ZAPALENIE OPON MÓZGOWO RDZENIOWYCH U NIEMOWLĄT I DZIECI MENINGITIS Choroba zakaźna wywoływana przez wirusy lub bakterie, rzadziej przez pierwotniaki i pasożyty. ETIOLOGIA Przyczyny infekcyjne Przyczyny nieinfekcyjne WIRUSY świnki, grypy, odry, opryszczki, ECHO i Coxsackie. BAKTERIE dwoinka zapalenia opon mózgowo - rdzeniowych pneumokoki Haemophilus influenzae typ B listeria, gronkowce, Escherichia coli prątki gruźlicy paciorkowce GRZYBY Candida albicans Cryptococcus neoformans Coccidioides immitis
NOWOTWORY białaczka nowotwory tkanki limfatycznej guzy mózgu przerzuty do mózgu INNE PRZYCZYNY Sarkoidoza Leki Zatrucie ołowiem PATOLOGIA Proces zapalny obejmuje opony miękkie prowadząc do zakrzepów i nacieków wokół naczyń krwionośnych z następczym powstawaniem wysięku. Poprzez ciągłość proces zapalny przenika na powierzchnię mózgu oraz wyściółkę komór. Tworzące się zakrzepy prowadzą do niedokrwienia z następcza martwicą. Zapalenie to jest szczególnie niebezpieczne dla zdrowia i życia niemowląt i małych dzieci. BAKTERYJNE (ROPNE) ZAPALENIE OPON MÓZGOWYCH Bakteryjne zapalenie opon m r dotyczy głównie noworodków i niemowląt. Do zajęcia opon m r dochodzi najczęściej drogą krwiopochodną, a wrotami zakażenia jest zazwyczaj jama nosowo gardłowa, ucho, zatoki boczne nosa, korzenie zębów. Szczególne znaczenie jako wrota zakażenia mają niektóre wady rozwojowe, jak otwarte przepukliny oponowo rdzeniowe, przetoki skórne oraz szczeliny kostne po urazach czaszki. Jeżeli przebieg zapalenia opon mózgowych jest ciężki podejrzewa się infekcję bakteryjną zapalenia opon mózgowych i dziecko musi trafić do szpitala! BAKTERYJNE ZAPALENIE OPON M R U NOWORODKÓW Pojęciem tym określa się przypadki zachorowań w pierwszych 4 tż. Wśród czynników predysponujących do zakażenia określa się : zaburzenia rozwojowe, głównie przepukliny oponowo nerwowe, a także zamartwicę i urazy okołoporodowe.
Większość zachorowań występuje w pierwszych dniach po urodzeniu i często ma to związek z zakażeniem występującym u matki. Wpływ na zakażenie mają też cechy immunologiczne noworodka. Obraz kliniczny jest mało charakterystyczny i często choroba jest rozpoznana dopiero w okresie przejścia procesu zapalnego na wyściółkę komór lub powstania innych powikłań. OBJAWY POCZĄTKOWE Ogólne pogorszenie stanu dziecka, Zmniejszenie aktywności ruchowej lub odwrotnie nadmierne pobudzenie, Utrata łaknienia, Zaburzenia oddychania, Gorączka lub nadmierne obniżenie temperatury ciała. OBJAWY ZE STRONY O.U.N. Oczopląs, Częściej obniżenie niż podwyższenie napięcia mięśniowego, Drgawki, Odgięciowe ułożenie głowy, Rozchodzenie szwów czaszkowych. INNE OBJAWY Biegunka, Wymioty, Żółtaczka, Zmiany infekcyjne skóry. BAKTERYJNE ZAPALENIE OPON M R U NIEMOWLĄT Objawy chorobowe w tej grupie wiekowej rozwijają się zazwyczaj szybko i dają możliwość wczesnego rozpoznania, chociaż odbiegają jeszcze od klasycznego obrazu bakteryjnego zapalenia opon mózgowo rdzeniowych.
