Gmina Uniejów Lokalny Program Rewitalizacji Gminy i Miasta Uniejów na lata 2017-2025 PROJEKT 1
Zespół opracowujący: Prof. dr hab. Aleksandra Nowakowska - Kierownik Zespołu Dr Agnieszka Rzeńca Mgr Ewa M. Boryczka Mgr Sylwana Kaźmierska Mgr Piotr Rzeńca Katarzyna Plesińska Barbara Skórzak STYCZEŃ 2017 2
Spis treści 1. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych... 4 1.1. DIAGNOZA SPOŁECZNA... 4 1.2. PROBLEMY I ZJAWISKA KRYZYSOWE W GMINIE UNIEJÓW SFERA SPOŁECZNA... 47 1.3. DIAGNOZA GOSPODARCZA... 50 1.4. PROBLEMY I ZJAWISKA KRYZYSOWE W GMINIE UNIEJÓW SFERA GOSPODARCZA... 77 1.5. DIAGNOZA FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNA... 79 1.6. PROBLEMY I ZJAWISKA KRYZYSOWE W GMINIE UNIEJÓW SFERA FUNKCJONALNO- PRZESTRZENNA... 103 1.7. DIAGNOZA ŚRODOWISKOWA... 105 1.8. PROBLEMY I ZJAWISKA KRYZYSOWE W GMINIE UNIEJÓW SFERA ŚRODOWISKOWA 123 1.9. DIAGNOZA TECHNICZNA... 124 1.10. PROBLEMY I ZJAWISKA KRYZYSOWE W GMINIE UNIEJÓW SFERA TECHNICZNA... 133 2. Delimitacja obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji... 134 2.1. METODOLOGIA DELIMITACJI... 134 2.2. DELIMITACJA OBSZARU ZDEGRADOWANEGO... 138 2.3. DELIMITACJA OBSZARU REWITALIZACJI... 160 3. Diagnoza szczegółowa obszaru rewitalizacji... 163 3.2. SFERA SPOŁECZNA... 163 3.3. SFERA GOSPODARCZA... 176 3.4. SFERA FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNA... 179 3.5. SFERA ŚRODOWISKOWA... 185 3.6. SFERA TECHNICZNA... 187 4. Skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych w mieście Uniejów... 190 5. Wizja stanu rozwoju obszaru rewitalizacji... 196 6. Cele strategiczne i kierunki działań... 197 7. Charakterystyka podstawowych projektów rewitalizacji... 201 8. Charakterystyka (obszary tematyczne) uzupełniających projektów rewitalizacji... 230 9. Indykatywne ramy finansowe dla podstawowych i uzupełniających projektów rewitalizacji... 232 10. Powiazania Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy i Miasta Uniejów na lata 2017-2025 z dokumentami strategicznymi Gminy... 236 11. Partycypacja i partnerstwo w procesie rewitalizacji... 243 11.1. PARTYCYPACJA SPOŁECZNA JAKO FUNDAMENT PROCESU REWITALIZACJI... 243 11.2. PROCES USPOŁECZNIENIA LPRGMU 2025... 245 11.3. WSPÓŁPRACA Z INTERESARIUSZAMI W TWORZENIU I WDRAŻANIU LPRGMU 2025 248 11.4. MECHANIZMY WŁĄCZANIA MIESZKAŃCÓW, PRZEDSIĘBIORCÓW I INNYCH PODMIOTÓW W PROCES REWITALIZACJI... 249 12. Komplementarność źródeł finansowania... 252 3
1. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych 1.1. Diagnoza społeczna 1.1.1. Wprowadzenie Diagnoza sfery społecznej Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy i Miasta Uniejów na lata 2017-2025 (LPRGMU 2025) obejmuje sytuację demograficzną, bezrobocie, sytuację finansową gospodarstw domowych, pomoc społeczną, aktywność społeczną, aspekty związane z działalnością instytucji kultury i czytelnictwa, oraz jakość usług publicznych z zakresu edukacji. Ponadto poddana diagnozie została sytuacja związana z bezpieczeństwem i problemami społecznymi. Przeprowadzona została analiza danych oraz wskaźników obrazujących zjawiska społeczne. Analiza danych przeprowadzona została w ujęciu dynamicznym (w okresie około 5 lat), w celu identyfikacji zmian sytuacji społecznej mieszkańców Uniejowa. W dalszej części opracowania przeprowadzono przestrzenną analizę zjawisk kryzysowych zidentyfikowanych w sferze społecznej, w celu delimitowania obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji. Dane pochodzą z następujących instytucji i źródeł: Miejsko-Gminy Ośrodek Pomocy Społecznej (MOPS) w Uniejowie, Powiatowy Urząd Pracy (PUP) w Poddębicach, Główny Urząd Statystyczny (GUS), Urząd Miasta w Uniejowie, roczne programy współpracy gminy Uniejów z organizacjami pozarządowymi oraz sprawozdania z ich realizacji, roczne raporty Komendy Powiatowej Policji (KPP), inne materiały. 1.1.2. Sytuacja demograficzna Gmina miejsko-wiejska Uniejów pod względem liczby ludności zaliczana jest do jednej z większych jednostek w powiecie poddębickim. W roku 2015 roku (stan na koniec roku 2015) gmina liczyła 7 126 mieszkańców, z czego 49,3% mieszkańców gminy Uniejów stanowią mężczyźni, a 50,7% kobiety. Od wielu lat obserwowany jest systematyczny, choć bardzo powolny spadek liczby mieszkańców. Traktując rok 2010 jako bazowy zauważyć można, że liczba mieszkańców zmniejszyła się do roku 2015 o 2,5%. Średnia wieku mieszkańców Gminy Uniejów wynosiła w 2015 roku 42,1 lat i jest porównywalna do średniej wieku mieszkańców województwa łódzkiego oraz jest niewiele większa od średniego wieku mieszkańców całej Polski. Gęstość zaludnienia w Gminie Uniejów w roku 2015 wynosiła 55 osób na 1 km 2, a w podziale na gminę i miasto odpowiednio: 35 osób/km 2 - gmina i 247 osób/km 2 miasto. Wskaźniki te kształtują się mniej więcej na poziomie porównywalnym do pozostałych miejsko-gminnych jednostek podziału terytorialnego w województwie łódzkim i są porównywalne m.in. z miastem i gminą Poddębice, miastem i gminą Warta, które znajdują się w otoczeniu Gminy Uniejów. Dla porównania średnia gęstość zaludnienia dla gmin wiejskich województwa łódzkiego wynosi 53 osób na 1 km 2, co przy gęstości zaludnienia terenów wiejskich Gminy Uniejów na poziomie 36 osób/km 2 wskazuje, że gęstość zaludnienia jest zdecydowanie mniejsza niż w innych gminach wiejskich województwa łódzkiego. (Tab. 1) 4
Na podstawie tych danych można wnioskować, że Gmina ma charakter rolniczy, a stopień zurbanizowania nie jest duży 1. Tabela 1. Gęstość zaludnienia w Gminie Uniejów w latach 2012-2015 [os./km 2 ] Lata Gmina Uniejów Miasto Uniejów Uniejów obszary wiejskie powiat poddębicki województwo łódzkie 2012 56 247 36 48 139 2013 56 252 36 48 138 2014 56 249 35 47 137 2015 55 247 35 47 137 Źródło : opracowanie własne na podstawie danych GUS Gmina Uniejów składa się z 34 miejscowości, które podzielone zostały na 30 sołectw oraz miasto Uniejów. Poniższa tabela przedstawia liczbę ludności poszczególnych jednostek osadniczych oraz udział mieszkańców tych jednostek w ogólnej liczbie mieszkańców gminy Uniejów. Do wsi, które pod względem wielkości mieszkańców można zaliczyć do średnich (300-500 mieszkańców) należą: Ostrowsko, Spycimierz, Wilamów. Natomiast do sołectw, które liczą od 150 do 300 mieszkańców należą wsie: Czepów, Człopy, Felicjanów, Rożniatów-Kolonia, Stanisławów, Wielenin, Wielenin-Kolonia, Wola Przedmiejska. Pozostałe wsie należą do bardzo małych jednostek osadniczych liczących poniżej 150 mieszkańców. Należą do nich: Czekaj, Dąbrowa, Kozanki Wielkie, Hipolitów, Lęg Baliński, Orzeszków, Orzeszków-Kolonia, Pęgów, Skotniki, Spycimierz-Kolonia, Wieścice, Zaborów. (Tab. 2) Ponadto zauważyć trzeba, że dużą część mieszkańców Gminy Uniejów stanowią osoby mieszkające w mieście Uniejów (41,73%). Tabela 2: Liczba ludności w poszczególnych sołectwach oraz mieście Uniejów w roku 2015 (dane z 31 grudnia 2015 roku) Lp. Sołectwo Liczba mieszkańców Udział w liczbie ludności ogółem [%] 1 Uniejów 2.961 41,73 2 Brzeziny 109 2,60 3 Brzozówka 109 2,03 4 Czekaj 73 1,01 5 Czepów 176 2,34 6 Człopy 218 3,03 7 Dąbrowa 37 0,51 8 Felicjanów 170 2,39 9 Góry 123 1,72 10 Hipolitów 48 0,66 11 Kozanki Wielkie 74 1,05 12 Kuczki 120 1,68 13 Lekaszyn 147 2,06 1 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Uniejów, s. 46 5
14 Łęg Baliński 40 0,55 15 Orzeszków 88 1,24 16 Orzeszków-Kolonia 131 1,82 17 Ostrowsko 316 4,41 18 Pęgów 43 0,57 19 Rożniatów 121 1,67 20 Rożniatów-Kolonia 159 2,24 21 Skotniki 79 1,10 22 Spycimierz 319 4,55 23 Spycimierz-Kolonia 59 0,78 24 Stanisławów 215 2,91 25 Wielenin 225 3,09 26 Wielenin-Kolonia 246 3,37 27 Wieścice 23 0,32 28 Wilamów 347 4,90 29 Wola Przedmiejska 174 2,45 30 Zaborów 80 1,11 31 Zieleń 114 1,58 Źródło: Urząd Miasta w Uniejowie Analizując liczbę mieszkańców można zauważyć, że na przestrzeni lat 2010-2012 w Gminie Uniejów corocznie zmniejsza się liczba mieszkańców. W roku 2013 nastąpił wzrost liczby osób zamieszkujących miasto Uniejów, co spowodowało wzrost liczby mieszkańców całej Gminy Uniejów. Jednak w kolejnych latach widoczne jest powolne, ale systematyczne zmniejszanie sie liczby ludności w mieście Uniejów. (Tab. 3) Podkreślić trzeba, że w całym badanym okresie (2010-2015) na terenach wiejskich Gminy Uniejów obserwuje się coroczny spadek liczby mieszkańców. Tabela 3: Liczba mieszkańców miasta oraz obszarów wiejskich według płci w latach 2010-2015 Lata Ludność według płci 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów Ogółem 7308 7225 7186 7238 7183 7126 Mężczyźni 3595 3550 3540 3559 3541 3538 Mężczyźni [%] 49,19 49,13 49,26 49,17 49,3 49,65 Kobiety 3713 3675 3646 3679 3642 3611 Kobiety [%] 50,81 50,87 50,74 50,83 50,7 50,67 Miasto Uniejów 6
Ogółem 3032 3004 3021 3079 3051 3015 Mężczyźni 1425 1403 1413 1433 1427 1427 Mężczyźni [%] 46,99 46,7 46,77 46,54 46,77 47,3 Kobiety 1607 1601 1608 1646 1624 1611 Kobiety [%] 53,01 53,3 53,27 53,46 53,23 53,43 Uniejów Obszar wiejski Ogółem 4276 4221 4165 4159 4132 4111 Mężczyźni 2170 2147 2127 2126 2114 2111 Mężczyźni [%] 50,75 50,86 51,07 51,12 51,16 51,35 Kobiety 2106 2074 2038 2033 2018 2000 Kobiety [%] 49,26 49,14 48,94 48,89 48,84 48,65 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Dane statystyczne wskazują, że na terenie miasta Uniejów większy jest udział kobiet w liczbie ludności ogółem niż mężczyzn. Udział kobiet w badanym okresie (2010-2015) wynosił ok. 53% wszystkich mieszkańców miasta. Natomiast na terenach wiejskich można zaobserwować tendencję odwrotną, większy udział w liczbie mieszkańców stanowią mężczyzni (ok. 51%). Widoczny jest też niewielki, acz systematyczny spadek liczby kobiet zamieszkujących tereny wiejskie. Tabela 4. Struktura ludności według wieku w Gminie Uniejów w roku 2015 Przedzał wiekowy Gmina Uniejów Miasto Uniejów Uniejów - obszary wiejskie 0-2 3% 3% 3% 3-6 3% 2% 4% 7-12 5% 5% 5% 13-15 3% 3% 4% 16-19 5% 5% 5% 20-24 7% 7% 7% 25-34 14% 14% 15% 35-44 14% 15% 14% 45-54 14% 14% 14% 55-64 15% 15% 15% powyżej 65 17% 16% 18% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Struktura ludności według wieku w mieście oraz na obszarach wiejskich jest zbliżona do struktury ludności na obszarze całej Gminy. (Tab. 4) Najmniejszy odsetek stanowią dzieci w wieku 0-2, 3-6 oraz 13-15 lat. Natomiast najliczniejszą grupę stanowią osoby wieku 55-64 7
lata (15%) oraz osoby starsze powyżej 65 roku życia. Na terenach wiejskich występuje, także większy udział osób powyżej 65 roku życia (18%) i udział ten jest większy niż na terenach miasta o 2 punkty procentowe. W latach 2010-2016 nie zauważalna jest zmiana w udziale poszczególnych grup wieku w ogólnej licznie mieszkańców Gminy Uniejów. Na podstawie analizy danych statystycznych stwierdzić można, że Gmina Uniejów charakteryzuje się niekorzystną sytuacją pod względem struktury ludności według wieku z uwagi m.in. na dominację osób starszych. Wykres 1. Liczba ludności w wieku aktywności zawodowej w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 (kobiety w wieku 18-59 oraz mężczyźni w wieku 18-64 lat) 5200 5150 5100 5050 5000 4950 4900 4850 4800 5182 5061 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 5020 5012 4982 4943 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Z punktu widzenia sytuacji demograficznej oraz kondycji społecznej-ekonomicznej mieszkańców w danej jednostce terytorialnej istotny jest udział osób w wieku aktywności zawodowej w liczbie mieszkańców ogółem. W Gminie Uniejów w badanym okresie (2010-2015) zauważalna była tendencja zmniejszania się liczby ludności w tym wieku. (Wyk. 1) W roku 2015 liczba mieszkańców w wieku 18-59/64 lat wynosiła 4943 osoby. Przyjmując rok 2010 za rok bazowy liczba osób zamieszkujących Gminę Uniejów w wieku aktywności zawodowej zmniejszyła się do roku 2015 o 5%. Gmina Uniejów w latach 2010-2015 charakteryzowała się systematycznym zmniejszaniem udziału osób w wieku produkcyjnym, co uznać można za jeden z czynników niekorzystnej sytuacji demograficznej. (Wyk. 2) Ponadto, w badanym okresie, zauważalny jest spadek udziału osób w wieku przedprodukcyjnym oraz systematyczny wzrost udziału osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie mieszkańców. Przedstawione dane świadczą o ukształtowaniu się niekorzystnej sytuacji demograficznej w Gminie Uniejów. 8
Wykres 2. Udział mieszkańców Gminy Uniejów według ekonomicznych grup wieku w latach 2010-2015 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 w wieku przedprodukcyjnym w wieku poprodukcyjnym w wieku produkcyjnym Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS Wykres 3. Struktura ludności według wieku ekonomicznego w Gminie Uniejów w 2015 roku [%] 23,5% 15,9% 60,6% w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku poproducyjnym Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W roku 2015 w Gminie Uniejów największy udział stanowili mieszkańcy w wieku produkcyjnym (60,6%). Udział osób w tej grupie wiekowej w województwie łódzkim jest większy niż w Gminie Uniejów i wynosił 61,4%. Aż 23,5% mieszkańców gminy Uniejów stanowią osoby w wieku poprodukcyjnym, dla porównania udział opisywanej grupy wiekowej w województwie łódzkim kształtował się na poziomie 21,8%. (Wyk. 3) Najmniejszy udział stanowią w gminie Uniejów osoby w wieku przedprodukcyjnym (15,9%). W województwie łódzkim zamieszkuje 16% osób w wieku przedprodukcyjnym. Mimo powszechnego zjawiska starzenia się społeczeństwa w Polsce, w porównaniu do danych dla 9
województwa łódzkiego zauważyć można, że struktura ludności w gminie Uniejów jest niekorzystna i sytuacja ta pogłębia się. Ponadto w celu pogłębienia analizy i lepszego zobrazowania sytuacji demograficznej w Gminie Uniejów posłuży wskaźnik obciążenia demograficznego, który wskazuje liczbę ludności w wieku nieprodukcyjnym, która przypada na 100 osób w wieku produkcyjnym. Wykres 4. Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 66,0 65,1 64,0 62,0 60,0 58,0 62,4 56,9 62,9 62,9 59,0 57,9 56,9 57,3 63,6 63,6 61,5 60,2 59 58 59,8 62,9 56,0 55,4 54,0 52,0 50,0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS Gmina Uniejów powiat poddębicki województwo łódzkie Na podstawie prezentowanych danych zauważyć można, że współczynnik obciążenia demograficznego w Gminie Uniejów systematycznie wzrastał w latach 2010-2015, wynosząc odpowiednio 62,4% w roku 2010, 62,9% w roku 2012 oraz 65,1% w 2015 r. (Wyk. 4) Można zatem stwierdzić, że w Gminie Uniejów zauważalny jest wzrost liczby osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym. Współczynnik obciążenia demograficznego w Gminie Uniejów w badanym okresie był wyższy niż w powiecie poddębickim oraz województwie łódzkim. W roku 2015 udział osób w wieku nieprodukcyjnym przypadających na 100 osób w wieku produkcyjnym był wyższy o ponad 2 punkty procentowe niż w województwie łódzkim. Jednak w latach 2005-2015 można zauważyć, że analizowany wskaźnik w Gminie Uniejów charakteryzował się znacznie mniejszą dynamiką wzrostu niż miało to miejsce w województwie łódzkim. Podsumowując stwierdzić należy, że w Gminie Uniejów występuje stopniowe i pogłębiające się zjawisko starzenia się społeczeństwa. Ponadto analiza danych dotycząca urodzeń i przyrostu naturalnego w Gminie Uniejów wskazuje, że w stosunku do roku 2010 nastąpił w roku 2015 wzrost liczby zgonów na 1000 mieszkańców. Wskaźnik dotyczący urodzeń żywych w analizowanych latach wskazuje, że na 1000 mieszkańców przypadało średnio 8,5 urodzeń żywych. W roku 2010 wartość omawianego wskaźnika była najwyższa i wynosiła 10 urodzeń żywych na 1000 mieszkańców. Na podstawie danych zauważyć można, że w latach 2010-2015 liczba zgonów 10
przewyższa liczbę urodzeń, co oznacza, że Uniejów charakteryzuje się stałym zjawiskiem ujemnego przyrostu naturalnego. Tabela 5. Przyrost naturalny w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 Lata Liczba urodzeń żywych na 1000 mieszkańców Liczba zgonów na 1000 mieszkańców Przyrost naturalny 2010 8,3 11,60-3,3 2011 8,8 15,27-6,5 2012 8,3 13,58-5,3 2013 10,0 10,71-0,7 2014 7,9 12,21-4,3 2015 8,1 15,37-7,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Dodatkowo podkreślić trzeba, że w badanym okresie (2010-2015) w Gminie Uniejów występował ujemny przyrost naturalny, którego wartość była znacznie niższa niż w województwie łódzkim. (Tab. 5) W roku 2015 w Gminie przyrost naturalny na 1000 mieszkańców wynosił 7, 3, natomiast w województwie łódzkim 3,6, co stawia Gminę Uniejów w znacznie gorszej sytuacji w porównaniu z sytuacją w regionie. (Wyk. 5) Analiza danych dotyczących przyrostu naturalnego w ujęciu dynamicznym wskazuje na niekorzystną sytuację demograficzną w Gminie Uniejów. Wykres 5. Przyrost naturalny na 1000 ludności w Gminie Uniejów oraz województwie łódzkim w latach 2010-2015 0,0-1,0 2010 2011 2012 2013 2014 2015-2,0-3,0-4,0-5,0-6,0-7,0-8,0 Gmina Uniejów województwo łódzkie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Tabela 6. Saldo migracji wewnętrznych w latach 2010-2015 Lata Gmina Uniejów Miasto Uniejów Uniejówobszary wiejskie 2010 15 11 4 2011-38 -17-21 2012 21 15 6 11
2013-7 19-26 2014-17 -1-16 2015-11 -6-5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Na podstawie danych zauważyć można, że na terenach wiejskich występuje mniej korzystna sytuacja pod względem salda migracji niż na terenach miejskich, gdzie w roku 2011 oraz w latach 2013-2015 występowało ujemne saldo migracji. Natomiast na terenach miasta Uniejów w latach 2010, 2012 i 2013 można zauważyć dodatnie saldo migracji. Analizując saldo migracji na obszarze całej Gminy Uniejów stwierdzić można, że w badanym okresie (2010-2015) tylko w latach 2010 i 2012 wystąpiło dodatnie saldo migracji. Najbardziej niekorzystna sytuacja pod względem migracji wystąpiła w roku 2011, kiedy saldo migracji wyniosło -38. W analizie sytuacji demograficznej istotne jest również zwrócenie uwagi na dane dotyczące kształtowania się liczby zawieranych małżeństw oraz struktury ludności według stanu cywilnego, ponieważ tendencje te w sposób bezpośredni wpływają na sytuację demograficzną w danej jednostce terytorialnej. Wykres 6. Mieszkańcy Gminy Uniejów według stanu cywilnego w roku 2014 3,30% 0,20% 12,80% 28,80% 54,90% żonaci/zamężni kawalerowie/panny wdowcy/wdowy rozwiedzeni/rozwiedzone nieustalone Źródło: opracowanie własne na podstawie www.polskawliczbach.pl W Gminie Uniejów oraz w województwie łódzkim największy udział mają mieszkańcy będący w związku małżeńskim (54,9%). Dużą część liczby mieszkańców stanowią kawalerowie oraz panny (28,8%), dla porównania województwo łódzkie charakteryzuje się niższym odsetkiem kawalerów i panien (26,6%). Ponadto 12,8% mieszkańców Gminy Uniejów stanowią wdowcy i wdowy. (Wyk. 6) Udział mieszkańców będących po rozwodzie w ogólnej liczbie mieszkańców kształtuje się na poziomie 3,3% i jest niższy niż w województwie łódzkim o 2 punkty procentowe. 12
Wykres 7. Małżeństwa na 1000 mieszkańców w Gminie Uniejów w latach 2008-2014 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 9,2 6,4 6,5 6,2 5,7 4,9 4,3 5,3 5 5 4,3 4,3 4,5 4,5 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Gmina Uniejów województwo łódzkie Źródło: opracowanie własne na podstawie www.polskawliczbach.pl Na podstawie danych zauważyć można, że w Gminie Uniejów w latach 2008-2014 oraz województwie łódzkim występuje stopniowe zmniejszanie się liczby zawieranych małżeństw w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. (Wyk. 7) Podkreślić trzeba, że odnotowany spadek liczby zawieranych małżeństw na przestrzeni analizowanych lat jest wyższy w Gminie Uniejów niż w województwie łódzkim. Przyjmując rok 2008 za rok bazowy w Gminie Uniejów odnotowano spadek liczby zawartych małżeństw przeliczeniu na 1000 mieszkańców o 51%, natomiast w województwie łódzkim spadek ten wynosił jedynie 30%. Przedstawione powyżej dane świadczą o kształtowaniu się nowego modelu rodziny w Gminie Uniejów, który widoczny jest także w całym kraju. Zauwżyć można, że społeczeństwo Gminy Uniejów dostosowuje się do nowego modelu rodziny co potwierdza odsetek osób będących w stanie tzw. wolnym oraz zmniejszenie się liczby urodzeń. Tendencje te przyczyniają się do pogłębienia występujących już niekorzystnych zjawisk demograficznych w Gminie Uniejów. Coraz bardziej widoczne tendencje i zmiany w strukturze ludności w Gminie Uniejów spowodują określone konsekwencje w wielu dziedzinach życia i spowodują potrzebę dostosowania świadczenia usług społecznych do zaistniałych zmian. Spadek liczby dzieci wpłynie przede wszystkim na kształtowanie się w sieci szkół oraz placówek wychowania przedszkolnego, poprzez m.in. konieczną likwidację oddziałów w szkołach lub nawet likwidacje szkół. Z drugiej strony spowoduje to jednak łatwiejszy dostęp do opieki przedszkolnej oraz ułatwi dostęp do szkół na późniejszych etapach nauczania. Występujący wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym wpływać będzie na system świadczenia usług społecznych, które mają istotny wpływ na życie osób starszych m.in. opieki zdrowotnej. 1.1.3. Bezrobocie i sytuacja ekonomiczna mieszkańców Jednym z ważnych elementów w diagnozie społecznej jest sytuacja gospodarstw domowych. Jednym z aspektów, które związane są z sytuacją ekonomiczną gospodarstw w domowych 13
jest sytuacja na rynku pracy. Z tego punktu widzenia przeanalizowane zostały dane oraz wskaźniki dotyczące bezrobocia na terenie Gminy Uniejów. Według danych z Powiatowego Urzędu Pracy w Poddębicach w roku 2015 na terenie Gminy Uniejów zarejestrowanych było 322 bezrobotnych. Z czego 145 mieszkało na terenach miasta Uniejów, a 177 osób zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy pochodziło z terenów wiejskich gminy. Analizując sytuacje bezrobotnych w Gminie Uniejów w latach 2010 2015 można stwierdzić, że liczba osób pozostających bez pracy zmniejsza się. Przyjmując za rok bazowy 2010 liczba zarejestrowanych bezrobotnych zmniejszyła się do roku 2016 o 28%. (Wyk. 8) Największą liczbę mieszkańców gminy Uniejów, którzy posiadali status osoby bezrobotnej odnotowano w roku 2012 roku (501 osób). Wykres 8. Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w Gminie Uniejów latach 2010-2015 600 500 446 447 501 474 400 394 322 300 200 100 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z PUP W analizowanym okresie, w latach 2010-2015 nastąpiła znaczna poprawa sytuacji na rynku pracy. W Gminie Uniejów bezrobocie w tym okresie zmniejszyło się o prawie 4 punkty procentowe. Stopa bezrobocia rejestrowanego zmniejszyła się z ponad 9% w 2010 r. do poziomu właściwie bezrobocia tzw. naturalnego (5,3% 2 ) w roku 2016. (Tab. 7) Tabela 7. Stopa bezrobocia w latach 2010-2016 [%] Jednostka administracyjna Lata 2010 2011 2012 2013 2014 2015 XI/2016* Gmina 9,04 9,12 10,22 9,58 7,94 6,49 5,34 * Uniejów powiat 13,2 14,4 15,7 15,6 13,2 11,4 9,3* poddębicki województwo łódzkie 12,2 12,9 14 14,1 11,8 10,3 8,7* Źródło: Opracowanie własne na podstawie PUP, *dane dla gminy Uniejów na koniec VIII/2016 2 dane dla gminy Uniejów na koniec VIII/2016 14
Sytuacja na rynku pracy w powiecie poddębickim oraz województwie łódzkim wydaje się niezbyt korzystna, choć poprawia się. Stopa bezrobocia rejestrowanego w powiecie i województwie kształtuje się na poziomie powyżej 10 i 11%. Podkreślić, więc należy, że Gmina Uniejów w porównaniu z powiatem poddębickim i województwem łódzkim w latach 2010-2015 charakteryzuje się zdecydowanie mniejszą stopą bezrobocia rejestrowanego. W roku 2015 różnica między stopą bezrobocia w Gminie Uniejów a powiatem poddębickim wynosiła 4,9 punktu procentowego. Wykres 9: Udział bezrobotnych według płci w liczbie zarejestrowanych w Gminie Uniejów latach 2010-2015 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 47% 45% 45% 45% 49% 43% 53% 55% 55% 55% 51% 57% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 mężczyźni kobiety Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Dane wskazują, że w analizowanych latach udział bezrobotnych mężczyzn w Gminie Uniejów był większy niż udział bezrobotnych kobiet. (Wyk. 9) Najmniejsza dysproporcja między zarejestrowanymi bezrobotnymi kobietami a mężczyznami wystąpiła w 2014 roku i wynosiła jedynie 2 punkty procentowe. Natomiast w badanych latach można wskazać, że największa różnica w liczbie zarejestrowanych bezrobotnych mężczyzn (57%) i kobiet (43%) odnotowano w 2015 roku i wynosiła aż 14 punktów procentowych. Wydaje się zatem, że kobiety na uniejowskim rynku pracy radzą sobie lepiej niż mężczyźni. Ta sytuacja może być spowodowana lepszymi warunkami pracy dla kobiet oraz jak pokazuje analiza przeprowadzona w sferze gospodarczej, że uniejowski rynek pracy jest sfeminizowany i w strukturze zatrudnienia dominują kobiety. 15
Wykres 10. Zarejestrowani bezrobotni według wyksztalcenia w Gminie Uniejów w latach 2010-2016 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 25% 25% 35% 30% 31% 32% 35% 27% 29% 26% 25% 24% 26% 24% 15% 16% 10% 9% 9% 8% 8% 23% 20% 23% 26% 28% 27% 24% 10% 10% 8% 10% 7% 6% 9% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 VIII/2016 wyższe policealne i średnie zawodowe średnie ogólnokszałcące zasadnicze zawodowe gimnazjalne i poniżej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z PUP Jak wskazują dane na terenie Gminy Uniejów największy udział wśród bezrobotnych stanowią osoby z wykształceniem gimnazjalnym i niższym, które według danych z sierpnia 2016 roku stanowiły aż 35% wszystkich bezrobotnych. (Wyk. 10) Niepokojący wydaje się również fakt, że na przestrzeni lat 2010 2016 udział bezrobotnych z omawianym poziomem wykształcenia znacznie się zwiększył. Przyjmując rok 2010 za rok bazowy udział bezrobotnych z najniższym wykształceniem w ogólnej liczbie bezrobotnych wzrósł o 40% (z 25% do 35%). W badanym okresie zauważyć można, że dużą grupę stanowią również osoby pozostające bez pracy z wykształceniem zasadniczym zawodowym oraz policealnym i średnim zawodowym. W latach 2010-2016 udział osób bezrobotnych z wykształceniem wyższym oscylował na poziomie od 7% do 10%. Najniższy udział osób z omawianym poziomem wykształcenia odnotowano w roku 2015 i wynosił on 6%. Zmniejsza się również z roku na rok udział osób bezrobotnych z wykształceniem średnim ogólnokształcącym. Stwierdzić zatem można, że osoby bezrobotne na terenie gminy Uniejów charakteryzują się niskim poziomem wykształcenia (gimnazjalne i niższe oraz zasadnicze zawodowe). W Gminie Uniejów w grupie osób bezrobotnych przeważają osoby zamieszkujące obszary wiejskie. Jednak w badanym okresie 2010 - sierpień 2016 roku zauważyć można zmniejszanie się różnicy między bezrobotnymi zamieszkującymi w mieście a osobami bezrobotnymi zamieszkującymi na obszarach wiejskich gminy. (Wyk. 11) Widoczny jest zatem szybszy spadek poziomu bezrobocia na terenach wiejskich gminy niż na terenie miasta Uniejów. 16
Wykres 11. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych według miejsca zamieszkania w Gminie Uniejów w latach 2010-2016 600 500 400 300 200 446 447 250 242 196 205 501 474 279 275 222 199 394 163 231 322 177 145 279 150 129 100 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 VIII/2016 Gmina Uniejów Miasto Uniejów Uniejów - obszary wiejskie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PUP Wykres 12. Udział poszczególnych grup wieku wśród osób bezrobotnych w Gminie Uniejów w latach 2010-2016 100% 90% 17% 18% 18% 17% 17% 18% 21% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 53% 55% 44% 58% 61% 61% 50% 30% 27% 38% 24% 22% 22% 29% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 VIII/2016 do 25 roku życia między 25-50 rokiem życia po 50 roku życia Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z PUP W Gminie Uniejów w badanym okresie (2010-2015) na stosunkowo stałym poziomie utrzymuje się udział bezrobotnych powyżej 50 roku życia (17-21%). Najbardziej niepokojący wydaje się fakt znacznego wzrostu udziału osób młodych (do 25 roku życia) w liczbie osób bezrobotnych, który szczególnie widoczny jest od 2014 roku. Ta grupa wiekowa mieszkańców gminy Uniejów, choć najmniejsza to stanowi prawie 1/3 osób bezrobotnych. Ponadto w roku 2015 udział osób zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w wieku do 25 lat wynosił aż 38%. Dane z końca sierpnia 2016 roku wskazują na niewielki spadek udziału osób młodych wśród bezrobotnych, który wynosił 29% i związany jest głównie 17
z pracami sezonowymi, więc spodziewać się można ponownego wzrostu poziomu bezrobocia wśród młodych osób do końca 2016 r. Niekorzystnie kształtuje się natomiast struktura bezrobotnych w Gminie Uniejów ze względu na okres pozostawania bez pracy. W celu pogłębienia analizy związanej z bezrobociem na terenie Gminy Uniejów przeanalizowane zostały bardziej szczegółowe dane i wskaźniki dotyczące osób długotrwale bezrobotnych, którzy stanowią największe wyzwanie dla rynku pracy. Związane jest to głównie z niską motywacją do podjęcia pracy, czy też do kształcenia oraz licznymi problemami społecznymi w tej grupie mieszkanców gminy, które powodują trudności z dostosowaniem się do nowych wymagań i warunków pracy, brakiem udokumentowania doświadczenia zawodowego, jak również z brakiem umiejętności interpersonalnych i społecznych. Grupa ta jest najbardziej narażona na wykluczenie z życia społecznego co w dłuższej perfektywnie może powodować szereg negatywnych zjawisk społecznych. Wykres 13. Liczba długotrwale bezrobotnych według płci w Gminie Uniejów w latach 2010-2016 350 300 250 200 150 106 129 148 157 134 114 94 100 50 97 112 133 130 116 90 90 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 VIII/2016 Kobiety Mężczyźni Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PUP Dane wskazują, że liczba osób pozostających długotrwale bez pracy w gminie Uniejów w latach 2010-2013 corocznie wzrastała. Po roku 2013 nastąpił spadek liczby osób pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy. (Wyk. 13) Przyjmując rok 2010 za rok bazowy zauważyć można, że w sierpniu 2016 roku nastąpił spadek liczby osób długotrwale bezrobotnych o 10% (z 203 osób w 2010 r. do 184 w 2016 r.). Analizując liczbę osób długotrwale bezrobotnych według płci można stwierdzić, że w badanym okresie większy udział stanowili mężczyźni nad kobietami. Jednak w analizowanym okresie widoczne jest zmniejszanie się dysproporcji między udziałem długotrwale bezrobotnych mężczyzn i kobiet. Według aktualnych danych z 2016 roku różnica ta wynosiła jedynie 2%. Można zatem stwierdzić, że na przestrzeni lat występuje większa dynamika spadku długotrwale bezrobotnych mężczyzn niż kobiet. 18
Wykres 14. Liczba długotrwale bezrobotnych na 1000 mieszkańców w Gminie Uniejów, w powiecie poddębickim oraz województwie łódzkim w latach 2010-2015 45 40 35 30 25 20 15 28 14 15 33 23 19 39 40 25 22 29 25 35 26 22 29 21 18 10 5 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów powiat poddębicki województwo łódzkie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z PUP Jak wskazują dane w Gminie Uniejów od 2010 do 2013 roku następował coroczny wzrost liczby osób długotrwale bezrobotnych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. (Wyk. 14) W roku 2013 na 1000 mieszkańców gminy Uniejów przypadało 40 osób pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy. Następnie do roku 2015 widoczny jest spadek wartości omawianego wskaźnika. Jednak przyjmując rok 2010 za rok bazowy zauważyć można niewielki wzrost osób pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy do roku 2015. Trzeba również zaznaczyć, że w latach 2010-2015 Gmina Uniejów charakteryzuje się znacznie wyższymi wartościami omawianego wskaźnika niż powiat poddębicki i województwo łódzkie. Sytuacja w Gminie Uniejów kształtuje się więc niekorzystnie na tle powiatu poddębickiego i województwa łódzkiego z uwagi na stosunkowo duży udział długotrwale bezrobotnych w grupie osób bezrobotnych. Podobnie niekorzystnie kształtują się dane dotyczące udziału osób długotrwale bezrobotnych w liczbie zarejestrowanych bezrobotnych w Gminie Uniejów w latach 2010-2015. (Wyk. 15) Przyjmując rok 2010 za rok bazowy nastąpił wzrost udziału osób pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy w stosunku do wszystkich zarejestrowanych bezrobotnych (wzrost o 17 punktów procentowych). W roku 2015 udział osób pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy wyniósł 63%. Ponadto porównując wartość omawianego wskaźnika do danych dla powiatu poddębickiego i województwa łódzkiego zauważyć można, że w latach 2010-2016 omawiany wskaźnik zawsze był znacznie wyższy na terenie Gminy Uniejów (około 25%). W roku 2016 w gminie Uniejów udział osób pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy był wyższy niż województwie łódzkim o 21 punktów procentowych. 19
Wykres 15. Udział długotrwale bezrobotnych w liczbie zarejestrowanych bezrobotnych w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 70% 60% 50% 40% 30% 46% 30% 27% 56% 54% 39% 39% 37% 35% 61% 45% 41% 63% 63% 49% 44% 45% 42% 20% 10% 0% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów powiat poddębicki województwo łódzkie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PUP Tabela 8. Liczba długotrwale bezrobotnych według miejsca zamieszkania w Gminie Uniejów w latach 2010-2016 Lata Gmina Uniejów Miasto Uniejów Uniejów - obszary wiejskie Liczba osób długotrwale bezrobotnych Liczba osób długotrwale bezrobotnych Udział procentowy w ogólnej licznie długotrwale bezrobotnych Liczba osób długotrwale bezrobotnych Udział procentowy w ogólnej licznie długotrwale bezrobotnych 2010 203 92 45% 111 55% 2011 241 119 49% 122 51% 2012 281 137 49% 144 51% 2013 287 143 50% 144 50% 2014 250 122 49% 128 51% 2015 204 85 42% 119 58% VIII/2016 184 82 45% 99 55% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z PUP Ponad połowa osób długotrwale bezrobotnych w Gminie Uniejów w latach 2010-2016 zamieszkiwała na terenach wiejskich. Największy udział długotrwale bezrobotnych zamieszkujących obszar wiejski przypada na rok 2015 i wynosił aż 58%. W latach 2011-2014 rozkład osób długotrwale bezrobotnych pomiędzy terenami wiejskimi a miastem Uniejów był równomierny. 20
Tabela 9. Długotrwale bezrobotni według wieku w Gminie Uniejów latach 2010-2016 Przedział wiekowy 2010 2011 2012 2013 2014 2015 VIII/2016 18-24 17% 20% 18% 15% 14% 12% 9% 25-34 28% 29% 32% 29% 33% 34% 29% 35-44 23% 21% 21% 27% 26% 27% 24% 45-54 23% 19% 18% 15% 16% 14% 21% 55-59 7% 9% 10% 11% 8% 8% 10% 60-64 2% 2% 1% 3% 4% 4% 7% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PUP Lata Na terenie Gminy Uniejów w latach 2010 2016 nastąpił spadek udziału osób długotrwale bezrobotnych w wieku 18-24 lata. (Tab. 9) Przyjmując rok 2010 za rok bazowy w sierpniu 2016 roku udział osób pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy spadł o prawie połowę (48%). Największy udział wśród osób długotrwale bezrobotnych stanowią osoby w wieku 25-34 lata. W badanych latach udział omawianej grupy wiekowej kształtował się od 28% (w roku 2010) do 34% (w roku 2015). Najmniejszy udział wśród osób długotrwale bezrobotnych stanowią osoby starsze 60-64 lata, ale jednak niepokojący wydaje się wzrost udziału omawianej grupy wiekowej w liczbie osób pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy. Podkreślić należy, że od 2010 r. udział tej grupy wiekowej systematycznie wzrastał o prawie 400% do 2016 roku. 21
Wykres 16. Wykształcenie osób długotrwale bezrobotnych w Gminie Uniejów w latach 2010-2016 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 41% 39% 41% 39% 36% 38% 39% 33% 33% 31% 31% 33% 32% 32% 5% 6% 7% 6% 7% 6% 8% 17% 18% 16% 19% 20% 20% 17% 3% 5% 6% 5% 4% 4% 4% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 VIII/2016 wyższe średnie ogólnokszałcące gimnazjalne i poniżej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z PUP policealne i średnie zawodowe zasadnicze zawodowe Wśród osób pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy w gminie Uniejów największy udział mają osoby z wykształceniem gimnazjalnym i niższym (39%). Duży udział stanowią osoby długotrwale bezrobotne z wykształceniem zasadniczym zawodowym. Najmniejszy udział wśród osób długotrwale bezrobotnych stanowią osoby z wykształceniem wyższym oraz średnim ogólnokształcącym (29%). Stwierdzić zatem można, że osoby pozostające bez pracy powyżej 12 miesięcy w Gminie Uniejów charakteryzują się niskim poziomem wykształcenia. Tabela 10. Udział osób bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym według płci w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 [%] Lata Mężczyźni Kobiety Ogółem Gmina Uniejów powiat poddębicki województwo łódzkie Gmina Uniejów powiat poddęcki województwo łódzkie Gmina Uniejów powiat poddębicki 2010 2011 2012 2013 2014 2015 9,5 10,1 11,4 10,6 8,3 7,7 8,9 9,7 10,9 10,7 8,7 7,5 7,7 8 9,1 9,4 7,8 6,8 10,5 10 11,3 10,8 9,8 7,2 8,1 9,2 9,8 9,9 8,7 7,5 8,6 9,3 9,9 9,9 8,5 7,6 9,9 10,1 11,4 10,7 9 7,5 8,5 9,5 10,4 10,3 8,6 7,5 22
województwo łódzkie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 8,1 8,6 9,5 9,7 8,1 7,2 Istotny z punktu analizy sytuacji rynku pracy jest również udział zarejestrowanych bezrobotnych w liczbie osób w wieku produkcyjnym, ponieważ to ta grupa wiekowa jest głównym beneficjentem rynku pracy. Wskaźnik ten dla Gminy Uniejów w latach 2010-2015 jest wyższy niż dla powiatu poddębickiego i województwa łódzkiego, jednak podkreślić należy, że pozytywnym zjawiskiem w Gminie Uniejów w badanym okresie jest zmniejszenie udziału bezrobotnych w liczbie osób w wieku produkcyjnym. Wskaźnik ten osiągnął największą wartość w roku 2012 i wynosił 11,4%. Natomiast w roku 2015 odnotowano najmniejszy udział osób bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie mieszkańców w wieku produkcyjnym w analizowanym okresie (7,5%). Tym samym Gmina Uniejów osiągnęła podobne wartości analizowanego wskaźnika jak notowane w powiecie poddębickim i województwie łódzkim. Podsumowując stwierdzić można, że na terenie gminy Uniejów sytuacja osób bezrobotnych jest coraz bardziej korzystna pod względem zmniejszającej się stopy bezrobocia oraz zmniejszania się liczby osób bezrobotnych. Większość potencjalnych pracowników to osoby młode, które są grupą pożądaną na rynku pracy. Jednak pogłębiona analiza wskazuje na niekorzystną sytuację osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, którymi są osoby długotrwale bezrobotne, w tym szczególnie osoby młode (do 34 roku życia) oraz osoby z niskim wykształceniem. Przyczynami bezrobocia na terenie Gminy Uniejów są m.in.: wkraczanie na rynek pracy osób z tzw. wyżu demograficznego, brak doświadczenia zawodowego wśród osób młodych nawet posiadających wykształcenie wyższe, które jest pożądane przez pracodawców, niska motywacja do podjęcia pracy oraz dezaktualizacja kwalifikacji wśród osób długotrwale bezrobotnych, niskie wykształcenie wśród osób długotrwale bezrobotnych. Sytuację ekonomiczną gospodarstw domowych odzwierciedla poza ogólną sytuacją na rynku pracy, również ilość i wysokość dodatków mieszkaniowych wypłacanych przez ośrodki pomocy społecznej oraz wysokość zadłużeń w gminnych lokalach mieszkaniowych. Do zasobów gminnych lokali mieszkaniowych na terenie gminy Uniejów zalicza się mieszkania socjalne i komunalne. Ulokowane są one w większości na terenie miasta Uniejów. Dodatki mieszkaniowe, czyli forma pomocy świadczona przez Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, wypłacane są gospodarstwom domowym, które ze względu na trudną sytuację ekonomiczną, nie są w stanie pokrywać kosztów związanych z utrzymaniem mieszkania. W analizowanych latach liczba wypłaconych dodatków mieszkaniowych waha się od 89 w 2011 roku do 521 w 2013 roku. W 2015 roku ostatecznie przekazano 428 świadczeń na łączną kwotę 48 699 zł. (Tab. 11) 23
Tabela 11. Liczba i kwoty wypłaconych dodatków mieszkaniowych w Gminie Uniejów w latach 2010 2015 Lata Gmina Uniejów Miasto Uniejów Uniejów - obszary wiejskie 2010 654 586 68 Liczba wypłaconych dodatków 2011 89 89 0 2012 490 451 39 2013 521 465 56 2014 480 419 61 2015 428 362 66 2010 75 608 67 109 8 499 Kwota wypłaconych dodatków 2011 12 034 12 034 0 2012 59 979 53 984 5 995 2013 64 935 57 423 7 512 2014 52 475 45 733 6 742 2015 48 699 40 571 8 128 Źródło: Opracowanie na podstawie danych z BDL Ponadto z roku na rok wzrasta liczba zaległości z tytułu opłat za mieszanie w zasobach gminnych Uniejowa. Łączna wartość zaległości szacowana jest na ponad 7 tysięcy złotych. Podkreślić należy, że w badanym okresie wartość ta wzrosła od 2013 roku o niemal 50 % w stosunku do roku 2009. (Tab. 12) Tabela 12. Zaległości w opłatach za mieszkanie w zasobach gminnych w latach 2009-2013 Jednostka administracyjna mieszkania w latach wysokość zaległości (w tys. zł) w latach 2009 2011 2013 2009 2011 2013 Gmina Uniejów 18 21 27 4,5 4,8 7,7 Miasto Uniejów 13 18 25 3,6 4,1 6,5 Uniejów - obszary wiejskie 5 3 2 0,9 0,7 1,2 Źródło: Opracowanie na podstawie danych z BDL Poniższa tabela przedstawia zadłużenie gminnych lokali mieszkaniowych na terenie Gminy Uniejów. Tabela 13. Zadłużenie poszczególnych gminnych lokali mieszkaniowych w Gminie Uniejów latach 2010-2016 [zł] Lata Mieszkania socjalne Mieszkania komunalne Suma 2010 0 5176,2 5176,2 2011 0 4703,87 4703,87 2012 0 4431,12 4431,12 2013 712,65 2833,43 3546,08 2014 101,8 3581,08 3682,88 2013 132,35 4761,12 4893,47 24
