereny łąkowe użytkowane w sposób przyjazny przyrodzie, dostępność spokojnych miejsc, gdzie możemy wypocząć wszyscy czujemy, że to klucz do zdrowego, spokojnego i szczęśliwszego życia. Na ochronę ptaków warto więc spojrzeć przez pryzmat ochrony wartości bliskich i potrzebnych również ludziom. Ponieważ ptaki zajmują wysoką pozycję w przyrodniczym łańcuchu troficznym, są dobrym wskaźnikiem jakości całego środowiska przyrodniczego. Można więc w uproszczeniu powiedzieć, że jeśli zadbamy o ptaki, zadbamy również o siebie. Ale ptaki to też pewne wymierne korzyści. Wiele z nich redukuje populacje gatunków uciążliwych z punktu widzenia człowieka np. owadów czy gryzoni. Ptaki wspomagają zapylanie, a także rozsiewanie nasion, również roślin uprawianych przez ludzi. Ptaki to wreszcie, ze względu na swój wygląd, śpiew i zachowanie, niezwykle ciekawy i estetyczny element przyrody. Chrońmy ptaki są tego warte Ochrona przyrody pełni również wymierne funkcje społeczne zapewnia przestrzeń do odpoczynku, wspiera ochronę powietrza i wody oraz podtrzymuje tradycyjne formy użytkowania terenu (fot. Tomasz Wilk). Obserwacje ptaków dostarczają niezapomnianych wrażeń. Na zdjęciu samica tracza nurogęsi z gromadką piskląt (fot. Tymoteusz Podwyszyński). 15

Warto angażować się w ochronę przyrody! Sposobów na ochronę zasobów przyrodniczych jest bardzo wiele. W takie działania włączyć się może każdy, choćby poprzez zmianę swoich codziennych nawyków i postaw wobec przyrody. Namawiamy do wspierania lokalnych i ponadlokalnych inicjatyw służących ochronie przyrody oraz włączenia się w działania czynnie chroniące poszczególne jej elementy. Warto zostać wolontariuszem i podjąć współpracę w ramach działalności organizacji, której statutowym celem jest ochrona przyrody. Można również na własną rękę gromadzić dane o lokalnych walorach przyrodniczych i zagrażających im czynnikach, by wspomóc nimi organizacje i instytucje zabiegające o zachowanie bogactwa przyrody. Na stronie www.ptakikarpat.pl/ptakikarpat Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków udostępniło aplikację internetową mającą spopularyzować wiedzę o ptakach polskiej części Karpat. Prezentowane tam informacje są wynikiem projektu Inwentaryzacja kluczowych gatunków ptaków polskich Karpat oraz stworzenie systemu ich monitorowania i ochrony współfinansowanego przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej. Jeśli chciałbyś się dowiedzieć, jakie gatunki ptaków można spotkać na terenie Twojej gminy lub jakich ptaków możesz się spodziewać na trasie planowanej wycieczki w góry, to zachęcamy do odwiedzenia naszej strony i skorzystania z aplikacji. Projekt współfinansowany przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej Autorzy tekstów: Rafał Bobrek, Tomasz Wilk Fotografia na I str. okładki: puszczyk uralski Strix uralensis (fot. Grzegorz Leśniewski) Akwarela na II str. okładki: Andrzej Rabiega Copyright Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Marki 2016 Korekta językowa: Jolanta Tyczyńska Projekt, skład i łamanie: Larus Studio Witold Ziaja ISBN: 978-83-89830-20-3