OBJAWY wysoka gorączka o torze ciągłym, obraz dziecka cierpiącego, bóle głowy, wymioty, przeczulica, sztywność karku, często dochodzi do zaburzeń świadomości, u niemowląt objawy oponowe mogą nie wystąpić, tętniące (lub uwypuklone) ciemiączko. Objawy zakażenia dwoinką Rozwój posocznicy z występowaniem zatorów bakteryjnych naczyń włosowatych, co powoduje wybroczyny na skórze i błonach śluzowych. W ciągu kilku godzin może także rozwinąć się stan wstrząsowy. Dziecko jest blade, sine z hipotermią, tachykardią. Ciśnienie krwi spada do wartości nieoznaczalnych. Może dojść do zespołu wykrzepiania wewnątrznaczyniowego. BAKTERYJNE ZAPALENIE OPON M R U DZIECI STARSZYCH U dzieci starszych bakteryjne zapalenie opon mózgowo rdzeniowych jest zazwyczaj wtórne i występuje u pacjentów z ogniskami zakaźnymi w innych narządach ( skóra, kości ) lub u chorych po operacjach, zwłaszcza neurochirurgicznych. Ze względu na typowe objawy bakteryjnego zapalenia opon mózgowo rdzeniowych u dzieci starszych rozpoznanie nie nastręcza trudności. OBJAWY bóle głowy, wymioty, objawy oponowe, gorączka, podwójne widzenie, zaburzenia mowy, porażenie mięśni,
padaczka, senność, śpiączka. WIRUSOWE ZAPALENIE OPON MÓZGOWO - RDZENIOWYCH Objawy choroby są podobne do symptomów zapalenia bakteryjnego, choć zazwyczaj są lżejsze. Wirusy dostają się do organizmu od osoby chorej drogą kropelkową przez układ oddechowy i przewód pokarmowy, niekiedy od chorych zwierząt (krowy, kleszcze). Charakter objawów wirusowego zapalenia opon Przyzakaźne Dwufazowe Pierwotne Przyzakaźne Towarzyszące innym chorobom Przyczyną nadkażenia opon mózgowych jest najczęściej świnka, ospa wietrzna, półpasiec, odra, niekiedy grypa. Przebieg choroby jest na ogół łagodny, bez widocznych zaburzeń funkcjonowania układu nerwowego. Dwufazowe Wywołane najczęściej przez wirusy ECHO i Coxsackie Choroba zaczyna się nagle bardzo wysoką gorączka, utrzymująca się przez 2-3 dni. Mogą jej towarzyszyć dolegliwości przewodu pokarmowego, objawy grypopodobne, zapalenie spojówek, zaczerwienienie gardła, powiększenie węzłów chłonnych. Po kilku dniach pozornego zdrowia, pojawiają się objawy oponowe. Pierwotne Przyczyną choroby jest uaktywnienie się wirusów już znajdujących się w organizmie. Pojawiają się: Zaburzenia ze strony o.u.n. Wysoka gorączka. Ból głowy.
Zaburzenia świadomości. Utrata przytomności. Niewydolność oddechowa. Porażenie nerwów czaszkowych. Na wargach pojawia się opryszczka. GRZYBICZE ZAPALENIE OPON MÓZGOWO RDZENIOWYCH Zdarza się rzadko Może wystąpić u niemowląt długotrwale leczonych różnymi antybiotykami, a także u dzieci starszych leczonych lekami immunosupresyjnymi. Do zakażenia może dojść w przebiegu kandydozy uogólnionej przez krew lub przez ciągłość z jamy nosowo gardłowej. Zakażenie jest możliwe również podczas nakłucia lędźwiowego. Przebieg zakażenia jest mało charakterystyczny. Najczęściej przebiega z możliwością nawrotów i remisji. DIAGNOSTYKA Wstępne rozpoznanie zapalenia opon mózgowych stwierdza się na podstawie objawów oraz badania neurologicznego. Ostatecznie rozpoznanie ustala się po dokonaniu nakłucia lędźwiowego i pobraniu płynu mózgowo - rdzeniowego. LECZENIE ZAPALENIA OPON MÓZGOWO - RDZENIOWYCH Bakteryjne zapalenie opon a) Leczenie polega na intensywnej antybiotykoterapii przez 14-21 dni w zależności od rodzaju infekującej bakterii i stopnia ustępowania objawów. b) Po 24-48 godzinach wykonuje się kontrolne nakłucie lędźwiowe w celu stwierdzenia skuteczności leczenia. c) W razie braku wyjałowienia płynu z bakterii zmienia się antybiotyki. Wirusowe zapalenie opon mózgowych Dziecko leczy się w domu, Leczenie objawowe, Dziecko powinno leżeć w łóżku, Leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe,
Przy nadmiernym odwodnieniu spowodowanym wymiotami niezbędne może być nawadnianie. Dziecku należy zapewnić spokój, lekkostrawną dietę, dużo płynów. LECZENIE Przeciwgruźlicze Przeciwgrzybicze Leczenie wspomagające i objawowe: a) leki przeciwdrgawkowe, b) leki obniżające ciśnienie wewnątrzczaszkowe, c) leki przeciwgorączkowe, d) środki, które przywracają równowagę wodno-elektrolitową. Powikłania zapalenia opon mózgowo - rdzeniowych Następstwa choroby uzależnione są od: wieku dziecka, czasu rozpoznania choroby, rozpoczętego leczenia przyczynowego. Najczęstsze powikłania wodniaki podtwardówkowe, ropień mózgu, zakrzepy naczyń żylnych opony twardej, zarostowe zapalenie pajęczynówki, zapalenie wyściółki komór mózgowych Zapalenie wyściółki komór mózgowych Prowadzi do zmian zarostowych zamykających otwory komorowe i wodociąg mózgu, co stanowi przyczynę wodogłowia oraz ropogłowia. ROPOGŁOWIE zespół wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego, objawy uszkodzenia o.u.n., porażenie spastyczne czterokończynowe, objawy odmóżdżeniowe Śmierć następuje z powodu zaburzeń czynności ośrodków oddechowego i krążenia
Regularne kontrole lekarskie po przebytym zapaleniu opon mózgowo - rdzeniowych są wskazane w celu możliwie wczesnego wykrycia objawów następstw choroby (badanie słuchu, EEG). IMMUNOPROFILAKTYKA Dziecko można zaszczepić przeciwko meningokowemu zapaleniu opon oraz szczepienie uodparniające na zakażenia Hemophilus influenzae typ B. Można również zabezpieczyć się przed niektórymi chorobami wirusowymi, których możliwym powikłaniem jest wirusowe zapalenie opon mózgowych. Zabezpieczeniem przed chorobą wywołaną wirusem przenoszonym przez kleszcze, są dostępne w Polsce szczepienia.