30.09.2016 318,71 6858,05 7176,76 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta w Uniejowie Jak wynika z danych w Gminie Uniejów w mieszkaniach socjalnych w latach 2010-2012 nie odnotowano zadłużenia tych lokali, jednak w roku 2013 odnotowano zaległości w płaceniu czynszu w niektórych lokalach socjalnych. W tym roku również odnotowano najwyższe zadłużenie, które wynosiło 712,65 zł. W następnych latach 2014 i 2015 odnotowano niewielkie, mniejsze w stosunku do 2013 roku zadłużenie. Zgodnie z najnowszymi danymi do dnia 30 września 2016 roku zadłużenie w mieszkaniach socjalnych wyniosło 318,71 zł i można spodziewać się, że zadłużenie to do końca roku może wzrosnąć. Mieszkania komunalne na terenie gminy Uniejów charakteryzują się dużo wyższym zadłużeniem niż lokale socjalne. Zadłużenie mieszkań komunalnych na przestrzeni lat było zróżnicowane, jednak według najnowszych danych z 2016 roku wynosiło ono 6858.05 zł i jest to najwyższa wartość zadłużenia w badanym okresie. Wysokie zadłużenie lokali gminnych świadczy o pogarszającej się sytuacji ekonomicznej mieszkańców gminy Uniejów, co spowodowane jest zwiększeniem i nasileniem już wcześniej zidentyfikowanych problemów społecznych. Wzrost zadłużenia gminnych lokali mieszkaniowych może powodować w dłuższej perspektywie zjawisko bezdomności. 1.1.4. Problemy społeczne i przestępczość Analiza sytuacji społecznej w Gminie Uniejów wymaga prezentacji danych związanych z pomocą społeczną oraz poziomem ubóstwa, które w sposób bezpośredni związane są z sytuacją na rynku pracy w jednostce samorządowej. Ponadto w dłuższej perspektywie korzystanie z pomocy społecznej przez mieszkańców może powodować szereg negatywnych zjawisk społecznych. Poniżej analizie zostały poddane dane związane z udzielaniem świadczeń pomocy społecznej w Gminie Uniejów. W Gminie Uniejów działa Miejsko-Gminy Ośrodek Pomocy Społecznej, którego zakres działań obejmuje zadania wynikające z ustawy o pomocy społecznej. Prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej przysługuje osobom i rodzinom, których dochód nie przekracza określonego kryterium dochodowego, przy jednoczesnym wystąpieniu co najmniej jednej z następujących okoliczności, które wymienione zostały w tabeli 15. Poniższa tabela przedstawia liczbę osób, które korzystają ze wsparcia finansowego Miejsko- Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Uniejowie. Tabela 14. Liczba osób korzystających z zasiłków pomocy społecznej (zasiłki stałe i okresowe) w Gminie Uniejów w latach 2012-2015 Lata 2012 2013 2014 2015 Liczba osób 382 391 387 347 Źródło: opracowanie własne na podstawie z Urzędu Miasta w Uniejowie Na podstawie danych w latach 2012-2013 w Gminie Uniejów można zauważyć wzrost liczby osób pobierających zasiłki z gminnego ośrodka pomocy społecznej. Po 2013 roku nastąpił spadek liczby mieszkańców Gminy Uniejów, którzy korzystali z takiej formy pomocy społecznej. Ponadto analizując miejsce zamieszkania osób, które pobierały zasiłki stałe i okresowe w roku 2015 można zauważyć, że więcej mieszkańców terenów wiejskich 25
korzystało z tej formy pomocy społecznej niż mieszkańców miasta Uniejów. Na terenie miasta w roku 2015 zasiłki pobierało 146 osób, natomiast z pomocy finansowej Miejsko- Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Uniejowie w tym samym roku korzystało 201 mieszkańców terenów wiejskich. Zarówno na obszarach wiejskich oraz w mieście Uniejów w przeliczeniu na 1000 mieszkańców z pomocy społecznej korzysta 48 osób. Tabela 15. Liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w gminie Uniejów według rodzaju pomocy w latach 2010-2016 Przyczyny korzystania Lata ze świadczeń pomocy społecznej 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016* Ubóstwo 646 595 484 439 489 475 468 Sieroctwo 0 0 0 0 0 1 1 Bezdomność 3 5 6 4 5 8 6 potrzeba ochrony macierzyńskiej w tym: 316 250 234 234 221 227 239 Wielodzietność 289 219 184 137 122 109 107 Bezrobocie 556 556 561 565 498 441 497 Niepełnosprawność 356 349 298 333 321 301 356 długotrwała lub ciężka choroba 195 236 214 241 341 312 294 bezradność w 113 133 151 162 202 202 207 sprawach opiek wychowawczych i prowadzenia gosp. domowych, w tym: rodzina niepełna 111 101 108 98 112 121 181 rodzina wielodzietna 0 23 27 46 67 69 75 przemoc w rodzinie 0 0 0 0 0 0 0 Alkoholizm 8 31 29 13 15 21 11 osoby po opuszczeniu zakładu karnego 5 6 4 3 12 4 5 zdarzenie losowe 9 5 2 0 0 595 0 sytuacja kryzysowa 3 0 0 3 0 0 5 26
klęska żywiołowa 0 21 0 0 0 0 0 Suma 2610 2530 2302 2278 2405 2886 2391 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Uniejowie, *dane za 2016 rok na podstawie prognozy z wykorzystaniem danych za okres styczeń-wrzesień 2016 Dochód poniżej określonego kryterium dochodowego, bezrobocie, ubóstwo i niepełnosprawność stanowią najczęstsze przyczyny korzystania ze świadczeń pomocy społecznej w Gminie Uniejów. (Tab. 15) Dużą część osób, które korzystają z pomocy ośrodka pomocy społecznej stanowiły również osoby, które borykają się z długotrwałą lub ciężką chorobą oraz rodziny wielodzietne. Na podstawie danych stwierdzić można, że w latach 2010-2015 wzrosła liczba osób, które korzystają ze wsparcia ośrodka pomocy społecznej dotkniętych długotrwałą lub ciężką chorobą, rodziny niepełne oraz wielodzietne borykające się z bezradnością w sprawach opiekuńczo wychowawczych. Natomiast tendencję malejącą można zaobserwować wśród osób bezrobotnych oraz osób posiadających status osoby niepełnosprawnej. Trzeba również zaznaczyć, że w grupie osób, które korzystają z pomocy Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Uniejowie są osoby uzależnione od alkoholu oraz dotknięte bezdomnością. Na podstawie danych, w analizowanym okresie zauważono, że szczególnie trudnym rokiem był rok 2015, gdzie odnotowano znaczny wzrost liczby osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. (Tab. 15) Jednak trzeba zaznaczyć, że powodem dużego wzrostu osób korzystających z pomocy społecznej w roku 2015 była świadczona pomoc związana z wystąpieniem w omawianym roku suszy oraz innymi niekorzystnymi zjawisk. Przyjmując rok 2010 za rok bazowy liczba osób w roku 2015, które posiadały dochód poniżej kryterium dochodowego oraz borykały się z jedną z wymienionych w tabeli okoliczności wzrosła o 10%. Tabela 16. Liczba osób pobierających zasiłki w Gminie Uniejów w 2015 roku Rodzaj zasiłku Gmina Uniejów Miasto Uniejów Uniejów - obszary wiejskie liczba zasiłków zasiłki na 1000 mieszkańców liczba zasiłków zasiłki na 1000 mieszkańców liczba zasiłków zasiłki na 1000 mieszkańców zasiłki stałe 47 6,60 22 7,30 25 6,08 zasiłki 105 14,73 33 10,95 72 17,51 okresowe zasiłki celowe 624 87,57 192 63,68 432 105,08 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Uniejowie Ponadto istnieją duże dysproporcje w liczbie udzielanych zasiłków mieszkańcom miasta Uniejów i mieszkańcom obszarów wiejskich Gminy Uniejów. W mieście udzielanych jest więcej zasiłków stałych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. Na terenach wiejskich zdecydowanie przeważają zasiłki okresowe lub celowe. (Tab. 16) 27
Analiza danych rodzajów udzielanych świdczeń pozwala wskazać, że do najważniejszych problemów, które występują w rodzinach zamieszkujących na terenie Gminy Uniejów zalicza się konieczność opieki nad osobami zależnymi (starszymi lub niepełnosprawnymi) oraz widoczne są również trudności wynikające z wychowywania dzieci w rodzinach wielodzietnych i niepełnych. Duża liczba dodatków z tytułu podjęcia przez dziecko nauki poza miejscem zamieszkania wynika głównie z faktu, że dzieci kończące szkołę gimnazjalną w Uniejowie kontynuują naukę poza terenem Gminy Uniejów. Jest to związane z brakiem placówki oświatowej na szczeblu ponadgimnazjalnym na terenie Gminy i wybieraniem przez uczniów szkół ponadgimnazjalnych poza terenem powiatu. (Tab. 17) Warto podkreślić, że przyjmując rok 2012 za rok bazowy zauważyć można, że w roku 2015 nastąpił spadek liczby udzielanych świadczeń pomocy społecznej o 22%. Jest to jednak spowodowane głównie systematycznym podnoszeniem w kraju wartości płacy minimalnej przy jednoczesnym braku zmian kryterium dochodowego, które jest jednym z podstawowych kryteriów przyznawania świadczeń opieki społecznej. Tym samym osoby, które nadal potrzebują wsparcia mogą być wykluczone z możliwości korzystania ze świadczeń pomocy społecznej. Tabela 17. Liczba udzielanych świadczeń według rodzaju w Gminie Uniejów w latach 2012-2015 Rodzaj udzielanych świadczeń Lata 2012 2013 2014 2015 Zasiłki rodzinne 7877 6847 6190 5993 Dodatek z tytułu opieki nad dziećmi w okresie 219 160 71 59 korzystania z urlopu wychowawczego dodatek z tytułu urodzenia dziecka 30 30 22 26 dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka 262 275 242 253 dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka 450 412 373 374 dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego 515 431 418 381 dodatek z tytułu podjęcia przez dziecko nauki poza 1355 1142 1040 1022 miejscem zamieszkania dodatek z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej 938 797 766 753 zasiłek pielęgnacyjny 3058 2862 2643 2554 świadczenie pielęgnacyjne 520 358 273 317 jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia dziecka 58 53 40 54 specjalny zasiłek opiekuńczy - 96 92 59 dodatek do świadczeń pielęgnacyjnych - 7 30 6 Suma 15282 13470 12200 11851 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Uniejowie System pomocy społecznej powinien służyć w pomocy i rozwiązaniu trudnej sytuacji, która powinna być stanem tymczasowym, nie natomiast permanentnym. Jednak w wielu 28
przypadkach niestety, część osób, które korzystają ze wsparcia pomocy społecznej przyzwyczaja się do bierności, co w dłuższej perspektywie może spowodować uzależnienie od pomocy społecznej. Dlatego istotne jest, żeby monitorować potrzeby, prowadzić działania profilaktyczne i edukacyjne. Jednak najbardziej porządane z punktu widzenia ograniczenia liczby osób korzystających z pomocy społecznej konieczne są działania mające na celów wdrażanie i rozwijanie usług, które aktywizują beneficjentów pomocy społecznej i włączają wykluczonych społecznie. Miejsko Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Uniejowie prowadzi szereg działań w zakresie swoich kompetencji, aby pomóc osobom korzystającym z pomocy. W latach 2009-2014 realizował m.in. projekt z Europejskiego Funduszu Społecznego Zainwestuj w swój rozwój. Projekt skierowany był do osób bezrobotnych, które korzystają z usług pomocy społecznej. W projekcie udział wzięły 22 osoby, które uczestniczyły w kursach m.in. z zakresu bukieciarstwa, fryzjerstwa, opieki nad osobami starszymi, wózków widłowych i prawa jazdy. Oprócz uczestnictwa w kursach beneficjenci projektu mogli wziąć udział w spotkaniach indywidualnych i grupowych z psychologiem i doradcą zawodowym. Ponadto w Gminie Uniejów opracowany i uchwalony w 2014 roku został program osłonowy z zakresu dożywiania dzieci zamieszkałych na terenie Gminy Uniejów. Celem programu jest ograniczanie zjawiska niedożywiania dzieci z rodzin o niskich dochodach lub znajdujących się w ciężkiej sytuacji. Największą liczbę dzieci, które objęte zostały programem dożywiania na terenie Gminy Uniejów odnotowano w roku 2015 i wynosiła ona 239 dzieci. (Tab. 18) Z programu w roku 2015 na 1000 mieszkańców miasta Uniejów korzystało 23 dzieci, natomiast na 1000 mieszkańców obszaru wiejskiego z programu dożywiania korzystało 41 dzieci. Oprócz programu realizowanego przez MOPS szkoły biorą udział w Ogólnopolskim programie dożywania dzieci Pajacyk. Trzeba podkreślić, że w tym zakresie MOPS ściśle współpracuje ze szkołami z terenu Gminy Uniejów poprzez wymianę informacji na temat potrzebujących dzieci. Tabela 18: Liczba dzieci korzystających z dożywiania w Gminie Uniejów w latach 2012-2015 Lata Liczba dzieci korzystających z programu dożywiania 2012 221 2013 234 2014 193 2015 239 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z MOPS Na terenie gminy nie działa żaden podmiot polityki społecznej, który mógłby wpłynąć na zmniejszenie liczby osób korzystających z pomocy społecznej. Jedynie w miejscowości Czepów funkcjonuje Powiatowy Środowiskowy Dom Samopomocy, który jest placówką dziennego pobytu do której uczęszcza 45 osób niepełnosprawnych - z terenu powiatu poddębickiego z gmin: Uniejów i Wartkowice oraz ościennego powiatu łęczyckiego z gminy Świnice Warckie. 29
Na terenie Gminy Uniejów widoczny jest problem z samotnymi osobami starszymi, które nie kwalifikują się do korzystania z pomocy społecznej związku z wykazywanym dochodem jednak, a które wymagają opieki ze względu na wiek i stan zdrowia. Ponadto ze względu na występowanie problemu związanego z uzależniem od alkoholu na terenie Gminy powstała Miejsko-Gminna Komisja ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i Przeciwdziałania Narkomanii, która świadczy pomoc każdemu mieszkańcowi Gminy Uniejów dotkniętemu uzależnieniem. Co 2 tygodnie, przy Miejsko- Gminnym Ośrodku Kultury w Uniejowie działa punkt konsultacyjny dla osób uzależnionych i członków ich rodzin, w którym można uzyskać fachową pomoc. Porady udzielane są bezpłatnie. Z punktu konsultacyjnego korzystają potrzebujące osoby jednak i tak widoczna jest potrzeba kompleksowej i szerszej pomocy w tym zakresie. Na terenie Gminy Uniejów opiekę zdrowotną zapewniają jedynie niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej oraz prywatne gabinety. Na terenie Gminy Uniejów działają trzy niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej oraz trzy gabinety stomatologiczne mieszczące się na terenie miasta. Ponadto mieszkańcy Gminy Uniejowa mogą korzystać z usług Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej Poddębickie Centrum Zdrowia Sp. z o.o. w Poddębicach. Na terenie miasta Uniejów działają także, trzy apteki. Tylko jedna z nich pełni dyżury w niedziele i święta, pozostałe otwarte są od poniedziałku do piątku. Mieszkańcy Gminy Uniejów mają więc ograniczony dostęp do opieki specjalistycznej, która dostępne jest m.in. Poddębicach, Turku oraz w Łodzi. Ponadto istotnym problem jest duża odległość od najbliższej stacji pogotowia ratunkowego, która oddalona jest od Uniejowa o 16 km. Bardzo ważne z punktu widzenia analizy sytuacji społecznej danej jednostki terytorialnej jest pozyskanie informacji o występowaniu zachowań patologicznych oraz przestępczości, które wpływają na poziom bezpieczeństwa oraz ogólną jakość życia mieszkańców. Na terenie Gminy Uniejów przemoc w rodzinie występuje najczęściej w rodzinach najuboższych, gdzie członkowie rodzin nie radzą sobie w poszczególnych sytuacjach kryzysowych: alkoholizm, bardzo niskie dochody finansowe, niskie wykształcenie, ogólna bardzo mała świadomość społeczna. Większość osób dotkniętych przemocą boi się zwrócić o pomoc dlatego też wiele z rodzin przez długi czas zostaje pozostawiona bez pomocy 3. Jednak istnieje możliwość założenia przez policję tzw. Niebieskiej Karty, jednak po ówczesnym zgłoszeniu występowania przemocy w rodzinie. Poniższa tabela przedstawia liczbę założonych Niebieskich Kart w gminie Uniejów. (Tab. 19) Tabela 19. Liczba Niebieskich Kart w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 Gmina Uniejów Miasto Uniejów Uniejów - obszary wiejskie Lata Liczba niebieskich kart Niebieksie karty na 1000 mieszkańców Liczba niebieskich kart Niebieksie karty na 1000 mieszkańców Liczba niebieskich kart Niebieksie karty na 1000 mieszkańców 2010 13 1,78 6 1,98 7 1,64 2011 5 0,69 2 0,66 3 0,71 2012 9 1,25 3 0,99 6 1,44 3 Uchwała Nr VIII/41/2011 Rady Miejskiej w Uniejowie z dnia 24 marca 2011 roku w sprawie ustalenia miejskiego planu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochronie ofiar w rodzinie. 30
2013 3 0,41 0 0 3 0,72 2014 14 1,95 5 1,64 9 2,18 2015 9 1,26 3 1 6 1,46 Źródło: opracowanie własne na podstawie Zestawienia dotyczące stanu i porządku publicznego 2012-2015 na terenie miasta i gminy Uniejów W roku 2015 w Gminie Uniejów założonych zostało przez funkcjonariuszy policji 6 Niebieskich Kart, w tym na terenie miasta Uniejów założono 3 Niebieskie Karty. Najwięcej Niebieskich kart założono w roku 2014 (14 kart), natomiast najmniej w 2013 (3 karty). Analizując rozkład niebieskich kart pomiędzy miastem Uniejów, a obszarem wiejskim gminy zauważyć można, że w okresie 2012-2015 więcej niebiskich kart w przeliczeniu na 1000 mieszkańców zakładano na terenach wiejskich. Jedynie w roku 2010 omawiany wskaźnik osiągnął większe wartości na terenie Miasta niż na terenach wiejskich. Na podstawie tych danych wnioskować można, że na terenach wiejskich częściej występują zjawiska przemocy w rodzinie, jednak podkreślić należy, że jest to wciąż w małych społecznościach lokalnych temat tabu. Zjawiska przemocy są więc niezwykle trudne do oszacowania. Jakość życia mieszkańców uzależniona jest od poziomu bezpieczeństwa na danym obszarze, stąd też konieczna jest analiza przestępczości wykorzystująca dane m.in. policyjne. Na podstawie zebranych danych zauważyć można, że w latach 2012-2015 na terenie Gminy Uniejów największą liczbę przestępstwo odnotowano w roku 2013 (194 przestępstwa), natomiast najmniej przestępstw popełniono w roku 2012 (131). Przyjmując rok 2012 za rok bazowy zauwazyć można, że na terenie Gminy Uniejów liczba przestępstw w roku 2015 wzrosła o niecałe 2%. Znaczny wzrost liczby odnotowanych przestępstw w roku 2013 był spowodowany wzrostem liczby przestępstw związanych z ustawą o narkomani. Podkreślić trzeba również, że w badanym okresie na terenie Gminy Uniejów znacząco zmniejszyła się liczba wykrywanych przestępstw. Przyjmując rok 2012 za rok bazowy w gminie liczba wykrytych przestępstw w roku 2015 spadła o 43%. Jest to zjawisko negatywne świadczące o dużej bezkarności przestępców i małej skuteczności policji w wykrywaniu sprawców tych przestępstw. Analizując przestępstwa popełnione w mieście Uniejów i na terenach wiejskich Gminy w roku 2015 zauważyć można, że na terenie miasta w stosunku do roku 2014 przestępczość wzrosła o 16%, natomiast na terenach wiejskich liczba przestępstw spadła o 10%. Na podstawie przeprowadzonej analizy można także zauważyć, że wykrywalność przestępstw jest znacznie niższa na terenie miasta Uniejów (45,5%) niż na terenach wiejskich (67,4%). Poddając analizie zjawisko przestępczości o charakterze kryminalnym zauważyć można, że również w mieście Uniejów wystąpiła większa dynamika zjawiska oraz mniejsza wykrywalność przestępstw o charakterze kryminalnym. Liczba przestępstw o charakterze kryminalnym w roku 2015 wzrosła w stosunku do roku 2014 o 42%, natomiast ich wykrywalność ukształtowała się na poziomie 37,8%. Na obszarach wiejskich popełniono 30 przestępstw o charakterze kryminalny, wykrywalność w roku 2015 wyniosła 50% 4. W poniższej tabeli (Tab. 20) przedstawione została liczba popełnionych przestępstw w latach 2012-2015 na terenie Gminy Uniejów według poszczególnych kategorii. 4 Zestawienie dotyczące stanu bezpieczeństwa i porządku publicznego za lata 2012-2015 na terenach miasta i gminy Uniejów 31
Tabela 20. Liczba przestępstw według kategorii przestępstw na terenie Gminy Uniejów w latach 2012-2015 Kategoria przestępstw Lata 2012 2013 2014 2015 stwierdzono wykryto stwierdzono wykryto stwierdzono wykryto stwierdzono wykryto kradzież kabla 0 0 2 0 2 3 1 2 telokom itp. kradzież 0 0 2 0 2 0 7 0 dokumentów Kradzież 33 9 26 7 30 11 35 6 kradzież z 9 2 25 8 23 5 18 1 włamaniem Rozbój 3 3 0 0 0 0 2 2 bójka pobicie 8 4 3 1 2 1 4 1 uszkodzenie 1 1 3 2 4 1 5 3 ciała wymuszenie 0 0 0 0 2 0 0 0 rozbójnicze uszkodzenie 3 2 5 1 4 3 0 0 mienia ciężki 0 0 1 1 0 0 6 1 uszczerbek na zdrowiu Podsumowanie 57 21 67 20 69 24 78 16 Groźby 8 6 3 2 1 0 2 2 znęcania się 4 4 1 1 4 3 2 2 niealimentacja 3 3 5 5 2 2 2 2 naruszenie 0 0 0 0 1 1 2 2 nietykalności fizycznej krótkotrwałe 0 0 0 0 2 2 2 1 użycie pojazdu kradzież leśna 0 0 0 0 0 0 0 0 I 2 ustawy o 1 1 30 30 3 3 6 6 narkomani oszustwo 0 0 4 4 4 4 5 3 kryminalne Podsumowanie 16 14 43 42 17 15 21 17 nietrzeźwi 47 47 77 77 19 19 16 16 kierowcy zakaz sądowy 5 5 6 6 7 7 6 6 Oszustwo 4 4 0 0 9 7 8 5 wywieranie wpływu na świadka wypadek drogowy 0 0 1 1 0 0 1 1 2 2 0 0 5 5 3 3 32
Podsumowanie 58 58 84 84 40 38 34 31 OGÓŁEM 131 93 194 146 126 77 133 65 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Zestawienie dotyczącego stanu bezpieczeństwa i porządku publicznego za lata 2012-2015 na terenie miasta i gminy Uniejów Na terenie Gminy Uniejów do najliczniejszej grupy przestępstw zalicza się kradzieże, kradzieże z włamaniem oraz prowadzenie pojazdów pod wpływem alkoholu. Niepokojąca wydaje się również liczba przestępstw związanych z ustawą o narkomani, gdy w 2012 roku stwierdzono i wykryto 30 przestępstw w tej kategorii. W kolejnych latach liczba przestępstw związanych z posiadaniem oraz handlem narkotykami zmniejszyła się do roku 2015 o 80%. Wykres 17. Udział popełnionych przestępstw według miejsca występowania w liczbie przestępstw ogółem w Gminie Uniejów roku 2015 28% 72% Miasto Uniejów Uniejów - obszary wiejskie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Komendy Powiatowej Policji W roku 2015 aż 72% wszystkich przestępstw popełniono na terenie miasta Uniejów, natomiast zaledwie 28% odnotowano przestępstw na terenach wiejskich Gminy. Z powyższych danych wynika więc, że miasto Uniejów charakteryzuje się mniejszym poziomem bezpieczeństwa niż tereny wiejskie. Tabela 21. Liczba wykroczeń popełnionych w Gminie Uniejów w latach 2011-2015 Lata 2011 2012 2013 2014 2015 Liczba wykroczeń 298 217 647 613 708 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Zestawienie dotyczącego stanu bezpieczeństwa i porządku publicznego za lata 2012-2015 na terenie miasta i gminy Uniejów Liczba wykroczeń na terenie całej Gminy Uniejów w latach 2011-2015 wzrastała. Przyjmując rok 2011 za rok bazowy zauważono, że w roku 2015 liczba popełnionych wykroczeń wzrosła 33
aż o 237%. W roku 2015 na terenie miasta Uniejów wystąpiło 48 kolizji i 3 wypadki drogowe. Ponadto w mieście Uniejów policja przeprowadziła 40 interwencji domowych 5. 1.1.5. Oświata i edukacja Z punktu widzenia kształtowania się sytuacji społecznej w danej jednostce terytorialnej istotna jest jakość oraz dostępność do usług z zakresu edukacji. Związane jest to w dużej mierze z dostosowaniem usług z zakresu edukacji do kształtowania się sytuacji demograficznej oraz dopasowywaniem oferty kształcenia do potrzeb rynku pracy. Ponadto szkoły jako instytucje wychowawcze mają bezpośredni wpływ na przeciwdziałanie oraz zapobieganie negatywnym zjawiskom społecznym i kształtowaniu prawidłowych postaw społecznych. Na terenie Gminy Uniejów funkcjonują trzy szkoły podstawowe, jedno gimnazjum oraz jedno przedszkole publiczne. Są to następujące placówki: Gimnazjum im. abp. Jarosława Bogorii Skotnickiego w Uniejowie, Szkoła Podstawowa im. Bohaterów Września 1939 r. w Uniejowie, Przedszkole Miejskie w Uniejowie, Szkoła Podstawowa im. Płk. Pil. Szczepana Ścibiora w Wieleninie, Szkoła Podstawowa im. M. Skłodowskiej Curie w Wilamowie, Szkoła Podstawowa w Spycimierzu, która prowadzona jest przez Stowarzyszenie Promocji i Rozwoju Spycimierza i Okolic, Szkoła Muzyczna I stopnia w Uniejowie. Na terenie Uniejowa funkcjonuje jedno przedszkole niepubliczne. Ponadto dzieci z Gminy Uniejów uczęszczają do szkół ponadgimnazjalnych w miejscowościach oddalonych o ponad 15 km. Widocznym problem jest utrudniony dojazd młodzieży do szkół ponadgimnazjalnych spowodowany często brakiem lub małą częstotliwością połączeń między miastami. Tabela 22. Liczba dzieci uczęszczających do poszczególnych szkół w Gminie Uniejów latach 2010-2015 Lata Gimnazjum SP Uniejów SP Wielenin SP Wilamów Przedszkole SP Spycimierz prowadzone przez stowarzyszenie Suma 2010 252 235 81 83 114 21 786 2011 229 223 98 82 142 20 794 2012 211 247 93 88 169 17 825 2013 201 258 118 92 160 16 845 2014 203 271 113 97 160 19 863 2015 206 294 113 105 161 23 902 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta Dane wskazują, że liczba dzieci uczęszczająca do szkół na terenie Gminy Uniejów corocznie się zwiększa. (Tab. 22) W kontekście zmniejszającej się liczby dzieci w wieku szkolnym w Polsce trzeba podkreślić, że jest to pozytywne zjawisko. 5 Ibidem 34
Przyjmując rok 2010 za rok bazowy zauważyć można, że w roku 2015 nastąpił wzrost liczby uczniów o 13%. Jednak analizując sytuację pod względem liczby uczniów w poszczególnych placówkach można stwierdzić, że liczba uczniów w gimnazjum w Uniejowie rokrocznie zmniejsza się. Przyjmując rok 2010 za rok bazowy zauważyć można, że liczba młodzieży uczęszczającej do gimnazjum w Uniejowie spadła do roku 2015 o 18%. Natomiast zauważalny jest coroczny wzrost liczby uczniów szkół podstawowych, co powoduje wzrost ogólnej liczby uczniów uczęszczających do placówek oświatowych w Gminie Uniejów. Sytuacja ta spowodowana jest głównie uczęszczaniem do szkół podstawowych dzieci spoza terenu gminy. Analizując liczbę uczniów w poszczególnych szkołach podstawowych zauważyć można, że najwięcej dzieci uczęszcza do szkoły podstawowej w mieście Uniejów. Do szkół podstawowych w Wielinie i Wilamowie uczęszcza średnio ok. 100 dzieci. Szkoła podstawowa w Spicymierzu prowadzona przez organizacje pozarządową i charakteryzuje się bardzo małą liczbą uczniów. Ponadto liczba dzieci uczęszczających do placówki wychowania przedszkolnego zlokalizowanej na terenie miasta Uniejów w badanych latach wrosła o 29%. W celu pogłębienia diagnozy związanej z sytuacją szkolnictwa na terenie Gminy Uniejów przedstawione zostały współczynniki skolaryzacji brutto. (Tab. 23) Współczynnik skolaryzacji brutto obliczany jest jako relacja liczby osób uczących się (stan na początku roku szkolnego) na danym poziomie kształcenia do liczby ludności (stan w dniu 31. grudnia) w grupie wieku określonej jako odpowiadająca temu poziomowi nauczania. Tabela 23. Współczynnik skolaryzacji brutto w szkołach podstawowych oraz gimnazjach w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 Lata szkoły podstawowe gimnazja Gmina Uniejów powiat poddębicki województwo łódzkie Gmina Uniejów powiat poddębicki województwo łódzkie 2010 101,60 99,66 99,46 103,70 99,33 101,65 2011 104,53 99,09 100,55 103,15 97,38 101,28 2012 112,03 98,18 99,85 98,60 96,55 100,90 2013 114,01 96,33 99,20 101,01 97,74 100,33 2014 112,61 94,07 95,43 100,00 97,32 99,47 2015 110,04 92,15 91,63 109,57 97,39 100,03 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Analizując współczynnik skolaryzacji brutto w Uniejowie można zauważyć, że w latach 2010-2015 w szkołach podstawowych nie tylko był on wyższy niż w powiecie poddębickim i województwie łódzkim, ale przede wszystkim kształtował się na poziomie powyżej 100%, co świadczy o uczęszczaniu do szkół podstawowych w Uniejowie dzieci spoza terenu Gminy. Podobnie kształtuje się sytuacja w szkołach gimnazjalnych, współczynnik skolaryzacji brutto w analizowanych latach kształtował się prawie zawsze powyżej 100% i był wyższy niż w powiecie poddębickim i województwie łódzkim. Jedynie w roku 2012 można zauważyć spadek współczynnika skolaryzacji poniżej 100% i poniżej wartości dla województwa łódzkiego. Stwierdzić zatem można że sytuacja pod względem współczynnika skolaryzacji brutto w szkołach podstawowych oraz gimnazjalnej jest bardzo korzystna. Jest to spowodowane dobrą opinią szkół z terenu Gminy Uniejów oraz dobrze rozbudowaną siecią 35
darmowych połączeń dla dzieci z innych jednostek samorządu terytorialnego, która znacząco wpływa na wzrost liczby uczniów w uniejowskich szkołach, które mieszkają poza obszarem Gminy Uniejów. Ponadto poniższa tabela (Tab. 24) przedstawia wskaźniki dotyczące sytuacji w placówkach wychowania przedszkolnego w Gminie Uniejów oraz w województwie łódzkim, które pozwolą na identyfikację potrzeb z zakresu opieki przedszkolnej oraz ocenę sytuacji i dostępności do placówek wychowania przedszkolnego w Gminie Uniejów. Tabela 24. Dzieci objęte wychowaniem przedszkolnym w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 Lata Dzieci w placówkach wychowania przedszkolnego na 1000 mieszkańców Dzieci w wieku 3-5 lat przypadające na jedno miejsce w placówce wychowania przedszkolnego Gmina Uniejów powiat poddębicki województwo łódzkie Gmina Uniejów powiat poddębicki województwo łódzkie 2010 523 487 643 1,77 1,92 1,33 2011 622 554 705 1,44 1,71 1,34 2012 675 551 709 1,41 1,81 1,31 2013 721 640 754 1,46 1,60 1,25 2014 844 667 808 1,33 1,47 1,18 2015 937 727 847 1,26 1,52 1,15 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Na podstawie danych dla Gminy Uniejów zauważyć można, że w latach 2010-2015 liczba dzieci w placówkach wychowania przedszkolnego w przeliczeniu na 1000 mieszkańców kształtowała się na poziomie wyższym niż w powiecie poddębickim oraz województwie łódzkim. Zarówno w Gminie Uniejów, powiecie poddębickim i województwie łódzkim z roku na rok zwiększa się liczba dzieci w przedszkolach w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. Natomiast analizując wartość wskaźnika dotyczącego liczby dzieci w wieku 3-5 lat przypadających na 1 miejsce w placówce wychowania przedszkolnego, zauważyć można, że zarówno w Gminie Uniejów, powiecie poddębickim i w województwie łódzkim na jedno miejsce w przedszkolu przypada więcej niż 1 dziecko w wieku przedszkolnym. Zatem nie każde dziecko w wieku przedszkolnym ma szanse uczęszczać do przedszkola. Ponadto w Gminie Uniejów w latach 2010-2015, co prawda następuje spadek wartości analizowanego wskaźnika, jednak podkreślić należy, że w całym badanym okresie wskaźnik ten osiąga wyższe wartości niż wskaźnik dla województwa łódzkiego. Jednak w porównaniu do powiatu poddębickiego można stwierdzić, że liczba dzieci w wieku 3-5 lat przypadających na jedno miejsce w placówce wychowania przedszkolnego ksztłtuje się na poziomie wyższym w Gminie Uniejów. Można zatem zauważyć, że dostępność do placówek wychowania przedszkolnego w Gminie Uniejów jest bardziej ograniczona i wymaga rozbudowy oraz dostosowania do lokalnych potrzeb. Do analizy jakości edukacji na terenie Gminy Uniejów posłużyły wyniki ze sprawdzianu na zakończenie okresu edukacji w szkole podstawowej oraz gimnazjum. Dane te zostały przedstawione w rozróżnieniu dla terenów wiejskich oraz miasta oraz dokonano porównania 36
z danymi dotyczącymi średnich wyników z tych samych egzaminów w powiecie poddębickim oraz województwie łódzkim. (Tab. 25) Tabela 25. Wyniki sprawdzaniu po szkole podstawowej w Gminie Uniejów w roku 2016 Część egzaminu Gmina Uniejów Miasto Uniejów Uniejów - obszary wiejskie powiat poddębicki województwo łódzkie J. polski 70,9% 74,60% 66,75% 68,8% 62% Matematyka 50% 48,80% 53,20% 58,8% 54% J. angielski 65,9% 64,70% 69,10% 63% 71% Źródło: opracowanie własne na podstawie OKE Łódź Na podstawie przedstawionych danych zauważyć można, że jedynie średnie wyniki z części z języka polskiego w szkołach podstawowych z terenu miasta i gminy Uniejów były wyższe niż średnie oceny z tego przedmiotu w województwie łódzkim. Dzieci ze szkół podstawowych z miasta Uniejów jak i tych mieszczących się na terenach wiejskich osiągnęły z pozostałych części sprawdzianu niższe wyniki niż średnie wyniki odnotowane w województwie łódzkim. Analizując wyniki ze sprawdzianu po zakończeniu szóstej klasy w szkołach podstawowych mieszczących się na terenie miasta Uniejów oraz na terenach wiejskich zauważyć można, że dzieci uczęszczające do szkół na terenie miasta Uniejów osiągnęły lepsze wyniki tylko z języka polskiego, natomiast z części matematycznej i języka angielskiego lepsze średnie wyniki odnotowano w szkołach zlokalizowanych na terenach wiejskich. (Tab. 25, 26) Tabela 26. Wyniki sprawdzaniu po szkołach podstawowych w Gminie Uniejów w latach 2010-2016 Lata Szkoła Podstaowowa w Uniejowie Szkoła Podstawowa w Wilamowie Szkoła Podstawowa w Wielenie 2010 23,83 p. 20,83 p. 22,60 p. 2011 24,05 p. 24,09 p. 21,53 p. 2012 21,27 p. 22,13 p. 21,00 p. 2013 22,17 p. 23,78 p. nie zdawali 2014 22,45p./56,1% 20,88/52,2% 20,12/50,3% Część 1 Część 2 Część 1 Część 2 Część 1 Część 2 j. pol. + mat. j. ang. j. pol. + mat. j. ang. j. pol. + mat. j. ang. 2015 24,37 p./59,4% 2016 24,69 p./61,7% 26,10 p./65,3% 25,90 p./64,8% 25,38 p./61,90% 23,44 p./58,60 % Źródło: Opracowanie własne na podstawie OKE Łódź 27,08 p./67,70% 23,90 p./58,3% 26,00 p./65 % 26,44 p./66,10% 24,56 p./61,40% 28,84 p./72,10% Analizując wyniki sprawdzianu na zakończenie szkoły podstawowej w poszczególnych szkołach na terenie Gminy Uniejów w latach 2010-2016 zauważyć można, że średnie wyniki 37
były zróżnicowane nie tylko w badanym okresie, ale również w poszczególnych szkołach. (Tab. 26) Trzeba również zaznaczyć, że od roku 2015 sprawdzian na zakończenie szóstej klasy szkoły podstawowej składał się z dwóch osobnych części a nie jak dotychczas z jednej. Dlatego w analizie uwzględniono następujące przedziały czasowe 2010-2014 oraz 2015-2016. Od 2010 do 2014 roku Szkoła Podstawowa w Wieleninie charakteryzowała się najniższymi średnimi wynikami ze sprawdzianu na zakończenie szóstej klasy szkoły podstawowej w całej Gminie Uniejów. W latach 2010-2014 dzieci ze szkoły podstawowej mieszczącej się na terenie miasta Uniejów oraz Wilamowa osiągały zbliżone wyniki. W roku 2014 jednak można zauważyć, że szkoła podstawowa w Uniejowie osiągnęła lepszy średni wynik ze sprawdzianu o 2 punkty procentowe niż szkoła z Wilamowa. Po zmianach w przeprowadzaniu sprawdzianu na zakończenie szóstej klasy szkoły podstawowej zauważyć można, że dzieci ze szkoły podstawowej z miasta Uniejowa osiągały niższe średnie wyniki z części z języka angielskiego. Natomiast najlepsze wyniki z tej części egzaminu odnotowano w szkole w Wieleninie. Analizując część 1 egzaminu można zauważyć, ze wyniki we wszystkich szkołach były zróżnicowane. W roku 2016 najwyższy średni wynik z części 1 egzaminu na zakończenie szóstej klasy szkoły podstawowej osiągnęły dzieci ze szkoły podstawowej z miasta Uniejowa, natomiast najniższy z Wilamowa. Tabela 27. Wyniki egzaminu gimnazjalnego w Gminie Uniejów roku 2016 Część egzaminu Gmina Uniejów powiat województwo poddębicki łódzkie Przedmioty przyrodnicze 48,40% 46,7% 52% J. polski 21,20% 62,3% 69% Matematyka 44,60% 41,6% 49% J. angielski z czego: J. angielski - podstawowy 56,10% 53,4% 64% J. angielski - rozszerzony 34,50% 31% 44% Historia 51,00% 52,4% 56% Źródło: Opracowanie własne na podstawie OKE Łódź Analizując wyniki egzaminu gimnazjalnego w gminie Uniejów zauważyć możńa, że dzieci z Gminy Uniejów średnio osiągnęły ze wszystkich części egzaminu niższe wyniki niż średnie wyniki odnotowane w województwie łódzkim. (Tab. 27) Można zauważyć, że najniższe wyniki uczniowie z uniejowskich szkół osiągnęli z języka polskiego (21,20%, natomiast najlepsze wyniki odnotowano z języka angielskiego na poziomie podstawowym (56,10%). Warto wspomnieć, że szkoła gimnazjalna w Uniejowie realizowała kilka projektów z Projektu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Projekty te związane były z podnoszeniem kompetencji uczniów oraz indywidualizacją procesów kształcenia. Istotne jest, że również realizowane są projekty, które finansowane są z budżetu Gminy. Jednym z takich projektów jest "Nadzwyczajnie wyjątkowe", który polega na przeprowadzaniu badań psychologicznych dzieci z całej Gminy w celu określenia ich predyspozycji i uzdolnień. Ponadto dzięki zrealizowanemu projektowi "e-usługi" zakupiono dla każdego dziecka tablet, który miał spowodować podniesienie jakości usług edukacyjnych. Duża cześć projektów, które realizowane były w szkołach na terenie Gminy Uniejów skupiały się również na edukacji ekologicznej a źródłem finasowania realizowanych projektów jest Wojewódzki Fundusz 38
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Analizując projekty realizowane w szkołach można stwierdzić, że szkoły skupiają się na projektach, które mają służyć wyrównywaniu poziomu nauczania lub podnoszeniu jakości świadczonych usług, jednak brakuje projektów dla dzieci uzdolnionych, które mógłby na zajęciach dodatkowych rozwijać swoje zainteresowania. Trzeba podkreślić, że projekty pisane są przez samych nauczycieli oraz dyrekcję szkoły co świadczy o umiejętności pozyskiwaniu środków zewnętrznych. 1.1.6. Aktywność społeczna mieszkańców Jednym z przejawów aktywności obywatelskiej jest udział w wyborach parlamentach i samorządowych, a także zaangażowanie w ważne dla miasta decyzje i działania. W roku 2014 w wyborach samorządowych w 11 okręgach wyborczych w Uniejowie frekwencja była wyższa niż w Polsce i województwie łódzkim. Tylko w okręgu nr 3 - Czepów i Stanisławów frekwencja była niższa niż średnie wojewódzka i krajowa, wynosiła ona jedynie 32,5%. Najwięcej osób uprawnionych do głosowania wzięło udział w wyborach w okręgu wyborczym nr 6 - Łęg Baliński i Spycimierz (55,66%). Warto również zaznaczyć, ze aż w 5 okręgach wyborczych frekwencja wyniosła powyżej 50%. Z 6 okręgów wyborczych wyborach parlamentarnych 2015 roku w Uniejowie w 4 odnotowano niższą frekwencję niż w województwie łódzkim i kraju. W dwóch z nich (okręg wyborczy nr 5 i 6) w wyborach wzięła udział ponad połowa uprawnionych do głosowania. Najniższą frekwencję odnotowano w obwodzie nr 2, która wynosiła 38,11%, natomiast największą bo aż 55,4% frekwencja wystąpiła w obwodzie nr 6. Jednym z istotniejszych przejawów aktywności obywatelskiej jest działalność organizacji pozarządowych w jednostce samorządu terytorialnego. Według danych z 2016 roku na terenie Gminy Uniejów funkcjonowało łącznie 26 organizacji pozarządowych. Organizacje pozarządowe na terenie Gminy Uniejów charakteryzują się zróżnicowaną funkcją i strukturą. W roku 2016 na terenie Gminy Uniejów działało: a) 10 organizacji pozarządowych zaliczanych do wąskiej definicji organizacji pozarządowych (fundacje i stowarzyszenia), b) 16 organizacji pozarządowych zaliczanych do szerokiej definicji organizacji pozarządowych, w tym: 11 Ochotniczych Straży Pożarnych oraz 5 klubów sportowych. Przyjmując rok 2010 za rok bazowy zauważyć można, że na terenie Gminy Uniejów nastąpiło do 2016 zmniejszenie się liczby organizacji pozarządowych zaliczanych do wąskiej definicji organizacji pozarządowych niemal o połowę (44%). Istotne z punktu widzenia analizy działań trzeciego sektora są również organizacje posiadające status organizacji pożytku publicznego, którym przysługują specjalne uprawnienia m.in. pozyskiwania 1% z podatku dochodowego czy zwolnienia z podatków i opłat skarbowych. Analizując liczbę organizacji pozarządowych posiadający status pożytku publicznego w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców zauważyć można, że na terenie gminy Uniejów wskaźnik ten był wyższy w roku 2014 niż w województwie łódzkim i wynosił 2,8 6. 6 www.mojepolis.pl, dostęp dnia 02.01.216 r. 39
Działalność uniejowskich organizacji pozarządowych jest bardzo zróżnicowana. Sześć organizacji pozarządowych w których realizowane są głównie przedsięwzięcia związane z propagowaniem sportu oraz aktywnego spędzania czasu. Ponadto na terenie miasta Uniejów działają Ludowe Kluby Sportowe oraz uczniowskie kluby sportowe, których działania skierowane są do dzieci i młodzieży szkolnej oraz Klub Biegacza Geotermia Uniejów. Z kolei na obszarach wiejskich oprócz organizacji sportowych związanych z propagowaniem piłki nożnej działa organizacja sportowa zajmująca się sztukami walki. Liczną grupę stanowią, również działające zarówno na obszarach wiejskich jak w mieście Uniejów Ochotnicze Straże Pożarne, które aktywnie włączają się w działania społeczne oraz udostępniają budynki OSP do użytku lokalnej społeczności. W mieście Uniejowie działa Stowarzyszenie Towarzystwo Przyjaciół Uniejowa, które realizuje zbiórki publiczne na działalność rozwojową Uniejowa. Ponadto wiele uniejowskich organizacji pozarządowych skupia swoje działania na propagowaniu oraz rozpowszechnianiu wiedzy historycznej. Jedną z prężniej działających organizacji tego typu prowadzącą swoją działalność na terenie miasta jest Stowarzyszenie historyczno - kulturalne "Dworzanie". Ponadto na terenie miasta Uniejów działa Uniwersytet Trzeciego Wieku, który swoje działania kieruje do osób starszych i obecnie skupia ok. 100 osób. Na terenie miasta Uniejów działa, także Związek Harcerstwa Polskiego Chorągiew Łódzka Hufiec ZHP im. Marii Konopnickiej, który prowadzi działania skierowane głównie do dzieci i młodzieży. Organizacją pozarządową na terenie miasta Uniejów, która jest zaangażowana w tworzenie warunków do rozwoju przedsiębiorstw w zakresie turystki jest Uniejowskie Stowarzyszenie Przedsiębiorców Turystycznych. Z kolei na obszarach wiejskich, w miejscowości Spycimierz funkcjonują dwa stowarzyszenia. Pierwsze z nich zajmuje się prowadzeniem szkoły podstawowej, natomiast drugie związane jest z rozpowszechnianiem i rozwojem obchodów Bożego Ciała. W celu pogłębionej analizy aktywności organizacji pozarządowej wykorzystano dane związane z konkursami ofert na realizację zadań publicznych organizowanych przez Urząd Miasta w Uniejowie. W latach 2012-2014 Gmina Uniejów ogłaszała corocznie trzy otwarte konkursy ofert z zakresu: wspierania i upowszechnia kultury fizycznej i sportu oraz przeciwdziałania uzależnieniom i patologiom społecznym. W ramach pierwszego zakresu działań corocznie ogłaszane były dwa konkursy: szkolenie młodzieży i dorosłych w zakresie piłki nożnej oraz udział dzieci i młodzieży w sportowej rywalizacji oraz kreowanie nawyku wśród młodego pokolenia z gminy Uniejów. W ramach konkursu ofert z zakresu przeciwdziałania uzależnieniom i patologiom społecznym ogłaszany był do roku 2014 tylko jeden konkurs. Poniżej przedstawiona została tabela przedstawiająca środki finansowe przeznaczone na realizacje zadań publicznych realizowanych w ramach otwartych konkursów ofert. Tabela 28. Środki finansowe przeznaczone na realizacje zadań publicznych w ramach otwartych konkursów ofert dla organizacji pozarządowych w Gminie Uniejów w latach 2010-2016 [zł] Lata Otwarte konkursy ofert Łączna 40
Z zakresu wspierania i upowszechniania kultury fizycznej i sportu Z zakresie przeciwdziałaniu uzależnieniu i patologią społecznym kwota Szkolenie młodzieży i dorosłych w zakresie piłki nożnej Udział dzieci i młodzieży w sportowej rywalizacji oraz kreowanie nawyku wśród młodego pokolenia z gminy Uniejów Organizacja wolnego czasu i aktywizacja dzieci i młodzieży z gminy Uniejów poprzez poznanie zwyczajów i obyczajów kultury średniowiecznej propagujący zdrowy styl życia bez alkoholu narkotyków i innych używek 2012 55 000 15 000 12 000 82 000 2013 55 000 15 000 12 000 82 000 2014 55 000 15 000 12 000 82 000 2015 75 000 10 000-85 000 2016 80 000 10 000-90 000 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta w Uniejowie Na podstawie przedstawionych danych zauważyć można, że największe środki finansowe skierowane były w latach 2012-2016 na realizację zadania związanego ze szkoleniem młodzieży i dorosłych w zakresie piłki nożnej. (Tab. 28) Od roku 2015 widoczny jest znaczny wzrost środków finansowych skierowanych na realizację tego zadania. Przyjmując rok 2012 za rok bazowy widoczny jest wzrost środków finansowych do roku 2016. Natomiast kwoty przeznaczane na konkurs związany z udziałem dzieci i młodzieży w sportowej rywalizacji oraz kreowanie nawyku wśród młodego pokolenia z Gminy Uniejów zmniejszyły się od roku 2015 o 5 000 zł. W roku 2016 na realizację tego zadania przeznaczono jedynie 10 000 zł. Środki finansowe przeznaczone na realizacje zadania z zakresu przeciwdziałania uzależnieniom i patologiom wynosiły corocznie 12 000 zł. Wspierana jest więc bardzo wąska grupa organizacji pozarządowych, która zajmuje się działaniami sportowymi. Warto również zaznaczyć, że co roku żadna organizacja pozarządowa nie zgłasza uwag i opinii w konsultacjach Rocznego Programu Współpracy Gminy Uniejów z Organizacjami Pozarządowymi, co świadczyć może o ich niskim zaangażowaniu w procesy decyzyjne w Gminie Uniejów. Niepokojące, a przede wszystkim niekorzystne wydaje się skoncentrowanie ogłaszanych otwartych konkursów ofert na realizacji zadań jedynie z zakresu sportu. W tej sytuacji brak dotacji i delegowania zadań publicznych na inne działania publiczne, które mogłyby realizować inne działające w Gminie organizacje pozarządowe. Ta sytuacja ogranicza znacznie grupę organizacji, które mogłyby się ubiegać o dofinansowanie swojej społecznej działalności. Od roku 2015 w Gminie Uniejów tylko organizacje pozarządowe, które zajmują się sportem, a więc kluby sportowe mogą korzystać ze środków finansowych przekazywanych w formie dotacji z Urządu Miasta w Uniejowie. Ponadto organizowany konkurs ofert z zakresu przeciwdziałania uzależnieniom i patologiom, który ogłaszany był do roku 2014 bardzo ograniczał grupę organizacji, które mogą wziąć w nim udział z powodu bardzo wąskiej jego tematyki. Trzeba także zaznaczyć, że konkursy na realizację zadań publicznych wygrywają corocznie te same organizacje. Warto jednak podkreślić, że ta sytuacja związana jest z niskim zainteresowaniem organizacji ogłaszanymi przez Urząd 41
Miasta konkursami na realizacje zadań publicznych. Zauważyć można, że organizacje pozarządowe z terenu Gminy Uniejów charakteryzują się niskim poziomem umiejętności z zakresu pozyskiwania i rozliczania projektów czy też zewnętrznych środków finansowych na realizację działań społecznych. Jednak, co warte podkreślenia w Gminie Uniejów występuje stosunkowo wysoka aktywność organizacji pozarządowych, ale ta działalność jest głównie niesformalizowana. 1.1.7. Kultura i czytelnictwo Instytucje kultury oraz biblioteki pełnią bardzo ważną rolę w życiu społeczności lokalnej. Dlatego też w diagnozie społecznej ważne, aby uwzględnić dane dotyczące sytuacji związanej ze stanem oraz jakością świadczonych usług z zakresu kultury i czytelnictwa w gminie. Jedną z głównych instytucji kulturalnych działającym na terenie Gminy Uniejów jest Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury. Jednym z głównych założeń działalności Ośrodka Kultury jest zaspokajanie potrzeb kulturalnych mieszkańców Gminy oraz wspomaganie ich rozwoju w zależności od zainteresowań kulturalnych. MGOK pozyskuje i przygotowuje społeczność lokalną do aktywnego uczestnictwa w działaniach kulturalnych. Ten nadrzędny cel określa podstawowe zadania: rozbudzanie zainteresowań kulturalnych, przygotowanie do odbioru i tworzenia wartości kulturalnych, kształtowanie nawyków aktywnego uczestnictwa w kulturze poprzez: edukację artystyczną dzieci i młodzieży, organizowanie koncertów amatorskich zespołów artystycznych, organizowanie wystaw twórców amatorów, organizowanie konkursów, przeglądów i festiwali adresowanych do twórców amatorskiego ruchu artystycznego, promocję twórców amatorskiego ruchu artystycznego organizowanie koncertów artystów profesjonalnych, organizowanie wystaw artystów profesjonalnych, organizowanie corocznych imprez oraz wystaw o charakterze gminnym 7. Szeroka oferta Ośrodka Kultury skierowana jest przede wszystkim do dzieci, młodzieży, ale również do dorosłych. Domu Kultury działają również: Chór Kantylena, Zespół Śpiewaczy Włościanki z Wielenina, Kapela ze wsi Wilamów, De Formacja, The Meths, Wujcio Paluch Acoustic, Moc art., G.D.P. SQuAD. Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w roku szkolnym 2016/2017 prowadzi zajęcia skierowane dla dzieci w różnych przedziałach wiekowych. W ofercie można znaleźć zajęcia: taneczne, językowe, plastyczne, z gry w szachy, komputerowe, multimedialne, wokalne. Jednak w związku z problemami lokalowymi i finansowymi Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury może realizować swoje zadania w ograniczony sposób. Ponadto na terenie Gminy widoczny jest utrudniony dostęp do usług kultury tzw. wyższego rzędu. Ta ograniczona dostępność związana jest m.in. z odległością od miast wojewódzkich, a co za tym idzie z wysokimi kosztami przejazdu. 7 Strategia Rozwiązywania Problemów społecznych w Gminie Uniejów na lata 2007-2017 42
Wykres 18. Liczba uczestników imprez w Gminie Uniejów latach 2009-2015 14 000 12 000 11 700 11 100 10 000 8 000 8 150 6 000 4 780 4 000 2 780 2 660 2 000 0 2009 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W Gminie Uniejów liczba osób biorących udział w wydarzeniach kulturalnych w latach 2009-2015 jest zmienna. Zauważyć można, że latach 2011 i 2015 odnotowano się największą liczbą osób, które wzięły udział w wydarzeniach kulturalnych organizowanych na terenie Gminy Uniejów. Liczba osób w tych latach kształtowała się powyżej 11 tys. Natomiast najmniej osób, które uczestniczyły w wydarzeniach kulturalnych przypada na lata 2012 i 2013. Warto zaznaczyć, ze różnica między rokiem w którym odnotowano największą liczbę osób biorących udział w wydarzeniach kulturalnych a najmniejszą wynosiła 9040 osób. Tabela 29. Liczba wydarzeń kulturalnych według rodzaju w Gminie Uniejów w latach 2009-2015 Typ wydarzenia Lata 2009 2011 2012 2013 2014 2015 Seanse filmowe 0 0 0 0 0 0 wystawy 9 5 4 2 4 3 festiwale i przeglądy artystyczne - - - - - 2 koncerty - - - - - 2 występy zespołów amatorskich 8 9 15 15 25 - występy artystów i zespołów 4 0 0 0 0 - zawodowych dyskoteki 0 0 0 0 0 - prelekcje, spotkania, wykłady 1 1 2 0 2 0 imprezy turystyczne i sportowo - 7 3 3 3 6 10 rekreacyjne konkursy 3 4 4 4 4 2 pokazy teatralne - - - - - 2 konferencje - - - - - 0 43
interdyscyplinarne - - - - - 0 warsztaty - - - - - 0 inne - - 3 3 9 0 ogółem 33 28 31 27 50 24 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Dane wskazują, że w Gminie Uniejów w roku 2014 odbyło się najwięcej wydarzeń kulturalnych (50 wydarzeń), natomiast najmniej w roku 2015, kiedy zorganizowano zaledwie 24 wydarzenia. W pozostałych analizowanych latach liczba wydarzeń oscylowała na poziomie ok. 30. Analizując wydarzenia kulturalne według rodzaju można zauważyć, że w Gminie Uniejów najwięcej odbywa się występów zespołów amatorskich. (Tab. 29) W poszczególnych latach odbywały się również wystawy, konkursy i imprezy turystycznosportowe. Warto zauważyć, że w Gminie Uniejów nie organizuje się dyskotek ani seansów filmowych. Istotne jest również, że w badanym okresie tylko w roku 2009 odbyły się 4 występy artystów i zespołów zawodowych. Tabela 30. Plan wydarzeń kulturalnych i sportowych w roku 2015 Miesiąc Nazwa wydarzenia STYCZEŃ Koncerty kolęd, Orszak Trzech Króli, Finał WOŚP, LUTY Turniej wsi, Karnawałowy Turniej Halowej Piłki Siatkowej im. Zbigniewa Dominiaka, MARZEC Strażacki Turniej Halowej Piłki Nożnej Jednostek OSP Gminy Uniejów, Międzynarodowy Dzień Teatru, KWIECIEŃ Wiosenne POW-WOW Festiwal Muzyki i Tańca Indian Ameryki Północnej, II Gminny Konkurs Przyrodniczo Ekologiczny Rozstrzygnięcie III Gminnego Konkursu Plastycznego Żyjmy zdrowo i higienicznie, MAJ Spycimierskie Święto Tulipana, Łódzkie Spotkania Pisarzy z Młodymi Czytelnikami, Miejsko Gminne Obchody Dnia Strażaka Dni Uniejowa, Odpust ku czci św. Bogumiła Patrona Miasta Msza św. i procesja do Figury św. Bogumiła, Turniej Małego Karateki, Jarmark Wilamowski Dzień Rodzinki, CZERWIEC Boże Ciało kwietne dywany, Mistrzostwa Gminy Uniejów Liga Piłki Nożnej Drużyn Amatorskich, Ogólnopolskie Dni Wody, Zawody sportowo pożarnicze OSP Seniorów, LIPIEC Turniej Rycerski Festiwal Królestwo Lilii, Zawody w Powożeniu Zaprzęgami Konnymi, Gminny Festiwal Strażackich Orkiestr Dętych, Akcja letnia Lato w Gminie, SIERPIEŃ Indiańskie Lato, Święto Alei im. Sat-Okha, Jarmark Średniowieczny, 44
Charytatywny Bieg po Serce Zbója z Term, Piknik Sołtysów, Pożegnanie Wakacji, WRZESIEŃ Uniejowski Festiwal Smaków, Dożynki Parafialno- Gminne, Uniejowski Przegląd Dziecięcych Zespołów Teatralnych O błękitną maskę, PAŹDZIERNIK Ogólnopolski Bieg do Gorących Źródeł Sanus per aquam zdrowie przez wodę, Akcja Cała Polska czyta dzieciom, LISTOPAD Halowy Turniej Piłki Siatkowej im. Zbigniewa Dominiaka, Światowy Dzień Pluszowego Misia Powiatowy Konkurs Plastyczny, GRUDZIEŃ Mikołajki - Jarmark Bożonarodzeniowy, Koncert Kolęd, Sylwester na rynku. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urządu Miasta w Uniejowie Organizowane wydarzenia w Gminie Uniejów charakteryzują się dużym zróżnicowaniem tematycznym. (Tab. 30) Wydarzenia te skierowane są do różnych grup wiekowych użytkowników oraz o różnych zainteresowaniach. Ponadto widoczne jest też zróżnicowanie pod względem zasięgu odziaływania tych przedsięwzięć. Na terenach wiejskich odbywają się w większości wydarzenia o zasięgu lokalnym, natomiast na terenie miasta Uniejów organizowane są wydarzenia, również o zasięgu ponadlokalnym. Na uwagę zasługuje organizowane co roku na obszarze wiejskim Boże Ciało w Spycimierzu, które przyciąga rokrocznie turystów z całego województwa. Ponadto podkreślić trzeba, że na terenie miasta Uniejów organizuje się corocznie wydarzenia nawiązujące do kultury Indian oraz średniowiecza. Analiza sytuacji w Gminie Uniejów pozwala stwierdzić, że Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Uniejowie posiada słabo rozwiniętą w stosunku do potrzeb bazę lokalową, co utrudnia rozwój oferty kulturalnej w Gminie Uniejów. Ponadto na terenie Gminy utrudniony jest dostęp do usług kulturalnych wyższego rzędu, które oferowane są w większych miastach. Głównym powodem utrudnionego dostępu są wysokie koszty dojazdu do innych miast (np. wojewódzkich). Ponadto istotne jest, że organizacja wydarzeń kulturalnych na terenie miasta Uniejów silnie uzależniona była od środków zewnętrznych. Wszystkie wydarzenia organizowane były przede wszystkim przy udziale Urzędu Miasta w Uniejowie. Ponadto podkreślić trzeba, że w Gminie Uniejów brakuje całorocznej oferty kulturalno - rozrykowej skierowanej nie tylko do mieszkańców Gminy, ale przede wszystkim do turystów odwiedzających Termy Uniejów. W Gminie Uniejowie funkcjonuje Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna, która posiada 3 filie biblioteczne w: Spycimierzu, Rożniatowie i Wilamowie. Analizując stan czytelnictwa w Gminie należy wziąć pod uwagę nie tylko liczbę bibliotek oraz liczbę mieszkańców, która przypada na jedną placówkę biblioteczną, ale również wskaźnik wypożyczeń oraz osób wskaźnik korzystających w bibliotek. Gmina Uniejów charakteryzuje się mniejszą liczbą mieszkańców na 1 bibliotekę publiczną niż województwo łódzkie. W roku 2015 w Gminie Uniejów na 1 bibliotekę przypadało 1 782 osób, natomiast w województwie łódzkim ponad 4 tysiące. Analizując dane z lat 2010-2015 dla województwa łódzkiego zaobserwować można wzrost liczby osób, które 45
przypadają na 1 placówkę biblioteczną, natomiast w Gminie Uniejów tendencja ta jest odwrotna. Dlatego sytuacja mieszkańców Uniejowa pod względem dostępności bibliotek jest korzystniejsza niż w województwie łódzkim. Analizując dane dotyczące księgozbioru w przeliczeniu na 1000 mieszkańców można zauważyć, że Gmina Uniejów w latach 2010-2015 charakteryzowała się korzystniejszą sytuacją pod względem dostępności księgozbioru niż województwo łódzkie. W roku 2015 na 1000 mieszkańców Gminy Uniejów przypadało 3721,2 książek, natomiast w województwie łódzkim 3416. Istotna okazała się także analiza wskaźników dotyczących czytelnictwa, która wskazuje na mniejsze zainteresowanie wśród mieszkańców Gminy Uniejów korzystaniem z placówek bibliotecznych niż mieszkańców województwa łódzkiego. Wykres 19. Liczba czytelników bibliotek publicznych na 1000 mieszkańców w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 162 162 156 158 160 158 156 153 154 148 146 154 89 93 92 87 86 85 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów powiat poddębicki województwo łódzkie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Na podstawie danych zauważyć można, że w Gminie Uniejów liczba osób korzystająca z bibliotek w przeliczeniu na 1000 osób jest znacznie mniejsza niż w województwie łódzkim i powiecie poddębickim. W roku 2015 na 1000 mieszkańców Gminy Uniejów przypadało 85 czytelników bibliotek, natomiast w tym samym roku w województwie wskaźnik ten wynosił 154. W analizowanych latach widoczny jest powolny, ale systematyczny spadek liczby osób, które korzystają z bibliotek publicznych w Uniejowie, powiecie poddębickim i województwie łódzkim. (Wyk. 19) Na podstawie danych stwierdzić można, że z roku na rok zmniejsza się liczba wypożyczonych książek z bibliotek w Gminie Uniejów w przeliczeniu na 1 czytelnika. Przyjmując rok 2010 za rok bazowy można zauważyć zmniejszenie liczby wypożyczonych książek na 1 czytelnika aż o 27% do roku 2015. (Wyk. 20) 46
Wykres 20. Liczba wypożyczeń księgozbioru na 1 czytelnika w woluminach w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 60,0 50,0 50,6 53,7 47,0 48,2 44,5 40,0 36,9 30,0 20,0 21,2 20,6 20,3 20,5 21,7 19,2 19,8 20,3 20,5 20,4 19,0 20,1 10,0 0,0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów powiat poddębicki województwo łódzkie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Dla porównania liczba wypożyczeń książek w przeliczeniu na 1 osobę w województwie łódzkim w latach 2010 2015 utrzymuje się na stałym poziomie, wskaźnik ten jednak osiąga wartości mniejsze niż w Gminie Uniejów. Trzeba podkreślić, że mieszkańcy Gminy Uniejów wypożyczają prawie dwukrotnie więcej książek niż mieszkańcy powiatu poddębickiego i województwa łódzkiego. Gmina Uniejów charakteryzuje się więc dobrą sytuacją w dostępnie do bibliotek publicznych oraz księgozbioru. Niepokojący wydaje się fakt szybkiego spadku zainteresowania wypożyczaniem książek, co może być bezpośrednio związane z dużą dostępnością książek m.in. w Internecie, a pośrednio może być związane z jednoczesnym zmniejszeniem się liczby dostępnych książek oraz zmniejszającą się aktualnością uniejowskiego księgozbioru. Istotne jest, że we wszystkich jednostkach kultury znajdujących się na terenie gminy Uniejów priorytetem powinno stać się ciągłe podnoszenie jakości usług oraz uatrakcyjnianie oferty skierowanej nie tylko do mieszkańców Gminy, ale również do odwiedzających miasto użytkowników. Z punktu widzenia włączenia mieszkańców Gminy w działania kulturalne odbywające się na jej terenie ważne wydają się również działania aktywizujące mieszkańców oraz organizacje pozarządowe w przedsięwzięcia kulturalne. 1.2. Problemy i zjawiska kryzysowe w Gminie Uniejów sfera społeczna a) Na terenie Gminy Uniejów występuje niekorzystna sytuacja demograficzna, co związane jest z systematycznym zmniejszaniem się liczby mieszkańców i ukształtowaniem się niekorzystnej struktury ludności według ekonomicznych grup wieku. Pojawia się więc problem stopniowego starzenia się społeczeństwa gminy Uniejów. Sytuacja ta spowodowana jest m.in. szybkim dostosowywaniem się społeczności gminy Uniejów do nowego modelu rodziny (2+1, 1+1) co potwierdza odsetek osób niezamężnych oraz spadek liczby urodzeń. Ponadto na niekorzystną 47
sytuację demograficzną mają wpływ migracje mieszkańców gminy do większych miast, w tym szczególnie osób w wieku produkcyjnym. b) Na terenie gminy Uniejów widoczny jest problem związany z niekorzystną sytuacją osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, którymi są m.in. osoby długotrwale bezrobotne, osoby z niskim wykształceniem oraz osoby bezrobotne w wieku powyżej 50 roku życia. Przyczynami bezrobocia na terenie gminy i miasta Uniejów są m.in.: wkraczanie na rynek pracy osób z tzw. wyżu demograficznego, brak doświadczenia zawodowego wśród osób młodych nawet posiadających wykształcenie wyższe, niska motywacja do podjęcia pracy oraz dezaktualizacja kwalifikacji wśród osób długotrwale bezrobotnych, problem związany z długotrwałym oraz dziedziczonym uzależnieniem do pomocy społecznej oraz proponowane przez pracodawców niskie wynagrodzenia. c) Niepokojący wydaje się być odnotowany w ostatnich latach znaczny wzrost udziału osób młodych (do 34 roku życia) w liczbie osób bezrobotnych. Ta grupa wiekowa mieszkańców gminy Uniejów, choć najmniejsza to stanowi prawie 1/3 osób bezrobotnych. d) Z punktu widzenia dostępności do placówek wychowania przedszkolnego widoczny jest problem z dostępem do przedszkoli dzieci z terenu Gminy Uniejów. Ta sytuacja związana jest z tym, że na terenie gminy działa tylko jedno przedszkole publiczne oraz jedno niepubliczne, które nie są w stanie w pełni zaspokoić potrzeb mieszkańców w zakresie usług wychowania przedszkolnego. e) Na terenie Gminy Uniejów widoczne jest zróżnicowanie w poziomie zdawalności egzaminów po szóstej klasie szkoły podstawowej oraz niskie wyniki we wszystkich szkołach części z języków obcych co spowodowane być może niedostateczną ofertą w zakresie nauki języków obcych. f) Na terenie gminy Uniejów rośnie liczba osób, które korzystają ze wsparcia pomocy społecznej dotkniętych długotrwale lub ciężką chorobą Rośnie także liczba rodzin niepełnych oraz wielodzietnych borykających się z bezradnością w sprawach opiekuńczo-wychowawczych. Wśród osób korzystających w gminie Uniejów z opieki społecznej duży udział stanowią osóby długotrwale bezrobotne, nie radzące sobie na rynku pracy. g) Niepokojący wydaje się również systematyczny wzrost zadłużenia gminnych lokali mieszkaniowych. Spowodowane jest to m.in. niską zdolnością ekonomiczną mieszkańców gminy (niskie płace) oraz zjawiskiem dziedziczenia biedy. h) Wzrost osób w wieku poprodukcyjnym, szczególnie powyżej 70 roku życia powoduje iż na terenie gminy występuje problem z samotnymi osobami starszymi, które nie kwalifikują się do otrzymymania wsparcia z środka pomocy społecznej wymagają pomocy w codziennym funkcjonowaniu. Sytuacja ta spowodowana jest m.in., funkcjonowaniem gospodarstw domowych jednoosobowych, migracją rodzin, w tym osób młodych i aktywnych do innych miast i) Mieszkańcy Uniejowa mają także ograniczony dostęp do specjalistycznej opieki medycznej, która dostępna jest m.in. w Poddębicach oraz w Łodzi. Ponadto istotnym problem jest duża odległość od najbliższej stacji pogotowia ratunkowego, która odalona jest od Uniejowa o 16 km. 48
j) Ponadto w gminie Uniejów widoczna jest potrzeba opieki nad osobami zależnymi oraz problemem są trudności wynikające z wychowania dzieci w rodzinach wielodzietnych i niepełnych. k) Brak rozwiniętego wolontariatu oferującego pomoc osobom wykluczonym oraz wsparcie w bieżącym funkcjonowaniu, jak również motywującym do aktywności. l) Na terenie miasta zauważalny jest wzrost przestępczości, który może być spowodowany m.in. lokalizacją na terenie miasta Uniejów dyskoteki, która jest źródłem generowania niepożądanych zachowań a także występującymi na terenie miasta Uniejów różnego rodzaju zagrożeniami w ruchu drogowym. m) Na terenie gminy Uniejów występuje wysoce niesformalizowana działalność organizacji pozarządowych. Ponadto członkowie tych organizacji pozarządowych nie mają umiejętności oraz kompetencji, które przyczyniłyby się do pozyskiwania środków finansowych, w tym zewnętrznych środków finansowych na ich działania statutowe. W gminie widoczne jest bardzo silne skoncentrowanie środków finansowych na realizacji zadań publicznych tylko w zakresie sportu, co wyklucza wiele organizacji pozarządowych z możliwości uzyskania dotacji na inne, niesportowe działania. n) Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Uniejowie posiada słabo rozwiniętą w stosunku do potrzeb bazę lokalową, co utrudnia rozwój oferty kulturalnej w gminie Uniejów. Ponadto na terenie gminy utrudniony jest dostęp do usług kulturalnych wyższego rzędu, które oferowane są w większych miastach. Głównym powodem utrudnionego dostępu są wysokie koszty dojazdu do innych miast (np. wojewódzkich). Ponadto istotne jest, że organizacja wydarzeń kulturalnych na terenie miasta Uniejów silnie uzależniona była od gminnych środków finansowych. Wszystkie wydarzenia organizowane były przede wszystkim przy udziale Urzędu Miasta w Uniejowie. o) Ponadto brakuje całorocznej oferty kulturalno - rozrykowej skierowanej do mieszkańców miasta, ale także do turystów odwiedzających Termy Uniejów w mieście Uniejów. p) Jednym z zidentyfikowanych problemów jest mała wiedza i niska świadomość mieszkańców miasta Uniejów w zakresie dziedzictwa kultorowego miasta. Ponadto widoczna jest stosunkowo niską identyfikacja mieszkańców z Uniejowem, która przejawia się m.in. w tendencjach migracyjnych. 49
1.3. Diagnoza gospodarcza 1.3.1. Wprowadzenie Diagnoza sfery gospodarczej Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy i Miasta Uniejów na lata 2017-2025 obejmuje sytuację podmiotów gospodarczych analizowaną według różnych kryteriów. Przeprowadzona została analiza danych oraz wskaźników obrazujących zjawiska gospodarcze, w tym sytuację ekonomiczną ludności, strukturę zatrudnienia, kondycję podmiotów gospodarczych oraz profil ich działalności na terenie Gminy Uniejów. Analizie poddana została sytuacja finansowa Gminy Uniejów. Analiza danych przeprowadzona została w ujęciu dynamicznym (w okresie 2010-2015), aby zidentyfikować zmiany w sytuacji gospodarczej Gminy Uniejów oraz dać podstawę do wyznaczenia obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji. Dane i wskaźniki dla Gminy Uniejów zostały zaprezentowane w ujęciu dla całej jednostki samorządu terytorialnego (Gmina Uniejów), a także w podziale na miasto Uniejów i obszary wiejskie. Ponadto dla lepszego zdiagnozowania sytuacji gospodarczej wybrane wskaźniki i dane zostały porównane do wskaźników powiatu poddębickiego i województwa łódzkiego. Niektóre dane zostały porównane także ze średnimi wartościami dla gmin miejsko-wiejskich w województwie łódzkim. W dalszej części opracowania przeprowadzono przestrzenną analizę zjawisk kryzysowych zidentyfikowanych w sferze gospodarczej, w celu delimitowania obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji. Dane pochodzą z następujących instytucji i źródeł: Główny Urząd Statystyczny (GUS), Powiatowy Urząd Pracy (PUP) w Poddębicach, Urząd Miasta w Uniejowie, witryny internetowe poszczególnych instytucji, inne materiały. 1.3.2. Gospodarka Gminy Uniejów Ze względu na położenie i charakterystykę Gminy Uniejów mieszkańcy utrzymują się głównie z rolnictwa oraz drobnych usług. W Gminie Uniejów jak wynika z danych z Powszechnego Spisu Rolnego z 2010 r. użytki rolne zajmują łącznie powierzchnię 9137,95 ha, co stanowi 70,8% powierzchni gminy, grunty orne 6710,69 ha, które stanowią 52,0%, sady 20,6 ha (0,2%), łąki i pastwiska 2.169,3 ha (prawie 17%). (Tab. 31) Według Powszechnego Spisu Rolnego z 2010 roku na terenie Gminy funkcjonowało 1.169 gospodarstw rolnych. Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego wynosiła 8,7 ha. Gospodarstwa o areale do 10 ha stanowiły ponad 70% ogólnej ilości gospodarstw. Gospodarstwa największe o powierzchni ponad 15 ha stanowiły jedynie 13,5% powierzchni Gminy. (Tab. 32) Świadczy to o dużym rozdrobnieniu gospodarstw rolnych. W Gminie Uniejów mało korzystnie kształtuje się także struktura gospodarstw rolnych na tle sytuacji całego powiatu i województwa łódzkiego. Średnia powierzchnia gospodarstw w Gminie Uniejów wynosi 8,7 ha i jest zbliżona do średniej wielkości gospodarstw w powiecie poddębickim, a także jest niewiele większa od średniej wielkości gospodarstw w województwie łódzkim (7,5 ha). Gleby na terenie Gminy Uniejów są w dużej mierze 50
zdegradowane za sprawą znacznego zakwaszenia oraz zubożenia w składniki mineralne takie jak fosfor, potas, magnez. Powoduje to, wraz z ogólną niską jakością gleb, iż Gmina nie posiada korzystnych warunków do rozwoju rolnictwa. Tabela 31. Powierzchnia gospodarstw rolnych według rodzaju gruntu w Gminie Uniejów w 2010 r. Rodzaj gruntu Liczba gospodarstw rolnych posiadająca poszczególne rodzaje gruntów Powierzchnia [ha] Udział w powierzchni gminy grunty ogółem 1169 10115,05 78,4% użytki rolne ogółem 1124 9137,95 70,8% użytki rolne w dobrej kulturze 1034 9022,4 69,9% pod zasiewami 973 6710,69 52,0% grunty ugorowane łącznie z nawozami 76 114,8 0,9% zielonymi uprawy trwałe 41 20,69 0,2% sady ogółem 40 20,61 0,2% ogrody przydomowe 57 6,86 0,1% łąki trwałe 717 1790,96 13,9% pastwiska trwałe 230 378,39 2,9% pozostałe użytki rolne 198 115,56 0,9% lasy i grunty leśne 533 431,99 3,3% pozostałe grunty 1003 545,11 4,2% Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych oraz Powszechnego Spisu Rolnego 2010 Tabela 32. Gospodarstwa rolne według powierzchni w Gminie Uniejów w roku 2010 Wielkość gospodarstwa Liczba gospodarstw Udział gospodarstw rolnych według wielkości w liczbie gospodarstw ogółem ogółem 1 169 100% do 1 ha włącznie 206 17,6% 1-5 ha 357 30,5% 5-10 ha 265 22,7% 10-15 ha 181 15,5% 15 ha i więcej 160 13,7% Źródło: opracowanie własne na podstawie Powszechnego Spisu Rolnego 2010 Głównym źródłem dochodów gospodarstw rolnych w Gminie Uniejów jest działalność rolnicza (92,5%), stosunkowo duży udział stanowią emerytury i renty (22%). (Tab. 33) Prawie 40% gospodarstw rolnych utrzymuje się także z pracy najemnej (37,9%). Ponad 16% gospodarstw rolnych deklaruje udział dochodu z prowadzonej działalności gospodarczej o charakterze nierolniczym. 51
Tabela 33. Gospodarstwa rolne według źródła dochodów na terenie Gminy Uniejów w 2010 roku Źródło dochodów Liczba gospodarstw ogółem 1 169 100% z dochodem z działalności rolniczej 1 081 92,5% z dochodem z emerytury i renty 257 22,0% z dochodem z pozarolniczej działalności gospodarczej 190 16,3% z dochodem z pracy najemnej 443 37,9% z dochodem z innych niezarobkowych źródeł poza emeryturą i rentą 55 4,7% Źródło: opracowanie własne na podstawie Powszechnego Spisu Rolnego 2010 Udział gospodarstw wg źródła dochodu w liczbie gospodarstw ogółem Na całą powierzchnię Gminy liczącą 9137,95 ha użytków rolnych zasiewy wynoszą ogółem około 973 ha (10,3% powierzchni użytków rolnych). W strukturze zasiewów Gminy dominują zboża podstawowe, które stanową 10,4% powierzchni użytków rolnych. W dalszej kolejności uprawiane są znikome ilości ziemniaków (4,1% powierzchni użytków rolnych) i buraków cukrowych (0,6%) oraz prowadzone są uprawy przemysłowe (0,6%). (Tab. 34) Tabela 34. Rodzaj i powierzchnia zasiewów na terenie Gminy Uniejów w 2010 roku Rodzaj zasiewów powierzchnia [ha] Udział powierzchni według rodzaju zasiewów w ogólnej powierzchni użytków rolnych ogółem 973 10,3% zboża razem 962 10,5% zboża podstawowe z mieszankami zbożowymi 959 10,4% ziemniaki 374 4,1% uprawy przemysłowe 59 0,6% buraki cukrowe 54 0,6% rzepak i rzepik razem 6 0,01% strączkowe jadalne na ziarno razem 5 0,01% warzywa gruntowe 18 0,2% Źródło: opracowanie własne na podstawie Powszechnego Spisu Rolnego 2010 Na terenie Gminy prowadzona jest uprawa roślin oraz produkcja zwierzęca. (Tab. 35) W zakresie produkcji zwierzęcej wskazać należy przede wszystkim: a) hodowlę bydła, b) hodowlę trzody chlewnej, c) hodowlę drobiu, 52
Tabela 35. Pogłowie zwierząt gospodarskich w Gminie Uniejów w 2010 roku Typ pogłowia liczba gospodarstw Liczba zwierząt gospodarskich bydło 400 4790 trzoda chlewna 321 7443 konie 27 74 drób 558 159209 Źródło: opracowanie własne na podstawie Powszechnego Spisu Rolnego 2010 Część uzyskiwanych plonów w gospodarstwach rolnych wykorzystywana jest jako pasze. Także produkcja zwierzęca ma bezpośredni wpływ na rodzaj upraw (oprócz jakości gleb). Dominującym kierunkiem produkcji zwierzęcej na terenie gminy jest tucz trzody chlewnej oraz hodowla bydła i drobiu. Stosunkowo duży udział stanowią gospodarstwa (2,3% wszystkich gospodarstw), w którym hodowane lub utrzymywane są konie. 1.3.3. Aktywność gospodarcza mieszkańców gminy Uniejów Gmina Uniejów charakteryzuje się małą aktywnością mieszkańców na rynku pracy. W Gminie Uniejów pracujący stanowią jedynie 15% wszystkich osób w wieku produkcyjnym. W porównaniu z powiatem poddębickim oraz województwem łódzkim sytuacja w Gminie Uniejów kształtuje się niekorzystnie. W powiecie poddębickim pracujący stanowią 19,3% (dane z roku 2015), a w województwie łódzkim 37,5%. Sytuacja ta jednak poprawia się, udział pracujących w łącznej liczbie osób w wieku produkcyjnym w Gminie Uniejów rósł w okresie 2010-2015 i względem roku 2010 wzrósł o ponad 60%. (Tab. 36) Jest to wynik poprawy sytuacji na rynku pracy w Gminie Uniejów jednak wciąż sytuacja wydaje się mało korzystna z punktu widzenia rynku pracy. Podkreślić należy, że prezentowane dane nie obejmują osób wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło, co oznacza, iż faktyczny poziom aktywności zawodowej na terenie Gminy Uniejów może osiągać wartości wyższe. Mimo to dane sugerują, że sytuacja zatrudnionych w Gminie Uniejów nie jest korzystna, z uwagi na proponowane przez pracodawców formy zatrudnienia. Na podstawie danych statystycznych zauważyć można, że z kolei na terenie miasta Uniejów w 2015 roku zatrudnionych było 30% mieszkańców miasta w wieku produkcyjnym. Udział osób pracujących w mieście w latach 2010-2015 stale rósł, osiągając w roku 2015 wartość najwyższą. Największy wzrost odnotowano w roku 2012 względem roku 2011 oraz w roku 2014 względem roku 2013. Mimo pozytywnych zmian podkreślić trzeba, że porównując te dane do danych dla całego województwa miasto Uniejów znajduje się także w niekorzystnej sytuacji. Sytuacja na obszarach wiejskich Gminy Uniejów w ostatnich latach poprawia się także. Udział osób pracujących na terenach wiejskich Gminy Uniejów należał w latach 2010-2015 do przedziału 1,8-4%. Na koniec tego okresu udział osób zatrudnionych w wieku produkcyjnym osiągnął wartość najwyższą (4%) i w stosunku do roku 2010 podwoił swoją wartość. Podkreślić tutaj należy, że na obszarze wiejskim dominuje typowe dla tego typu gmin wiejskich zatrudnienie w rolnictwie. Ponad 92% gospodarstw utrzymuje się z działalności rolniczej. Świadczy o tym także typowe dla obszarów wiejskich nasycenie podmiotami gospodarczymi. Na obszarach wiejskich Gminy Uniejów zarejestrowanych w 53
REGON na 1000 mieszkańców jest 57 podmiotów, w mieście Uniejów ponad 83 podmioty w roku 2015. Tabela 36. Udział pracujących w liczbie osób w wieku produkcyjnym w w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 Jednostka administracyjna Udział pracujących w liczbie osób w wieku produkcyjnym [%] w latach 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów 9,3 9,9 11,4 12,0 14,0 15,1 Miasto Uniejów 19,3 20,6 23,5 25,6 29,8 30,0 Uniejów obszary wiejskie 1,9 2,0 2,4 1,8 2,2 4,0 powiat poddębicki 18,3 18,4 18,5 18,3 19,0 19,3 województwo łódzkie 35,2 35,0 35,0 35,7 36,9 37,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W Gminie Uniejów obserwuje się wysoki udział kobiet w strukturze zatrudnienia. W okresie 2010 2015 udział kobiet wśród osób zatrudnionych wynosił znacznie więcej, niż średnio w powiecie poddębickim oraz województwie łódzkim. W roku 2015 kobiety stanowiły ponad 64% wszystkich zatrudnionych w mieście Uniejów i około 70% zatrudnionych na obszarach wiejskich Uniejowa. (Tab. 37) W mieście udział kobiet w badanym okresie wzrósł (wzrost względem roku 2010 o prawie 3 punkty procentowe), zaś na obszarach wiejskich zmalał (zanotowano spadek względem 2010 roku o ponad 4 punkty procentowe). Świadczy to o wyraźnych dysproporcjach płciowych w strukturze zatrudnienia w Gminie Uniejów. Tabela 37. Udział kobiet w strukturze zatrudnienia w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 Jednostka administracyjna Udział kobiet w strukturze zatrudnienia [%] w latach 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów 63,1 61,4 59,5 67,0 67,3 65,2 Miasto Uniejów 61,7 59,4 58,5 65,1 66,0 64,5 Uniejów obszary wiejskie 73,1 77,4 67,2 87,2 80,7 68,9 powiat poddębicki 58,9 57,0 56,9 58,5 59,2 57,2 54
województwo łódzkie 50,7 50,6 50,9 51,0 51,2 51,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Wśród przedsiębiorców w Gminie Uniejów dominują natomiast mężczyźni. Ich liczba jest dwukrotnie większa, niż liczba kobiet (Tab. 38). Świadczy to większej przedsiębiorczości i aktywności mężczyzn w stosunku do aktywności kobiet w tym zakresie w Gminie. Mimo, iż kobiety stanowią ponad 60% zatrudnionych Gminy Uniejów, są one zatrudniane w publicznych i prywatnych podmiotach w ramach umowy o pracę, podczas gdy mężczyźni w Gminie Uniejów zdecydowanie częściej wybierają własną działalność gospodarczą jako źródło dochodów i utrzymania. Tabela 38. Struktura płci przedsiębiorców w Gminie Uniejów w 2016 roku Płeć przedsiębiorcy Liczba przedsiębiorców Udział przedsiębiorców według płci w ogólnej liczbie przedsiębiorców Kobiety 188 33,4% Mężczyźni 375 66,6% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta w Uniejowie Podsumowując, niższy udział osób zatrudnionych w grupie mieszkańców w wieku produkcyjnym w porównaniu do sytuacji w powiecie poddębickim oraz województwie łódzkim może świadczyć o niskiej aktywności mieszkańców na rynku pracy, a także o niekorzystnych dla mieszkańców warunkach pracy oferowanych na uniejowskim rynku pracy. Niekorzystne warunki zatrudnienia jakimi są m.in. umowy zlecenia i umowy o dzieło są wynikiem m.in. słabej kondycji lokalnych przedsiębiostw i rynku pracy, niskiej kultury pracy, a także kondycji ekonomicznej kraju. Niska rejestrowana aktywność gospodarcza lokalnej społeczności może także świadczyć o dużej aktywności mieszkańców w tzw. szarej strefie, a także o stosunkowo dużym udziale osób, które wyjechały z Uniejowa za granicę lub innych większych ośrodków miejskich w poszukiwaniu pracy. 1.3.4. Podmioty gospodarcze i specjalizacja gospodarcza Na terenie Gminy Uniejów funkcjonuje 614 podmiotów gospodarki narodowej (dane dla 2015 r.), w tym 376 podmiotów w mieście Uniejów oraz 238 na obszarach wiejskich, co stanowi odpowiednio 61% oraz 39% wszystkich podmiotów Gminy. (Tab. 39) Odpowiednio 4,3 % podmiotów w mieście oraz 1,3% podmiotów na obszarach wiejskich stanowią podmioty sektora publicznego. Są to głównie podmioty i jednostki samorządu terytorialnego lub jednostki im podlegle, które świadczą na rzecz mieszkańców usługi publiczne. W Gminie Uniejów zdecydowanie dominują podmioty sektora prywatnego wśród podmiotów prowadzących działalność gospodarczą (96,9%), jednak udział sektora publicznego w tym państwowych i samorządowych jednostek prawa budżetowego jest wyższy niż w powiecie (2,7%) oraz województwie łódzkim (2,7%). W Gminie Uniejów w 2015 r. udział sektora publicznego wyniósł 3,1%, gdzie w samym mieście jest jeszcze większy i wynosi 4,3%. Dane te wskazują na stosunkowo duży udział jednostek sektora publicznego w gospodarce miasta 55
Uniejów. Podkreślić trzeba, że w mieście Uniejów koncentrują się funkcje m.in. administracyjne, kulturalne i edukacyjne pełnione przez administrację samorządową. W 2015 roku na terenie miasta Uniejów zarejestrowanych było 376 podmiotów prywatnych, co stanowiło prawie 96% wszystkich podmiotów gospodarczych miasta. Na terenach wiejskich zarejestrowano 238 podmiotów sektora prywatnego. W latach 2010 2015 liczba podmiotów z sektora pulicznego i prywatnego właściwie nie ulegała znaczącym zmianom. Wśród 376 zarejestrowanych podmiotów sektora prywatnego w mieście Uniejów dominują podmioty gospodarcze prowadzone przez osoby fizyczne (84,5%). Rynek uniejowski zdominowany przez osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą charakteryzuje się wyższymi wskaźnikami w tym zakresie niż cały powiat poddębicki (80,2%) i województwo łódzkie (74,7%). Dane te świadczyć mogą, iż mieszkańcy gminy chętniej rozpoczynają prowadzenie własnej, często jednoosobowej działalności niż mieszkańcy powiatu poddębickiego i województwa łódzkiego. Tabela 39. Podmioty gospodarcze według form prawnych w Gminie Uniejów w 2015 roku Podmioty według form prawnych Gmina Uniejów Miasto Uniejów Uniejów - obszar wiejski Powiat poddębicki województwo łódzkie liczba udział liczba udział liczba udział udział udział podmioty 614 gospodarki 376 238 narodowej sektor publiczny 19 3,1% 16 4,3% 3 1,3% 2,7% 2,7% państwowe i samorządowe jednostki prawa 11 1,8% 8 2,1% 3 1,3% 1,7% 1,6% budżetowego spółki handlowe 2 0,3% 2 0,5% 0 0,0% 0,3% 0,1% sektor prywatny 595 96,9% 360 95,7% 235 98,7% 97,3% 97,2% osoby fizyczne prowadzące działalność 519 84,5% 314 83,5% 205 86,1% 80,2% 74,7% gospodarczą spółki handlowe 9 1,5% 6 1,6% 3 1,3% 3,5% 8,1% spółki handlowe z udziałem kapitału 3 0,5% 3 0,8% 0 0,0% 0,5% 1,4% zagranicznego spółdzielnie 4 0,7% 4 1,1% 0 0,0% 0,5% 0,4% fundacje 2 0,3% 2 0,5% 0 0,0% 0,4% 0,5% stowarzyszenia i podobne organizacje społeczne 31 5,0% 13 3,5% 18 7,6% 3,7% 2,9% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Relatywnie duży udział w strukturze podmiotów prowadzących działalność w Gminie posiadają także fundacje, stowarzyszenia i inne organizacje społeczne, reprezentując 5,3% 56
wszystkich podmiotów prowadzących działalność na terenie Gminy Uniejów. Jest to korzystne zjawisko wskazujące na sporą aktywność społeczną lokalnej społeczności w tym zakresie. Występuje jednak duże zróżnicowanie liczby podmiotów pomiędzy miastem a obszarami wiejskimi. Na obszarach wiejskich odsetek organizacji społecznych wyniósł aż 7,6% wszystkich podmiotów prowadzących działalność, zaś w mieście Uniejów wyniósł on 4%. Na obszarach wiejskich udział organizacji społecznych w łącznej liczbie podmiotów prowadzących działalność jest znacznie większy, niż w powiecie poddębickim (4,1%) oraz w województwie łódzkim (3,4%). (Tab. 39) Udział tych organizacji w mieście Uniejów jest zbliżony do poziomu w powiecie i województwie. Na podstawie prezentowanych danych można zauważyć, że mieszkańcy obszarów wiejskich gminy cechują się większą aktywnością społeczno-gospodarczą niż mieszkańcy miasta Uniejów. Tabela 40. Podmioty gospodarki narodowej sektora prywatnego w rejestrze REGON w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 Jednostka Lata administracyjna 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów 596 576 581 586 600 595 Dane w przeliczeniu na 1000 82 80 81 81 84 83 mieszkańców Miasto Uniejów 370 361 361 359 366 360 Dane w przeliczeniu na 1000 122 120 119 117 120 119 mieszkańców Uniejów obszary 226 215 220 227 234 235 wiejskie Dane w przeliczeniu na 1000 53 51 53 55 57 57 mieszkańców powiat poddębicki dane w przeliczeniu na 87 85 90 93 92 92 1000 mieszkańców województwo łódzkie dane w przeliczeniu na 1000 mieszkańców 88 88 90 92 93 94 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Analiza danych dotyczących liczby podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w REGON w latach 2010-2015 pozwala wskazać wyraźne dysproporcje w liczbie podmiotów 57
gospodarczych w mieście Uniejów w stosunku do obszarów wiejskich. (Tab. 40) W roku 2015 w mieście Uniejów 360 podmiotach sektora prywatnego zarejestrowanych w REGON średnio na 1000 mieszkańców miasta przypadało 119 prywatnych podmiotów gospodarczych. Na terenach wiejskich gminy i miasta Uniejów w 2015 zarejestrowanych było 235 podmiotów, przy 57 podmiotach w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. Jest to typowa sytuacja potwierdzająca duży udział zatrudnionych w rolnictwie na obszarach wiejskich gminy Uniejów oraz dominację sektora rolnego na tym obszarze. Zauważalna jest także stała, niewielka tendencja wzrostowa w liczbie podmiotów gospodarczych przypadających na 1000 mieszkańców funkcjonujących na terenach wiejskich Gminy. Począwszy od roku 2011, liczba ta stale rośnie, co świadczyć może o powolnym, ale stałym przechodzeniu mieszkańców Gminy z sektora rolnego do działalności o charakterze nierolniczym. Podkreślić należy, że jest to pozytywne zjawisko. Niezbyt korzystnie jednak kształtują się dane dla miasta Uniejów w porównaniu z danymi dla powiatu oraz województwa w tym zakresie. W 2015 r. w powiecie poddębickim zarejstrowanych w REGON były 92 podmioty w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, a 94 podmioty na 1000 mieszkańców w województwie łódzkim. Widoczna jest też stała tendencja wzrostowa liczby tych podmiotów. W mieście Uniejów liczba podmiotów zarejestrowanych w REGON w przeliczeniu na 1000 mieszkńców od wielu lat właściwie się nie zmienia. Zatem prezentowane dane skłaniają do wyciągnięcia wniosków o pewnego rodzaju stagnacji gospodarczej miasta, a także o trudnościach na uniejowskim rynku podmiotów gospodarczych, słabych warunkach do prowadzenia działalności co związane jest m.in. niską siłą nabywczą mieszkańców miasta. Dane te mogą również świadczyć o niewielkiej przedsiębiorczości mieszkańców miasta. Tabela 41. Struktura podmiotów gospodarczych według sektorów działalności w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 Jednostka administracyj na gmina Uniejów miasto Uniejów Rok ogółem rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Liczba Udział [%] Podmioty gospodarcze przemysł i budownictwo Liczba Udział [%] pozostała działalność Liczba Udział [%] 2010 614 25 4,1% 164 26,7% 425 69,2% 2011 594 28 4,7% 150 25,3% 416 70,0% 2012 599 29 4,8% 148 24,7% 422 70,5% 2013 604 31 5,1% 135 22,4% 438 72,5% 2014 618 31 5,0% 142 23,0% 445 72,0% 2015 614 31 5,0% 140 22,8% 443 72,1% 2010 385 9 2,3% 98 25,5% 278 72,2% 2011 376 10 2,7% 92 24,5% 274 72,9% 2012 376 11 2,9% 89 23,7% 276 73,4% 2013 374 9 2,4% 79 21,1% 286 76,5% 58
Uniejów - obszary wiejskie powiat poddębicki województwo łódzkie 2014 381 7 1,8% 83 21,8% 291 76,4% 2015 376 7 1,9% 80 21,3% 289 76,9% 2010 229 16 7,0% 66 28,8% 147 64,2% 2011 218 18 8,3% 58 26,6% 142 65,1% 2012 223 18 8,1% 59 26,5% 146 65,5% 2013 230 22 9,6% 56 24,3% 152 66,1% 2014 237 24 10,1% 59 24,9% 154 65,0% 2015 238 24 10,1% 60 25,2% 154 64,7% 2010 3090 176 5,7% 718 23,2% 2196 71,1% 2011 3035 173 5,7% 705 23,2% 2157 71,1% 2012 3131 172 5,5% 733 23,4% 2226 71,1% 2013 3233 174 5,4% 741 22,9% 2318 71,7% 2014 3227 148 4,6% 752 23,3% 2327 72,1% 2015 3238 156 4,8% 750 23,2% 2332 72,0% 2010 230908 4873 2,1% 54436 23,6% 171599 74,3% 2011 228537 4946 2,2% 53367 23,4% 170224 74,5% 2012 234079 4738 2,0% 54126 23,1% 175215 74,9% 2013 237915 4676 2,0% 54415 22,9% 178824 75,2% 2014 239578 4066 1,7% 54323 22,7% 181189 75,6% 2015 241462 4040 1,7% 54428 22,5% 182994 75,8% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Gmina Uniejów ma charakter głównie rolniczy o czym świadczy liczba gospodarstw rolnych oraz udział użytków rolnych w powierzchni terenów gminy Jednak pod względem prowadzonej działaności gospodarczej w Gminie dominuje sektor usługowy i przemysłowy, szczególnie jest to widoczne w mieście Uniejów. (Tab. 41) Na obszarach wiejskich Gminy udział podmiotów sektora rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa i rybactwa w liczbie wszystkich podmiotów był w większości lat wyższy, niż przeciętnie w powiecie poddębickim oraz województwie łódzkim, a w latach 2010-2015 zanotował ponad 44% wzrost. Działalność przemysłowo-usługowa odgrywa znaczącą rolę w strukturze gospodarczej Gminy. W ostatnich latach liczba podmiotów gospodarczych utrzymuje się na stosunkowo stałym poziomie oscylując wokół liczby 600 podmiotów gospodarczych. W Gminie zmniejsza się natomiast liczba podmiotów prowadzących działalność w zakresie przemysłu i budownictwa (z 26,7% w 2010 r. do 22,8% w 2015 r.). Wzrasta natomiast udział podmiotów w działalności rolniczej (z 4% w 2010 r. do 5% w 2015 r.) oraz pozostałej działalności (z 69% w 2010 r. do 72,1% w 2015 r.). Wśród podmiotów gospodarczych w Gminie Uniejów dominują podmioty niezaliczane ani do sektora rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa i rybactwa, ani do sektora przemysłu i budownictwa. Podmioty należące do zbiorczej sekcji pozostała działalność (obejmującej m.in. handel, transport, pośrednictwo finansowe, administrację publiczną, edukację, czy ochronę zdrowia) stanowiły na przestrzeni lat 2010-2015 około 70% wszystkich podmiotów i ich udział powoli rośnie. Więcej 59
podmiotów należących do tej sekcji rejestrowanych było w mieście Uniejów (76,9%), niż na obszarach wiejskich, a ich udział wzrósł o prawie 5 punktów procentowych. Warto także podkreślić, że sytuacja w Gminie Uniejów kształtuje się inaczej niż w całym powiecie i województwie łódzkim, gdzie w badanym okresie widoczny jest znaczący spadek liczby podmiotów prowadzących działalność w zakresie rolnictwa i leśnictwa, a wzrasta liczba podmiotów w przemyśle i budownictwie (w powiecie poddębickim) oraz w pozostałej działalności (w województwie łódzkim). W Gminie Uniejów w 2015 roku funkcjonowało 614 podmiotów gospodarczych, w tym 376 w mieście Uniejów oraz 238 podmiotów na obszarach wiejskich. (Tab. 42) Wśród tych podmiotów 19 należało do sektora publicznego. Należą do nich w głównej mierze podmioty sekcji edukacji (7 podmiotów, w tym 5 podmiotów działających w mieście Uniejów), podmioty zajmujące się obsługą nieruchomości (3 podmioty, w tym 3 działające w mieście Uniejów) oraz podmioty działające w sekcji kultury, rozrywki i rekreacji (3 podmioty, w tym 3 działające w mieście Uniejów). Tabela 42. Struktura podmiotów gospodarczych według typu prowadzonej działalności (wg sekcji PKD 2007) w Gminie Uniejów w 2015 roku Sekcje wg PKD Podmioty gospodarcze Gmina i miasto Uniejów Uniejów - miasto Uniejów obszary wiejskie powiat poddębicki województwo łódzkie liczba Udział liczba Udział liczba Udział Udział [%] Udział [%] [%] [%] [%] ogółem 614 100% 376 100% 238 100% 100% 100% Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 31 5,0% 7 1,9% 24 10,1% 3,5% 1,7% (A) Przetwórstwo przemysłowe (C) 52 8,5% 30 8,0% 22 9,2% 8,3% 11,8% Budownictwo (F) 85 13,8% 48 12,8% 37 15,5% 11,1% 10,1% Handel hurtowy i detaliczny: naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle (G) Transport i gospodarka magazynowa (H) Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi (I) Informacja i komunikacja (J) działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku 187 30,5% 118 31,4% 69 29,0% 33,1% 28,0% 44 7,2% 26 6,9% 18 7,6% 6,3% 6,2% 39 6,4% 30 8,0% 9 3,8% 2,8% 2,4% 6 1,0% 3 0,8% 3 1,3% 1,5% 2,6% 16 2,6% 10 2,7% 6 2,5% 3,6% 6,8% 60
nieruchomości (sekcje K,L) Działalność związana z kulturą, rozrywką 15 2,4% 11 2,9% 4 1,7% 1,9% 1,7% i rekreacją (R) pozostałe usługi (sekcje M.N.O.P,Q,S,T,U) 136 22,1% 91 24,2% 45 18,9% 27,0% 28,1% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W Gminie Uniejów dominują trzy główne typy działalności gospodarczej. Według sekcji gospodarczych PKD 2007 są to: handel hurtowy i detaliczny: naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle (G) 30,5% podmiotów gospodarczych, 187 podmiotów w sektorze prywatnym, pozostałe usługi (sekcje M.N.O.P,Q,S,T,U) 22,1% podmiotów, oraz budownictwo (F) 13,8% podmiotów, 85 podmiotów w sektorze prywatnym. Jak wskazują szczegółowe dane dotyczące prowadzonej działalności w Gminie Uniejów duża aktywność, szczególnie na tle powiatu i województwa łódzkiego widoczna jest wokół usług remontowych oraz budowlanych. Obecnie 88 podmiotów gospodarczych funkcjonujących na obszarze Gminy zajmuje się kładzeniem posadzek, tapet, oraz oblicowywaniem ścian, zaś 80 tynkowaniem, malowaniem oraz szkleniem (Tab. 43). Widoczna jest także szczególna koncentracja działalności tych podmiotów na obszarach wiejskich Gminy (15,5% wszystkich podmiotów z obszaru Gminy i około 40% wszystkich z branży budownictwa). Na terenach wiejskich Gminy Uniejów widoczna jest ponadto silna koncentracja działalności zarówno rolniczej (sekcja A - rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo) jak i przetwórstwa przemysłowego (sekcja C), która wyróżnia te obszary w porównaniu z powiatem poddębickim oraz województwem łódzkim. Tabela 43. Najczęściej wykonywane typy działalności w Gminie Uniejów w 2016 roku Typ działalności Liczba przedsiębiorców Posadzkarstwo; tapetowanie i oblicowywanie ścian 88 Tynkowanie 80 Malowanie i szklenie 80 Zakładanie stolarki budowlanej 74 Transport drogowy towarów 74 Konserwacja i naprawa pojazdów samochodowych, z wyłączeniem motocykli 60 Roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków mieszkalnych i 56 niemieszkalnych Sprzedaż detaliczna prowadzona przez domy sprzedaży wysyłkowej lub Internet 55 Sprzedaż hurtowa i detaliczna samochodów osobowych i furgonetek 52 Przygotowanie terenu pod budowę 50 Wykonywanie instalacji wodno-kanalizacyjnych, cieplnych, gazowych i 49 klimatyzacyjnych Rozbiórka i burzenie obiektów budowlanych 47 Obiekty noclegowe turystyczne i miejsca krótkotrwałego zakwaterowania 45 61
Wykonywanie konstrukcji i pokryć dachowych 44 Wykonywanie instalacji elektrycznych 42 Wykonywanie pozostałych robót budowlanych wykończeniowych 83 Pozostałe specjalistyczne roboty budowlane, gdzie indziej niesklasyfikowane 78 Sprzedaż detaliczna pozostałych wyrobów prowadzona na straganach i 55 targowiskach Sprzedaż detaliczna pozostałych nowych wyrobów prowadzona w 45 wyspecjalizowanych sklepach Pozostała sprzedaż detaliczna prowadzona w niewyspecjalizowanych sklepach 42 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta w Uniejowie Za branże o szczególnie dużym potencjale rozwoju w Gminie Uniejów uznaje się natomiast przede wszystkim hotelarstwo, gastronomię oraz rekreację, co potwierdzają także dane statystyczne dotyczące funckjonujących podmiotów gospodarczych. W Gminie Uniejów w 2015 roku liczba podmiotów gospodarczych prowadzących działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi wynosiła 39, z czego 30 podmiotów gospodarczych zlokalizowanych było na terenie miasta Uniejów, a 9 na obszarze wiejskim Gminy (Tab. 44). Widoczny jest duży wzrost liczby podmiotów sekcji I (zakwaterowanie i usługi gastronomiczne) w latach 2010-2015 w Gminie, za co w głównej mierze odpowiedzialny jest wzrost popytu na noclegi i usługi gastronomiczne. Wynika to z przewidywanego rozwoju turystyki, który związany jest z uzyskaniem przez Gminę Uniejów statusu uzdrowiska oraz ofertą uniejowskich term, a także z planowanym rozszerzeniem oferty uzdrowiskowo-rekreacyjnej. Wśród innych rozwijających się branż wymienić można agroturystykę oraz turystykę biznesową. Gmina posiada potencjał rozwoju agroturystyki z racji powiększającego się rynku turystycznego w Gminie Uniejów jak i powiększającego się zainteresowania takim typem turystyki 8 W Gminie Uniejów liczba podmiotów sekcji I wzrosła względem roku 2010 o 63%, w tym w mieście Uniejów o 76% (Tab. 44). Widoczny jest jednak niedorozwój tego typu usług, szczególnie w centralnej części Uniejowa (centrum miasta), która powinna oferować atrakcyjną ofertę usługową (w tym szczególnie gastronomiczną) nie tylko dla mieszkańców, ale także dla turystów odwiedzających miasto. Tabela 44. Liczba podmiotów należących do sekcji zakwaterowania i usług gastronomicznych (sekcja I) w latach 2010-2015 Jednostka administracyjna lata 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów 24 25 23 29 37 39 Przyrost (2010=100%) 100% 104% 96% 121% 154% 163% Miasto Uniejów 17 17 15 20 28 30 Przyrost (2010=100%) 100% 100% 88% 118% 165% 176% Uniejów - obszary wiejskie 7 8 8 9 9 9 Przyrost (2010=100%) 100% 114% 114% 129% 129% 129% 8 Aktualizacja Strategii Rozwoju Gminy Uniejów na lata 2013-2020 62
województwo łódzkie (2010=100%) 100% 98% 102% 103% 103% 103% powiat poddębicki (2010=100%) 100% 99% 89% 98% 109% 120% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Mimo iż udział podmiotów sekcji I w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych Gminy Uniejów jest wyższy niż w powiecie oraz województwie (8% w mieście Uniejów względem 2,8% w powiecie oraz względem 2,4% w województwie łódzkim) (Tab. 44), nie przejawia się on w wysokiej pozycji w zestawieniu najczęściej wykonywanych typów działalności w mieście Uniejów w kontekście usług gastronomicznych. Łącznie w całej Gminie zarejestrowanych jest 31 podmiotów o charakterze stałych placówek gastronomicznych. Mieszkańcy i użytkownicy Gminy wskazują jednocześnie na niską dostępność usług gastronomicznych, w tym szczególnie restauracji oraz kawiarni w ścisłym centrum miasta Uniejów. Oferta usług gastronomicznych w mieście jest ich zdaniem niewystarczająca względem obecnego oraz spodziewanego zapotrzebowania. W Gminie Uniejów mieści się obecnie (2016 r.) ponad 40 turystycznych obiektów noclegowych, z których tylko 1 funkcjonuje na obszarze wiejskim. (Tab. 45) W mieście Uniejów występuje 5 obiektów hotelowych, wśród których wyróżnić można: Medical Spa Hotel Lawendowe Termy (ulica Abp. Jakuba Świnki 10), Hotel Uniejów ecoactive&spa (ulica Bł. Bogumiła 32), Zamek Uniejów (ulica Zamkowa 2), Kasztel Rycerski (ulica Zamkowa 6). Do największych obiektów hotelarskich Gminy Uniejów należy otworzone w mieście Uniejów w 2015 roku Uzdrowisko Uniejów Park oferujące 120 miejsc noclegowych (ulica Zamkowa 7). Obiekty hotelowe skoncentrowane są w zachodniej części miasta, na lewym brzegu rzeki Warty. Większość z hoteli (4 spośród 5, poza Hotelem Uniejów) znajduje się w bliskim otoczeniu Term Uniejów, co prawdopodobnie związane jest z kształtowaniem oferty dla turystów zainteresowanych atrakcjami związanymi ze źródłami termalnymi. Ponadto w mieście Uniejów znajduje się 36 obiektów noclegowych zbiorowego zakwaterowania nieposiadających statusu hotelu, w tym są to pensjonaty, kwatery agroturystyczne, pokoje gościnne dom pracy twórczej, domki turystyczne, i inne obiekty hotelowe (świadczące pewne usług hotelowe). W Gminie Uniejów, w tym szczególnie w mieście Uniejów obserwowana jest duża dynamika wzrostu liczby miejsc noclegowych oferowanych w ramach obiektów hotelowych począwszy od 2012 roku, co związane jest głównie z uzyskaniem statusu uzdrowiska (Tab. A12). Tabela 45. Liczba miejsc noclegowych w obiektach hotelowych wedlug rodzaju obiektu w mieście Uniejów w latach 2012-2016 Liczba miejsc noclegowych w obiektach hotelowych w latach 2012 2013 2014 2015 hotele 138 211 218 248 inne obiekty hotelowe 148 146 146 146 63
zakłady uzdrowiskowe 0 0 0 120 łącznie 286 357 364 514 Dynamika liczby miejsc noclegowych (2012=100%) 100% 124,83% 127,27% 179,72% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Na terenie miasta Uniejów w 2015 roku oferowanych było 514 miejsc noclegowych w obiektach typu hotelowego. Liczba ta bardzo wzrosła w latach 2012-2015. Względem 2012 roku nastąpił wzrost o prawie 80%. W 2015 roku względem roku poprzedniego liczba miejsc noclegowych wzrosła o 120 miejsc, co było skutkiem uruchomienia na terenie Uniejowa zakładu uzdrowiskowego. Rosnąca liczba miejsc noclegowych oraz turystów świadczy o rosnącej atrakcyjności Uniejowa oraz o tym, iż na terenie Gminy Uniejów występuje duże zapotrzebowanie na usługi hotelowe i turystyczne. Zmiany w liczbie podmiotów gospodarczych oraz liczbie obiektów i miejsc noclegowych spowodowane są zwiększającym się ruchem turystycznym. Liczba turystów z roku na rok rośnie. W ciągu 5 lat wzrost liczby turystów sięgnął 340%, a liczba udzielonych noclegów wzrosła aż o 440 %. (Tab. 46) Tabela 46. Ruch turystyczny w Gminie Uniejów w latach 2010-2014 Wyszczególnienie Ruch turystyczny w latach 2010 2011 2012 2013 2014 turyści ogółem 10 269 9 589 11 765 21 875 34 838 udzielone noclegi 13 935 13 379 20 951 36 228 60 974 ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych, Koncepcja rozwoju turystyki, s. 20 Ponadto według danych pochodzących z opłat uzdrowiskowych w 2014 roku Gminę Uniejów odwiedziło ponad 78 000 turystów, a w roku 2015 było ich już ponad 83 000. Jak wskazują pozyskane do analizy dane do Uniejowa przyjeżdżają mieszkańcy praktycznie wszystkich województw Polski, choć znaczną przewagę osiągają osoby z najbliższych województw łódzkiego (ponad 43 % odwiedzających) oraz wielkopolskiego (niemal 27 %), którzy w sumie stanowią ponad 2/3 turystów. Podkreślić trzeba, że jest to jednak głównie turystyka jednodniowa lub weekendowa, która koncentruje się wokół uniejowskich term i należy głównie do turystyki sezonowej (duża intensywność ruchu turystycznego występuje w okresie letnim). Natomiast w drugiej kategorii branż o wydawałoby się potencjale rozwojowym w Gminie Uniejów, czyli rekreacji widać mało korzystne zmiany. Podmioty sekcji kultury i rekreacji (Sekcja R - Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją) w Gminie Uniejów stanowią jedynie 2,4% wszystkich podmiotów. W mieście Uniejów widoczna jest ich zdecydowana koncentracja (2,9% podmiotów) i sytuacja na tle powiatu i województwa wydaje się wciąż korzystniejsza (Tab. 47), jednak pogłębiona analiza pozwala na wyciągnięcie mało korzystnych dla Gminy Uniejów wniosków. Tabela 47. Liczba podmiotów związanych z kulturą, rozrywką i rekreacją (sekcja R) w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 64
Jednostka administracyjna lata 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów 13 13 12 14 12 12 Przyrost (2010=100%) 100% 100% 92% 108% 92% 92% Miasto Uniejów 10 10 9 10 8 8 Przyrost (2010=100%) 100% 100% 90% 100% 80% 80% Uniejów - obszary wiejskie 3 3 3 4 4 4 województwo łódzkie (2010=100%) 100% 100% 103% 106% 107% 108% powiat poddębicki (2010=100%) 100% 104% 106% 111% 102% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W latach 2010-2015 liczba podmiotów zajmujacych się kulturą, rozrywką i rekreacją na terenie gminy oraz miasta Uniejów nieznacznie zmalała, przy stałym wzroście tego typu działalności w całym powiecie i województwie łódzkim. Ponadto wydaje się, ze oferta kulturalno-rozrywkowa oraz rekreacyjna jest niewystarczająca w stosunku do potrzeb lokalnej społeczności i użytkowników miasta. Niekorzystne z punktu widzenia rozwoju miasta wydaje się, że działalności o charakterze kulturalno-rozrywkowym oraz rekreacyjnym skoncentrowane są głównie w okolicach uniejowskich term, przy czym centrum tego samego miasta jest właściwie pozbawione tej oferty. W strukturze zatrudnienia dominują mikro podmioty gospodarcze. Podmioty zatrudniające do 9 osób stanowią 97,1% ogółu podmiotów działających na terenie Gminy Uniejów. Udział mikropodmiotów w rynku Gminy Uniejów był większy o ok. 2 punkty procentowe, niż średnio w województwie i większy o ok. 1,2 punkta procentowego niż średnio w powiecie. Tak małe firmy są bardzo wrażliwe na nawet niewielkie wahania koniunkturalne i nie stanowią trwałych miejsc pracy. Są one jednak odzwierciedleniem przedsiębiorczości mieszkańców. (Tab. 47) Około 2,6% podmiotów gospodarczych w gminie Uniejów to małe firmy zatrudniające od 10 do 49 pracowników. Wśród nich większość (12) funkcjonuje na terenie miasta Uniejów, a 4 na obszarach wiejskich. Udział małych podmiotów w strukturze gospodarczej miasta Uniejów wyniósł w 2015 roku 3,2%. Wartości te są zbliżone do danych w powiecie (3,4%) i mniejsze niż dane dla województwa łódzkiego (4%). W Gminie znajdują się także 2 podmioty średniej wielkości, zatrudniające powyżej 49 pracowników. Są to Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Termy Uniejów sp. z o.o. oraz produkujące izolacje techniczne K-Flex Polska Sp. z o.o. Stanowią one 0,3% wszystkich podmiotów gospodarczych funkcjonujących w Gminie Uniejów, przy udziale firm średniej wielkości w powiecie oraz województwie na poziomie 0,7%. Jednostki małe oraz średnie to głównie jednostki usługowe i produkcyjne oraz jednostki administracji publicznej. Jednostki działające w usługach publicznych takich jak administracja, szkolnictwo, służba zdrowia, kultura, itp. należą do większych podmiotów. Z tego punktu widzenia sektor publiczny jest znaczącym pracodawcą w gminie i mieście 65
Uniejów. W Uniejowie nie funkcjonuje natomiast żadne przedsiębiorstwo zatrudniające więcej niż 250 pracowników. Tabela 48. Liczba mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw zarejestrowanych w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 Jednostka administracyjna Liczba podmiotów gospodarczych w latach 2010 2011 2012 2013 2014 2015 mikroprzedsiębiorstwa Gmina Uniejów 596 576 582 587 601 596 Gmina Uniejów - udział 97,1% 97,0% 97,2% 97,2% 97,2% 97,1% Miasto Uniejów 372 363 364 361 368 362 Miasto Uniejów - udział 96,6% 96,5% 96,8% 96,5% 96,6% 96,3% Uniejów - obszary wiejskie 224 213 218 226 233 234 Uniejów - obszary wiejskie - udział 97,8% 97,7% 97,8% 98,3% 98,3% 98,3% powiat poddębicki - udział 94,9% 94,7% 95,6% 95,8% 95,8% 95,9% województwo łódzkie udział Gmina Uniejów 94,2% 94,2% 94,9% 95,1% 95,1% 95,2% małe przedsiębiorstwa 17 17 15 15 15 16 Gmina Uniejów - udział 2,8% 2,9% 2,5% 2,5% 2,4% 2,6% Miasto Uniejów 12 12 10 11 11 12 Miasto Uniejów - udział 3,1% 3,2% 2,7% 2,9% 2,9% 3,2% Uniejów - obszary wiejskie 5 5 5 4 4 4 Uniejów - obszary wiejskie - udział 2,2% 2,3% 2,2% 1,7% 1,7% 1,7% powiat poddębicki - udział 4,4% 4,5% 3,6% 3,5% 3,4% 3,4% województwo łódzkie udział 4,8% 4,8% 4,2% 4,0% 4,0% 4,0% średnie przedsiębiorstwa Gmina Uniejów 1 1 2 2 2 2 Gmina Uniejów - udział 0,2% 0,2% 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% Miasto Uniejów 1 1 2 2 2 2 Miasto Uniejów - udział 0,3% 0,3% 0,5% 0,5% 0,5% 0,5% Uniejów - obszary wiejskie 0 0 0 0 0 0 Uniejów - obszary wiejskie - udział 0,7% 0,7% 0,7% 0,7% 0,7% 0,7% powiat poddębicki - udział 0,8% 0,8% 0,8% 0,8% 0,8% 0,7% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Duża przewaga liczby mikroprzedsiębiorstw na rynku Gminy Uniejów świadczy o samowystarczalności, samodzielności oraz dużej niezależności gospodarki Gminy. Ze względu na skalę działalności, mikroprzedsębiorstwo jest podmiotem gospodarczym, który w najszybszy sposób odzwierciedla koniunkturę rynku, posiada bardzo duże możliwości 66
dostosowania się do zmian na rynku, ale jest także z reguły najmniej rozwiniętym technologicznie podmiotem gospodarczym. Wykres 21. Liczba mikroprzedsiębiorstw w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 140 120 123 121 120 117 121 120 100 80 60 86 82 85 88 90 91 92 80 81 81 84 84 69 68 71 74 74 74 52 50 52 54 56 57 40 20 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów Miasto Uniejów Uniejów - obszary wiejskie powiat poddębicki województwo łódzkie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Dane wskazują, że na każde 1000 mieszkańców Gminy Uniejów przypadały w 2015 roku 84 mikropodmioty. Liczba podmiotów utrzymuje się na tym samym poziomie w mieście jak w gminie Uniejów. Dane dla całej gminy wskazują także, że sytuacja na tle województwa kształtuje się niekorzystnie. W województwie łódzkim na każde 1000 mieszkańców przypadają 92 mikropodmioty, tj. o ok. 10% więcej niż w Gminie Uniejów. Sytuacja Gminy wydaje się być jednak korzystniejsza niż sytuacja w powiecie poddębickim. Ponadto dane wskazują duże dysproporcje między miastem Uniejów, gdzie lokalizuje się 120 podmiotów na każde 1000 mieszkańców, a obszarami wiejskimi Gminy, gdzie tych podmiotów jest o połowę mniej (57 na 1000 mieszkańców). Różnica ta jest typowa dla obszarów miejskich i wiejskich, świadczy o dużo lepszych warunkach do prowadzenia działalności gospodarczej w mieście, ze względu na dostępność rynków zbytu, m.in. duży popyt na usługi (takie jak budownictwo, naprawa i handel) oraz łatwy dostęp do dostawców i dogodnej infrastruktury. W 2015 roku liczba małych przedsiębiorstw zatrudniających od 10 do 49 pracowników na terenie Gminy Uniejów w przeliczeniu na 1000 mieszkańców wyniosła 2,2, przy 2,6 podmiotach w powiecie poddębickim i niecałych 4 podmiotach na 1000 mieszkańców w województwie łódzkim. Oznacza to, iż w Gminie Uniejów zarejestrowanych było w 2015 roku o 18% mniej małych przedsiębiorstw w przeliczeniu na liczbę mieszkańców niż w powiecie oraz aż o 45% mniej niż w województwie łódzkim. Widoczne są również duże dysproporcje w koncentracji lokalizacji małych przedsiębiorstw w mieście Uniejów (4 podmioty na 1000 mieszkańców) oraz na obszarach wiejskich (1 podmiot na 1000 67
mieszkańców) Gminy. Dane dla miasta Uniejów osiągają podobne wartości do średnich wartości wojewódzkich w tym zakresie. Podsumowując należy podkreślić, iż w Gminie Uniejów zdecydowanie dominują podmioty bardzo małe, tj. o liczbie pracujących od 0 do 9 osób. Gmina Uniejów wykazuje wyraźnie wyższy udział mikropodmiotów wśród łącznej liczby podmiotów gospodarczych, niż ma to miejsce w województwie łódzkim. Mała liczba podmiotów zatrudniających od 10 do 49 pracowników oraz zdecydowana dominacja mikropodmiotów świadczyć może o słabej kondycji ekonomicznej przedsiębiorstw w Gminie Uniejów, niskiej konkurencyjności, małej stabilności oraz efektywności rynku, które umożliwiałyby rozwój firm oraz wzrost zatrudnienia. Analiza liczby nowych podmiotów gospodarczych oraz zawieszeń i zamknięć działalności gospodarczych pozwala na określenie zmian i stabilności funkcjonowania oraz kondycji ekonomicznej przedsiębiorstw. Wykres 22 przedstawia udział nowo rejestrowanych podmiotów w Gminie Uniejów, w mieście Uniejów oraz na obszarach wiejskich gminy w łącznej liczbie podmiotów gospodarczych. Wykres 22. Udział podmiotów nowo zarejestrowanych w liczbie podmiotów ogółem w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 14,0% 12,0% 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 12,6% 11,8% 11,3% 10,9% 10,5% 9,9% 9,1% 9,4% 9,8% 10,1% 8,9% 9,2% 9,3% 8,9% 9,1% 9,3% 8,4% 8,7% 6,9% 8,4% 7,5% 7,2% 7,5% 7,3% 7,2% 7,6% 6,1% 5,9% 5,4% 4,1% 2,0% 0,0% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów Miasto Uniejów Uniejów - obszary wiejskie powiat poddębicki województwo lódzkie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W Gminie Uniejów każdego roku w okresie 2010-2015 rejestrowano od 32 do 56 nowych podmiotów, co stanowiło od 5,4% do 9,1% wszystkich podmiotów. Najwięcej podmiotów (56) zarejestrowano w roku 2010 (9,1% podmiotów). W mieście Uniejów z kolei rejestrowanych było w latach 2010-2015 od 22 do 29 podmiotów gospodarczych, co stanowiło od 5,9% do 7,5% wszystkich podmiotów gospodarczych w mieście. Na obszarach wiejskich rejestrowanych było natomiast w latach 2010-2015 od 9 do 27 podmiotów gospodarczych, tj. od 4,1% do 11,8% wszystkich podmiotów gospodarczych na obszarach wiejskich. 68
W badanym okresie zauważyć można, że udział podmiotów nowo zarejestrowanych w łącznej liczbie podmiotów w Gminie Uniejów był niższy, niż średnio w powiecie poddębickim i w województwie łódzkim. Najmniej korzystnie w badanym okresie kształtowała się sytuacja w samym mieście Uniejów, gdzie udział nowo zarejstrowanych podmiotów w ogólnej liczbie podmiotów funkcjonujących w Uniejowie był znacznie mniejszy niż w całym powiecie poddębickim i województwie łódzkim. Liczba nowych podmiotów gospodarczych świadczy o dynamice gospodarki. W Gminie Uniejów, w tym szczególnie w mieście Uniejów sytuacja wydaje się być mniej korzystna i wskazuje na mniejszą aktywność podmiotów gospodarczych oraz przedsiębiorczość mieszkańców tego obszaru względem powiatu poddębickiego oraz województwa łódzkiego. Wykres 23. Udział podmiotów wyrejestrowanych z rejestru REGON w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 w liczbie podmiotów ogółem 12,0% 11,3% 10,0% 8,0% 6,0% 10,1% 8,2% 8,4% 8,7% 7,4% 6,6% 6,2% 5,5% 4,4% 7,4% 6,7% 6,8% 5,4% 5,3% 9,3% 9,3% 7,8% 7,2% 7,1% 8,1% 7,6% 7,4% 7,6% 7,2% 7,3% 7,3% 7,4% 6,8% 6,3% 4,0% 2,0% 0,0% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów Miasto Uniejów Uniejów - obszary wiejskie powiat poddębicki województwo lódzkie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Liczba podmiotów wyrejestrowanych z rejestru REGON w gminie Uniejów wyniosła w 2015 roku 42, w tym w mieście Uniejów 27 podmiotów. (Wyk. 23) Stanowiło to odpowiednio 6,8% oraz 7,2% łącznej liczby podmiotów zarejestrowanych w badanym obszarze. Liczba podmiotów wyrejestrowanych z bazy REGON względem łącznej liczby podmiotów była w Gminie Uniejów w badanym okresie niższa niż w powiecie poddębickim oraz w województwie łódzkim. 69
Wykres 24. Liczba podmiotów wyrejestrowanych z bazy REGON na 1000 mieszkańców w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 12,0 10,0 10,3 9,9 9,1 9,3 9,4 8,8 8,8 9,0 8,8 8,0 6,0 4,0 6,0 5,6 5,6 4,7 4,0 6,9 4,5 5,6 6,3 5,0 2,9 6,9 6,4 6,8 6,3 4,1 4,4 7,7 5,9 3,6 7,2 2,0 0,0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów Miasto Uniejów Uniejów - obszary wiejskie powiat poddębicki województwo lódzkie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Udział podmiotów wyrejestrowanych w liczbie podmiotów gospodarczych ogółem w Gminie Uniejów kształtuje się na podobnym poziomie jak w całym powiecie i województwie, jednak w przeliczeniu na każde 1000 mieszkańców okazuje się, że sytuacja miasta Uniejów jest znacznie bardziej niekorzystna niż innych obszarów. (Wyk. 24) Liczba podmiotów wykreślanych z bazy REGON na tle liczby mieszkańców w badanym okresie w Gminie Uniejów wydaje sie być korzystna. Jednak liczba podmiotów wyrejestrowanych w latach 2010-2015 była znacząco wyższa w mieście Uniejów, niż na obszarach wiejskich. Dość duża liczba podmiotów zarówno rejestrowanych jak i likwidowanych w mieście Uniejów wskazuje na szybką rotację liczby podmiotów. Może to świadczyć o niestabilności rynku Uniejowa, niskim stopniu przystosowania profilu nowych przedsiębiorstw do faktycznego zapotrzebowania przejawianego przez rynek, a także o warunkowaniu działalności gospodarczej uzyskiwaniem zwolnień podatkowych przez pierwsze lata działalności podmiotów. Dane wskazują, że duża liczba nowych podmiotów gospodarczych kończy swoją działalność właśnie po okresie 2 lat. Podkreślić także trzeba, że większość podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w mieście Uniejów w latach 2010-2013 obecnie zawiesiła swoją działalność bądź wycofała się z rynku (Tab. 49). Dane te sugerują duże zmiany w gospodarce miasta Uniejowa, utrudniające stabilizację nowo utworzonych podmiotów oraz małą umiejętność przedsiębiorstw przystosowania się do zmian na rynku. Tabela 49. Udział podmiotów zawieszonych bądź wykreślonych z rejestru wśród podmiotów założonych w latach 2010-2015 w mieście Uniejów Rok rozpoczęcia działalności Liczba podmiotów rozpoczynających działalność Udział podmiotów zawieszonych bądź wykreślonych z rejestru [%] 2010 18 56% 70
2011 27 52% 2012 24 54% 2013 37 51% 2014 30 43% 2015 26 15% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta w Uniejowie Wykres 25. Liczba podmiotów zamykających działalność w mieście Uniejów w latach 2012-2015 według długości funkcjonowania 40 35 30 25 20 10 16 20 15 10 5 0 1 9 7 12 11 8 10 3 8 3 3 1 2 2012 2013 2014 2015 mniej niż 1 rok 1-2 lata 2-3 lata więcej niż 3 lata Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta w Uniejowie Dane wskazują, że duża część podmiotów gospodarczych w mieście Uniejów kończy swoją działalność w ciągu 2 lat od jej rozpoczęcia. (Wyk. 25) W roku 2015 zakończyło działalność 37 podmiotów gospodarczych, spośród których 7 działało na rynku mniej niż 1 rok, a kolejnych 10 podmiotów do 2 lat. W roku 2014 wyrejestrowano z ewidencji 30 podmiotów, spośród których 8 nie przetrwało pierwszego roku działalności, a kolejnych 11 firm skończyło swoją działalność przed upływem dwóch lat działalności. Podobna tendencja widoczna była także w roku 2013, w którym 11 spośród 38 podmiotów działało na rynku krócej niż 2 lata. 1.3.5. Sytuacja finansowa Gminy Uniejów Sytuacja finansowa gmin powiatu poddębickiego, mierzona za pomocą wskaźnika dochodów budżetowych w przeliczeniu na mieszkańca, kształtuje się na poziomie wyższym niż w gminach miejsko-wiejskich województwa łódzkiego i wszystkich gminach województwa łódzkiego. W roku 2015 na każdego mieszkańca gminy powiatu poddębickiego przypadło średnio o około 200 zł więcej, niż średnio w województwie. Najmniejsze dochody per capita w 2015 roku uzyskane zostały w Zadzimiu oraz Pęczniewie, zaś w Zadzimiu dochody te jednocześnie spadły względem lat ubiegłych. 71
Na tle powiatu poddębickiego i województwa łódzkiego znacząco wyróżnia się natomiast Gmina Uniejów. Jak ukazują dane w tabeli 49, Gmina Uniejów osiąga najwyższe wskaźniki dochodów budżetowych w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Zatem tą wysoką wartość dochodów gmin powiatu poddębickiego kształtują w głównej mierze dochody Gminy Uniejów (Tab. 50). W latach 2010-2012 roczne dochody Gminy Uniejów mieściły się w przedziale od 7126 zł do 8790 zł per capita. W tym samym okresie średnia wartość dochodu na 1 mieszkańca w pozostałych gminach województwa łódzkiego była na poziomie 2709 2842 zł, a więc była zdecydowanie niższa. Dochody budżetowe Gminy Uniejów były wyraźnie wyższe od dochodów pozostałych Gmin w województwie łódzkim. W badanym okresie, w roku 2013 widoczny jest wyraźny, ponad dwukrotny spadek dochodów Gminy Uniejów per capita do poziomu 4099 zł. Następnie począwszy od roku 2013, dochód Gminy Uniejów per capita ponownie rósł. Obecnie wynosi on 6012 zł, co stanowi 189% średnich dochodów gmin miejsko wiejskich województwa łódzkiego oraz 163% średnich dochodów wszystkich gmin województwa łódzkiego. Tabela 50. Dochody budżetów gmin powiatu poddębickiego i województwa łódzkiego w przeliczeniu na 1 mieszkańca w latach 2010-2015 [w zł] Jednostka Lata administracyjna Gmina 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Uniejów 7144,8 7683,5 8830,2 4071,6 5594,7 6037,9 Dalików 3555,4 3000,4 2846,6 3202,3 3659,8 3991,2 Pęczniew 2678,3 3059,0 3432,9 3036,4 3365,0 3319,9 Poddębice 2681,9 2495,6 2714,9 3944,7 3385,0 3453,0 Wartkowice 3477,6 3892,2 3997,6 3270,1 3374,6 3594,6 Zadzim 3091,3 3057,0 3118,5 2880,4 3103,5 3008,7 Średnio w gminach 3096,9 3100,8 3222,1 3266,8 3377,6 3473,5 powiatu poddębickiego z wyłączeniem gminy Uniejów średnio w 26 gminach 2709,3 2714,6 2842,5 2930,2 3114,7 3177,8 miejsko-wiejskich woj. łódzkiego średnio w 177 gminach woj. łódzkiego 3059,1 3115,0 3320,8 3351,7 3531,9 3701,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 72
Wykres 26. Dochody budżetów Gminy Uniejów oraz gmin województwa łódzkiego w latach 2010 2015 per capita [w zł] 10000 9000 8790 8000 7000 6000 7126 7639 5574 6012 5000 4000 3000 4099 3059,1 3115 3320,8 3351,7 3531,9 3701,1 2709 2715 2842 2930 3115 3178 2000 1000 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów średnio w gminach woj. łódzkiego średnio w gminach miejsko-wiejskich woj. łódzkiego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Gmina Uniejów istotnie wyróżnia się w kwestii dochodów budżetowych na tle innych gmin powiatu poddębickiego i województwa łódzkiego. Może to wskazywać na duży udział zewnętrznych środków finansowych (w tym m.in. dotacji) w dochodach budżetowych Gminy Uniejów. Tezę tę potwierdza analiza danych dotyczących udziału dotacji w dochodach Gminy (Tab. 26). Gmina Uniejów wyróżnia się na tle gmin powiatu poddębickiego i w tym zakresie wydaje się być niezwykle przedsiębiorcza i skuteczna. Tak duża różnica w poziomie dochodów w stosunku do średnich wartości w innych gminach miejsko - wiejskich wskazuje także na korzystną sytuację w zakresie realizacji jej wydatków inwestycyjnych i bieżących. Podkreślić jednak należy, że silne uzależnienie od dotacji zewnętrznych w dłuższej perspektywie czasu, przy małej stopy zwrotu realizowanych z dotacji inwestycji, a także w zbliżającej sie perspektywie unijnego finansowania może stanowić zagrożenie dla wielu jednostek samorządu terytorialnego. Tabela 51. Udział dotacji w dochodach ogółem gmin powiatu poddębickiego i województwa łódzkiego w latach 2010-2015 [%] Jednostka terytorialna Lata 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów 63,5% 72,1% 52,4% 20,6% 40,7% 41,7% Średnio w gminach powiatu poddębickiego z wyłączeniem gminy Uniejów średnio w 26 gminach miejsko-wiejskich woj. łódzkiego 27,0% 24,1% 23,5% 35,3% 29,0% 25,8% 26,2% 24,0% 22,1% 21,4% 20,2% 20,9% 73
średnio w 177 gminach woj. łódzkiego 20,7% 19,7% 18,3% 19,1% 19,0% 20,7% W tym udział dotacji 200, 620 Gmina Uniejów 53,6% 58,1% 45,8% 6,9% 28,5% 30,6% Średnio w gminach powiatu poddębickiego z wyłączeniem gminy 7,9% 5,9% 8,5% 14,9% 6,7% 9,5% Uniejów średnio w 26 gminach miejsko-wiejskich woj. 12,3% 10,3% 9,1% 5,7% 3,9% 4,8% łódzkiego średnio w 177 gminach woj. łódzkiego 5,8% 4,9% 5,1% 6,3% 5,2% 7,4% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Względem pozostałych gmin województwa Gmina Uniejów uzyskuje natomiast dochody znacznie większe z tytułu działalności związanej z gospodarką komunalną i ochroną środowiską. W latach 2010-2015 łączne wpływy z tego tytułu do budżetu Gminy stanowiły 17% łącznych dochodów, przy średnich dochodach gmin w województwie średnio na poziomie 4%. W samym 2015 roku udział z tytułu działalności komunalnej stanowił ponad 25% wszystkich dochodów Gminy Uniejów. Jest to efekt działań Gminy związanych z wykorzystaniem wód geotermalnych. Wysokie dochody Gminy z tytułu gospodarki komunalnej tłumaczyć mogą, dlaczego dochody Gminy Uniejów per capita są tak wysokie przy bardzo niskich dochodach z PIT oraz CIT per capita. Gmina Uniejów w okresie 2010-2015 wykazuje bardzo dużą aktywność inwestycyjną na tle innych gmin powiatu i województwa. Świadczy o tym wyjątkowo wysoki wskaźnik udziału wydatków majątkowych w wydatkach ogółem budżetu Gminy. (Tab. 52) Przez większość badanego okresu wydatki majątkowe stanowiły od 40% (w roku 2014) do 72,3% (w roku 2011) łącznych wydatkach gminy. Jedynie w 2013 roku wydatki te stanowiły 14% wszystkich wydatków Gminy Uniejów. Zarówno w innych gminach powiatu, jak i średnio w gminach województwa łódzkiego wydatki te nie przekraczały 26%, zaś przeważnie stanowiły do 20% wydatków gminy. Tabela 52. Udział wydatków majątkowych w wydatkach ogółem gmin powiatu poddębickiego i województwa łódzkiego w latach 2010-2015 [%] Jednostka terytorialna lata 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów 65,4% 72,3% 69,9% 14,0% 40,3% 59,8% Średnio w gminach powiatu poddębickiego z wyłączeniem gminy Uniejów średnio w 26 gminach miejsko-wiejskich woj. łódzkiego 28,4% 23,3% 23,3% 20,7% 19,0% 17,5% 26,1% 20,6% 19,2% 17,3% 18,0% 14,2% średnio w 177 gminach 25,3% 19,6% 18,0% 16,3% 17,1% 16,2% woj. łódzkiego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 74
W zakresie dochodowym poziom samorządności Gminy Uniejów oraz gmin powiatu poddębickiego w okresie 2010-2015 kształtował się przeważnie na znacznie niższym poziomie niż w gminach województwa łódzkiego. Za wyjątkiem roku 2013, udział dochodów własnych Gminy Uniejów w jej dochodach ogółem kształtował się na poziomie co najwyżej 41%, zaś średnio w powiecie 38,8%, przy średnim udziale dochodów własnych w gminach województwa łódzkiego na poziomie 41-49%. (Tab. 53) Udział dochodów własnych w dochodach ogółem dla gmin miejsko-wiejskich województwa był zbliżony do danych dla wszystkich gmin województwa. Tabela 53. Udział dochodów własnych w dochodach ogółem gmin powiatu poddębickiego i województwa łódzkiego w latach 2010-2015 [%] Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów 20,8% 14,2% 34,4% 51,2% 39,2% 41,0% Średnio w gminach powiatu poddębickiego z wyłączeniem gminy Uniejów średnio w 26 gminach miejsko-wiejskich woj. łódzkiego 29,7% 28,5% 31,7% 33,4% 35,3% 38,8% 43,1% 44,6% 45,6% 48,1% 49,5% 49,3% średnio w 177 gminach woj. łódzkiego 43,0% 43,4% 45,3% 46,4% 48,7% 49,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Analizując dane dotyczące dochodów budżetowych z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych sytuacja Gminy Uniejów kształtuje się niekorzystnie. W przeliczeniu na każdego mieszkańca Gmina Uniejów w 2015 roku uzyskała 378,1 zł z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych. (Wyk. 27) Kwota ta w okresie 2010-2015 rosła i w roku 2015 osiągnęła wartość najwyższą. Jednak podkreślić należy, że w całym badanym okresie udział Gminy w podatku dochodowym od osób fizycznych per capita był niższy, niż średnio w gminach miejsko wiejskich województwa łódzkiego, gdzie parametr ten wzrósł na przestrzeni lat 2010-2015 z 381 zł do 602,5 zł per capita, oraz znacznie niższy niż w województwie łódzkim, gdzie wzrósł z 533,7zł do 803,6zł. Podkreślić należy, że każdorocznie dochód Gminy Uniejów per capita z tytułu PIT był o ponad połowę niższy niż średnio gmin w województwie łódzkim. Niski udział w dochodach z PIT może być efektem znacznie niższych zarobków mieszkańców Gminy Uniejów względem pozostałych gmin miejsko wiejskich województwa łódzkiego. Dane te wskazują, że sytuacja Gminy Uniejów jest bardzo niekorzystna, a dochody mieszkańców bardzo małe. Wskazują one, że sytuacja ekonomiczna, w tym m.in. dochody mieszkańców są dużo niższe niż dochody mieszkańców innych gmin powiatu poddębickiego i województwa łódzkiego. Dane te sugerują bardzo trudną sytuację ekonomiczną mieszkańców Gminy, w tym m.in. bardzo małą siłę nabywczą. Biorąc jednocześnie pod uwagę niski udział osób pracujących w liczbie osób w wieku produkcyjnym można wniskować, iż sytuacja na rynku pracy Uniejowa jest niekorzystna. 75
Wykres 27. Dochody budżetów gmin z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych per capita w latach 2010 2015. 900,0 800,0 700,0 600,0 500,0 400,0 300,0 381,0 553,7 258,9 429,1 613,2 681,3 649,5 496,4 456,0 278,6 292,9 339,3 539,1 739,3 378,1 602,5 803,6 200,0 193,4 100,0 0,0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów średnio w 26 gminach miejsko-wiejskich woj. łódzkiego średnio w 177 gminach woj. łódzkiego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Wykres 28. Udziały w podatku dochodowym od osób prawnych w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 600 000 500 000 400 000 324 331 324331 363 122 363122 435 966 435966 460 545 460545 424 271 424271 513 520 513520 300 000 200 000 100 000 0 78 010 93 391 18 655 20 746 19 213 33 167 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów średnio w 26 gminach miejsko-wiejskich woj. łódzkiego średnio w 177 gminach woj. łódzkiego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Gmina Uniejów uzyskuje znacznie mniejsze udziały w podatku dochodowym od osób prawnych, niż średnio inne gminy województwa łódzkiego. (Wyk. 29) W 2015 roku Gmina uzyskała 93391 zł z wpływów z CIT, podczas gdy pozostałe gminy uzyskały ponad 513 tysięcy zł dochodów z tego tytułu. Dane te wskazują na trudną i bardzo niekorzystną sytuację 76
lokalnych przedsiębiorstw. Dominacja mikro i małych przedsiębiorstw w gospodarce Gminy Uniejów, a także duża ich rotacja i krótki okres funkcjonowania części z nich sprawia, że można mówić o bardzo trudnej i niekorzystnej sytuacji lokalnych przedsiębiorstw, a także o słabości rynku i niskiej sile nabywczej mieszkańców. Wykres 29. Udziały w podatku dochodowym od osób prawnych per capita w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 [zł] 60,00 50,00 50,59 50,78 47,20 48,25 48,23 53,63 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 34,12 28,82 30,49 28,13 24,01 21,02 10,86 13,11 2,55 2,87 2,67 4,58 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów średnio w gminach miejsko - wiejskich woj. łódzkiego średnio w 177 gminach woj. łódzkiego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W przeliczeniu na jednego mieszkańca, Gmina Uniejów otrzymała w 2015 roku 13 zł z tytułu podatku CIT, podczas gdy średnio w gminach miejsko-wiejskich województwa łódzkiego dochód ten wyniósł 34,12 zł. Oznacza to, że inne gminy miejsko-wiejskie województwa łódzkiego otrzymują 2,5 razy większe dochody z tytułu podatku od osób prawnych per capita niż Gmina Uniejów. Podkreślić także trzeba, że mimo iż podatek ten w przeliczeniu na 1 mieszkańca w latach wzrósł ponad 4 krotnie to Gmina Uniejów wciąż uzyskuje ponad 4- krotnie niższe dochody z tytułu podatku od osób prawnych per capita niż średnio we wszystkich gminach województwa łódzkiego. Bardzo mała kwota uzyskiwana z udziałów w dochodach z podatku PIT oraz CIT w gminie Uniejów może świadczyć o bardzo słabej kondycji gospodarki lokalnej Uniejowa. Bardzo niski udział Gminy w podatku CIT świadczy o bardzo słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw. 1.4. Problemy i zjawiska kryzysowe w Gminie Uniejów sfera gospodarcza a) Gmina Uniejów charakteryzuje sią niską aktywnością mieszkańców na rynku pracy. Wydaje się również, że warunki pracy oferowane na uniejwskim rynku pracy są mało korzystne dla pracowników. Niekorzystne warunki zatrudnienia jakimi są m.in. umowy zlecenia i umowy o dzieło są wynikiem m.in. słabej kondycji lokalnych przedsiębiostw i rynku pracy, niskiej kultury pracy, a także potencjalnie rozwiniętej tzw. szarej strefy. 77
b) Miasto Uniejów charakteryzuje się mało sformalizowaną aktywnością lokalnych organizacji i grup społecznych. Dane statystyczne wskazują właściwie niewielką aktywność społeczno-gospodarczą lokalnej społeczności w ramach działalności organizacji pozarządowych. Wynika to z faktu prowadzenia niesformalizowanej działalności przez te organizacje na terenie miasta Uniejów. Sytuacja ta przekłada się również na brak możliwości pozyskania środków finansowych na działalność statutową, zatrudnienia pracowników i rozwój tych organizacji. c) W centrum miasta Uniejowa widoczny niedorozwój usług gastronomicznych, kulturalnych i rozrywkowych. Ta część miasta w opinii mieszkańców nie tylko powinna być obszarem reprezentacyjnym i zachęcającym do przebywania, ale powinna także oferować różnego rodzaju atrakcje dla mieszkańców i użytkowników miasta. Mieszkańcy i użytkownicy gminy wskazują jednocześnie na niską dostępność usług gastronomicznych, w tym szczególnie restauracji oraz kawiarni w ścisłym centrum miasta Uniejów. Oferta usług gastronomicznych w mieście jest ich zdaniem niewystarczająca względem m.in. obecnego oraz spodziewanego zapotrzebowania. d) Oferta kulturalno-rozrywkowa oraz rekreacyjna jest niewystarczająca w stosunku do potrzeb lokalnej społeczności i użytkowników miasta. Niekorzystne z punktu widzenia rozwoju miasta wydaje się, że działalności o charakterze kulturalnorozrywkowym oraz rekreacyjnym skoncentrowane są głównie w okolicach uniejowskich term, przy czym centrum tego samego miasta jest właściwie pozbawione tej oferty. e) W gminie Uniejów widoczna jest duża rotacja podmiotów gospodarczych. Może to świadczyć o niestabilności rynku Uniejowa, niskim stopniu przystosowania profilu nowych przedsiębiorstw do faktycznego zapotrzebowania przejawianego przez rynek, a także o warunkowaniu działalności gospodarczej uzyskiwaniem zwolnień podatkowych przez pierwsze lata działalności podmiotów. Ponadto duża liczba nowych podmiotów gospodarczych kończy swoją działalność właśnie po okresie 2 lat funkcjonowania. f) Gmina Uniejów uzyskuje niskie (ponad dwukrotnie niższe niż w innych gminach województwa) dochody gminy z tytułu PIT oraz CIT. Dane te wskazują na trudną i bardzo niekorzystną sytuację lokalnych przedsiębiorstw. Potencjalnym obszarem kryzysowym gminy Uniejów jest więc słabość lokalnego rynku pracy, zarówno z perspektywy pracownika, jak i pracodawcy. Dominacja mikro i małych przedsiębiorstw w gospodarce gminy i miasta Uniejów, a także duża ich rotacja i krótki okres funkcjonowania części z nich sprawia, że można mówić o bardzo trudnej i niekorzystnej sytuacji lokalnych przedsiębiorstw, a także o słabości rynku i niskiej sile nabywczej mieszkańców miasta. g) W kontekście sytuacji przedsiębiorstw na uniejowskim rynku niedostateczna wydaje się być aktywność instytucji otoczenia biznesu. 78
1.5. Diagnoza funkcjonalno-przestrzenna 1.5.1. Wprowadzenie Diagnoza sfery funkcjonalno-przestrzennej Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy i Miasta Uniejów na lata 2017-2025 zakresem tematycznym obejmuje analizy i charakterystyki takie jak: struktura funkcjonalno-przestrzenna Gminy Uniejów, użytkowanie gruntów, planowanie przestrzenne, infrastruktura techniczna (m.in. ilość i stan techniczny dróg, szlaków komunikacji publicznej, wodociągów i kanalizacji), infrastruktura terenów rekreacyjno-wypoczynkowych i przestrzeni publicznych Gminy oraz zabytki. Na podstawie danych statystycznych (okres 2010-2015), materiałów źródłowych oraz wizji lokalnych zidentyfikowano i zaprezentowano kluczowe elementy struktury funkcjonalno-przestrzennej oraz zjawiska i procesy. Dla lepszego zobrazowania sfery funkcjonalno przestrzennej w gminie Uniejów wybrane wartości wskaźników zostały porównane do wartości wskaźników dla powiatu poddębickiego oraz województwa łódzkiego. Dokonano więc kompleksowej, wielowątkowej analizy sfery funkcjonalno-przestrzennej Gminy Uniejów wskazując problemy i zjawiska kryzysowe. W dalszej części opracowania przeprowadzono przestrzenną analizę zjawisk kryzysowych zidentyfikowanych w sferze funkcjonalno-przestrzennej, w celu delimitowania obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji. Dane pochodzą z następujących instytucji i źródeł: Urząd Miasta w Uniejowie, Główny Urząd Statystyczny (GUS), Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej TERMY UNIEJÓW Sp. z o.o., Generalna Dyrekcja Dróg i Autostrad, Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uniejów na lata 2014-2017 z perspektywą do roku 2021, Wojewódzki Bank Zanieczyszczeń Środowiska w Łodzi, Witryny internetowe poszczególnych instytucji, Inne materiały. Gmina miejsko wiejska Uniejów położona jest w powiecie poddębickim, w północnozachodniej części województwa łódzkiego. Granica zachodnia i w części granica północna Gminy stanowi jednocześnie granicę województwa łódzkiego i wielkopolskiego. Powierzchnia Gminy wynosi 129,01 km 2, z czego blisko 1/10 (12,33 km 2 ) przypada na miasto Uniejów, a pozostałe 90% (116,68 km 2 ) stanowi obszar wiejski. Powierzchnia Gminy stanowi 14,6% powierzchni powiatu poddębickiego i 0,7% powierzchni województwa łódzkiego. 79
Rysunek 1. Położenie Gminy Uniejów w powiecie poddębickim Źródło: opracowanie Na obszarze Gminy znajduje się 30 sołectw. Podstawowym ośrodkiem obsługi Gminy jest miasto Uniejów położone w południowej części gminy. Jest ono zarazem największą jednostką osadniczą Gminy, skupiającą 40,7% jej ludności. Na 1 km 2 powierzchni gminy Uniejów przypadało w 2015 roku 55 mieszkańców. Gmina Uniejów jest obszarem o większej gęstości zaludnienia niż powiat poddębicki i prawie 3-krotnie mniejszej gęstości zaludnienia, niż województwo łódzkie. Miasto Uniejów jest natomiast miastem o relatywnie niskim stopniu zaludnienia w porównaniu do innych miast w gminach miejsko-wiejskich województwa. Średnio w miastach tych gęstość zaludnienia wyniosła w 2015 roku 618 os./km 2 przy 247 osobach na każdy 1 km 2 w mieście Uniejów. Obszary wiejskie charakteryzowały się natomiast zaludnieniem na poziomie 35 os./km 2. Podkreślić należy, że największy potencjał ludnościowy posiada obszar śródmiejski miasta Uniejów, gdzie na terenach z zabudową wielorodzinną mieszka nawet 160 os./ha (16 000 os./km 2 ). Jest to najsilniej zaludniony obszar w całej Gminie. 1.5.2. Struktura własności i użytkowania gruntów Tereny Gminy Uniejów w przeważającej większości należą do osób fizycznych (86,4% powierzchni Gminy; 11 143 ha), w drugiej kolejności do Skarbu Państwa (8,8% powierzchni Gminy; 1 131 ha). Własność komunalna Gminy stanowi 3% powierzchni (388 ha). W 2015 roku, względem roku 2011, powierzchnia gruntów należących do osób fizycznych wzrosła o 0,8%, natomiast powierzchnia gruntów należących do Skarbu Państwa spadła o 0,1%. Powierzchnia gruntów należących do Gminy zmniejszyła się aż o 11% 9. Podkreślić należy, że inaczej kształtuje się struktura podziału własności gruntów w mieście Uniejów. Własność osób fizycznych kształtuje się na poziomie 74,1% (906 ha miasta), Skarbu Państwa to 10,9% (133 ha), zaś 11,9% (145 ha) stanowi własność komunalna (Tab. 54). 9 Powierzchnia tych gruntów w 2011 roku wynosiła odpowiednio 11 055 ha, 1 143 ha oraz 437 ha (por. Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Uniejów na lata 2011-2015). 80
Tabela 54. Struktura własności gruntów w Gminie Uniejów w 2016 roku Rodzaj własności Gmina Uniejów Miasto Uniejów Uniejów - obszar wiejski ha % ha % ha % Osoby fizyczne 11 143 86,4 906 74,1 10 237 87,7 Skarb Państwa 1 131 8,8 133 10,9 998 8,5 w tym grunty przekazane w użytkowanie wieczyste 6 0 0 0 6 0,1 Własność komunalna 388 3,0 145 11,9 243 2,1 w tym grunty przekazane w użytkowanie wieczyste 7 0,1 5 0,4 2 0 Własność powiatu 23 0,2 0 0 23 0,2 Własność województwa 51 0,4 6 0,5 45 0,4 Kościoły i związki wyznaniowe 50 0,4 14 1,1 36 0,3 Grunty będące przedmiotem własności i władania osób niewymienionych w powyższych punktach 110 0,9 18 1,5 1311 11,2 Łącznie 12 901 100 1 223 100 11 678 100 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Użytki rolne stanowią 83% powierzchni Gminy Uniejów. Poziom ten jest wyższy niż średnio w powiecie poddębickim (77% powierzchni) oraz województwie łódzkim (71%). Blisko 1/10 (9%) obszaru Gminy przypada na grunty leśne. (Wyk. 54) Ich udział w powierzchni Gminy jest dwukrotnie mniejszy niż w powiecie oraz województwie łódzkim. Gmina (w tym głównie obszary wiejskie) wyróżnia się zatem dużym udziałem użytków rolnych w ogólnej powierzchni terenu kosztem gruntów leśnych, co wskazuje na rolniczy charakter działalności prowadzonej przez ludność wiejską. 81
Wykres 30. Struktura powierzchni użytkowania gruntów w 2015 roku (% powierzchni) Gmina Uniejów 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Miasto Uniejów Uniejów - obszary wiejskie powiat poddębicki województwo łódzkie użytki rolne razem grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione razem grunty pod wodami razem grunty zabudowane i zurbanizowane bez rekreacji i wypoczynku tereny rekreacji i wypoczynku nieużytki tereny różne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Tabela 55. Kierunki wykorzystania powierzchni Gminy Uniejów według rodzajów gruntów w 2015 roku Jednostka nieuży administracyjna tki użytki rolne razem grunty leśne oraz zadrzewion e i zakrzewion e razem grunty pod wodami razem grunty zabudowane i zurbanizow ane bez rekreacji i wypoczynku Powierzchnia [ha] tereny rekreacji i wypoczynk u Gmina Uniejów 10 760 1 188 283 401 39 200 30 Miasto Uniejów 935 41 81 103 37 22 4 Uniejów - obszary wiejskie tereny różne 9 825 1 147 202 298 2 178 26 Udział procentowy Gmina Uniejów 83% 9% 2% 3% <0,1% 2% <0,1% Miasto Uniejów 76% 3% 7% 8% 3% 2% <0,1% Uniejów - obszary wiejskie 84% 10% 2% 3% <0,1% 2% <0,1% powiat poddębicki 77% 16% 2% 3% <0,1% 1% 1% województwo 71% 22% 1% 5% <0,1% 1% <0,1% łódzkie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 82
W mieście Uniejów 81 hektarów (7%) znajduje się pod wodami, głównie w obrębie koryta rzeki Warty. Aż trzy procent powierzchni miasta stanowią tereny rekreacji i wypoczynku, co przy zaledwie 0,1% powierzchni tego typu użytkowania obszaru powiatu oraz województwa (Tab. 55, Wyk. 30) świadczy o dużym znaczeniu tego typu terenów w obsłudze mieszkańców i odwiedzających miasto. 1.5.3. Struktura funkcjonalno-przestrzenna Gminy Uniejów Gmina Uniejów charakteryzuje się występowaniem dwóch typów przestrzeni osadniczej: urbanizowanej miasto Uniejów, niezurbanizowanej tereny wiejskie o funkcjach rolniczych. Podstawowym ośrodkiem obsługi Gminy jest miasto Uniejów, będące siedzibą władz samorządowych, a także większości lokalnych instytucji. Poza stolicą Gminy niektóre rodzaje usług podstawowych takie jak: oświata, handel, rzemiosło, kultura zlokalizowane są na terenach wiejskich: Wilamów, Wielenin Kolonia, Wielenin Wieś, Czepów, Rożniatów, Spycimierz. Wsiami o dominujących funkcjach turystyczno-rekreacyjnych są z kolei Ostrowsko, Kolonia Spycimierz, Kuczki, Góry, Brzozówka, Człopy oraz Spycimierz. Zdecydowana powierzchnia Gminy to obszary rolnicze z typową wiejską zabudową. Większość wsi Gminy Uniejów prezentuje typowy układ wsi rzędowej lub ulicowej. Inny, wyróżniający się układ zabudowy prezentują tylko najstarsza wieś Spycimierz i wieś Wilamów. Pierwsza z nich, o historycznym rodowodzie, starsza od miasta Uniejów, ukształtowała się jako miejski układ osadniczy, zaś druga to przykład wsi wielodrożnicowej 10. Na ochronę i szczególną uwagę zasługuje układ ruralistyczny wsi Spycimierz oraz układ przestrzenny zabudowy wsi Człopy z zespołem dworsko-parkowym. Produkcja rolna i potencjał rolniczy Gminy skupione są na terenach wiejskich, gdzie dominują małe gospodarstwa. Struktura obszarowa gospodarstw rolnych jest niekorzystana, niemniej jednak w Gminie Uniejów w porównaniu do takiej struktury na poziomie powiatowym wyróżnia się in plus, bowiem procent gospodarstw o powierzchni powyżej 10 ha jest zdecydowanie wyższy. Restrukturyzacja rolnictwa (przede wszystkim zwiększenia areału gospodarstw) i zaniechanie działalności rolniczy, przy wysokiej presji urbanizacyjnej może skutkować modyfikacją struktur przestrzennych oraz zmianami krajobrazu obszarów wiejskich. Również rozwój funkcji uzdrowiskowej w gminie może być czynnikiem zmian funkcjonalno-przestrzennych tych obszarów. Charakterystyczną cechą zabudowy Gminy Uniejów jest zabudowa z kamienia wapiennego (opoki), który występuje w przypowierzchniowych utworach geologicznych w rejonie Rożniatowa, Zaborowa i lokalnie do celów indywidualnych jest wydobywany do dnia dzisiejszego. Niskie koszty wydobycia i obróbki spowodowały ekspansję tego typu budownictwa zarówno na obszarach wiejskich jak i w mieście Uniejów. Do najbardziej charakterystycznych budynków do budowy których wykorzystano opokę należą Kościół w Wieleninie, Szkoła Podstawowa w Uniejowie (do budowy elewacji frontowej starego 10 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy i miasta Uniejów (uchwała nr LII 311/09 Rady Miejskiej w Uniejowie w sprawie zmiany studium) 83
budynku), Kościół w Wilamowie. Z kamienia wapiennego powstało również wiele budynków mieszkalnych i gospodarczych na terenie miasta i gminy. 11 Wyraźną granicę obszarów o różnym sposobie użytkowania i jednocześnie barierę komunikacyjną stanowi rzeka Warta, w dolinie której tereny zachowały charakter najbardziej zbliżony do naturalnego. Prawobrzeżna część gminy charakteryzuje się zagęszczeniem sieci osadniczej oraz użytkowania rolniczego, a szczególną rolę w strukturze funkcjonalnoprzestrzennej odgrywa miasto Uniejów. Charakterystycznymi cechami struktury przestrzennej miasta Uniejowa są: znaczne dysproporcje w stopniu zainwestowania, najbardziej widoczne w układzie lewy-prawy brzeg rzeki Warty; dolina rzeki Warty i droga krajowa nr 72 dzielące tereny zurbanizowane na szereg obszarów o odmiennej charakterystyce funkcjonalnej; wyraźna koncentracja zabudowy w obrębie i w bezpośredniej bliskości najstarszej części miasta, pełniącej funkcje usługowe o znaczeniu ponadlokalnym i lokalnym, z zabudową mieszkaniową jedno- i wielorodzinną; pasmowa zabudowa (ul. Kościelnicka, ul. Sienkiewicza) z udziałem zabudowy zagrodowej dawnych wsi, których obszary zostały włączone w granice miasta; koncentracja funkcji produkcyjnych w peryferyjnych północnych i wschodnich częściach miasta (m.in. Browar Restauracyjny-Aparthotel Wiatr ); znaczne obszary zieleni rozpościerające się w dolinie rzeki Warty, głównie w obrębie teras zalewowej i nadzalewowej, przy braku lasów, poza niewielkimi ich fragmentami w części zachodniej miasta. Zabudowa miasta Uniejowa rozciąga się głównie wzdłuż doliny rzeki Warty, po jej wschodniej stronie. Część zachodnia (lewobrzeżna) jest formalnie niezamieszkana i wyróżnia się pod względem występowania atrakcyjnych i przyrodniczo cennych terenów, których znaczne fragmenty są w różnym stopniu prawnie chronione. W śródmiejskiej strefie Uniejowa (pomiędzy drogą krajową nr 72 i wojewódzką nr 469 a ulicą Reymonta), wskazać można obszar zabudowy mieszkaniowo-usługowej skoncentrowanej wokół rynku i zabytkowego kościoła p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Jest to teren o zróżnicowanych cechach, silnie zurbanizowany z wysoką gęstością zaludnienia i gęstą siatką ulic. Rynek wraz z przylegającymi blokami urbanistycznymi i Placem Kolegiackim tworzą czytelny w strukturze przestrzennej współczesnego Uniejowa plan szachownicowy miasta średniowiecznego. Obok zespołu zamkowo-parkowego jest to najstarsza historycznie część miasta. Cechuje ją zwarta, częściowo zaniedbana zabudowa mieszkalna o charakterze małomiasteczkowym pełniąca funkcje mieszane: mieszkaniowej jednorodzinnej (zwartej lub rozproszonej, jedno- lub dwukondygnacyjnej), mieszkaniowej wielorodzinnej, usługowej. 11 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami dla Miasta i Gminy Uniejów na lata 2017 2020 84
W przestrzeni zawierającej się w okręgu o promieniu 500 m od śródmiejskiego rynku zogniskowana jest większość placówek o charakterze administracyjnym, oświatowym oraz społecznym. Z obszarem centralnym miasta Uniejów powiązana jest funkcjonalnie otaczająca go strefa mieszkaniowa z udziałem zabudowy wielorodzinnej, zabudową usługową i produkcyjnousługową zlokalizowaną na obrzeżach miasta. Ponadto odrębne jednostki funkcjonalno-przestrzenne stanowią osiedla domów jednorodzinnych o stosunkowo gęstej zabudowie, położone w północnej części miasta. Pierwsze z nich znajduje się w sektorze pomiędzy ulicami: Krasińskiego, Targową i Mickiewicza (Osiedle 700-lecia Uniejowa), drugie zlokalizowane jest w kwartale ulic: Jana Pawła II Tęczowa Orzechowa Konopnickiej Targowa. W północno-wschodniej części obszaru zurbanizowanego znajdują się tereny przemysłowe (ul. Ogrodowa, Targowa), z kolei wzdłuż ulic: Kościelnickiej i Sienkiewicza, odpowiednio w północnej i południowej części miasta, kształtują się osiedla o charakterze podmiejskim wrastające w przestrzeń dawnych wsi z fragmentarycznie jeszcze występującymi terenami rolnymi i rozproszoną zabudową zagrodową. Przestrzeń mieszkalno-usługowa miasta Uniejów usytuowana po prawej stronie rzeki Warty diametralnie wyróżnia się strukturą małomiasteczkową z zachowanym rysem historycznym oraz blokami mieszkalnymi na tle nowoczesnego kompleksu uzdrowiskowo-rekreacyjnego zlokalizowanego w części lewobrzeżnej miasta. Ponadto prawobrzeżna część miasta wyróżnia się wysokim stopniem zainwestowania. Kontrast ten dodatkowo potęguje uboższe zagospodarowanie rekreacyjne oraz gastronomiczne prawego brzegu rzeki. Podkreślić należy, że w mieście Uniejów brakuje obiektów tzw. małej architektury. Za wyjątkiem terenu Zespołu Szkół oraz Przedszkola Miejskiego, a także nowo wybudowanego, wyodrębnionego funkcjonalnie przy ulicy Reymonta osiedla mieszkaniowego miasto nie posiada ogólnodostępnych, otwartych placów zabaw, czy siłowni plenerowych. Na lewym brzegu Warty, na fragmencie terasy nadzalewowej, rozpościera się oddzielna jednostka funkcjonalno-przestrzenna, jaką jest strefa rekreacyjna zespołu zamkowoparkowego. Kompleks stanowi architektoniczną formę łączącą fortalicję z obszarem parku, położoną na północ od drogi krajowej Uniejów-Turek. Zamek wraz z ponad 25-metrową wieżą stanowią ważną dominantę architektoniczną miasta. Zamek otoczony jest przez XIXwieczny park miejski, który został skomponowany w sposób swobodny, wykorzystując istniejące uwarunkowania topograficzne i przyrodnicze terenu. W obrębie dna doliny, również po lewej stronie Warty, w bezpośrednim sąsiedztwie zespołu zamkowo-parkowego, rozciąga się strefa uzdrowiskowa. W jej skład wchodzi Kompleks Termalno-Basenowy Termy Uniejów, oferujący możliwość uprawiania aktywności sportowo-rekreacyjnych w nieckach basenowych, zjeżdżalniach wodnych oraz skorzystania z oferty obiektów gastronomicznych. Niecki wypełnia woda geotermalna, dzięki czemu kompleks funkcjonuje również w okresie zimowym. Baseny otwarte połączone są funkcjonalnie z budynkiem basenów krytych i zasilane leczniczą solanką termalną. Takie rozwiązanie umożliwia funkcjonowanie basenów przez cały rok. W hali basenowej zaprojektowano basen solankowo-uzdrowiskowy z ciepłą wodą oraz niezależny basen wewnętrzny z częścią ogólną i dziecięcą. 85
Mając takie atuty, gmina i miasto stawiają na rozwój lecznictwa uzdrowiskowego oraz funkcji rekreacyjno-sportowej. Oferta turystyczna pn. Termy Uniejów zawiera możliwość korzystania z pływalni otwartej kompleksu termalno-basenowego w Uniejowie, kąpieli leczniczo-rekreacyjnych, gabinetu balneoklimatycznego, zjeżdżalni wodnych, plaży miejskiej z kąpieliskiem strzeżonym, punktów gastronomicznych, a także tras rekreacyjnowidokowych. Woda termalna wykorzystywana jest również do podgrzewania murawy boiska piłkarskiego, wchodzącego w skład kompleksu sportowo- rekreacyjnego znajdującego się w bezpośrednim sąsiedztwie parku nad rzeką Wartą. Specyficzny skład chemiczny wody termalnej w Uniejowie oraz jej właściwości fizyczne miały także wpływ na zainteresowanie wykorzystaniem jej do celów produkcji kosmetyków. W fazie formowania znajduje się najmłodsza jednostka fizjonomiczno-przestrzenna położona w południowo-zachodniej części miasta, na południe od drogi krajowej nr 72. Stanowi ona naturalne przedłużenie terenów sportowo-rekreacyjnych już działających. Pośród istniejących obiektów należy wyróżnić Medical Spa Hotel Lawendowe Termy, Zagrodę Młynarską, kompleks stadionów piłkarskich wraz z infrastrukturą techniczną. W związku z powyższym stwierdzić należy, że obiekty rekreacyjno-wypoczynkowe, hotelowe, termalne oraz sportowe koncentrują się na zachód od rzeki Warty, tj. w oddaleniu od obszarów mieszkalnousługowych. Choć odległości te stanowią dystans możliwy do pokonania pieszo np. mieszkańcy osiedla położonego na północny wschód od centrum miasta, w okolicach ulic Krasińskiego, Targowej, Mickiewicza mają do przejścia około 2 km to zespół parkowozamkowy oraz kompleks Termy Uniejów nie znajdują się w bliskim, komfortowym sąsiedztwie większości z obiektów mieszkalnych. Tereny przylegające bezpośrednio do koryta rzeki Warty (dojścia do nich znajdują się w centralnej części miasta Uniejów) są zagospodarowane w nikłym stopniu, choć sytuację tę poprawić ma budowa nadbrzeżnej promenady. Zauważalnymi cechami miasta Uniejowa są więc: odrębne strefy funkcjonalno-przestrzenne: mieszkalno-usługowa i rekreacyjnouzdrowiskowa, znaczne rozwinięcie terenów zurbanizowanych wzdłuż kręgosłupa miasta rzeki Warty. Z jednej strony rozdział funkcjonalny użytkowników przestrzeni miasta, którymi są osoby odwiedzające miasto i korzystające z urządzeń infrastruktury uzdrowiskowo-rekreacyjnych od stałych mieszkańców miasta wydawałoby się, że można uznać za pozytywną okoliczność niwelującą potencjalne konflikty społeczne. Jednak podkreślić trzeba, że z drugiej strony ten sam funkcjonalno-przestrzenny podział determinuje bardzo poważne problemy wynikające z ograniczenia połączeń pomiędzy dwoma cennymi kulturowo i powiązanymi historycznie fragmentami miasta. Obecnie wpływa to na asymetryczny ich rozwój i bardzo duże dysproporcje. Wskazane jest zatem kształtowanie silniejszych więzi i zależności funkcjonalnych pomiędzy lewo- i prawobrzeżną częścią miasta poprzez tworzenie sprawnego lokalnego układu/systemu komunikacyjnego (infrastruktura rowerowa, ciągi piesze) oraz powiązań fukcjonalnych w postaci m.in. uzupełniającej się oferty dla mieszkańców Uniejowa oraz użytkowników zewnętrznych. 86
1.5.4. Strefy ochrony uzdrowiskowej Potencjał wód geotermalnych Gminy Uniejów był impulsem dla rozwoju funkcji uzdrowiskowej. W efekcie na ukształtowany historycznie układ funkcjonalno-przestrzenny zostały nałożone strefy ochrony uzdrowiskowej. Struktura i fizjonomia miasta Uniejów ulega dynamicznym przekształceniom. Metamorfozie podlega krajobraz miejski za sprawą zmian w zagospodarowaniu przestrzeni oraz obecności w przestrzeni różnorodnych grup użytkowników. Obszar Uzdrowiska Uniejów posiada powierzchnię 3 207 ha i obejmuje miasto Uniejów i 4 sołectwa gminy (Zieleń, Spycimierz, Spycimierz Kolonia oraz Człopy). W ramach obszaru wyznaczono trzy strefy ochrony uzdrowiskowej, oznaczone symbolami A, B oraz C. Strefa A, obejmuje obszar o powierzchni 165 ha o wskaźniku terenów zieleni na poziomie 97%, na którym zlokalizowane są lub planowane do lokalizacji zakłady i urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego, a także inne obiekty służące lecznictwu uzdrowiskowemu lub obsłudze pacjenta i turysty, a w szczególności pensjonaty, restauracje lub kawiarnie. Strefa ta obejmuje na obszarze uzdrowiska park zdrojowy z kompleksem zamkowym oraz położone w pobliżu zakłady lecznictwa uzdrowiskowego. Znajdują się tutaj urządzenia, które służą bezpośrednio zaspokojeniu potrzeb terapeutycznych oraz tereny bezpośredniego przebywania pacjentów i turystów, a także tereny przewidziane pod rozwój funkcji leczniczouzdrowiskowej. Strefa B, obejmująca obszar o powierzchni 681 ha i wskaźniku terenów zieleni 90%, stanowi bezpośrednią ochronę strefy uzdrowiskowej A. Przeznaczona jest dla budownictwa mieszkaniowego, usług dla mieszkańców stałych, dla zabudowy zaplecza technicznogospodarczego niezbędnych dla funkcjonowania lecznictwa uzdrowiskowego w strefie A ochrony uzdrowiskowej oraz dla lokalizacji urządzeń sportowych, turystycznych itp. Dla obu stref A i B istotny jest udział terenów zieleni, który nie może być niższy niż, odpowiednio, 75% i 55%. Strefa C ochrony uzdrowiskowej wynosi 2 370 ha i obejmuje obszar stanowiący otulinę stref B i A ochrony uzdrowiskowej. Jej głównym zadaniem jest ochrona krajobrazu, ochrona właściwości leczniczych klimatu, ochrona przed hałasem, ochrona przed wprowadzeniem na obszar bezpośrednio przyległy do uzdrowiska funkcji kolizyjnych, zarezerwowanie terenów pod urządzenia sportowe i rekreacyjne w pewnej odległości od uzdrowiska w celu pełnego wykorzystania walorów turystycznych i krajobrazowych regionu 12. Podkreślić również trzeba, że Statut Uzdrowiska Uniejów przewiduje także wyznaczenie stref ochrony konserwatorskiej w celu ochrony wartości kulturowych znajdujących się na terenie gminy oraz miasta. Wedle wyznaczonych stref ochrony konserwatorskiej do strefy E zakwalifikowana została strefa ochrony ekspozycji zamku w Uniejowie. W zaleceniach konserwatorskich pożądana jest bardziej wyraźna ekspozycja budowli z korektą zieleni w bezpośrednim sąsiedztwie zamku. Ochronie wartości kulturowych podlegać będzie także zakwalifikowany do strefy B historyczny układ miejski miasta Uniejów. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego 12 Uchwała nr XXXII/182/2012 Rady Miejskiej w Uniejowie z dnia 23 sierpnia 2012 r. w sprawie uchwalenia Statutu Uzdrowiska Uniejów. 87
obejmować będzie w szczególności zachowanie i eksponowanie elementów historycznego układu przestrzennego (tj. rozplanowanie publicznych dróg, ulic i placów), historycznych linii zabudowy w pierzejach dla zabudowy zwartej oraz zachowanie dominant wysokościowych oraz innych dominant i subdominant przestrzennych. W ramach strefy tej zakazuje się zmiany historycznie ukształtowanych wnętrz urbanistycznych, zaś adaptacja i modernizacja winna odbywać się na zasadach zapewniających zachowanie istotnych dla miejscowej tradycji form architektonicznych, proporcji detalu, materiałów i faktur wypraw zewnętrznych. Wszelkie działania dotyczące zmiany gabarytów, zmiany w sposobie dyspozycji i artykulacji elewacji, ewentualna konieczność rozbiórki zabytku włączonego do gminnej ewidencji, a także wszelkie zmiany w otoczeniu i sąsiedztwie zabytków, a także na obszarach zabytkowych, których charakter może mieć wpływ na walory zabytków wymagają działania w porozumieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. 1.5.5. Dziedzictwo kulturowe Gminy Uniejów Dziedzictwo kulturowe materialne i niematerialne jest istotnym elementem tkanki gminy i miasta oraz tożsamości miejsca. Na terenie Gminy Uniejów znajduje się wiele obiektów świadczących o długiej i bogatej historii. Część z nich to zabytki wpisane do rejestru zabytków. Do najważniejszych obiektów zabytkowych zalicza się obiekty budownictwa, architektury sakralnej i świeckiej. Najcenniejsze z nich są zlokalizowane w mieście Uniejów (Tab. 56), szczególnie w jego śródmieściu i w obrębie zespołu zamkowo-parkowego. Na lewym brzegu rzeki Warty, na fragmencie terasy nadzalewowej, mieści się zespół zamkowoparkowy wraz z XIV-wiecznym zamkiem, wzniesionym w latach 1360-1365, będącym pierwotnie gotycką warownią. Jest to budynek dwupiętrowy, podpiwniczony, zbudowany wokół kwadratowego dziedzińca, zwrócony frontem ku południowi. Obecnie na terenie zamkowo-parkowym istnieje możliwość korzystania z restauracji oraz noclegu. Tabela 56. Obiekty wpisane do rejestru zabytków w Gminie Uniejów (stan na 2015 rok) L.p. Wyszczególnienie Lokalizacja Datowanie Informacje (wpis do rejestru zabytków) 1 park dworski Czepów Dolny XIX w. 432/174 2 Grodzisko Spycimierz 248/A 3 Zespół zamkowoparkowy, w tym: a) park b) zamek 4 Kościół parafialny mur. pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP Uniejów Uniejów XIX w. XIV w. I połowa. XIV w I połowa. XVII w. 481/A 256/A A-44/424 5 Cerkiewka Uniejów 1885 397/A 6 Dworek Uniejów ul. Kościelnicka XIX w. 360/A Źródło: Gminny program opieki nad zabytkami dla miasta i gminy Uniejów na lata 2017 2020 88
Rysunek 2. Rozmieszczenie zabytków na terenie Gminy Uniejów Źródło: opracowanie własne Najważniejsze obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych to: XIV-wieczny zamek, który został wzniesiony w latach 1360-1365, jest gotycką warownią zbudowaną z polecenia abp Jarosława Bogorii Skotnickiego w miejscu drewnianej fortalicji zniszczonej przez Krzyżaków w 1331 r. park zamkowy, który zakomponowany został w sposób swobodny, wykorzystujący istniejące uwarunkowania topograficzne i przyrodnicze. Park uchodzi za jeden z najpiękniejszych zachowanych parków podworskich w centralnej Polsce. kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Uniejowie, to dawna kolegiata ufundowana przez abp Jarosława Bogorię Skotnickiego w 1349 r. Teren przykościelny jest otoczony murowanym parkanem o wysokości 1 m od południa i zachodu oraz 2 m od północy i wschodu. Na północ od kolegiaty znajduje się plebania i gospodarcze zabudowania parafialne. późnoklasycystyczny dworek szlachecki z 1845 r. zlokalizowany przy ul. Kościelnickiej to budynek murowany, parterowy, na planie prostokąta z dwoma ryzalitami na osi. Wybudowany na miejscu dawnego placu ćwiczeń wojskowych. Obecnie mieści się w nim Miejskiego Ośrodka Kultury w Uniejowie, a sam budynek wymaga kapitalnego remontu. 89
cerkiewka, czyli dawna kaplica grobowa rodziny Tollów z 1885 roku, zbudowana w formie dwukondygnacyjnego mauzoleum na planie krzyża greckiego z wejściem na osi ramienia wschodniego. park dworski w Czepowie Dolnym o powierzchni 4,80 ha, który założony został w I połowie XIX w. i adaptowany później do potrzeb szkolnych. W południowowschodniej części parku znajduje się dwór, w którym obecnie mieści się Dom Pomocy Społecznej Stowarzyszenia Zorza. 13 Na terenie Gminy Uniejów poza obiektami wpisanymi do rejestru zabytków znajdują się także inne obiekty, cieszące się zainteresowaniem turystów. Miejscem szczególnie znanym i godnym uwagi jest Spycimierz. Co roku podczas obchodów Dnia Bożego Ciała, mieszkańcy układają na trasie procesji tzw. kwietne dywany. Ze względu na wysokie walory historyczno-kulturowe na terenie Gminy Uniejów zostały wyznaczone obszary objęte ścisłą ochroną konserwatorską, które uznane zostały za istotny element dziedzictwa kulturowego. W skład tych obszarów włączono m. in. układ urbanistyczny śródmieścia miasta Uniejów, kompleks parkowy wraz z zamkiem oraz układ przestrzenny wsi Spycimierz. Rysunek 3. Obszar podlegający ochronie konserwatorskiej w mieście Uniejów Źródło: opracowanie własne na podstawie Lokalego Programu Rewitalizacji Miasta Uniejów na lata 2011-2015 Zabytki nieruchome na terenie gminy zawierają w swoich wnętrzach liczne i często bardzo cenne zabytki ruchome, które powinny podlegać szczególnej opiece i ochronie ze względu na ich wartość materialną, ale także historyczną i kulturową. Zabytki ruchome pozostają w bezpośrednim związku z zabytkiem nieruchomym. Stanowią spuściznę po dawnych właścicielach zabytku oraz ich zamiłowania do sztuki itp. Są one również odzwierciedleniem epoki, stylu architektonicznego, majętności i poziomu kultury właścicieli. Najwięcej 13 Operat uzdrowiskowy uzdrowisko UNIEJÓW 90
zabytków ruchomych znajduje się w Kolegiacie. Są to zabytki mające charakter sakralny, ale również znajdują się zabytki świeckie, ściśle związane z dawnymi rezydentami Kolegiaty i Zamku Arcybiskupów Gnieźnieńskich w Uniejowie. Wśród zabytków zgromadzonych w uniejowskiej Kolegiacie wyróżniają się m.in. obrazy będące elementami ołtarza głównego i bocznych, rzeźby, przedmioty kultu religijnego, czy tablice marmurowe. Ważnym miejscem pod względem występowania zabytków ruchomych jest także kościół w Wilamowie. Do przedmiotów o znaczeniu historycznym oraz kulturowym możemy zaliczyć m.in. rzeźby oraz obrazy przy ołtarzu głównym, drzwi, naczynia liturgiczne, lichtarze. 14 1.5.6. Tereny wypoczynkowo-rekreacyjne Gmina Uniejów posiada 39 hektarów terenów o przeznaczeniu rekreacjno-wypoczynkowym. Większość z nich mieści się w granicach miasta Uniejów. W 2015 roku tereny te stanowiły 3% łącznej powierzchni miasta. (Tab. 57) Z kolei na obszarach wiejskich gminy odsetek ten był bliski zeru. Teren miasta obfituje w tereny rekreacji i wypoczynku, którymi są m.in. obszar zamkowo-parkowy, czy kompleks termalno-basenowy. Ponadto miasto Uniejów posiada bogatą bazę rekreacyjno-wypoczynkową, a także bazę turystyczną zapewniającą noclegi i usługi gastronomiczne. Tabela 57. Tereny rekreacji i wypoczynku w Gminie Uniejów w 2015 roku Jednostka administracyjna Tereny rekreacji i wypoczynku [ha] Tereny rekreacji i wypoczynku Udział w łącznej powierzchni terenu [%] Gmina Uniejów 39 0,3% Miasto Uniejów 37 3,0% Uniejów obszary wiejskie 2 <0,1% powiat poddębicki 80 <0,1% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Tabela 58. Tereny rekreacji i wypoczynku przypadające na 1 mieszkańca gminy i miasta Uniejów oraz obszarów wiejskich w latach 2012-2014 Jednostka administracyjna Tereny rekreacji i wypoczynku na 1 mieszkańca w latach [m 2 ] 2012 2013 2014 Gmina Uniejów 5,3 5,4 5,4 Miasto Uniejów 11,9 12,0 12,1 Uniejów obszary wiejskie 0,5 0,5 0,5 powiat poddębicki 1,8 1,8 1,9 województwo łódzkie 1,1 1,1 1,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Zarówno powierzchnia, jak i udział terenów rekreacji i wypoczynku przypadający na każdego mieszkańca Gminy Uniejów jest wysoki. (Tab. 58) W przeliczeniu na 1 mieszkańca Gmina posiada 5,3 m 2 powierzchni rekreacyjnych. Niewątpliwie miasto Uniejów mocno podnosi 14 Gminny program opieki nad zabytkami dla miasta i gminy Uniejów na lata 2017-2020 91
wartość danych statystycznych. Na każdego mieszkańca miasta przypada aż 12 m 2 terenów rekreacyjnych, zaś na obszarach wiejskich jest jedynie około 0,5 m 2. W porównaniu do danych dla powiatu i województwa (średnio w powiecie - 1,9 m 2, zaś w województwie 1,2 m 2 ) Uniejów zjaduje się w czołówce jednostek terytorialnych pod względem dostępności terenów wypoczynkowych. Tabela 59. Tereny zieleni w Gminie Uniejów w 2015 roku Jednostka administracyjna Parki, zieleńce i tereny zieleni osiedlowej [ha] Cmentarze [ha] lasy gminne [ha] Łącznie [ha] udział w łącznej powierzchni Gmina Uniejów 38,8 6,9 8,0 53,7 0,4% Miasto Uniejów 34,8 2,9 1,0 38,7 3,2% Uniejów obszary wiejskie 4,0 4,0 7,0 15,0 0,1% powiat poddębicki 77,02 38,5 49,22 164,74 0,2% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Na terenie Gminy Uniejów znajduje się prawie 40 hektarów terenów zieleni. Większość z nich należy do obszarów miasta. Miasto Uniejów posiada 34,8 ha terenów zieleni, wśród których aż 34 ha stanowi obszar zamkowo-parkowy objęty ochroną. Na terenie miasta Uniejowa istnieje także cmentarz rzymskokatolicki o powierzchni 2,9 ha (przy ulicy Dąbskiej) oraz 1 hektar lasów gminnych. W obszarze wiejskim Gminy znajduje się natomiast 4 ha terenów zieleni, które tworzą Zabytkowy Park Podworski w Czepowie Dolnym. Obejmuje on teren parku we wsi Czepów i stanowi dawny park dworski otaczający siedzibę właściciela majątku. Wskazać należy także 4 hektary cmentarzy obejmujące cmentarze parafialne w Wieleninie i Spycimierzu. Zatem zauważyć można, iż udział terenów rekreacyjnych i zieleni w Gminie Uniejów w ogólnej powierzchni terenu oraz powierzchnia takiego typu terenów przypadająca na 1 mieszkańca są bardzo korzystne. Niemniej jednak, choć zarówno powierzchnia terenów wypoczynku i rekreacji jak i terenów zielonych na terenie Gminy Uniejów jest znacząca i wyróżnia się na tle obszarów wiejskich, to tereny rekreacji i wypoczynku są na terenie miasta rozłożone zgodnie z asymetrycznym układem funkcjonalnym. Takie obszary, jak zespół zamkowo-parkowy, czy kompleks termalno-basenowy, znajdują się na przeciwległym brzegu rzeki Warty względem strefy zurbanizowanej koncentrującej życie codzienne mieszkańców. Mimo dużego udziału terenów zieleni oraz terenów rekreacji w mieście Uniejów brak jest parków oraz skwerów miejskich, które, zlokalizowane w bliskości do miejsca zamieszkania oraz pracy Uniejowian, pozwoliłyby na spędzanie czasu wolnego oraz sprzyjałyby animacji aktywności lokalnej społeczności. Potencjał w tym zakresie posiadają trzy place miejskie Plac Kolegiacki (przylegający od zachodu do Rynku), Plac Chrystusa Króla i Plac Dębów Katyńskich (przy południowym końcu ulicy Kilińskiego i jej skrzyżowaniu z ulicą Bł. Bogumiła). Na terenie Gminy Uniejów działają kluby sportowe oraz funkcjonują boiska wyposażone w zaplecze umożliwiające uprawianie podstawowych dyscyplin sportowych. Zaliczyć do nich w 92
szczególności można 3 obiekty, spośród których jeden mieści się na zachodnim brzegu rzeki Warty, zaś dwa pozostałe na wschodnim. W ścisłym centrum miasta, przy Zespole Szkół w Uniejowie przy ulicy Kościelnickiej znajduje się wielofunkcyjny obiekt sportowy wyposażony w boisko trawiaste do gry w piłkę nożną, siatkówkę i koszykówkę, bieżnię oraz pełnowymiarową salę gimnastyczną. Kompleks ten wyposażony jest w trybuny, siłownię oraz zaplecze sanitarne szatnie i natryski. Ich stan konserwowany jest na bieżąco. Jest to obiekt zabezpieczający podstawowe potrzeby dzieci i młodzieży szkolnej. W tej części Uniejowa brakuje ogólnodostępnej, otwartej, kompleksowej przestrzeni sportowej dla mieszkańców Uniejowa. W skład bazy sportowej miasta wchodzi także kompleks sportowo-rekreacyjny im. Włodzimierza Smolarka, obejmujący trzy pełnowymiarowe boiska do piłki nożnej o różnych nawierzchniach. Jedno z nich o nawierzchni trawiastej usytuowane jest w bezpośrednim sąsiedztwie kompleksu basenów Termy Uniejów. W nieco większej odległości, na południe od drogi krajowej nr 72 znajdują się dwa nowsze boiska, z których jedno posiada płytę o wymiarach 105 x 68 m pokrytą trawą naturalną. Jest to jedyne w kraju boisko podgrzewane wodą geotermalną przez cały okres zimy, z zadaszoną trybuną mieszczącą ok. 500 widzów. Drugie boisko o nawierzchni z trawy syntetycznej posiada trybunę ziemną na 110 miejsc. Oba boiska posiadają oświetlenie zgodne z wymaganiami UEFA do prowadzenia zajęć sportowych po zmierzchu oraz tablice wyników. W bezpośrednim sąsiedztwie boisk znajduje się budynek sanitarno-szatniowy. Profesjonalnie przygotowane obiekty sportowe zlokalizowane są w większości na lewym brzegu rzeki, w znacznym oddaleniu od strefy zurbanizowanej Uniejowa. Taki układ przestrzenny wymusza skupienie aktywności sportowo-rekreacyjnej mieszkańców na obszarach turystycznych miasta. Mieszkańcy, aby skorzystać z oferty kompleksu Termy Uniejów zmuszeni są przekroczyć rzekę. Największy dystans do pokonania mają uniejowianie mieszkający w północnej części miasta, przy ulicy Kościelnickiej i w południowej części, przy ulicy Sienkiewicza. Na ich potrzeby na osiedlu mieszkalnym wybudowanym przy skrzyżowaniu ulic Reymonta i Targowej utworzono niewielką, ogólnodostępną, niezadaszoną siłownię wraz z placem zabaw. Ponadto mieszkańcy oraz użytkoniwcy Gminy mogą korzystać z przygotowanej infrastruktury rekreacyjno turystycznej w postaci różnego rodzaju szlaków. Gmina Uniejów posiada ofertę szlaków turystyczno-rekreacyjnych o zróżnicowanym charakterze. Należą do nich m.in.: 6 szlaków rowerowych, 3 szlaki piesze, jeden szlak konny, jeden wodny. Wśród szlaków rowerowych przebiegających przez Gminę Uniejów wyróżnić można: Szlak po ziemi uniejowskiej prowadzący 11,6-kilometrową ścieżką do Wilamowa oraz 5,5-kilometrową do Wielenina, Szlak bursztynowy prowadzący m.in. 15,5 kilometrową ścieżką do Świnic Warckich oraz 19 kilometrową do zbiornika Jeziorsko, Szlak nadwarciański prowadzący m.in. do Spycimierza (2,4 km), Osiny (8 km), Józefowa (8,8 km) i Poznania (260 km), 93
Szlak gorących źródeł przebiegający przez Stęplew (12 km), Pęczniew (29 km), Zygry (58 km), Aleksandrów Łódzki (63,5 km) oraz Łódź (74 km), Szlak w Centrum Polski przechodzący przez wschodnią część gminy (Podłęże, Parski, Łyków, Drozdów, Wola Świnicka, Głogowiec, Świnice Warckie, Gusin, Grodzisko, Podgórze, Zbylczyce), Szlak łączący Stemplew i Świnice Warckie. Ofertę uzupełniają również szlaki piesze w Gminie Uniejów, które obejmują m.in.: 30-kilometrowy Szlak św. Faustyny Kowalskiej (łączący Uniejów, Wielenin, Kozanki Wielkie, Świnice Warckie, Głogowiec i Kiki), 16-kilometrowy Szlak Marii Konopnickiej (przebiegający przez północno-wschodnią część gminy, szlak prowadzący przez Saków, Wola Świnicka, Gusin, Grodzisko, Podgórze i Świnice Warckie), 3,3-kilometrową Leśną ścieżkę dydaktyczną Zieleń przebiegającą przez Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy "Uroczysko Zieleń". Na terenie miasta Uniejów dostępna jest również ścieżka edukacyjno-turystyczna w zabytkowym zespole zamkowo-parkowym o powierzchni 34 ha. Przez Gminę Uniejów przechodzi także trasa najdłuższego w Europie (1447 km) szlaku konnego Hubala. Obszar gminy obejmuje 25 kilometrów tego szlaku. Biegnie on na odcinkach Niewiesz Kolonia Ostrowsko (tereny rolno-leśne, Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 Doliny Środkowej Warty), Ostrowsko - Chwalborzyce (tereny głównie rolne i łąkowe rozciągające się przez Obszar Specjalnej Strefy Ochrony Ptaków Natura 2000 Doliny Środkowej Warty i Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej) oraz na odcinku Chwalborzyce - Marynki (tereny rolne i częściowo leśne obejmujące Pradolinę Warszawsko- Berlińską). Przez miasto Uniejów przebiega również kajakowy szlak rzeką Wartą, oferujący m.in spływ na odcinku np. Jeziorsko Uniejów i Uniejów Koło. Na terenie Gminy Uniejów skorzystać można z oferty szlaków turystycznych o profilu edukacyjnym, turystycznym oraz sportowym, brak jest jednak kompleksowej i jednorodnej wizualizacji. Tworzenie spójnego obrazu miasta i jego atrakcji jest kluczowe dla budowania przewagi w skali regionu i kraju. 1.5.7. Infrastruktura drogowa i komunikacyjna Na układ drogowy Gminy Uniejów składają się drogi krajowe, wojewódzkie, powiatowe oraz gminne oraz autostrada A2. Gmina Uniejów położona jest przy drodze krajowej nr 72 Konin Rawa Mazowiecka oraz przy drogach wojewódzkich nr 469 Uniejów Wróblew (k. Ozorkowa) oraz nr 473 Piotrków Trybunalski Łask Koło. Najbliższa stacja kolejowa zlokalizowana jest 10 km od miasta Uniejów w miejscowości Kłudna, przy magistrali kolejowej Katowice Gdynia, która ma jednak niewielkie znaczenie w krajowych przewozach pasażerskich. Przez północny skraj gminy przebiega autostrada A2 Berlin Poznań Warszawa. Z obszaru gminy nie ma bezpośredniego dostępu do autostrady, najbliższy węzeł znajduje się w sąsiedniej gminie Dąbie. Zjazdy i wjazdy na autostradę znajdują się w pobliżu miejscowości Dąbie (węzeł Dąbie, 10 km na północ od Uniejowa) i Gostków Stary (węzeł Wartkowice, 20 km na wschód od Uniejowa). Dogodne położenie 94
względem autostrady oraz obecność drogi krajowej sprawiają, iż gminę Uniejów cechuje duża dostępność komunikacyjna. Czas dojazdu samochodem osobowym z Łodzi (60 km) wynosi około 1 godziny, z kolei z Poznania (160 km) i Warszawy (170 km) nie przekracza 2 godzin. Rysunek 4. Układ dróg lokalnych i ponadlokalnych w Gminie Uniejów Źródło: opracowanie własne Gmina Uniejów posiadają również dobrze rozwiniętą sieć dróg lokalnych umożliwiających szybkie połączenia z obszarami sąsiednich powiatów. Gęstość dróg gminnych oraz powiatowych w Gminie Uniejów jest większa niż w powiecie poddębickim, lecz mniejsza niż średnio w województwie łódzkim. W przeliczeniu na 100 km 2 gęstość dróg w Gminie wynosi około 102 km, przy 90 km w powiecie poddębickim oraz 129 km w województwie łódzkim. Tabela 60. Struktura dróg według rodzaju w Gminie Uniejów w 2015 roku Rodzaj drogi Długość Udział w łącznej długości dróg [%] [km] Autostrady 4,4 3% Drogi krajowe 8 5% Drogi wojewódzkie 7,9 5% Drogi powiatowe 40,8 27% Drogi gminne 89,7 59% Łącznie 150,8 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta w Uniejowie Przeważająca część dróg pozostających w gestii władz powiatowych o łącznej długości 40,8 km w Gminie posiada nawierzchnię asfaltową. Podkreślić trzeba, że do dróg powiatowych o gorszej jakości, które posiadają nawierzchnię z płytek betonowych należą w dużej mierze ulice miasta Uniejów: ulica Wiejska, Różana, Krótka, Zielona, Lipowa, a także część ulicy Targowej (fragment pomiędzy Rynkiem a ulicą Różaną), Wiśniowej (fragment pomiędzy 95
ulicami Różaną i Wąską) oraz 22 Lipca (od strony ulicy Kościelnickiej). Mimo pokrycia asfaltem do ulic o gorszym stanie nawierzchni zalicza się także ulicę Rzeczną i Kilińskiego. Zarówno ulice te, jak i przylegające do nich chodniki, kwalifikują się do remontu. Dodatkowo, ulica Targowa na odcinku od ul. Konopnickiej do ul. Wiśniowej wymaga dodatkowych inwestycji w postaci utworzenia progów spowalniających ruch samochodowy. Inwestycja ta zwiększyć może bezpieczeństwo przechodniów w okolicy Zespołu Szkół zlokalizowanego przy ulicy Kościelnickiej 26-28. Ulice powiatowe o niezadowalającej jakości nawierzchni koncentrują się w otoczeniu Rynku miasta Uniejów oraz w obszarach na północ od Rynku. Największa koncentracja dróg o nawierzchni z płytek betonowych występuje w rejonie osiedli o zabudowie jednorodzinnej (ulice: Wiśniowa, Lipowa, Różana, Wiejska). Podkreślić trzeba, że zarówno jakość, jak i poziom bezpieczeństwa użytkowania dróg powiatowych jest w Gminie zdecydowanie niższy, niż dróg gminnych. Niskiej jakości dróg i niskiemu poziomowi bezpieczeństwa na drogach powiatowych towarzyszy także duży stopień zaniedbania chodników oraz infrastrukturze uspokajającej ruch kołowy. W najlepszym stanie w Gminie Uniejów są drogi gminne. Łączna długość dróg gminnych na terenie Gminy wynosi 89,74 km. Należą do nich w większości drogi o nawierzchni utwardzonej (głównie asfaltowe). W dalszym ciągu w granicach miasta funkcjonują jednak odcinki dróg, które mają nawierzchnię gruntową (m.in. ulica Miodowa, ulica Wąska). Stan dróg gminnych z wyszczególnieniem rodzaju ich nawierzchni prezentuje tabela 61. Tabela 61. Rodzaj nawierzchni dróg gminnych w Gminie Uniejów Rodzaj nawierzchni Długość Udział w łącznej długości dróg gminnych [%] [m] Asfaltowa 42 847 48% Żwirowa 18 840 21% Asfaltowo - żwirowa 21 950 24% Gruntowa 6103 7% Łącznie 89 740 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta w Uniejowie Warto podkreślić, że w 2015 roku rozpoczęto przebudowę odcinka drogi wojewódzkiej nr 473 pomiędzy Uniejowem a węzłem autostradowym w Dąbiu (autostrada A2). Prace objęły m.in. wykonanie warstwy konstrukcji nawierzchni dostosowanej do kategorii obciążenia ruchem KR5, rozbudowę skrzyżowań z drogami gminnymi i powiatowymi, budowę i przebudowę zatok autobusowych, przebudowę zjazdów indywidualnych i publicznych, rozbudowę systemu odwodnienia i wykonanie oświetlenia ulicznego. Inwestycję zakończono w listopadzie 2016 r. Przebudowa wpłynęła na poprawę jakości połączenia Gminy z autostradą oraz na poprawę bezpieczeństwa użytkowania drogi nr 473 na tym odcinku. Komunikacja publiczna w Gminie Uniejów jest realizowana przez autobusową komunikację przedsiębiorstw PKS oraz prywatny transport busami. Kursy autobusowe na terenie Gminy odbywają się głównie drogami wojewódzkimi i powiatowymi. Połączenia autobusowe umożliwiają transport z Uniejowa do Łodzi i Poddębic oraz do Turku w dni robocze z częstotliwością ponad 12 par kursów dziennie. Połączenia te (za wyjątkiem połączenia Uniejów Łódź) są znacząco okrojone w dni świąteczne. 96
Większość połączeń autobusowych odbywa się w ramach tras dalekobieżnych - 3 do 4 kursów dziennie oferowanych jest w relacji Uniejów-Poznań, 2 do Konina oraz 1 kurs dziennie do Częstochowy, Gorzowa Wielkopolskiego, Inowrocławia, Katowic, Kielc, Końskich, Lublina, Łasku, Piotrkowa Trybunalskiego, Radomia, Szczecina i Zduńskiej Woli. Przedsiębiorstwa Państwowej Komunikacji Samochodowej nie oferują natomiast połączeń pomiędzy sołectwami w Gminie Uniejów, a także z innymi (poza Poddębicami) miejscowościami w powiecie poddębickim. Za wyjątkiem Łodzi, Piotrkowa Trybunalskiego, Łasku i Zduńskiej Woli, nie ma także możliwości dostania się za pomocą środków transportu zbiorowego z Uniejowa do innych miast województwa łódzkiego. Ponadto miasto Uniejów nie posiada własnego dworca, a jedynie niewielki przystanek autobusowy. Jego lokalizacja przy ulicy Kilińskiego w bliskim sąsiedztwie siedziby Urzędu Miasta, który nie posiada zorganizowanego i dostatecznie pojemnego parkingu dla aut petentów oraz pracowników, a także bezpośrednio przed siedzibą Ochotniczej Straży Pożarnej na trasie wyjazdu pojazdów gaśniczych sprawia, że przystanek położony jest w miejscu skrajnie nieodpowiednim. Z uwagi na brak zatok autobusowych wsiadanie i wysiadanie pasażerów jest spontaniczne, i kształtuje się w zależności od aktualnych warunków drogowych. Jest to niewątpliwie obszar konfliktogenny, stwarzającym potencjalne niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia pasażerów autobusów, kierowców samochodów oraz pieszych, a więc wymagający szybkiej interwencji np. poprzez reorganizację układu komunikacyjnego w śródmiejskiej części Uniejowa. 1.5.8. Gospodarka wodno-kanalizacyjna Źródłem zaopatrzenia w wodę Gminy Uniejów są wody podziemne występujące w utworach górnokredowych. Miasto Uniejów zaopatrywane jest w wodę poprzez stację wodociągową zlokalizowaną przy ul. Szkolnej, wyposażoną w pompownię II stopnia i zbiornik wyrównawczy o pojemności 100 m 3. Woda pobierana z dwóch studni głębinowych z wodonośnych pokładów górnej kredy, kierowana jest do zbiornika wyrównawczego o pojemności 100 m3, z którego poprzez zespół 5 pomp stanowiących pompownię II stopnia zasila sieć wodociągową na terenie miasta. W Gminie funkcjonują natomiast 4 ujęcia wód podziemnych obejmujących 6 studni głębinowych wykorzystywanych do zasilania w wodę grupowych wodociągów wiejskich. Na terenie Gminy Uniejów zlokalizowane są także ujęcia, które nie biorą udziału w zbiorowym zaopatrywaniu ludności, są to: Gorzelnia w Czepowie, Zakład Ceramiki Budowlanej w Wieleninie, Wytwórnia Mas Bitumicznych w Rożniatowie, oraz ujęcie w Zakładzie Gospodarczym ZAMEK w Uniejowie 15. W Gminie Uniejów jest 148,9 km sieci wodociągowej, w tym 16,2 na obszarze miasta Uniejów i 132,7 na obszarach wiejskich. Inwestycja w rozbudowę sieci wodociągowej na terenie miasta Uniejów, która miała miejsce w 2014 roku sprawiła, że długość sieci wzrosła z 16 km do 16,2 km. Nastąpiła w tym okresie rozbudowa wodociągu przy ul. Jana Pawła i ul. Tęczowej w mieście Uniejów. 15 Un j 97
Tabela 62. 2010-2015 Jednostka administracyjna Długość czynnej sieci wodociągowej na terenie Gminy Uniejów w latach Długość czynnej sieci wodociągowej w latach [km] 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów 148,0 148,0 148,7 148,7 148,9 148,9 Miasto Uniejów 16,0 16,0 16,0 16,0 16,2 16,2 Uniejów obszary wiejskie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 132,0 132,0 132,7 132,7 132,7 132,7 Tabela 63. Ludność korzystająca z sieci wodociągowej w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 Jednostka administracyjna Ludność korzystająca z sieci wodociągowej w latach [%] 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów 87,0 87,0 87,6 87,7 97,8 97,8 Miasto Uniejów 99,2 99,2 99,2 99,2 99,5 99,5 Uniejów obszary wiejskie 78,3 78,3 79,2 79,2 96,4 96,5 powiat poddębicki 80,8 82,0 81,6 81,8 91,3 91,4 województwo łódzkie 89,6 89,7 89,9 89,9 94,1 94,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Gmina Uniejów jest zwodociągowana na poziomie 97,8%. W mieście Uniejów wskaźnik ten w badanym okresie początkowo wynosił 99,2%, a po 2013 roku 99,5%. Na przestrzeni badanych lat statystyka dotycząca zmiany udziału ludności korzystającej z sieci wodociągowej na obszarach wiejskich Gminy Uniejów znacząco poprawiała się, zaś w 2015 roku korzystało z niej ponad 96%. Na podstawie danych związanych z niewielką rozbudową sieci wodociągowej i znaczemu przyrostowi liczby ludności korzystającej z sieci wodociągowej na terenach wiejskich wnioskować można, iż gmina podlega intensywnym procesom urbanizacji. Liczba przyłączeń wodociągowych w Gminie Uniejów wynosi 2628 i wzrosła względem roku 2010 o 473 przyłączenia. Największy wzrost liczby przyłączeń wystąpił w mieście Uniejów ich liczba wzrosła w 2014 roku w związku z rozbudową wodociągu przy ul. Jana Pawła i ul. Tęczowej o 388 i wynosi obecnie 1140 przyłączy. Na obszarach wiejskich sieć wodociągowa objęła w 2015 roku 1488 przyłączeń i wzrosła względem 2010 roku o 85. Inwestycje z nią związane dotyczyły m.in. podłączenia do sieci wodociągowej wsi Ostrowsko. 98
Wykres 31. Liczba przyłączeń wodociągowych prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania na terenie Gminy Uniejów w latach 2010-2015 3 000 2 500 2 000 2 155 2 157 2 230 2 232 2 613 2 628 1 500 1 403 1 404 1 465 1 466 1 474 1 488 1 139 1 140 1 000 752 753 765 766 500 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów Miasto Uniejów Uniejów - obszary wiejskie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Podsumowując należy stwierdzić, że obecnie niemal cała Gmina wyposażona jest w sieć wodociągową. W Gminie Uniejów odsetek ludności niekorzystającej z sieci wodociągowej wynosi jedynie 2,2%. Jest to poziom kilkukrotnie niższy, niż średnio w powiecie poddębickim (8,6%) oraz w województwie łódzkim (5,8%). Obszarami nieposiadającymi obecnie dostępu do wodociągów są pojedyncze gospodarstwa znajdujące się we wsiach: Hipolitów, Czopy, Wieścice, Zieleń, Wola Przedmiejska. Są to gospodarstwa oddalone od obszaru zurbanizowanego, niezwodociągowane ze względu na niską opłacalność doprowadzenia przyłączeń. Ludność mieszkająca na tych obszarach korzysta ze studni kopanych i wierconych. W Gminie Uniejów z infrastruktury kanalizacyjnej korzysta 42,1% ludności. Widoczne są duże dysproporcje pomiędzy stopniem skanalizowania miasta Uniejów oraz obszarów wiejskich. Według informacji z GUS z roku 2015, długość sieci kanalizacyjnej na terenie Gminy Uniejów wynosiła 13,3 km, z czego 7,1 km przypadało na miasto Uniejów, a 6,2 km na obszar wiejski Gminy. W skład sieci wchodzi 778 przyłączy kanalizacyjnych, w tym 536 w mieście oraz 242 na obszarze wiejskim. W wiejskich jednostkach osadniczych w większości ścieki bytowo-gospodarcze z budynków indywidualnych odprowadzane są głównie do zbiorników bezodpływowych (szamb) i przydomowych oczyszczalni ścieków. Do sieci kanalizacyjnej na obszarach wiejskich podpięte są jedynie obszary wsi Ostrowsko, Wielenin oraz Spycimierz. Tabela 64. Długość czynnej sieci kanalizacyjnej na terenie Gminy Uniejów w latach 2010-2015 Jednostka administracyjna Długość czynnej sieci kanalizacyjnej w latach [km] 99
2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów 24,1 8,0 16 13,3 13,3 13,3 13,3 Miasto Uniejów 19,8 6,9 7,1 7,1 7,1 7,1 Uniejów obszary wiejskie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 4,3 1,1 6,2 6,2 6,2 6,2 Tabela 65. Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej na terenie Gminy Uniejów w latach 2010-2015 Jednostka administracyjna Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej w latach [%] 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów 35,8 36,1 40,8 41,1 42,0 42,1 Miasto Uniejów 76,9 77,0 77,0 76,6 77,4 77,4 Uniejów obszary wiejskie 6,7 7,0 14,5 14,9 15,9 16,1 powiat poddębicki 27,0 27,6 29,2 28,8 29,6 29,8 województwo łódzkie 58,8 59,8 60,4 60,9 62,6 63,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Na tle powiatu poddębickiego (niecałe 30% ludności korzystającej z kanalizacji) Gmina Uniejów prezentuje się jako lepiej skanalizowana. Biorąc po uwagę ludność korzystającą z kanalizacji w Gminie Uniejów korzysta o 13 punktów procentowych więcej niż ludność korzystająca w całym powiecie poddębickim. Na tle całego województwa łódzkiego Gmina wypada jednak zdecydowanie gorzej. W Gminie Uniejów z kanalizacji korzysta aż o 20 punktów procentowych ludności mniej, niż średnio w województwie. W Gminie widoczne są bardzo duże dysproporcje w dostępie do sieci kanalizacyjnej. W mieście Uniejów z sieci kanalizacyjnej korzysta 77,4% ludności i odsetek ten nie ulegał znaczącym zmianom na przestrzeni ostatnich 6 lat. Na terenach wiejskich Gminy Uniejów jedynie 16,1% ludności korzysta z kanalizacji. Z wyjątkiem Uniejowa, Ostrowska, Wielenina i Spycimierza, w Gminie Uniejów nie ma układów kanalizacji sanitarnej. Ścieki bytowo-gospodarcze z budynków indywidualnych odprowadzane są do zbiorników bezodpływowych (szamb) i przydomowych oczyszczalni ścieków. Fakt ten przekłada się na statystyki dotyczące niskiego odsetka ludności wiejskiej korzystającego z kanalizacji. W 2015 roku wartość ta wyniosła jedynie 16%. W Gminie Uniejów w 2015 roku było 778 przyłączeń kanalizacyjnych prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania, spośród których 536 przyłączeń na 1000 mieszkańców zlokalizowanych było w mieście Uniejów, zaś 242 na obszarach wiejskich. Średnio na 1000 mieszkańców przypadało w 2015 roku w Gminie około 109 przyłączeń. Podkreślić trzeba, iż liczba przyłączeń na obszarach wiejskich w przeliczeniu na liczbę 16 zmniejszenie długości sieci względem roku 2010 wynikają ze zmian metodologicznych w sposobie pomiaru 100
mieszkańców (58,9 przyłączeń) jest podobna (nieznacznie wyższa) do liczby przyłączeń w powiecie poddębickim (54,5 przyłączeń) oraz województwie łódzkim (59,6 przyłączeń). Tabela 66. Liczba przyłączeń kanalizacyjnych prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 Liczba przyłączeń kanalizacyjnych w latach 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów 624 627 747 741 772 778 Miasto Uniejów 523 524 525 512 535 536 Uniejów - obszary wiejskie 101 103 222 229 237 242 Na 1000 mieszkańców Gmina Uniejów 85,4 86,8 104,0 102,4 107,5 109,2 Miasto Uniejów 172,5 174,4 173,8 166,3 175,4 177,8 Uniejów - obszary wiejskie 23,6 24,4 53,3 55,1 57,4 58,9 powiat poddębicki 44,2 49,9 52,5 51,2 53,5 54,5 województwo łódzkie 44,1 47,9 50,9 53,8 56,4 59,6 Zmiana (2010=100%) Gmina Uniejów Miasto Uniejów Uniejów - obszary wiejskie 100,0% 100,5% 119,7% 118,8% 123,7% 124,7% 100,0% 100,2% 100,4% 97,9% 102,3% 102,5% 100,0% 102,0% 219,8% 226,7% 234,7% 239,6% powiat poddębicki 100,0% 112,4% 117,7% 114,7% 119,6% 121,6% województwo łódzkie 100,0% 108,1% 114,4% 120,5% 125,8% 132,5% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Liczba przyłączeń do sieci kanalizacyjnej w przeliczeniu na 1000 mieszkańców jest 3-krotnie mniejsza na obszarach wiejskich, niż w mieście, zaś ustalona ilość ścieków odprowadzanych przez mieszkańców jest mniejsza na obszarach wiejskich ponad 45-krotnie. Odsetek ludności z terenów wiejskich korzystającej z sieci kanalizacyjnej jest bardzo niski, zaś ilość odprowadzanych ścieków jest śladowa. Na wyposażenie w infrastrukturę kanalizacyjną obszarów wiejskich ma wpływ struktura osadnicza i koszty ekonomiczne. 101
Zaznaczyć ponadto trzeba, że na terenie miasta Uniejów w związku z budową obiektów basenowych w Uniejowie w 2011 roku wybudowano także sieć kanalizacji sanitarnej na terenach inwestycyjnych na lewym brzegu rzeki Warty w Uniejowie o łącznej długości 3234 m oraz zamontowano 2 przepompownie ścieków. Ścieki z miejskiego systemu kanalizacji sanitarnej kierowane są do oczyszczalni znajdującej się przy ulicy Dąbskiej. Głównym zakładem przemysłowym odprowadzającymi ścieki do oczyszczalni ścieków jest Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Termy Uniejów sp. z o.o. Na terenie gminy znajdują się dwie główne oczyszczalnie ścieków: w Uniejowie oraz Spycimierzu. Do sieci przyłączone są zarówno gospodarstwa domowe, jak i zakłady produkcyjne oraz inne obiekty miejskie. Oczyszczalnia została wyposażona w punkt zlewny do przyjmowania ścieków przywożonych taborem asenizacyjnym w ilości 15-20 m 3 /d. Oczyszczone ścieki kierowane są do rzeki Warty. Jest to oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna, która przyjmuje ścieki z kanalizacji miejskiej a także ścieki dowożone. Na terenach wiejskich Gminy Uniejów, poza Uniejowem i Spycimierzem, nie ma układów kanalizacji sanitarnej. Ścieki z szamb są przywożone przez tabor asenizacyjny do oczyszczalni, a następnie są wylewane na poletka osadowe. Odcieki kierowane są zaś do oczyszczalni. Na obszarze Gminy długość czynnej sieci gazowej wynosi 12,274 km, co równa się długości czynnej sieci przesyłowej (Gmina nie posiada sieci rozdzielczej). Do 2014 roku włącznie nie funkcjonowała natomiast sieć gazowa na terenie miasta Uniejów. Obecnie, począwszy od 2015 roku, długość czynnej sieci gazowej w mieście Uniejów wynosi 1 331 metrów. Sieć ta wybudowana została na cele funkcjonowania elektrociepłowni na terenie geotermii. Tabela 67. Długość czynnej sieci gazowej na terenie Gminy Uniejów w latach 2010-2015 Jednostka administracyjna Długość czynnej sieci gazowej w latach [m] 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów 12 274 12 274 12 274 12 274 12 274 13 605 Miasto Uniejów 0 0 0 0 0 1 331 Uniejów - obszary wiejskie 12 274 12 274 12 274 12 274 12 274 12 274 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Od 2001 roku na terenie miasta Uniejów działa system ciepłowniczy oparty na cieple uzyskanym z wody termalnej. Około 40% miasta (w tym głównie budynki użyteczności publicznej) uzyskuje energię z zasobów geotermalnych. Pozostała część miasta (głównie osiedla mieszkaniowe) ogrzewana jest natomiast indywidualnie. 102
1.6. Problemy i zjawiska kryzysowe w Gminie Uniejów sfera funkcjonalnoprzestrzenna a) Obszar Uniejowa jest miejscem dużych dysproporcji w strukturze przestrzennej. Mało zagęszczona tkanka miejska okalająca plac rynkowy, będąca miejscem lokalizacji obiektów mieszkalno-usługowych stoi w kontraście z dominującymi przestrzennie i marketingowo obiektami znajdującymi się na drugim brzegu rzeki Warty: Termami Uniejów oraz kompleksem zamkowo-parkowym. Dysonans ten powodowany jest zarówno nierównomiernością rodzaju i funkcji zagospodarowania terenu miasta, jak i niskim stanem jakości tkanki miejskiej na tle obiektów rekreacyjno-wypoczynkowych. Kontrast ten ujawnia duże dysproporcje w stopniu zainwestowania w historyczne centrum miasta względem m.in obiektów termalnych. Dysonans pomiędzy stopniem i dynamiką rozwoju zagospodarowania/procesów inwestycyjnych obu części miasta podkreślany jest także niewielkim wykorzystaniem terenów nadrzecznych i brzegu rzeki Warty, która stanowi naturalną granicę pomiędzy terenami mieszkalnousługowymi i rekreacyjnymi. Znamienne jest także niewykorzystanie miejsc dostępu do koryta rzeki. Brak zagospodarowania wybrzeża (tzw. water front) jest widoczny zwłaszcza na prawym brzegu rzeki na terenie miasta. b) Kolejnym czynnikiem kryzysowym miasta Uniejów jest zdecydowany/wyrazisty podział funkcjonalny miasta. Charakter i położenie większości obiektów turystycznych Uniejowa sprawiają, iż oferta ta odseparowana jest od terenów miasta o dużej gęstości zaludnienia. Obiekty rekreacyjno-wypoczynkowe, termalne, hotelowe oraz sportowe koncentrują się na obszarach na zachód od rzeki Warty, tj. w oddaleniu od powierzchni mieszkalno-usługowej zlokalizowanej na wschodnim brzegu rzeki. Choć odległości te stanowią dystans możliwy do pokonania pieszo, nie znajdują się one w bliskim sąsiedztwie obszaru mieszkalnego Uniejowa. Efektem takiego podziału jest brak integracji i różnorodności funkcji w obrębie poszczególnych obszarów miasta. c) Stara substancja mieszkaniowa (Rynek oraz przyległy obszar miasta) wymaga działań modernizacyjnych. Status uzdrowiska i coraz większa presja ruchu turystycznego wymaga kształtowania ładu przestrzennego i czytelności struktur przestrzennych. Zauważalny jest brak standardów w zakresie kształtowania krajobrazu miasta i gminy (wszechobecne reklamy etc.), brak dbałości o estetykę miasta oraz całej gminy. Koncentracja obiektów noclegowych w centrum miasta Uniejów, w okolicach Rynku oraz ulic Kilińskiego, bł. Bogumiła, bp. Owczarka, a także w niewielkim oddaleniu od rynku miasta, przy ulicy Polnej stanowi argument za koniecznością podniesienia jakości i sprawności starej części Uniejowa. d) Elementem, który może wpływać na niekorzystny odbiór kompozycji urbanistycznej miasta, jest niska jakość estetyczna jego zabudowy. Wskazuje się, iż głównie w przestrzeni centrum Uniejowa widoczne są znaczne dysproporcje w stopniu zainwestowania i jakości zabudowy. e) Potencjalnym obszarem kryzysowym Uniejowa w obszarze planowania przestrzennego jest duże rozpraszanie zabudowy miasta. W Uniejowie zaobserwować można niską intensywność zabudowy mieszkalnej oraz usługowej, także w ścisłym 103
centrum miasta, oraz rozciągnięcie strefy rekreacyjnej na obszary znacznie oddalone od strefy mieszkalnej. f) W zakresie uwarunkowań komunikacyjnych miasta i gminy wskazać można: stosunkowo duży ruch tranzytowy przez miasto Uniejów wpływający na zagrożenia w ruchu drogowym oraz hałas, problemy z połączeniami w ruchu wewnętrznym gminy, a także pomiędzy zachodnią a wschodnią częścią miasta. g) W mieście również brakuje dworca autobusowego zapewniającego bezpieczeństwo użytkownikom, jak również minimum komfortu podróżnym. Ponadto potencjalny obszar kryzysowy wiąże się z faktem, że przystanek ten zlokalizowany jest w miejscu niegwarantującym użytkownikom przestrzeni odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa. Chaos w organizacji punktu odbioru podróżnych przy jednoczesnym nasileniu ruchu drogowego wokół przystanku prowadzić może do wypadków z udziałem pieszych. h) Za kolejne zjawisko kryzysowe uznać można duże nasilenie ruchu kołowego w centrum miasta Uniejów, a także brak infrastruktury zapewniającej spowolnienie ruchu samochodowego w centrum miasta. Obecność takiego typu infrastruktury mogłoby uspokoić wzmożony ruch kołowy, zmniejszyć hałas, oraz zwiększyć bezpieczeństwo pieszych m.in. w pobliżu Zespołu Szkół przy ul. Kościelnickiej, czy ożywić gospodarczo i społecznie np. ulicę Bł. Bogumiła. i) Presja urbanizacyjna w całej gminie (choć można wskazać centra szczególnej aktywności w tym zakresie) wymusza rozwój i organizację infrastruktury technicznej oraz wskazania dotyczące gospodarki wodno-ściekowej (kanalizacja, przydomowe zbiorniki na ścieki czy przydomowe oczyszczalnie ścieków) oraz zaopatrzenia w ciepło. Mimo powszechnej dostępności i możliwości wykorzystania wód geotermalnych potencjał ten nie jest w pełni wykorzystywany, a jest to szczególnie istotne w kontekście konieczności ograniczania niskiej emisji. j) Na terenie gminy oraz miasta Uniejów skorzystać można z oferty szlaków turystycznych o profilu edukacyjnym, turystycznym oraz sportowym, brak jest jednak kompleksowej i jednorodnej wizualizacji. Tworzenie spójnego obrazu miasta i jego atrakcji jest kluczowe dla budowania przewagi w skali regionu i kraju. 104
1.7. Diagnoza środowiskowa 1.7.1. Wprowadzenie Diagnoza środowiskowa wchodząca w skład Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy i Miasta Uniejów na lata 2017-2025, koncentruje się na kwestiach związanych z zasobami środowiska przyrodniczego miasta i gminy, ich potencjałem, gospodarowaniem nimi oraz jakością poszczególnych komponentów środowiska. Identyfikuje stan środowiska, presję na środowisko oraz jej źródła, jak również podejmowane działania na rzecz ochrony środowiska (reakcja). W diagnozie wskazano także kluczowe problemy i wyzwania w zakresie ochrony środowiska dla gminy i miasta Uniejów. Analiza danych przeprowadzona została w ujęciu dynamicznym (w okresie około 5 lat), w celu identyfikacji zmian sytuacji środowiskowej mieszkańców Uniejowa. Analizę przeprowadzono w oparciu o dane statystyczne pozyskane z różnych instytucji i podmiotów, wykorzystano materiały źródłowe oraz dostępne opracowania planistyczno-strategiczne. Dla lepszego zobrazowania sfery środowiskowej w gminie Uniejów wybrane wartości wskaźników zostały porównane do wartości wskaźników dla powiatu poddębickiego oraz województwa łódzkiego. W dalszej części opracowania przeprowadzono przestrzenną analizę zjawisk kryzysowych zidentyfikowanych w sferze środowiskowej, w celu delimitowania obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji. Dane pochodzą z następujących instytucji i źródeł: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi; Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Uniejów na lata 2011-2015; Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla miasta i gminy Uniejów; Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uniejów na lata 2014-2017 z perspektywą do roku 2021; Analiza stanu gospodarki odpadami komunalnymi w gminie Uniejów w 2015 roku; Strategia Rozwoju Gminy Uniejów na lata 2013-2020; Program Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego 2012; Główny Urząd Statystyczny (GUS); Urząd Miasta w Uniejowie; inne materiały. Warunki środowiska przyrodniczego Gminy Uniejów kształtują dwa główne czynniki: dolina rzeki Warty (w granicach Gminy Uniejów znajduje się 21,5 km rzeki) oraz zasoby wód geotermalnych. Niewątpliwy wpływ na przyrodniczy potencjał Gminy Uniejów ma Pradolina Warszawsko Berlińska, która przebiega wzdłuż rzeki Warty i w istotny sposób kształtuje warunki ekologiczne analizowanego terenu. O wysokich walorach przyrodniczych świadczą ustanowione formy ochrony przyrody, szczególnie obszar Natura 2000 o znaczeniu europejskim, ale również obszary chronionego krajobrazu, zespoły przyrodniczokrajobrazowe, użytki ekologiczne czy pomniki przyrody. Dolina Warty objęta jest ochroną w postaci Nadwarciańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, który częściowo pokrywa się z 105
Obszarem Natura 2000 Dolina Środkowej Warty. Walory i zasoby przyrodnicze tego obszaru miały zasadniczy wpływ na wyznaczenie obszaru uzdrowiskowego. Wody geotermalne przyczyniły się do wzrostu ruchu turystycznego w gminie, powstania uzdrowiska oraz rozwoju nowych podmiotów gospodarczych. Właściwości lecznicze wód oraz różnorodność przyrodnicza terenów gminy składają się na specyficzny charakter analizowanego miejsca. Jednakże z roku na rok wzrasta presja człowieka na środowisko. Wzmożony ruch samochodowy, poważny problem z emisją niską oraz zmiany w zagospodarowaniu przestrzennym to tylko niektóre problemy jakie można zauważyć na terenie Gminy Uniejów. Pomimo ogólnego sukcesu odniesionego przez Gminę w związku z wykorzystaniem wód geotermalnych nadal zauważyć można niski poziom ich wykorzystania przez gospodarstwa domowe co spowodowane jest dość wysokimi kosztami eksploatacji. 1.7.2. Potencjał przyrodniczy Gminy Uniejów Rzeźba terenu Gminy Uniejów jest efektem zlodowacenia Środkowopolskiego. W krajobrazie wyraźnie zaznacza się dolina rzeki Warty, która na obszarze analizowanej gminy ma nieregularną szerokość dochodzącą nawet do 3 km. Oprócz rzeki na terenach Gminy zauważalne są zdenudowane wysoczyzny morenowe, wzgórza ostańcowe oraz równiny. Na północy Gminy rozciąga się dolina rzeki Ner. Powierzchnia Gminy opada w kierunku północnym, ku dolinie Neru oraz w kierunku zachodnim ku dolinie rzeki Warty. Wysokości bezwzględne wahają sie od 97 do 116 m n.p.m. Tereny Gminy Uniejów bogate są w takie surowce jak: wapienie, margle i opoki, iły trzeciorzedowe oraz gliny zwałowe, piaski, żwiry i piaski ze żwirem, torfy, wody geotermalne, węgiel brunatny. Gmina położona jest w Niecce Szczecińsko Łódzko Mazowieckiej i zbudowana jest przez osady kredy górnej. Osady trzeciorzędowe reprezentowane są przez iły, mułki, piaski ilaste z wkładkami węgla brunatnego reprezentujący miocen. Iły zalegają w środkowej i północnej części gminy. Warunki klimatyczne dla mieszkańców Gminy Uniejów określane są jako korzystne. Analizowany obszar zlokalizowany jest w strefie klimatu umiarkowanego. Średnia roczna temperatura powietrza oscyluje pomiędzy 8-9 C. W ciągu roku dominują wiatry zachodnie, południowo-zachodnie, wschodnie i północno-zachodnie. Gmina Uniejów charakteryzuje się glebami słabej jakości, przeważają grunty V i VI klasy bonitacyjnej, fragmentarycznie pojawiają się gleby wyższych klas. Gleby o najwyższej jakości występują na terenach miejscowości tj.: Czepów, Orzeszków, Stanisławów, Wielenin, Dąbrowa, Uniejów, Wola Przedmiejska. Mady i gleby torfowe występują w dolinie Warty i 106
obniżeniach dolinnych w północnej części gminy. Wschodnia część terenów Gminy Uniejów charakteryzuje się występowaniem rędzin. 17 Na terenie Gminy Uniejów istnieją różnorodne formy ochrony przyrody, które łącznie zajmowały w 2012 r. powierzchnię 6155,2 ha tj. 47,7 % powierzchni gminy. Dominują formy obszarowe tj. dwa obszary chronionego krajobrazu (Nadwarciański Obszar Chronionego Krajobrazu, Obszar Chronionego Krajobrazu Pradolina Warszawsko-Berlińska) oraz trzy obszary Natura 2000. Formy te częściowo się pokrywają. Można również wskazać formy indywidualne, m.in.: użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe oraz pomniki przyrody. Nadwarciański Obszar Chronionego Krajobrazu (Nadwarciański OChK), utworzony w 2009 roku obejmuje powierzchnie 29390 ha. Znaczna jego cześć obejmuje gminę i miasto Uniejów. Granica przebiega bowiem zachodnim skrajem drogi z Ostrowska do Uniejowa, dochodzi do granicy administracyjnej miasta Uniejowa, a dalej biegnie przez miasto ulicami: Kościelnicką, Dąbską i Bł. Bogumiła docierając do drogi krajowej nr 72. Podstawowym celem utworzenia Nadwarciańskiego OChK była ochrona terenów cennych ze względu na walory przyrodnicze i krajobrazowe ekosystemów, a w szczególności naturalnego koryta rzeki Warty, wartościowych ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem, a także pełnioną funkcję korytarza ekologicznego łączącego tereny położone w Pradolinie Warszawsko-Berlińskiej z Parkiem Krajobrazowym Międzyrzecza Warty i Widawki. 18 Obszar ten wyróżnia się bogactwem flory i fauny, naturalnych zbiorowisk roślinnych, kompleksem łąk z oczkami wodnymi oraz stanowiskami roślinności wodnej i szuwarowej. Obszar Chronionego Krajobrazu Pradolina Warszawsko-Berlińska, utworzony w 2009 roku, obejmuje powierzchnię 36650 ha, w tym również tereny gminy Uniejów. Celem utworzenia tej formy ochrony była ochrona cennych walorów przyrodniczych największej na terenie województwa łódzkiego pradoliny powstałej w okresie plejstoceńskim o specyficznych, choć w znacznym stopniu przekształconych warunkach środowiska przyrodniczego, wykorzystywanej obecnie przez doliny Bzury i Neru. Obszar stanowi część korytarza ekologicznego o znaczeniu krajowym łączącego dolinę Wisły z doliną Warty. Pokrywa się w dużej części z Obszarem Natura 2000 "Pradolina Warszawsko-Berlińska" oznaczonym kodem PLB100001. O randze i roli walorów przyrodniczych miasta i gminy Uniejów świadczy ustanowienie formy ochrony przyrody o randze europejskiej - obszarów Natura 2000. Na etapie opracowywania koncepcji krajowej sieci Natury 2000 ujęto ponad 33% powierzchni gminy Uniejów w ramach obszaru specjalnej ochrony ptaków Dolina Środkowej Warty (PLB300002) i Pradolina Warszawsko-Berlińska (PLB100001) oraz obszaru ochrony siedlisk Pradolina Bzury Neru (PLH100006). Dolina Środkowej Warty obszar o powierzchni 57104,36 ha obejmujący fragment doliny Warty pomiędzy wsią Balin koło Uniejowa i Dębno n. Wartą koło Nowego Miasta nad Wartą. Dolina na tym odcinku ma zmienną szerokość od 500 m do ok. 5 km, leży na wysokości od 17 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uniejów na lata 2014 2017 z perspektywą do roku 2021, s. 33 18 ROZPORZĄDZENIE NR 5 /2009 WOJEWODY ŁÓDZKIEGO z dnia 24 marca 2009 r. w sprawie wyznaczenia Nadwarciańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. http://www.lodzkie.eu/data/datapublicator/projekt_rozporzadzenia_nadwarcianski_och.pdf 107
20 do 60 m n.p.m. W rejonie Doliny Konińsko-Pyzdrskiej dolina zachowała prawie naturalny charakter, nie została zmeliorowana i podlega okresowym zalewom. Teren ten jest zajęty przez użytkowane łąki i pastwiska, zadrzewienia łęgowe oraz zarastające starorzecza. Fragment Obszaru Dolina Środkowej Warty przebiegający przez Gminę Uniejów przedstawiono na poniższym rysunku. (Rys. 5) Rysunek 5. Obszar Dolina Środkowej Warty i jego położenie względem Gminy Uniejów Źródło: http://natura2000.mos.gov.pl Pradolina Warszawsko-Berlińska obszar o powierzchni 23412,42 ha, jest położony na pograniczu kilku regionów: Kotliny Kolskiej, Równiny Kutnowskiej, Wzniesień Łódzkich i Równiny Łowicko-Błońskiej. Krawędzie pradoliny rozcinają doliny niewielkich rzek - dopływów Bzury i Neru. Obszary zalesione zajmują niewielką powierzchnię ostoi. Występują tu stawy rybne, z których najważniejsze to Psary, Okręt i Rydwan, Borów i Walewice. Najważniejsza z rzek ostoi to Bzura, której dolina jest silnie zatorfiona, pokryta mozaiką szuwarów turzycowych i roślinności łąkowej; średnia szerokość doliny rzecznej wynosi ok. 2 km. Fragment Obszaru Pradolina Warszawsko-Berlińska przebiegający przez Gminę Uniejów przedstawiono na poniższym rysunku. Pradolina Bzury Neru - pokrywa się częściowo z Pradoliną Warszawsko-Berlińską (wyznaczony jest tam inny obszar Natura 2000) pomiędzy Łowiczem i Dąbiem. Koryta rzek Bzury i Neru są uregulowane. Obszar został powołany dla zachowania cennych siedlisk przyrodniczych, których stwierdzono aż dziewięć, w tym łęgów, łąk i torfowisk. Obszar charakteryzuje się sporą liczbą stawów rybnych, rowów, starorzeczy i dołów potorfowych w różnych stadiach zarastania, znajdują się tu rozległe łąki kośne i uprawiane. Szczególnie istotny jest fakt, potwierdzony przez liczne ostatnio badania przyrodnicze w granicach Pradoliny, iż mimo kompleksowego zmeliorowania tego terenu, wciąż posiada on unikatową wartość przyrodniczą. Potwierdzają to liczne stanowiskaroślin chronionych i ginących (np. goryczka wąskolistna i groszek błotny) oraz liczne występowanie zwierząt, w szczególności ptaków związanych z obszarami wodno-błotnymi. 108
Rysunek 6. Obszar Pradolina Warszawsko-Berlińska i jego położenie względem Gminy Uniejów Źródło: http://natura2000.mos.gov.pl Na terenie Gminy Uniejów ustanowiono 8 użytków ekologicznych, wśród których znajdują się głównie łąki (4 obiekty)oraz bagna i starorzecza (po 2 obiekty). Wszystkie zlokalizowane są na obszarach leśnych, Leśnictwo Uniejów i są własnością Skarbu Państwa. Obszary te są cenne ze względu na bogactwo biologiczne oraz pełnione funkcje ekologiczne. Tabela 68. Użytki ekologiczne na terenie Gminy Uniejów w 2015 roku Lokalizacja użytku ekologicznego Powierzchnia Przedmiot ochrony Hipolitów, Leśnictwo Uniejów oddz. 262 m 0,41 ha Łąka Hipolitów, Leśnictwo Uniejów oddz. 262 h 2,42 ha Łąka Zieleń, Leśnictwo Uniejów oddz. 278 k 1,10 ha Bagno Zieleń, Leśnictwo Uniejów oddz. 275 j 0,34 ha Łąka Zieleń, Leśnictwo Uniejów oddz. 275 i 0,48 ha Bagno Zieleń, Leśnictwo Uniejów oddz. 274 a,h; 276 a,d,f,g 12,15 ha Łąka Zieleń, Leśnictwo Uniejów oddz. 275 a 1,66 ha Starorzecze Zieleń, Leśnictwo Uniejów oddz. 276 j 0,31 ha Starorzecze Źródło: Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uniejów na lata 2014-2017 z perspektywą do roku 2021 Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe jak sama nazwa wskazuje ustanawiane są by chronić cenne i wyróżniające się przyrodniczo, jak również kulturowo obszary charakterystycznego dla danego regionu. W Gminie Uniejów tą formą ochrony objęto zróżnicowane obiekty tj.: a) kompleks leśny - Uroczysko Zieleń (nadleśnictwo Turek, leśnictwo Uniejów), b) zespół zamkowo-parkowy i fragment doliny Warty w mieście Uniejów ( Park Zamkowy w Uniejowie ), c) oraz zespół podworski w miejscowości Czepów Dolny ( Zabytkowy Park Podworski w Czepowie Dolnym ). Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Uroczysko Zieleń (pow. 77,67 ha.) utworzony w 2004 roku obejmuje teren Lasów Państwowych Nadleśnictwa Turek, leśnictwa Uniejów. Przedmiotem ochrony jest szczególnie cenny kompleks lasów łęgowych oraz łąk i pastwisk śródleśnych wraz ze Starorzeczem Niwy. W 2006 r obszar ten został powiększony - Uroczysko Zieleń II. Obecnie kompleks obejmuje dwa nowe zespoły o powierzchni około 109
16 ha, które stanowią uzupełnienie Uroczyska Zieleń. Ochronie poddano tutaj naturalny krajobraz składający się z użytków zielonych i zadrzewień o charakterze łęgowym oraz fragmenty krajobrazu kulturowego integralnie związanego z doliną Warty w postaci panoramy zespołu zamkowo-parkowego i prawobrzeżnej starej części miasta Uniejów. Park Zamkowy w Uniejowie zajmuje powierzchnię 34 ha, łącznie rośnie tu ok. 60 gatunków drzew i krzewów (rodzimych i egzotycznych). Łączy się z dużym kompleksem lasu mieszanego. W parku wytyczona jest ścieżka edukacyjna z kilkoma stacjami przy najciekawszych okazach parkowych drzew. Park został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa łódzkiego 19. Zabytkowy Park Podworski w Czepowie Dolnym - ustanowiony w 2004 r. zajmuje powierzchnię 4,6 ha. Zespół obejmuje teren parku we wsi Czepów, który jest dawnym parkiem dworskim otaczającym siedzibę właściciela majątku. Przedmiotem ochrony jest drzewostan parku liczący około 150-200 lat., który stanowi jego szkielet. 20 Na terenie Gminy Uniejów ustanowiono dziewięć pomników przyrody. Przedmiotem ochrony jest 8 drzew (głównie dęby szypułkowe) oraz głaz narzutowy. Pomniki przyrody zlokalizowane są w mieście Uniejów, czterech miejscowościach gminnych oraz w nadleśnictwie Uniejów. Wszystkie pomniki przyrody wyróżniono w poniższej tabeli. (Tab. 68) Tabela 68. Pomniki przyrody na terenie Gminy Uniejów w 2015 roku Lokalizacja pomników przyrody Opis chronionego obiektu Obwód na wys. 1,3 m [cm] Wysokość [m] Rożniatów Dąb szypułkowy 520 20 Wielenin Dąb szypułkowy 530 18 Uniejów, park zabytkowy Buk pospolity 300 20 Uniejów, park zabytkowy Dąb szypułkowy 450 22 Uniejów, park zabytkowy Kasztanowiec zwyczajny 450 15 Uniejów, przy kościele Wiąz szypułkowy 370 18 Leśnictwo Uniejów oddz. 165b N-ctwo Turek Głaz narzutowy szer. 157 dł. 190 Lekaszyn Dąb szypułkowy 440 20 Czepów Dąb szypułkowy 480 20 Źródło: Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uniejów na lata 2014-2017 z perspektywą do roku 2021 Ważną częścią składową Gminy Uniejów są tereny zieleni, obejmujące różne jej formy, które zajmują łącznie ok. 80 ha, co stanowi zaledwie 0,6 % powierzchni ogółem. Największą część stanowią parki spacerowo-wypoczynkowe oraz tereny zieleni osiedlowej. Tabela 69. Tereny zieleni w Gminie Uniejów w 2012 roku (w ha) Rodzaj terenów zielonych w gminie Uniejów 0,9 Powierzchnia terenów zieleni (w ha) Parki spacerowo-wypoczynkowe 38,1 19 K. Smętkiewicz, Walory przyrodnicze gminy Uniejów formy ochrony przyrody, s.102 20 K. Smętkiewicz, Walory przyrodnicze gminy Uniejów formy ochrony przyrody s. 104 110
Zieleńce 0,7 Tereny zieleni osiedlowej 38,8 Suma 77,6 Źródło: opracowanie własne na postawie danych GUS, 2013 Ważnym składnikiem krajobrazu są lasy, niemniej jednak Gmina Uniejów charakteryzuje się niską lesistością wynoszącą zaledwie 9,1%. Lasy zajmują powierzchnię 1400 ha, co stanowi 11% powierzchni Gminy. Nadzór nad lasami publicznymi Skarbu Państwa sprawuje Nadleśniczy Nadleśnictwa Turek. Lasy niebędące własnością Skarbu Państwa, występujące w granicach Gminy Uniejów zajmują powierzchnię 565,5 ha. W drzewostanie Nadleśnictwa Turek dominuje sosna. Cały obszar Nadleśnictwa Turek znajduje się w I-szej kategorii zagrożenia pożarowego. Nadleśnictwo Turek w bieżącym dziesięcioleciu zalesiło na terenie Gminy Uniejów 3,64 ha gruntów nieleśnych. Lesistość miasta Uniejów wynosi natomiast 2,4%, natomiast obszaru wiejskiego 9,8%. Do drzewostanu Uniejowa możemy zaliczyć m. in.: olchy, jesiony, topole, lipy, klony, kasztany, akacje, brzozy. Największa różnorodność drzewostanu, jedna z najbogatszych w Polsce, znajduje się w Parku zamkowym. Park ten sąsiaduje z zespołem przyrodniczokrajobrazowym Uroczysko Zieleń. Na terenie Gminy Uniejów występują bogate złoża wód geotermalnych. Już w 1978 roku (pierwszy odwiert) zaczęto dokładnie badać i eksploatować zasoby gorących wód znajdujących się na głębokości dwóch tysięcy metrów pod powierzchnią ziemi. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku dokonano kolejnych odwiertów, które pozwoliły na eksploatację wód i rozwój jedynego w Polsce uzdrowiska termalnego. Wody geotermalne w rejonie Uniejowa występują w utworach dolnej kredy, ich występowanie potwierdzają trzy odwierty (IGH - 1, PIG/AGH - 1, PIG/AGH - 2) wykonane do stropu górnej jury, którymi ujęto wody z piaskowców dolnej kredy: Otwór IGH - 1 (wykonany w 1978 r.) - głębokość 2254,0 m Otwór PIG/AGH - 1 (wykonany w 1990/91 r.) - głębokość 2665,0 m Otwór PIG/AGH - 2 (wykonany w 1990/91 r.) - głębokość 2031,0 m. Ujmowane wody charakteryzują się podwyższoną temperaturą (67,4 C), mineralizacją ogólną 6,70 g/m3. Są to wody chlorkowo - sodowe, fluorkowe, borowe, hipertermalne i określane są jako poligenetyczne, gdyż stanowią mieszaninę słonych wód reliktowych ze słodkimi wodami młodymi. Miąższość warstw wodonośnych, określona na podstawie otworów wiertniczych, wynosi od 117,5 do 127,9 m. Średnia wartość współczynnika filtracji określona została w przedziale 0,638-0,921 m/24h. 111
Wody geotermalne z utworzonych odwiertów wykorzystywane są w balneologii do zabiegów leczniczych oraz do zespołu rekreacyjno - basenowego Termy Uniejów. Wody te charakteryzują się wydajnością 120m3/h, wysoką temperaturą oraz niską mineralizacją 7g/l 21. Zasoby gorących wód geotermalnych zlokalizowanych na terenie Gminy Uniejów posiadają bogate właściwości dla organizmu człowieka. Potencjał wód geotermalnych, a przede wszystkim ich prozdrowotne właściwości stał się impulsem dla podjęcia działań w zakresie rozwoju funkcji turystycznej i uzdrowiskowej. W efekcie w 2008 roku Gmina Uniejów otrzymała od Zakładu Tworzyw Uzdrowiskowych świadectwo, które potwierdzało, iż wody geotermalne na terenie Gminy posiadają lecznicze właściwości oraz dokument zaświadczający o leczniczym klimacie Uniejowa. W 2012 nadano status uzdrowiska miastu Uniejów. W Gminie Uniejów proces eksploatacji wód geotermalnych odbywa się w obiegu zamkniętym, dzięki temu podmiot obsługujący utrzymuje na tym samym poziomie ciśnienie, temperaturę, oraz wydajność. Na tym samym poziomie zostają także właściwości chemiczne. Ze względu właśnie na właściwości fizyczne i chemiczne wody geotermalne nie mogą być bezpośrednio wykorzystywane do ogrzewania w systemie centralnego ogrzewania. 22 1.7.3. Jakość komponentów środowiska - antropopresja i jej skala Środowisko przyrodnicze podlega stałej presji, rośnie jej natężenie jak i zakres w efekcie obserwujemy liczne problemy, które w skali lokalnej są identyfikowane i dają o sobie znać w postaci niedogodności obniżających jakość życia. Każdy z elementów środowiska narażony jest na negatywny wpływ działalności człowieka. Mimo ustanawianych form ochrony przyrody negatywnym zjawiskiem obserwowanym w Gminie Uniejów jest masowa wycinka drzew. W 2011 roku ponad 77% wszystkich ubytków drzew zlokalizowano na terenie wiejskim Gminy Uniejów. Zaś w 2012 roku w mieście Uniejów wycięto 244 drzewa, co stanowi prawie 50% wszystkich ubytków w powiecie poddębickim w analizowanym okresie. Tabela 70. Ubytki drzew na terenie Gminy Uniejów w latach 2010 2014 Liczba ubytków drzew Uniejów - obszar Gmina Uniejów Miasto Uniejów Lata wiejski powiat poddębicki 2010 135 135 0 174 2011 327 54 273 354 2012 384 244 140 501 2013 75 75 0 370 2014 214 182 32 455 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS 21 Opracowanie ekofizjograficzne na potrzeby miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla części strefy uzdrowiskowej "b" na terenie miasta Uniejów i miejscowości Człopy, Spycimierz, Zieleń i fragmentu strefy uzdrowiskowej "c" w miejscowości Zieleń, Łódź 2015, s.14. 22 Energia odnawialna jako wyzwanie dla samorządów lokalnych. Przykłady udanych przedsięwzięć w Polsce i w krajach Unii Europejskiej, s. 2 112
Realizowane nasadzenia drzew nie rekompensują poniesionych start. Wycięcie ponad 1 000 drzew przy nieco ponad 400 nowych nasadzeniach, przy generalnie niskiej lesistości całej Gminy jest istotnym osłabieniem ekosystemu. Podjęte działania naprawcze (w 2012 roku 69% wszystkich nasadzeń w powiecie poddębickim miało miejsce na terenie miasta Uniejów, a w 2014 roku wskaźnik ten osiągnął 20% wszystkich) nie są wystarczające. Na terenach Gminy nie odnotowano nasadzeń krzewów, na obszarach wiejskich nie były w ogóle rekompensowane straty drzew. Tabela 71. Nasadzenia drzew i krzewów w mieście Uniejów oraz w powiecie poddębickim w latach 2010-2014 Liczba nasadzeń drzew i krzewów drzewa krzewy Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS Rok Miasto Uniejów powiat poddębicki 2010 0 100 2011 0 135 2012 270 390 2013 0 282 2014 150 816 2010 0 140 2011 0 155 2012 0 140 2013 0 1 509 2014 0 32 460 Jakość powietrza na terenie Gminy Uniejów nie jest skorelowana z przemysłem ciężkim oraz z dużymi zakładami przemysłowymi. Największymi emitorami zanieczyszczeń, które trafiają do powietrza w Gminie Uniejów są gospodarstwa domowe, w których występują tradycyjne piece opalane węglem, ciepłownie miałowo-weglowe, oraz prywatne przedsiębiorstwa produkcyjne, usługowe i handlowe. Największe zagrożenie stanowią zakłady napraw samochodowych. Tego rodzaju usługi rozproszone są po całym terenie miasta m. in. przy ulicach: Sienkiewicza, Rzecznej czy Targowej. Na terenie miasta występują także piekarnie, które emitują do powietrza szkodliwe związki. Większość z nich zlokalizowana jest w pobliżu centrum miasta 23. Ze względu na brak możliwości monitorowania tego rodzaju emisji, nie można dokładnie oszacować jaka ilość zanieczyszczeń przedostaje się do atmosfery z tych źródeł. Jakość powietrza w Gminie, a przede wszystkim w mieście Uniejów nie jest zadawalająca. W 2011 r. stwierdzono niedotrzymane poziomy dla pyłu PM10, pyłu PM2,5, arsenu, kadmu, niklu oraz benzo(a)pirenu 24. Źródłem występowania w powietrzu wysokich stężeń PM10 jest używanie kotłów grzewczych przez gospodarstwa domowe. W 2011 r. nastąpiło zwiększenie liczby i powierzchni obszarów przekroczeń wartości poziomów dopuszczalnych pyłu PM10. 23 Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla miasta i gminy Uniejów, Uniejów 2015, s.43 24 Tamże, s.49 113
Wykres 32. Emisja CO2 na terenie Gminy Uniejów według podziału na źródła zanieczyszczeń (emitorów). 90% 80% 77% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Budynki mieszkalne 12% 6% 2% 3% Budynki usługowe Przemysł Transport Budynki komunalne Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla miasta i gminy Uniejów, Uniejów 2015 Według Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla miasta i gminy Uniejów wielkość emisji CO 2 dla roku 2013 wynosi 57 356,25 Mg CO 2. Największy udział w emisji CO2 do powietrza stanowią budynki mieszkalne, które emitują ponad ¾ tego rodzaju zanieczyszczeń. Ponad 10% emisji CO2 produkują budynki usługowe. Na terenie Gminy Uniejów łącznie przemysł oraz transport emitują do powietrza ok. 8% CO2. Oświetlenie tradycyjne w nieznacznym stopniu wpływa na wzrost wskaźnika CO2. Zgodnie z atlasem hydrogeologicznym obszar Gminy Uniejów znajduje się w makroregionie centralnym, w regionie łódzkim VII, w zasięgu Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 151 Turek - Konin - Koło, wykształconego w szczelinowo-porowych utworach kredy górnej. W obrębie zbiornika wody podziemne ujmowane są przeciętnie na głębokości 90 m. Szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynoszą 240 m 3 /dobę, moduł zasobów dyspozycyjnych wynosi 141 m 3 /24h/km 2. Główny poziom wodonośny omawianego obszaru jest dość dobrze izolowany od powierzchni terenu, w związku z czym wody tego poziomu charakteryzują się wysoką odpornością i są w bardzo niewielkim stopniu narażone na wpływ zanieczyszczeń z powierzchni 25. Teren Gminy Uniejów jest zasobny w wody powierzchniowe, oprócz głównej rzeki Warty występuje jeszcze 7 cieków wodnych (Dopływ z Brzezin, Dopływ spod Kobylnik, Struga Spycimierska (Siekiernik), Pisia, Dopływ z Wilamowa, Dopływ spod Piekar, Kanał Niemiecki. (Rys. 7) Łączna długość tych cieków wynosi około 63 km. 25 Opracowanie ekofizjograficzne na potrzeby miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla części strefy uzdrowiskowej "b" na terenie miasta Uniejów i miejscowości Człopy, Spycimierz, zieleń i fragmentu strefy uzdrowiskowej "c" w miejscowości Zieleń, Łódź 2015, s.14. 114
Na terenie gminy Uniejów występuje możliwość zagrożenia powodziowego. Główną przyczyną jest występowanie rzeki Warty. Obszar terenów zalewowych uwzględniono w Studium ochrony przeciwpowodziowej dla rzeki Warty. W związku z występowaniem różnic w wysokości terenu i możliwości zalania obszarów wyznaczono odcinek ok. 800 km obszaru o najwyższy zagrożeniu powodziowym. Na terenie Gminy Uniejów zlokalizowane są ziemne wały przeciwpowodziowe po lewej i prawej stronie rzeki Warty. Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych określił stan techniczny wałów przeciwpowodziowych jako zadowalający. Łączna długość wałów na terenie Gminy Uniejów wynosi 21407 metrów 26. Rysunek 7. Występowanie rzek na terenie Gminy Uniejów Źródło: opracowanie własne Stan wód powierzchniowych można określić jako zadawalający. Przeprowadzone w 2012 roku badania jakości wód w dwóch punktach pomiarowo-kontrolnych: Warta - Uniejów i Spicimierz na Siekierniku (Strudze Spycimierskiej) pozwalają ocenić jakość wody w Warcie jako dobry, znacznie słabsze parametry ekologiczne posiada woda w rzece Siekiernik. (Tab. 72) Tabela 72. Pomiar jakości wód na terenie Gminy Uniejów w 2012 roku Klasa elementów Rzeka Warta Siekiernik Punkt pomiarowy Warta - Uniejów Spicimierz na Siekierniku biologicznych II IV hydromorfologicznych II II fizykochemicznych II I 26Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Oddział w Poddębicach 115
Stan ekologiczny Dobry i powyżej dobrego SŁABY Stan chemiczny DOBRY - Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Łodzi Głównym problemem, który wpływa na słabą jakość wód jest nieuregulowana gospodarka wodno - ściekowa oraz zanieczyszczenia wypłukiwane z atmosfery (wody opadowe) i ze środowiska gruntowego (spływy obszarowe). Źródło zanieczyszczeń wód stanowią również nieszczelne zbiorniki bezodpływowe tzw. szamba oraz niezgodne z prawem odprowadzanie ich zawartości 27. Średnio w Gminie Uniejów 1000 mieszkańców odprowadza rocznie 24 dekametry sześcienne ścieków. W latach 2010-2011 ilość ścieków odprowadzanych w Gminie była niższa niż średnio w powiecie, zaś począwszy od 2012 roku jest większa. Mimo to, wykorzystanie sieci kanalizacyjnej przez cały badany okres osiągało wartości niższe niż średnio w województwie. Ilość ścieków odprowadzanych na 1000 mieszkańców w mieście Uniejów wyniosła w 2015r. 55,4 dekametrów sześciennych, przy jedynie ok. 1,2 dekametra sześciennego ścieków odprowadzanego średnio na obszarach wiejskich. Wykres 33. Ilość ścieków odprowadzonych na 1000 mieszkańców na terenie Gminy Uniejów w latach 2010-2015 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 67,2 55,4 48,3 44,2 34,7 34,5 33,9 29,4 33,4 32,3 32,8 23,1 23,3 24,1 20,7 19,3 19,4 15,2 16,6 18,6 14,0 10,3 10,4 18,6 1,2 1,2 0,7 1,4 1 1,2 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów Miasto Uniejów Uniejów - obszary wiejskie powiat poddębicki województwo łódzkie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Ilość ścieków w mieście Uniejów podlega znacznym wahaniom, niepowiązanym z przyrostem liczby przyłączeń bądź długości sieci kanalizacyjnej w mieście. Mieściła się w 27 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uniejów na lata 2014 2017 z perspektywą do roku 2021, s.40 116
przedziale 44,2-67,2 dekametrów sześciennych odprowadzanych ścieków rocznie w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w latach 2012-2015. Obszar wiejski charakteryzuje się wręcz znikomą ilością odprowadzanych ścieków, zarówno na tle Gminy Uniejów, jak i całego powiatu poddębickiego i województwa łódzkiego. Częściowo tłumaczyć to może niski odsetek ludności korzystający z sieci kanalizacyjnej na obszarach wiejskich (16%). Mimo to, liczba odprowadzanych ścieków na obszarach wiejskich jest nieproporcjonalnie niska w stosunku do odsetka ludności je odprowadzających. Trudności w identyfikacji skali odprowadzanych i neutralizowanych ścieków (zarówno w mieście jak i na obszarach wiejskich Gminy Uniejów, wynikają z faktu brak monitoringu w zakresie gospodarki ściekowej oraz rzeczywistej kontroli w tym zakresie. Na terenie Gminy Uniejów głównymi źródłami hałasu są szlaki komunikacyjne. Przez tereny miasta Uniejów przechodzą trzy ważne szlaki komunikacyjne. Są to: autostrada A-2, droga wojewódzka nr 473 ( relacji Łask Koło) oraz droga krajowa nr 72 Konin Turek Uniejów Łódź. Lokalizacja tych ciągów komunikacyjnych niewątpliwie wpływa na klimat akustyczny analizowanego obszaru i jest najbardziej uciążliwym rodzajem hałasu występującym w gminie. Na terenie gminy Uniejów nie dokonuje się cyklicznych pomiarów natężenia hałasu. Zrealizowane w 2010 badania wykazały, że w najwyższym stopniu przekroczenia hałasu zlokalizowane są wzdłuż autostrady A-2, drogi krajowej Nr 72 oraz dróg wojewódzkich. Tabela 73. Średnie dobowe natężenie ruchu w Gminie Uniejów (pomiar z 2010 roku) Droga A2 DK 72 Średnie dobowe natężenie ruchu 17932 poj./dobę Od granicy województwa do granicy miasta 3636 poj./dobę Uniejów Przechodzące przez miasto Uniejów 7139 poj./dobę Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Przez drogę krajową nr 72, która przebiega przez miasto Uniejów, średnie dobowe natężenie ruchu wynosi ponad 7 tysięcy pojazdów. Przez autostradę A2 ponad 17932 pojazdy w ciągu doby. Tak duża liczba samochodów generuje niesamowity hałas w najbliższym otoczeniu. Przy autostradzie A2 umieszczono ekran akustyczny typu pochłaniająco-rozpraszającego, o długości 700 m i wysokości 4,5 m. Na drodze krajowej nr 72, przebiegającej przez obszar Gminy brak jest urządzeń ochrony akustycznej. Na terenie analizowanego obszaru dominuje hałas komunikacyjny. Pozostałe rodzaje w nieznacznym stopniu przyczyniają się do zwiększenia natężenia hałasu w Gminie. W związku z tym, iż w Gminie nie ma większych przedsiębiorstw hałas przemysłowy jest niezauważalny. Na terenie Gminy Uniejów odpady komunalne są zbierane selektywne zbiórka u źródła od właścicieli nieruchomości oraz w formie zmieszanej. Istniejącą regionalną instalacją do przetwarzania odpadów komunalnych jest Zakład Zagospodarowania Odpadów w Krzyżanówku, gm. Krzyżanów, w którego skład wchodzi instalacja do mechanicznobiologicznego przetwarzania odpadów komunalnych, kompostownia i składowisko odpadów. 117
Na terenie Gminy Uniejów systemem gospodarki odpadami ujęto 6318 obywateli. Na terenie miasta wszystkie odpady odbierane są co dwa tygodnie, na terenach wiejskich raz w miesiącu. Tabela 74. Wywóz odpadów w Gminie Uniejów Wywóz odpadów częstotliwość Rodzaj zabudowy Zmieszane Opakowania z Odpady ulegające Odpady ulegające odpady tworzyw sztucznych, biodegradacji biodegradacji komunalne szkła, matali, odbierane będą odbierane będą odbierane będą nie rzadziej niż: opakowań wielomateriałowych, odbierane będą nie rzadziej niż: nie rzadziej niż: nie rzadziej niż: Zabudowa Co 2 tygodnie Raz w miesiące Co 2 tygodnie Raz na dwa jednorodzinna miesiące Zabudowa wielorodzinna Co tydzień Co 2 tygodnie Co 2 tygodnie Raz w miesiącu Źródło: opracowanie własne na podstawie Analiza stanu gospodarki odpadami komunalnymi na terenie gminy Uniejów Na terenie Gminy do 2008 roku funkcjonowało składowisko odpadów zlokalizowane w obrębie miasta przy ul. Dąbskiej. Począwszy od 2008 roku, odpady komunalne odbierane są od właścicieli nieruchomości przez wyspecjalizowane firmy oraz składowane na wysypisku w miejscowości Borek k. Łęczycy oraz w Psarach (gmina Przykona). Firmami tymi są TERMY, Eko-Gab sp. z o.o. oraz firma Wiesław Strachowski. Odpady szklane i papierowe są zagospodarowywane przez właścicieli nieruchomości we własnym zakresie. W Gminie Uniejów prowadzona jest selektywna zbiórka odpadów. Na terenie Gminy Uniejów rozstawionych jest ok. 50 pojemników do zbierania odpadów plastikowych PET. Ilość zmieszanych odpadów wywożonych na składowisko w skali roku kształtuje się na poziomie 500-600 ton. Są to jednak ilości szacunkowe, z uwagi na fakt, iż odpady wywożone są w sposób niezorganizowany. W 2012 i 2014 roku na terenie miasta Uniejów wyprodukowano ponad 16% wszystkich odpadów w powiecie poddębickim. W 2012 roku ponad 20 % wszystkich odpadów w powiecie wyprodukowano na terenach wiejskich Gminy Uniejów. Wahania liczby odpadów na terenie Gminy związane są z zawieraniem umów odbioru odpadów oraz wprowadzenia rejestru od 2014 roku. Tabela 75. Liczba odpadów na terenie Gminy Uniejów w latach 2010 2014 (w tonach) Liczba odpadów w latach (w tonach) Jednostka administracyjna 2010 2011 2012 2013 2014 Gmina Uniejów 1 369,90 1 705,03 1 528,83 557,55 1 386,17 Miasto Uniejów 801,00 752,91 673,85 314,56 1 042,91 Uniejów - obszary wiejskie 568,90 952,12 854,98 242,99 343,26 powiat poddębicki 7 414,44 7 733,49 4 232,19 3 577,05 6 575,43 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS Ilość odpadów na jednego mieszkańca waha się z roku na rok. W 2014 roku przeciętnie jeden mieszkaniec miasta Uniejów wyprodukował ponad 338,7 kg odpadów, co stanowiło 4 118
krotność odpadów produkowanych na terenach wiejskich. Różnica ta wynikać może z braku dokładnej statystyki na terenach wiejskich. Warto podkreślić, że tym wynikiem przeciętny mieszkaniec Uniejowa przewyższył ponad dwa razy przeciętnego mieszkańca powiatu poddębickiego. Tabela 76. Odpady ogółem na jednego mieszkańca w latach 2010-2014 w kilogramach na terenie Gminy Uniejów (w kg) Odpady ogółem na jednego mieszkańca w latach (w kg) Jednostka administracyjna 2010 2011 2013 2014 Gmina Uniejów 187,0 234,6 77,5 192,3 Miasto Uniejów 264,1 249,3 103,5 338,7 Uniejów - obszary wiejskie 132,5 224,2 58,6 83,1 powiat poddębicki 175,3 183,5 100,9 85,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS Na terenie miasta Uniejów średnio na jednego mieszkańca w 2014 roku przypadało 186,3 kg odpadów z gospodarstw domowych. Na terenach wiejskich wskaźnik ten był o połowę niższy. Pomiędzy rokiem 2013 2014 widoczny jest gwałtowny wzrost ilości odpadów przypadających na jednego mieszkańca. Sytuacja ta wynika z wprowadzenia obowiązku podpisania umów na odbiór odpadów z gospodarstw domowych, co przyczyniło się do rejestrowania faktycznej ilości wytworzonych odpadów. Tabela 77. Odpady z gospodarstw domowych przypadające na 1 mieszkańca (w kg) Odpady z gospodarstw domowych przypadające na 1 mieszkańca (w kg) Jednostka administracyjna 2010 2011 2012 2013 2014 Gmina Uniejów 146,6 192,6 179,1 53,6 126,7 Miasto Uniejów 199,0 181,1 183,6 58,5 186,3 Uniejów - obszary wiejskie 109,6 200,7 175,9 50,0 82,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS Tabela 78. Udział odpadów zmieszanych wytworzonych przez gospodarstwa domowe w wytworzonych odpadach ogółem w Gminie Uniejów w latach 2010-2014 Udział odpadów zmieszanych wytworzonych przez gospodarstwa domowe w wytworzonych odpadach ogółem w latach Jednostka administracyjna 2010 2011 2012 2013 2014 Gmina Uniejów 78% 82% 85% 69% 66% Miasto Uniejów 75% 73% 82% 57% 55% Uniejów - obszary wiejskie 83% 90% 87% 85% 99% powiat poddębicki 77% 78% 80% 82% 83% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS W Gminie Uniejów w 2010 roku ponad 78% wszystkich odpadów to odpady wytworzone przez gospodarstwa domowe. Dwadzieścia procent odpadów produkowanych było przez inne 119
podmioty znajdujące się na terenie Gminy Uniejów np. hotele oraz prywatne przedsiębiorstwa. Z roku na rok w mieście Uniejów udział gospodarstw domowych w wytwarzaniu śmieci maleje. Od 2010 roku do 2014 roku zmniejszył się o 20 punktów procentowych. Jest do dokładnie odwrotna sytuacja do zachowań zdiagnozowanych na terenie powiatu poddębickiego. W mieście Uniejów sugeruje się podjęcie działań zmierzających do większej selekcji i segregacji odpadów na terenie Gminy Uniejów. Dodatkowo, wspominana jest konieczność działania na rzecz klasyfikacji oraz wielkości wywożonych odpadów. Pozwoli to na ograniczenie tworzenia się m.in. niekontrolowanych wysypisk śmieci. 1.7.4. Aktywność proekologiczna w Gminie Uniejów Na terenie Gminy Uniejów realizowane są różnorodne projekty techniczne związane z rozwojem infrastruktury bądź podniesieniem jakości przestrzeni publicznej. W latach 2010 2012 przedsięwzięcia skupiały się na ochronie i rozwoju obiektu termy Uniejów tj. budowa obwałowania, budowanie ciepłociągu z wykorzystaniem wód geotermalnych czy wykonanie technologii uzdatniania wody. W latach 2012 2014 większość projektów związana była z uporządkowaniem zieleni w Gminie. W latach 2010-2015 zakupiono także samochody dla OSP oraz wykonywano prace związane z usuwaniem azbestu czy budową przydomowych oczyszczalni ścieków. Tabela 79. Projekty techniczne realizowane z dofinansowaniem ze środków WFOŚiGW w Łodzi w latach 2010-2016 na terenie Gminy Uniejów Rok podpisania umowy 2011 2013 2013 2014 2010 2010 2012 2012 Tytuł projektu Budowa obwałowania przeciwpowodziowego wraz z przepompownią i wielozadaniowym zbiornikiem retencyjno - wyrównawczym w rejonie rzeki struga spycimierska w celu ochrony przeciwpowodziowej terenów inwestycyjnych termy uniejów "Termy uniejów - regionalny markowy produkt turystyki uzdrowiskowej - działanie II.1 - gospodarka wodno - ściekowa" Budowa ciepłociągu na terenie uniejowa z wykorzystaniem źrdóeł ciepła wód termalnych i biomasy dla celów realizacji przedsięwzięcia termy uniejów" i "termy uniejów - regionalny markowy produkt turystyki uzdrowiskowej - działanie III.5 - infrastruktura turystyczno - rekreacyjna" Wykonanie technologii uzdatniania wody basenowej w Kompleksie Termalno Basenowym w Uniejowie w ramach projektu Termy Uniejów Regionalny Markowy Produkt Turystyki Uzdrowiskowej Działanie III.5 Infrastruktura Turystyczno-Rekreacyjna Prace pielęgnacyjno lecznicze drzewostanu oraz nowe nasadzenia drzew na terenie zabytkowego parku w Uniejowie Zmiana ukształtowania terenu na obszarze zabytkowego zespołu zamkowo-parkowego i przyległym - budowa mobilnego systemu ochrony przeciwpowodziowej Urządzenie zieleni na terenie Zespołu Zamkowo-Parkowego w Uniejowie Urządzenie zieleni w otoczeniu kompleksu termalno-basenowego w Uniejowie Okres realizacji Kwota dofinansowania Wartość całkowita 2010 1 163 647,99 zł 6 415 839,35 zł 2010-2011 3 597 388,00 zł 2012 3 594 016,82 zł 2012 813 500,00 zł 20 036 313,64 zł 13 900 000,00 zł 33 614 091,43 zł 2011 178 387,50 zł 197 500,00 zł 2013 4 195 304,00 zł 5 060 000,00 zł 2013 220 020,00 zł 241 069,41 zł 2014 92 508,00 zł 133 315,24 zł 2014 Urządzenie zieleni na terenach inwestycyjnych w Uniejowie 2014 67 023,00 zł 105 298,70 zł 2014 Urządzenie zieleni na terenie Zagrody Młynarskiej w Uniejowie 2014 74 188,00 zł 107 979,58 zł 2014 Prace pielęgnacyjno-lecznicze drzewostanu oraz nowe nasadzenia drzew na terenie zabytkowego parku w Uniejowie etap II 2014 443 918,00 zł 455 671,00 zł 120
2015 2014 Modernizacja systemu ciepłowniczego miasta Uniejów w oparciu o odnawialne źródła energii z wykorzystaniem wysokosprawnej kogeneracji gazowej Studium w zakresie rozpoznania potrzeb, możliwości oraz celowości wykonania przedsięwzięcia w zakresie retencjonowania wody w dolinie Warty na odcinku Spycimierz -Uniejów 2015 2 383 974,00 zł 17 339 310,00 zł 2014 66 912,00 zł 83 640,00 zł 2015 Program usuwania azbestu z gminy Uniejów na lata 2015-2020 2015 18 000,00 zł 20 000,00 zł 2011 Zakup samochodu ratowniczo-gaśniczego dla OSP Uniejów 2011 306 960,00 zł 768 960,00 zł 2013 Zakup samochodu ratowniczo-gaśniczego dla OSP w Spycimierzu 2013 239 760,00 zł 599 400,00 zł 2015 Zakup samochodu ratowniczo-gaśniczego dla OSP w Wilamowie 2015 250 000,00 zł 752 760,00 zł 2013 Budowa 114 przydomowych biologicznych oczyszczalni ścieków na terenie gminy Uniejów 2013 437 598,24 zł 1 293 399,99 zł 2015 Zakup pojemników do selektywnej zbiórki odpadów komunalnych na terenie gminy Uniejów 2015 241 680,00 zł 254 400,00 zł 2015 Budowa przyzagrodowych oczyszczalni ścieków na terenie gminy Uniejów 2015 60 010,00 zł 808 859,53 zł 2013 Urządzenie zieleni na terenie Zespołu Zamkowo-Parkowego w Uniejowie 2013 220 020,00 zł 241 069,41 zł Źródło: Urząd Miasta w Uniejowie W gminie podjęto działania w celu ochrony przed hałasem. W latach 2013 2014 koncentrowały się one na modernizacji wybranych dróg na terenie Gminy Uniejów. Łączny koszt realizacji projektów oszacowany został na ponad 2 miliony 300 tysięcy złotych. Przedsięwzięcia finansowane były z środków własnych oraz współfinansowane przez Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Tabela 80. Przedsięwzięcia związane z ochroną przed hałasem na terenie Gminy Uniejów w latach 2013-2014 Lp. 1. 2. Przedsięwzięcia związane z ochroną przed hałasem na terenie Gminy Uniejów Rok Opis przedsięwzięcia Koszty realizacji realizacji Modernizacja drogi dojazdowej do gruntów rolnych w m. Felicjanów Modernizacja drogi dojazdowej do gruntów rolnych w m. Orzeszków Kolonia Przebudowa ciągów komunikacyjnych na 3. terenie m. Uniejów (ul. Spacerowa i ul. Ogrodowa) Źródło: Urząd Miasta w Uniejowie 2013 2014 2014 414 889,68 (nadzór 4 148,90) brutto 892 704,81 (nadzór 12 000,00) brutto 995 582,39 (nadzór 12 000,00) brutto W ostatnich latach inwestycje związane z gospodarką odpadami ograniczały się do zakupu pojemników do selektywnej zbiorki odpadów. W 2014 roku Gmina Uniejów pozyskała fundusze z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi na ten cel na łączną kwotę prawie 270 tysięcy złotych. W Gminie Uniejów, realizowane są różnorodne formy edukacji ekologicznej, wśród kluczowych działań możemy wskazać: warsztaty edukacyjne Spacery przyrodnicze po Uniejowie, zakup zestawu materiałów dydaktycznych dla szkół gminy Uniejów (np. programy multimedialne, książki, filmy o tematyce przyrodniczej), wydanie folderu Przyrodnicze spacery po Uniejowie, 121
wydanie broszury edukacyjnej dla dzieci i młodzieży (komiks o wykorzystaniu wody geotermalnej w Uniejowie i OZE), organizacja III Festiwalu Królestwo Lilii o zasięgu ogólnopolskim, imprezy służącej poszerzaniu wiedzy w zakresie hodowli, pielęgnacji kwiatów i roślin ozdobnych, remont i wyposażenie ekopracowni Zielona Planeta w Szkole Podstawowej im. Marii Skłodowska-Curie w Wilamowie, remont, modernizacja i wyposażenie ekopracowni Nasze laboratorium ekologiczne w Szkole Podstawowej im. Bohaterów Września 1939 w Zespole Szkół w Uniejowie. Tabela 81. Projekty z dziedziny edukacji ekologicznej realizowane w Gminie Uniejów z dofinansowaniem ze środków WFOŚiGW w Łodzi w latach 2010-2016 Nazwa projektu Termin realizacji Beneficjent Wartość całkowita projektu (zł) Wartość dotacji (zł) Ogród dydaktyczny przy Szkole Podstawowej w 2011 Gmina Uniejów 25 755,00 23 175,00 Wieleninie IX Ogólnopolskie Dni Wody 2011 Gmina Uniejów 30 331,99 24 120,70 X Ogólnopolskie Dni Wody 2012 Gmina Uniejów 19 807,26 17 274,88 Edukacja ekologiczna w gminie Uniejów 2013 Gmina Uniejów 21 502,33 18 702,33 III Festiwal Królestwo Lilii o zasięgu ogólnopolskim Remont i wyposażenie ekopracowni Zielona Planeta w Szkole Podstawowej im. Marii Skłodowska-Curie w Wilamowie Czarodziejski ogród przedszkolaków - Miejskie Przedszkole w Uniejowie - Ogródek Dydaktyczny w Przedszkolu Miejskim w Uniejowie Remont, modernizacja i wyposażenie ekopracowni Nasze laboratorium ekologiczne w Szkole Podstawowej im. Bohaterów Września 1939 w Zespole Szkół w Uniejowie Ekopracownia w ramach projektu Gimnazjalne laboratorium ekologiczne w Gimnazjum im. Abp. Jarosława Bogorii Skotnickiego w Uniejowie Spacery po Uniejowskich Zdrojach i Okolicy program edukacji ekologicznej realizowany w Szkole Podstawowej w Wieleninie Nasza misja ekologia w Szkole Podstawowej w Zespole Szkół w Uniejowie Projekt edukacyjny o wykorzystaniu wód geotermalnych na przykładzie Uniejowa pt. Geotermia z klasą Pracownia Zielona klasa przy Szkole Podstawowej w Wieleninie W OBRONIE ZIEMI - program edukacji ekologicznej w Szkole Podstawowej im. Marii Skłodowskiej- Curie w Wilamowie Źródło: Urząd Miasta w Uniejowie 2013 Gmina Uniejów 8 588,82 5 588,82 2013 Gmina Uniejów 41 113,00 38 613,00 2015 Gmina Uniejów 33 553,23 28 761,00 2014-2015 Gmina Uniejów 42 900,00 40 000,00 2015 Gmina Uniejów 37 498,36 34 999,00 2015-2016 2015-2016 2015-2016 Gmina Uniejów 19 700,00 17 500,00 Gmina Uniejów 32 700,00 29 400,00 Geotermia Uniejów im. S. Olasa Sp. z o.o. 59 150,00 (netto) 50 000 (netto) 2016 Gmina Uniejów 30 000,00 25 500,00 2016-2017 Gmina Uniejów 15 000,00 12 750,00 122
Na terenie Gminy Uniejów w latach 2011 2016 zrealizowano 14 projektów z dziedziny edukacji ekologicznej na łączną kwotę ponad 417 tysięcy złotych. W 88% koszty te zostały pokryte z środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Większość projektów dotyczyła poszerzenia świadomości ekologicznej wśród uczniów szkół na terenie Gminy Uniejów. Oprócz projektów związanych z edukacją ekologiczną na terenie Gminy Uniejów realizowane były także przedsięwzięcia ekologiczno - techniczne. W latach 2010 2016 Gmina Uniejów przeznaczyła na 20 projektów ponad 102 miliony złotych. 18 % wszystkich kosztów pokryto dzięki dofinansowaniu z środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 1.8. Problemy i zjawiska kryzysowe w Gminie Uniejów sfera środowiskowa a) Na terenie gminy Uniejów poważnym problemem jest niska emisja, która stwarza niekorzystną sytuacje ekologiczną w gminie. Największymi emitorami zanieczyszczeń, które trafiają do powietrza w gminie Uniejów są gospodarstwa domowe. W ostatnich latach nastąpiło zwiększenie liczby i powierzchni obszarów przekroczeń wartości poziomów dopuszczalnych pyłów zawieszonych. Swój udział w tym zakresie ma również transport samochodowy. Występują również przekroczenia dopuszczalnych norm hałasu, związane ze zwiększonych natężeniem ruchu samochodowego na głównych trasach przelotowych jak i w centrum miasta. Istotnym problemem jest zatem pogarszanie lokalnego klimatu akustycznego. b) Znaczące wycięcia drzewostanu oraz krzewów, mimo nasadzeń nie rekompensują strat i również pogarszają warunki ekologiczne, szczególnie miasta, co jest szczególnie niebezpieczne w kontekście zdrowia mieszkańców i kuracjuszy. c) Zagrożeniem dla środowiska jest brak kompleksowej gospodarki odpadami tj. ograniczanie ich powstawania. Nadprodukcja odpadów szczególnie w mieście, związana ze zwiększonym ruchem turystycznym oraz duże dysproporcje i wahania w produkcji odpadów w mieście i na terenach wiejskich, które spowodowane są spalaniem śmieci w lokalnych kotłowniach (zjawisko to przybiera na sile w okresie grzewczym) stanowią istotny problem. d) System sieci ciepłowniczej do ogrzewania mieszkań oparty o wody geotermalne, nie jest w pełni wykorzystywany, co jest szczególnie problemowe w centralnej części miasta. e) Edukacja ekologiczna mimo, iż bogata i realizowana poprzez różnorodne formy jest mało efektywna o czym świadczy zwiększona presja na środowisko. f) W kontekście rozwoju funkcji turystycznych istotnym potencjalnym problemem jest zasobochłonność podstawowych komponentów środowiska (wody, przestrzeni) oraz energii, jak również nadprodukcja odpadów, niekontrolowane odprowadzanie ścieków oraz degradacja krajobrazu. Kluczowe zatem będą działania zmierzające do monitorowania stanu i jakości środowiska, rozwoju gospodarki niskoemisyjnej i zasobooszczędnej oraz ochrony przestrzeni i kształtowania ładu przestrzennego. 123
1.9. Diagnoza techniczna 1.9.1. Wprowadzenie Diagnoza techniczna wchodząca w skład Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy i Miasta Uniejów na lata 2017-2025 koncentruje się na kwestiach związanych z obiektami budowlanymi, szczególnie z zasobami mieszkaniowym gminy, potencjałem i gospodarowaniem nimi oraz ich jakością. Ważnym przedmiotem analizy są obiekty komunalne, w tym obiekty użyteczności publicznej. Wskazano także kluczowe problemy i wyzwania w zakresie poprawy jakości obiektów budowlanych w tym obiektów zabytkowych. Analiza danych przeprowadzona została w ujęciu dynamicznym (w okresie około 5 lat), w celu identyfikacji zmian sytuacji w sferze technicznej w Gminie Uniejów. W dalszej części opracowania przeprowadzono przestrzenną analizę zjawisk kryzysowych zidentyfikowanych w sferze technicznej, w celu delimitowania obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji Dane pochodzą z następujących instytucji i źródeł: Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Uniejów na lata 2011-2015, Strategia Rozwoju Gminy Uniejów na lata 2013-2020, Gminny program opieki nad zabytkami dla miasta i gminy Uniejów na lata 2017 2020, Główny Urząd Statystyczny (GUS), Urząd Miasta w Uniejowie, inne materiały. 1.9.2. Zasoby mieszkaniowe w Gminie Uniejów Ze względu na strukturę własności w Gminie Uniejów zasoby mieszkaniowe można podzielić na cztery grupy. Są to m. in.: mieszkania komunalne, spółdzielcze, i prywatne (indywidualne). W latach 2011-2015 zasób mieszkaniowy Gminy Uniejów zwiększał się. W porównaniu do 2010 roku liczba mieszkań zwiększyła się o 23, co stanowi przyrost rzędu 1%. Widoczna jest aprecjacja zasobów mieszkaniowych na terenie miasta w analizowanym okresie. Pomiędzy 2010 a 2011 rokiem widoczny jest gwałtowny spadek liczby budynków na terenach wiejskich. Ogólnie na obszarach wiejskich w ostatnich latach liczba budynków zmniejszyła się. Budynki komunalne w Gminie Uniejów stanowią 3% wszystkich budynków w zlokalizowanych na terenie gminy Uniejów. Tabela 82. Zasoby mieszkaniowe Gminy Uniejów w latach 2010 2015 Liczba budynków w latach Jednostka administracyjna 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Gmina Uniejów 2252 2240 2248 2257 2264 2275 Miasto Uniejów 750 760 766 769 773 779 Uniejów - obszary wiejskie 1502 1480 1482 1488 1491 1496 Źródło: Opracowanie na podstawie danych z BDL 124
Na terenie Gminy Uniejów z roku na rok wzrasta liczba mieszkań w mieście oraz w niewielkim zakresie na obszarach wiejskich. Łączna suma powierzchni użytkowej w Gminie Uniejów w 2015 roku wyniosła 224 390 metrów kwadratowych. W porównaniu do 2010 roku w Gminie wystąpił przyrost powierzchni użytkowej mieszkań o 5 %. 18 % wszystkich zasobów mieszkaniowych w powiecie poddębickim stanowią mieszkania zlokalizowane w Gminie Uniejów. Tabela 83. Liczba mieszkań na terenie Gminy Uniejów w latach 2010-2014 Liczba mieszkań w latach Jednostka administracyjna 2010 2011 2012 2013 2014 Gmina Uniejów 2 768 2 775 2 784 2 819 2 822 Miasto Uniejów 1 224 1 228 1 234 1 263 1 266 Uniejów - obszary wiejskie 1 544 1 547 1 550 1 556 1 556 powiat poddębicki 15 008 15 072 15 137 15 237 15 296 Źródło: Opracowanie na podstawie danych z BDL Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania na terenie Gminy Uniejów wynosi ponad 77 m 2. Stosunkowo większe mieszkania znajdują się na terenach wiejskich (ponad 80 m 2 ), niż w mieście. Zauważalny jest wzrost przeciętnej powierzchnia użytkowej mieszkania i w 2015 roku osiągnęła ona ponad 31 metrów kwadratowych. Wskaźnik ten jest wyższy dla terenów miejskich niż wiejskich. Tabela 84. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w Gminie Uniejów w latach 2010-2015 przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania ( w m 2 ) przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w latach Lata Gmina Uniejów Miasto Uniejów 2010 77,1 74,5 79,2 2011 77,4 74,8 79,4 2012 77,6 75,4 79,4 2013 77,6 75,2 79,7 2014 77,8 75,3 79,8 2015 77,4 74,2 80,1 2010 29,2 30,1 28,6 2011 29,7 30,6 29,1 2012 30,1 30,8 29,5 2013 30,2 30,8 29,8 2014 30,6 31,3 30,0 2015 31,5 33,0 30,4 Źródło: Opracowanie na podstawie danych z BDL Uniejów - obszary wiejskie Liczba mieszkań w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w Gminie Uniejów z roku na rok wzrasta. W 2015 roku wyniosła 407 mieszkań. Liczba ta w stosunku do roku 2010 wzrosła o 28 mieszkań. Wskaźnik ten jest wyższy dla obszarów miejskich niż dla obszarów wiejskich. 125
Na terenie Gminy Uniejów liczba mieszkań na 1000 mieszkańców jest wyższa niż dla powiatu poddębickiego. Tabela 85. Liczba mieszkań na 1000 mieszkańców w latach 2010 2014 na terenie Gminy Uniejów Liczba mieszkań na 1000 mieszkańców Jednostka administracyjna 2010 2011 2012 2013 2014 Gmina Uniejów 378,8 384,1 387,4 389,5 392,9 Miasto Uniejów 403,7 408,8 408,5 410,2 414,9 Uniejów - obszary wiejskie 361,1 366,5 372,1 374,1 376,6 powiat poddębicki 355,3 358,6 361,4 363,9 366,0 województwo łódzkie 383,9 387,1 391,2 394,9 398,4 Źródło: Opracowanie na podstawie danych z BDL Przeciętnie w jednym mieszkaniu znajdują się ponad 3 izby. Wskaźnik ten jest wyższy dla obszarów miejskich niż wiejskich. Przeciętna liczba osób na 1 mieszkanie w 2015 roku dla całej Gminy Uniejów wyniosła 2,46 osoby. Tabela 86. Przeciętna liczba izb w 1 mieszkaniu oraz przeciętna liczba osób na jedno mieszkanie w Gminie Uniejów w latach 2010 2014 Przeciętna liczba izb w 1 mieszkaniu oraz przeciętna liczba osób na jedno mieszkanie Gmina Miasto Uniejów - obszary Lata Uniejów Uniejów wiejskie powiat poddębicki 2010 2,64 2,48 2,77 2,81 przeciętna liczba 2011 2,60 2,45 2,73 2,79 osób na 1 2012 2,58 2,45 2,69 2,77 mieszkanie 2013 2,57 2,44 2,67 2,75 2014 2,55 2,41 2,66 2,73 przeciętna liczba osób na 1 izbę 2010 0,69 0,63 0,73 0,72 2011 0,68 0,62 0,72 0,72 2012 0,67 0,62 0,71 0,71 2013 0,67 0,63 0,71 0,70 2014 0,66 0,62 0,70 0,70 Źródło: Opracowanie na podstawie danych z BDL W 2013 roku na terenie Gminy Uniejów zlokalizowanych było 130 mieszkań komunalnych co stanowi ponad 20% wszystkich mieszkań komunalnych w powiecie poddębickim. Większość z nich (108 mieszkań) zlokalizowanych jest na terenie miasta. Łączna powierzchnia użytkowa mieszkań komunalnych wynosi ponad 5400 metrów kwadratowych. W analizowanych latach liczba lokali komunalnych wzrosła o 1 mieszkanie. Tabela 87. Komunalne zasoby mieszkaniowe w Gminie Uniejów oraz powiecie poddębickim w 2009 i 2013 roku Liczba mieszkań komunalnych w latach Jednostka administracyjna 2009 2013 126
Gmina Uniejów 129 130 Miasto Uniejów 109 108 Uniejów - obszary wiejskie 20 22 powiat poddębicki 569 496 Źródło: Opracowanie na podstawie danych z BDL Tabela 88. Lokale socjalne w Gminie Uniejów w latach 2009-2015 liczba socjalnych mieszkań powierzchnia użytkowa mieszkań Lata Gmina Uniejów Miasto Uniejów Uniejów - obszary wiejskie 2009 1 0 1 2011 0 0 0 2012 1 0 1 2013 1 0 1 2014 1 0 1 2015 11 10 1 2009 32 0 32 2011 0 0 0 2012 32 0 32 2013 32 0 32 2014 32 0 32 2015 432 400 32 Źródło: Opracowanie na podstawie danych z BDL Na terenie Gminy Uniejów do 2014 użytkowane było jedno mieszkanie socjalne. W 2015 roku wybudowano 21 mieszkań socjalnych. Na terenie miasta Uniejów w 2015 roku zlokalizowanych jest 10 nowych lokali socjalnych. Łączna powierzchnia wszystkich lokali socjalnych w gminie wynosi obecnie ponad 430 metrów kwadratowych. 1.9.3. Wyposażenie obiektów budowlanych w instalacje sieciowe Na terenie miasta Uniejów ponad 97% mieszkań przyłączonych jest do sieci wodociągowej, podczas gdy na obszarach wiejskich ponad 81 % mieszkań posiada przyłącze do wodociągu. Wyposażenie w łazienkę na terenie miasta posiada prawie 90% mieszkań, na terenach wiejskich jest to tylko 60% ogółu zasobu. Centralne ogrzewanie w mieście posiada niespełna 80% mieszkań, na obszarach wiejskich wyposażenie w tego typu instalację sięga 46%. Generalnie wyposażenie w centralne ogrzewanie w Gminie Uniejów jest dużo niższe niż w powiecie poddębickim. Tabela 89. Udział mieszkań wyposażonych w poszczególne instalacje w ogóle mieszkań w Gminie Uniejów w latach 2010 2014 Udział mieszkań wyposażonych w poszczególne instalacje w liczbie mieszkań ogółem Rodzaj instalacji wodociąg Lata Udział [%] 2010 [%] 2011 [%] Gmina Uniejów 89,2 89,2 Miasto Uniejów Uniejów - obszary wiejskie powiat poddębicki 97,3 81,1 98,2 97,3 81,1 98,2 127
łazienka centralne ogrzewanie 2012 [%] 2013 [%] 2014 [%] 2010 [%] 2011 [%] 2012 [%] 2013 [%] 2014 [%] 2010 [%] 2011 [%] 2012 [%] 2013 [%] 2014 [%] Źródło: Opracowanie na podstawie danych z BDL 89,2 89,2 89,2 75,1 75,1 75,1 75,1 75,1 61,9 61,9 61,9 61,9 61,9 97,3 81,2 98,2 97,4 81,3 98,2 97,4 81,4 98,2 89,4 60,8 93,4 89,4 60,9 93,5 89,5 61,1 93,5 89,7 61,2 93,6 89,7 61,4 93,6 78,3 45,4 86,8 78,4 45,5 86,9 78,5 45,8 86,9 79,0 46,0 87,1 79,1 46,3 87,1 Wyposażenie w instalacje techniczno sanitarne (wodociągi, ustęp, łazienkę oraz centralne ogrzewanie) na terenie Gminy Uniejów w ostatnich 5 latach nie uległo zasadniczej zmianie. Od 2010 roku nie zmieniła się liczba mieszkań podłączonych do sieci gazowej. W instalację gazu sieciowego wyposażone jest zaledwie 0,8% mieszkań w Gminie Uniejów (w powiecie poddębickim 0,4%). Planowane są inwestycje w zakresie rozbudowy sieci gazowej na terenie miasta Uniejów. 1.9.4. Budynki i lokale komunalne w Gminie Uniejów Na terenie Gminy Uniejów zlokalizowanych jest 87 budynków, które stanowią własność Gminy. Średnio stan 20% tych obiektów w 2015 roku oceniono jako dostateczny lub mierny nadający się do remontu. Zdecydowana większość tych obiektów, które potrzebują modernizacji znajdują się na terenie miasta Uniejów. Trzy znajdują się na obszarach wiejskich Gminy. Większość obiektów, które są we władaniu Gminy użytkowana jest na cele publiczne. Co roku przeprowadzane są drobne remonty w poszczególnych budynkach. Większość (ponad 70%) budynków użyteczności publicznej w gminie jest w co najmniej dobrym stanie technicznym. Ponad połowa budynków użyteczności publicznej na obszarach wiejskich jest w dobrym bądź bardzo dobrym stanie technicznym. 8 budynków zlokalizowanych na terenach wiejskich kwalifikuje się natomiast do remontu bądź wyburzenia, a ich stan określany jest jako mierny. Są to budynek komunalny w Felicjanowie, baza SKR w Spycimierzu oraz budynek produkcyjny w miejscowości Zieleń. 128
Tabela 90. Budynki komunalne według lokalizacji na terenie Gminy Uniejów w 2015 roku Lokalizacja budynków miejscowość w Gminie Uniejów Liczba budynków komunalnych Czepów 2 Człopy 1 Felicjanów 2 Góry 1 Kozanki Wielkie 1 Ostrowsko 2 Rożniatów 1 Rożniatów Kolonia 1 Zieleń 1 Wola Przedmiejska 2 Wilamów 4 Wielenin Kolonia 3 Spycimierz 5 Uniejów 61 Suma 87 Źródło: Opracowanie na podstawie danych z Urzędu Miasta w Uniejowie Na terenie Gminy Uniejów znajduje się 20 budynków komunalnych, które zostały wybudowane przed 1950 rokiem. W większości przypadków obiekty wykorzystywane są na potrzeby świadczenia usług publicznych. Po 2000 roku na terenie Gminy Uniejów zbudowano ponad 20 budynków komunalnych. Aż 10 budynków komunalnych zlokalizowanych na terenie Gminy Uniejów posiada pokrycie z eternitu co stanowi zagrożenie dla ludzkiego zdrowia. Tabela 91. Budynki komunalne według lokalizacji na terenie Gminy Uniejów w 2015 roku Miejscowość Adres przed 1950 Człopy Człopy 39 Felicjanów Felicjanów 29a Felicjanów Felicjanów 32a Kozanki Wielkie Kozanki Wielkie 17 Spycimierz Spycimierz 7 Spycimierz Spycimierz 7 Uniejów ul. Błogosławionego Bogumiła 10 Uniejów ul. Błogosławionego Bogumiła 13 Uniejów ul. Błogosławionego Bogumiła 14 Uniejów ul. Błogosławionego Bogumiła 25 Uniejów ul. Błogosławionego Bogumiła 6 Uniejów ul. Dąbska 10 Uniejów ul. Dąbska 17 Uniejów ul. Kilińskiego 27 Uniejów ul. Kościelnicka 26-28 129
Uniejów ul. Kościelnicka 44 Uniejów ul. Kościelnicka 44 Uniejów ul. Szkolna 2 Uniejów ul. Targowa 21 Uniejów ul. Zamkowa 2 1950-1980 Uniejów ul. Polna 37 Uniejów ul. Polna 37 Uniejów ul. Polna 37 Uniejów ul. Jana Kilińskiego 18 Uniejów ul. 22 lipca 2 Uniejów ul. Targowa 9 Ostrowsko Ostrowsko 86 Uniejów ul. Jana Kilińskiego 14 1980-2000 Uniejów ul. Szkolna Wilamów Wilamów Wola Przedmiejska Wola Przedmiejska Uniejów ul. Dąbska Spycimierz Spycimierz Uniejów ul. Dąbska Ostrowsko Ostrowsko Spycimierz Spycimierz po 2000 Uniejów ul. Kościelnicka 26-28 Wielenin Kolonia Wielenin Kolonia 29 Uniejów ul. Zamkowa 2a Uniejów ul. abp. Jakuba Świnki 1 Uniejów ul. abp. Jakuba Świnki 1 Uniejów ul. abp. Jakuba Świnki 1 Uniejów ul. abp. Jakuba Świnki 1 Uniejów ul. abp. Jakuba Świnki 1 Uniejów ul. abp. Jakuba Świnki 1 Uniejów ul. abp. Jakuba Świnki 1 Uniejów ul. abp. Jakuba Świnki 2 Uniejów ul. abp. Jakuba Świnki 2 Uniejów ul. abp. Jakuba Świnki 2 Uniejów ul. abp. Jakuba Świnki 2 Uniejów ul. abp. Jakuba Świnki 2 Uniejów ul. abp. Jakuba Świnki 2 Uniejów ul. abp. Jakuba Świnki 4 Uniejów ul. abp. Jakuba Świnki 4 Uniejów ul. abp. Jakuba Świnki 4 Uniejów ul. Zamkowa 5 Uniejów ul. Dąbska Uniejów ul. Kościelnicka 44 Źródło: Opracowanie na podstawie danych z Urzędu Miasta w Uniejowie Budynki komunalne zlokalizowane na terenie Gminy Uniejów ze względu na stan techniczny podzielić można na 4 kategorie: bardzo dobry, dobry, dostateczny i mierny. Stan techniczny 130
dwudziestu sześciu budynków ocenić można jako bardzo dobry. Ponad 90% z nich to budynki nowe, a reszta jest po gruntownym remoncie. Ocenę stanu technicznego jako dobrego otrzymało 41 budynków komunalnych, obecnie wykorzystywanych do świadczenia różnego rodzaju usług publicznych. Ponadto na terenie Gminy Uniejów zlokalizowane są budynki komunalne, których stan techniczny ocenić można na poziomie dostatecznym. Są to budynki, które potrzebują gruntownego remontu i modernizacji. Stan techniczny sześciu budynków komunalnych oceniono na poziomie najniższym, czyli miernym. Bardzo zły stan techniczny tych budynków sprawił, iż są to obiekty przeznaczone do wyburzenia. Budynki komunalne w Gminie Uniejów wykorzystywane są m.in. na cele publiczne. Użytkownikami przestrzeni tych obiektów są m. in.: ochotnicze straże pożarne, szkoły podstawowe, PGK Termy Uniejów, hufce czy Geotermia Uniejów. Tabela 92. Lokalizacja i przeznaczenie gminnych obiektów wybudowanych przed 1950 rokiem na terenie Gminy Uniejów w 2015 roku, z wyłączeniem obiektów na terenia miasta Lokalizacja obiektu Adres obiektu Przeznaczenie obiektu Człopy Człopy 39 strażnica OSP Człopy Felicjanów Felicjanów 32a strażnica OSP Felicjanów Felicjanów Felicjanów 29a budynek komunalny (dawna szkoła) Spycimierz Spycimierz 7 szkoła Spycimierz Kozanki Wielkie Kozanki Wielkie 17 budynek komunalny Spycimierz Spycimierz 7 budynek gospodarczy Szkoła Źródło: Opracowanie na podstawie danych z Urzędu Miasta w Uniejowie Ponadto na terenie Gminy Uniejów zlokalizowanych jest 130 lokali komunalnych. Lokale komunalne w Gminie Uniejów ze względu na stan można podzielić na 4 kategorie: bardzo dobry, dobry, dostateczny i mierny. a) Stan techniczny bardzo dobry: 10 lokali komunalnych, znajdujących się w mieście Uniejów. Wysoka ocena stanu technicznego spowodowana jest tym, iż te mieszkania komunalne są nowe. b) Stan techniczny dobry: 76 lokali znajdujących się w mieście Uniejów oraz w Wilamowie. c) Stan techniczny dostateczny: 37 lokali komunalnych zlokalizowanych na terenie Gminy Uniejów. Wszystkie obiekty przeznaczone są do natychmiastowego remontu oraz gruntownej modernizacji. d) Stan techniczny mierny: 3 obiekty, zlokalizowane w mieście Uniejów, które są przeznaczone do wyburzenia. Prowadzone w ostatnich latach systematyczne jak i doraźne prace modernizacyjne w obiektach komunalnych koncentrowane były na: wymianie dachu lub jego zabezpieczeniu i konserwacji w tym orynnowanie (8 obiektów komunalnych). W 14 obiektach dokonano 131
wymiany stolarki okiennej oraz wymieniono drzwi wejściowe. W 6 obiektach dokonano docieplenia ścian szczytowych, a także ogrodzono teren. W budynkach komunalnych dokonano wymiany instalacji elektrycznej. Kilka obiektów w centrum miasta poddano gruntownemu remontowi. W analizowanym okresie podejmowano doraźne prace modernizacyjne i konserwacyjne polegające na wymianie kratek wentylacyjnych, sprawdzenie stanu technicznego kotłów cieplnych, a także coroczne kontrole stanu technicznego obiektów. W kilkunastu obiektach odnowiono klatki schodowe, dobudowano wiatrołapy, czy przyłączono nowe obiekty do sieci wodno kanalizacyjnej. Podkreślić należy, że w latach 2005-2016 na terenie Gminy Uniejów w budynkach komunalnych dokonano szeregu zmian, które poprawiły stan techniczny tych obiektów. We wszystkich budynkach komunalnych, jeśli tylko stan techniczny na to pozwala prowadzona jest różnego rodzaju działalność. Urząd Miasta w Uniejowie stale monitoruje stan techniczny tych obiektów. Osiem budynków komunalnych zajmowanych jest przez strażnice Ochotniczej Straży Pożarnej w różnych miejscowościach na terenie Gminy Uniejów. Stan pięciu z nich oceniono jako bardzo dobry. Budynki te znajdują się na terenie miejscowości Czepów, Człopy, Różniatów, Wielenin oraz na terenie miasta Uniejów. Stan budynku, w którym swoją siedzibę ma OSP Ostrowsko jako jedyna jednostka został oceniony jako bardzo dobry. W najgorszym stanie technicznym jest budynek komunalny, którym zajmuje się OSP Góry oraz Felicjanów. Oba obiekty wskazane są jako budynki przeznaczone do remontu i modernizacji. Stan budynków szkół podstawowych na terenie Gminy Uniejów oceniany jest jako dobry, jedynie budynek szkoły podstawowej w Spicimierzu określono jako dostateczny i wymaga gruntownego remontu. Budynki komunalne będące elementami infrastruktury społecznej w Gminie Uniejów w większości przypadków wymagają przystosowania do obecnych norm (m.in. energooszczędność), wymagają prac modernizacyjnych. Należą do nich takie ośrodki, jak Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Uniejowie, Przedszkole Miejskie w Uniejowie, Szkoła Podstawowa im. Bohaterów Września 1939 r. w Uniejowie, Gimnazjum im. abp. Jarosława Bogorii Skotnickiego w Uniejowie, Szkoła Podstawowa im. Płk. Pil. Szczepana Ścibiora w Wieleninie, Szkoła Podstawowa im. M. Skłodowskiej Curie w Wilamowie, Szkoła Podstawowa w Spycmierzu oraz Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna z filiami w Spycimierzu, Rożniatowie i Wilamowie. Budynki te wymagają w szczególności termomodernizacji oraz przystosowania do ruchu osób niepełnosprawnych. Dodatkowo, Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury ma znaczne problemy lokalowe, w budynku komunalnym, w którym obecnie funkcjonuje. Problemy te wynikają m.in. z niedostatecznej powierzchni budynku oraz zbyt małej liczby sal, co uniemożliwia bezkonfliktową organizację przedsięwzięć. Ponadto siedziba Urzędu Miasta w Uniejowie znajduje się w budynku komunalnym, którego stan techniczny określono jako dobry, przystosowany jest dla osób niepełnosprawnych, stolarka okienna została wymieniowa. Jednak ze względu na liczbę pracowników, warunki techniczne wewnątrz obiektu oraz funkcje reprezentacyjne, które pełni urząd wymaga on gruntownych zmian. 132
1.10. Problemy i zjawiska kryzysowe w Gminie Uniejów sfera techniczna a) Gospodarka mieszkaniowa gminy Uniejów charakteryzuje się corocznym wzrostem nowych budynków mieszkalnych, rozproszonych po całym terenie gminy Uniejów. Problemem jest głównie jednak zabudowa już istniejąca, która charakteryzuje się pogarszającym się stanem technicznym, w niektórych przypadkach budynki pokryte są azbestem. b) Prawie 1/5 istniejących lokali komunalnych charakteryzuje się bardzo słabym stanem technicznym i wymaga remontów. Szczególnie budynki komunalne zlokalizowane w ścisłym centrum miasta ze względu na swój wiek (wybudowane przed 1950 rokiem) wymagają remontu oraz modernizacji. c) Generalnie zróżnicowane jakościowo zasoby komunalne wymagają prac remontowomodernizacyjnych podnoszących ich jakość oraz komfort. Równie ważne jest ograniczanie negatywnego wpływu obiektów na środowisko poprzez poprawę efektywności energetycznej, ograniczanie start ciepła, oszczędność zasobów (energii, wody itp.). d) Na terenie miasta znajduje się wiele obiektów świadczących o długiej i bogatej historii Uniejowa. Wiele z nich to zabytki wpisane do rejestru zabytków, obszary objęte ścisłą ochroną, które wymagają prac naprawczych i konserwatorskich. 133
2. Delimitacja obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji 2.1. Metodologia delimitacji Metodologia delimitacji obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji oparta została o przestrzenną analizę problemów i zjawisk kryzysowych przeprowadzoną w pięciu sferach: Sferze społecznej, Sferze gospodarczej, Sferze funkjonalno przestrzennej, Sferze środowiskowej, Sferze technicznej. Diagnoza Gminy Uniejów przeprowadzona w wyżej wymienionych sferach wskazuje, że w Gminie Uniejów występuje wiele negatywnych zjawisk społecznych, gospodarczych, funkcjonalno-przestrzennych, środowiskowych oraz technicznych. Obszarem szczególnej koncentracji wielu tych negatywnych zjawisk jest miasto Uniejów, które mimo wielu potencjałów charakteryzuje się m.in. bardzo słabą kondycją społeczną i ekonomiczną mieszkańców miasta. Do delimitacji obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji posłużyły również zapisy dokumentów strategicznych i operacyjnych Gminy Uniejów w zakresie rewitalizacji, z których wynikały przesłanki do wyznaczenia tych obszarów m.in. z uwagi na kontynuację rozpoczętych działań rewitalizacyjnych. Wykorzystano również elementy eksperckiej analizy wybranych sfer diagnozy (środowiskowej oraz funkcjonalno-przestrzennej), które ostatecznie pozwoliły na wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji. Proces rewitalizacji gminy i miasta Uniejów rozpoczął się opracowanym w 2011 roku Lokalnym Programem Rewitalizacji Miasta Uniejów na lata 2011-2015. W programie tym na bazie danych i wskaźników społecznych, ekonomicznych i przestrzennych wskazano najważniejsze problemy i zjawiska kryzysowe w Gminie oraz wyznaczono obszar rewitalizacji, którym objęto całe miasto Uniejów. W okresie 2011-2015 zidentyfikowane problemy miasta Uniejów nie zostały rozwiązane, zaplanowane na ten okres działania rewitalizacyjne nie zostały w całości zrealizowane, ale są one kontynuowane. Stąd też w celu zapewnienia kontynuacji rozpoczętych w ostatnich latach działań rewitalizacyjnych, a także w celu zapewnienia komplementarności międzyokresowej w programach rewitalizacji zdecydowano o kontynacji procesu rewitalizacji miasta Uniejów. Ponadto przeprowadzona diagnoza dla całej Gminy Uniejów wskazuje silną koncentrację negatywnych zjawisk głównie społeczno-gospodarczych na miejskich terenach Gminy. Jednak z uwagi na to, że poprzednio, w 2011 roku wyznaczony obszar rewitalizacji obejmował 13,22 km 2 (9,5% obszaru Gminy Uniejów) oraz zamieszkiwany był przez 2961 mieszkańców (prawie 42% mieszkańców Gminy Uniejów) należało przeprowadzić ponownie delimitację obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie miasta Uniejów, aby wyznaczony obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji spełniały wymogi Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-202, tj. aby obszar rewitalizacji obejmował nie więcej niż 20% powierzchni Gminy Uniejów oraz był zamieszkiwany przez nie więcej niż 30% mieszkańców Gminy Uniejów. 28 28 Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 134
Kluczowym czynnikiem przeprowadzenia skutecznych działań rewitalizacyjnych jest prawidłowa identyfikacja charakteru, skali i obszarów skupień zjawisk kryzysowych identyfikowanych w przestrzeni miasta Uniejów. Przeprowadzona w tym celu przestrzenna analiza zjawisk kryzysowych została wykonana z zastosowaniem wielokryterialnej analizy informacji pochodzących z baz danych wielu instytucji. Analizy koncentracji głównych problemów dokonano przy pomocy wybranych wskaźników oraz map przedstawiających zjawiska kryzysowe rozmieszczone w przestrzeni miasta i miejsca ich szczególnej koncetracji. Do wskazania obszaru zdegradowanego posłużono się zestawem wskaźników, dotyczących głównie sfery społecznej, a także sfery gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej oraz technicznej. Z uwagi na brak pełnych i aktualnych danych statystycznych do oceny sfery środowiskowej posłużyła analiza ekspercka oraz przeprowadzone badania w terenie. Analizę przeprowadzono na podstawie palety wybranych wskaźników (17 wskaźników), ale podkreślić trzeba, że zakres tej oceny koncentracji zjawisk kryzysowych ograniczony został przez dostępność danych statystycznych. Z tego względu analizę na podstawie danych statystycznych uzupełniono o eksperkie oceny miasta Uniejów w wybranych sferach (środowiskowej oraz funkcjonalno-przestrzennej), które przeprowadzone zostały przez członków zespołu opracowującego LPRGMU 2025. Podkreślić należy, że paleta wybranych zastosowanych wielokryterialnych wskaźników pozwoliła na uzyskanie zobiektywizowanego obrazu degradacji przestrzeni miasta, który uzupełniony został o dodatkowe eksperkie oceny degradacji przestrzeni miasta w wybranych sferach funckjonowania miasta Uniejów. Proces delimitacji obszaru zdegradowanego, a następnie delimitacji obszaru rewitalizacji przeprowadzono z zastosowaniem narzędzi oprogramowania GIS. Jednym z pierwszych etapów w przeprowadzonej analizie przestrzennej było zdefiniowanie jednostek odniesienia (pól podstawowych, jednostek badawczych) dających możliwość wykazania wewnętrznego zróżnicowania problemów i zjawisk kryzysowych w mieście Uniejów. Na potrzeby niniejszego opracowania zdecydowano się posłużyć metodą analizy przestrzennej siatką (ang. grid spatial analysis), z zastosowaniem jednostek geometrycznych w kształcie heksagonów 29 o powierzchni 1 ha, w których przetwarzano i analizowano zebrane dane statystyczne. Dobór kształtu i wielkości jednostki odniesienia dostosowano do poziomu agregacji danych źródłowych i charakterystyki badanego obszaru. Wybór metody i wielkości jednostek geometrycznych (1 ha) został podyktowany specyficznym układem terenów zurbanizowanych Uniejowa, w szczególności zaś istnieniem dwóch rozwiniętych silnie południkowo układów pasmowych zabudowy wsi włączonych w granice miasta, wpływających na znaczną dyspersję obszarów zabudowanych, przy jednoczesnym ich skoncentrowaniu po wschodniej stronie rzeki Warty. Przyjęcie większych jednostek odniesienia, przy takim układzie rozmieszczenia ludności w niewielkim stopniu służyłoby generalizacji wyników analizy, nie podnosząc precyzji wyznaczenia obszarów zdegradowanych, a w konsekwencji ograniczałoby obiektywność dedykowania obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji. 29 Jednostka o kształcie sześcioboku regularnego 135
Rysunek 8. Siatka heksagonalna o jednostkach geometrycznych 1 ha Źródło: opracowanie własne Obszar zdegradowany w mieście Uniejów stanowią tereny, na których zdiagnozowano stany kryzysowe, przejawiające się koncentracją negatywnych zjawisk na poziomach przekraczających wartości środkowe (medianę) poszczególnych wskaźników, wyznaczone dla wszystkich jednostek odniesienia posiadających w swym obrębie punkty adresowe z zameldowanymi mieszkańcami. W celu czytelności i jasności analizy na prezentowanych poniżej mapach usunięto jednostki odniesienia, które nie posiadały w swym obrębie niezamieszkałych punktów adresowych. Usunięte jednostki odniesienia odpowiadały głównie niezamieszkałym terenom rolniczym. Do analizy przestrzennej koncentracji zjawisk kryzysowych w mieście Uniejów posłużyła paleta wybranych wskaźników charakteryzujących sytuację w następujących sferach: a) Sfera społeczna Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie mieszkańców ogółem (%), Liczba bezrobotnych długookresowych zarejestrowanych w liczbie mieszkańców ogółem (%) Liczba osób w wieku poprodukcyjnym (powyżej 67 roku życia) na 100 mieszkańców, Liczba osób w wieku sędziwym (od 75 roku życia) w liczbie mieszkańców ogółem (%), Liczba zasiłków stałych na 1000 mieszkańców, 136
Liczba zasiłków okresowych na 1000 mieszkańców, Liczba zasiłków celowych na 1000 mieszkańców, Liczba zasiłków dla osób niepełnosprawnych na 1000 mieszkańców, Liczba dzieci korzystających z dożywania na 1000 mieszkańców, Suma zadłużeń mieszkań komunalnych (zł). b) Sfera gospodarcza Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w REGON na 100 mieszkańców, Liczba podmiotów gospodarczych, które zawiesiły lub zakończyły działalność gospodarczą na 100 mieszkańców (podmioty gospodarcze wyrejestrowane z REGON), c) Sfera funkcjonalno-przestrzenna Gęstość mieszkań komunalnych, Gęstość budynków komunalnych, Gęstość obiektów wpisanych do gminnego rejestru zabytków. d) Sfera techniczna Stan techniczny budynków komunalnych. Dane do wybranych wskaźników pozyskano z następujących źródeł i instytucji: Urząd Miasta w Uniejowie, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Uniejowie, Powiatowy Urząd Pracy w Poddębicach. 137
2.2. Delimitacja obszaru zdegradowanego 2.2.1. Sfera społeczna delimitacja obszaru zdegradowanego Na podstawie dostępnych baz danych przeprowadzono diagnostyczną przestrzenną analizę negatywnych zjawisk w sferze społecznej: a) trwałego uzależnienia od pomocy społecznej w powiązaniu z jego podstawową przyczyną bezrobociem, b) niepełnosprawności, c) koncentracji osób starszych, w tym wymagających pomocy, d) ubóstwa. Rysunek 9. Koncentracja i rozmieszczenie zarejestrowanych bezrobotnych w mieście Uniejów Źródło: opracowanie własne W przypadku udziału osób bezrobotnych w liczbie mieszkańców ogółem największa koncentracja zjawiska występuje w centrum miasta Uniejów, w tym szczególnie przy ul. Kościelnickiej na różnych jej odcinkach (między ul. Szkolną i Portową, u zbiegu z ul. Szkolną, Rynkiem), przy ul. Kilińskiego u zbiegu z ul. Krótką i Ogrodową, przy ul. Wschodniej u zbiegu z ul. Dąbską i dalej na wschód, oraz przy ul Łęczyckiej od ul. Polnej na wschód. 138
Rysunek 10. Koncentracja i rozmieszczenie osób długotrwale bezrobotnych w mieście Uniejów Źródło: opracowanie własne Ważnym sygnałem o występowaniu negatywnych zjawisk w lokalnej społeczności jest występowanie długotrwałego bezrobocia jednego lub dwojga dorosłych domowników w rodzinach. W związku z tym poddano analizie rozkład przestrzenny występowania tego zjawiska w mieście Uniejów. Analiza koncentracji liczby osób bezrobotnych długotrwale w liczbie mieszkańców ogółem wskazuje, że największa koncentracja zjawiska bezrobocia długookresowego pokrywa się z obszarami największego udziału osób bezrobotnych, jednak widoczne jest w tym przypadku jeszcze większe nasilenie tego zjawiska w centrum Uniejowa. Koncentracja osób długotrwale bezrobotnych widoczna jest w tym obszarze szczególnie przy ul. Kościelnickiej na różnych jej odcinkach (u zbiegu z ul. Portową, Szkolną, Rynkiem ul. Krótką) oraz w obszarze ul. 22 Lipca, Rynek, ul. Turecka. Szczególnie duży problem z bezrobociem długookresowym występuje u zbiegu ulic Łęczyckiej i Polnej oraz na wschód. Podkreślić należy, że rodziny z tych obszarów należą do grup szczególnie zagrożonych wykluczeniem społeczno-ekonomicznym, co związane jest z negatywnymi zjawiskami społecznymi współwystępującymi z brakiem zatrudnienia. Konieczne jest zatem prowadzenie działań wpływających na poprawę warunków do rozwoju społeczno-gospodarczego centrum miasta w celu aktywizacji zawodowej tej grupy. 139
Jednym z negatywnych zjawisk współwystępujących z długotrwałym bezrobociem jest koncentracja wysokich wartości wskaźnika korzystania z zasiłków Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej. W mieście Uniejów największa koncentracja korzystania z zasiłków MOPS widoczna jest głównie w obszarze centralnym miasta. Rysunek 11. Koncentracja i rozmieszczenie udzielanych zasiłków stałych w mieście Uniejów Źródło: opracowanie własne Największa koncentracja mieszkańców miasta Uniejów pobierających zasiłki stałe widoczna jest w centralnym obszarze miasta przy ul. Kościelnickiej u zbiegu z ulicami 22 Lipca i Szkolną. Zauważyć można, że obszar ten pokrywa się z występowaniem zjawisk bezrobocia, w tym bezrobocia długookresowego. 140
Rysunek 12. Koncentracja i rozmieszczenie udzielanych zasiłków okresowych w mieście Uniejów Źródło: opracowanie własne Największa koncentracja osób pobierających zasiłki okresowe w 2015 roku widoczna jest oczywiście w centrum miasta, a szczególnie wystąpiła ona przy ul. Kościelnickiej u zbiegu z ulicą Portową oraz ul. Szkolną oraz u zbiegu ulic Kilińskiego oraz Ogrodowej. 141
Rysunek 13. Koncentracja i rozmieszczenie udzielanych zasiłków celowych w mieście Uniejów Źródło: opracowanie własne Największa koncentracja osób pobierających w 2015 roku zasiłki celowe widoczna jest w obszarze rewitalizacji przy ul. Kościelnickiej u zbiegu z ulicami Reymonta, 22 Lipca, Szkolną, Portową, przy Rynku oraz przy zbiegu ulic Kilińskiego i Ogrodowej. Ponadto analiza udziału osób w wieku poprodukcyjnym (powyżej 67 roku życia) w całkowitej liczbie mieszkańców pokazuje wyraźnie koncentrację miejsc zamieszkania osób starszych w centralnej części miasta. Największa koncentracja osób starszych (powyżej 67 roku życia) widoczna jest przy ulicach Bł. Bogumiła i Kilińskiego, Ogrodowej, 22 Lipca, Kościelnickiej, Szkolej oraz u zbiegu ulic Konopnickiej i Orzechowej, choć cały ten obszar charakteryzuje się bardzo dużą koncentracji osób starszych. 142
Rysunek 14. Koncentracja i rozmieszczenie osób powyżej 67 roku życia w mieście Uniejów Źródło: opracowanie własne W tej części miasta udział osób w wieku poprodukcyjnym w strukturze ludności przewyższa także średnie wartości dla województwa łódzkiego. Zestawienie tych danych z rozkładem przestrzennym miejsc zamieszkania osób sędziwych (Rys 15) pokazuje, że w centrum miasta Uniejowa mieszkają najstarsi Uniejowianie. Są to ponadto osoby w dużej mierze potrzebujące pomocy w codziennym funkcjonowaniu. Analiza koncentracji i rozmieszczenia najstarszych mieszkańców Uniejowa (od 75 roku życia), wskazuje, że osoby te zamieszkują przede wszystkim w centrum miasta, przy ul. Bł. Bogumiła i Kilińskiego, Ogrodowej, Rzecznej i Polnej, Krótkiej, 22 Lipca i Szkolnej, Orzechowej i Zielonej. Widoczny jest też stosunkowo duży udział osób w tej grupie wiekowej wśród mieszkańców ul. Sienkiewicza w kierunku południowej granicy miasta. W obszarze tym widoczna jest koncentruja osób samotnych, starszych, które nie kwalifikują się do otrzymymania wsparcia z środka pomocy społecznej, a wymagają pomocy. Sytuacja ta spowodowana jest m.in., funkcjonowaniem gospodarstw domowych jednoosobowych, migracją rodzin, w tym osób młodych i aktywnych do innych miast. 143
Rysunek 15. Koncentracja i rozmieszczenie osób sędziwych (od 75 roku życia) w mieście Uniejów Źródło: opracowanie własne Najważniejszymi problemami, z którymi borykają się osoby korzystające z pomocy społecznej są trudności wynikające z konieczności nad osobami zależnymi, głównie osobami starszymi lub z niepełnosprawnościami, długotrwała lub ciężka choroba. W celu oceny skali występowania tych problemów na obszarze miasta przeanalizowano rozkład przestrzenny danych dotyczących liczby udzielanych zasiłków dla osób z niepełnosprawnościami w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. 144
Rysunek 16. Koncentracja i rozmieszczenie udzielanych zasiłków dla osób niepełnosprawnych w mieście Uniejów Źródło: opracowanie własne W skali całego miasta dane z 2015 roku wskazują, że w Uniejowie mieszka 70 osób z orzeczonym stopniem niepełnosprawności. Ta grupa stanowi około 2,3% mieszkańców miasta. Nie są jednak znane dokładne przyczyny i formy niepełnosprawności. Charakterystyczny dla miasta na podstawie przeprowadzonej analizy przestrzennej zjawiska jest wysoki udział osób niepełnosprawnych skoncentrowany przede wszystkim w środkowej i północnej części miasta, jednocześnie w cetralnym obszarze miasta wskazać można trzy wyraźne skupienia osób niepełnosprawnych (wzdłuż ulic Bł. Bogumiła i Kilińskiego, ulic Szkolnej i Targowej oraz Dąbskiej). Nasuwa się tu wniosek dotyczący konieczności podejmowania działań w obszarze centralnym miasta nie tylko związanych z usprawnieniami funkcjonalno-przestrzennymi ułatwiającymi dostępność infrastruktury oraz infrastruktury usług społecznych w mieście, ale konieczność podejmowania działań społecznych w tym wspierających oraz aktywizujących, na rzecz osób niepełnosprawnych we wszystkich obszarach występowania problemu. Największa koncentracja rodzin korzystających z dożywiania dzieci widoczna jest w centrum miasta Uniejeów, przy ul. Kościelnickiej u zbiegu z ul. Szkolną oraz Portową, a także u 145
zbiegu ul. Kilińskiego i Ogrodowej, przy ul. 22 Lipca, a także między ulicami Konopnicką i Zieloną oraz przy zbiegu ul. Wiśniowej i Różanej, a także przy ul. Ścibiora. Rysunek 17. Koncentracja i rozmieszczenie dzieci korzystających z dożywiania w mieście Uniejów Źródło: opracowanie własne W celu analizy sytuacji ekonomicznej mieszkańców, która związana jest z m.in. sytuacją zadłużeń gminnych lokali mieszkaniowych przeprowadzoano analizę przestrzenną koncentracji i rozmieszczenia zadłużeń mieszkań komunalnych znajdujących się w mieście Uniejów. 146
Rysunek 18. Koncentracja i rozmieszczenie zadłużeń mieszkań komunalnych w mieście Uniejów Źródło: opracowanie własne Analiza przestrzenna wskazuje, że największe zadłużenie mieszkań gminnych występowało właściwie tylko w centrum miasta Uniejów, przy ul. Kościelniskiej, ul. Orzechowej oraz ul. Dąbskiej. Z przeprowadzonych analiz przestrzennych i zidentyfikowanych zjawisk kryzysowych wynika, że obszarem szczególnie dotkniętym złożonymi problemami społecznymi jest teren centrum miasta Uniejów. Konieczne jest zatem zaplanowanie i realizacja kompleksowych działań zmierzających do rozwiązania zdiagnozowanych problemów. 2.2.2. Sfera gospodarcza delimitacja obszaru zdegradowanego Na podstawie dostępnych danych przeprowadzono przestrzenną analizę problemów i zjawisk kryzysowych w sferze gospodarczej, która związana jest m.in. z funkcjonowaniem podmiotów gospodarczych. Dokonano analizy przestrzennego rozkładu zjawisk kryzysowych według zaproponowanych wskaźników oraz dodatkowych informacji jakościowych, które udało się pozyskać podczas wizji lokalnych i konsultacji społecznych z mieszkańcami. Kluczowymi wskaźnikami obrazującymi sytuację w sferze gospodarczej jest lokalizacja i koncentracja podmiotów gospodarczych oraz ich rotacja. Posłużono się więć wskaźnikami dotyczącymi liczby zarejstrowanych podmiotów gospodarczych w REGON w przeliczeniu na 147
100 mieszkańców oraz liczby zawieszeń i zamknięć podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w REGON w przeliczeniu na 100 mieszkańców. Rysunek 19. Koncentracja i rozmieszczenie podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w REGON w mieście Uniejów Źródło: opracowanie własne Na podstawie analizy rozkładu przestrzennego liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w całym mieście zauważyć można, że w centrum miasta Uniejów charakteryzuje się największą koncentracją prowadzonych działalności gospodarczych. Kartogram obrazujący wskaźnik podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w REGON w 2015 roku należy odczytywać następująco: - odwrócona skala barwna wyraża w podziale na pięć klas wielkościowych (wraz z jednostkami odniesienia, na terenie których nie odnotowano faktu zarejestrowania podmiotów działalności gospodarczej; z przypisaną wartością 0) - wartości natężenia zjawiska aktywności gospodarczej mieszkańców Uniejowa. Największa koncentracja podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON występuje w centrum miasta oraz jego bezpośrednim otoczeniu. Sytuacja ta wskazuje to na duże zainteresowanie tym obszarem i przede wszystkim na potencjał rozwojowy, który dostrzegany jest w tym obszarze. Podkreślić jednak trzeba, że wartości wskaźników wskazują na stosunkowo niski poziom rozwoju przedsiębiorstw. 148
Ponadto na podstawie danych dotyczących zawieszonych i zamkniętych działalności gospodarczych w mieście Uniejów zauważyć można, że największa koncentracja tego typu problemów także występuje w centrum miasta z pojedynczymi ogniskami znajdującymi się w okolicach ul. Łęczyckiej i Polnej oraz ul. Sienkiewicza. Rysunek 20. Koncentracja i rozmieszczenie podmiotów gospodarczych zawieszonych lub zamkniętych w 2015 r. w mieście Uniejów Źródło: opracowanie własne Podsumowując, w mieście Uniejów koncentrują się poważne problemy w sferze gospodarczej, są to m.in. stosunkowo niska przedsiębiorczość mieszkańców, duża rotacja podmiotów gospodarczych oraz słaba kondycja ekonomiczna tych podmiotów, o czym świadczy m.in. krótki okres funkcjonowania tych przedsiębiorstw. Ponadto na podstawie przeprowadzonej analizy przestrzennej widoczna jest szczególna koncentracja tych problemów w centrum miasta. 149
2.2.3. Sfera funkcjonalno-przestrzenna i techniczna delimitacja obszaru zdegradowanego Na podstawie dostępnych danych przeprowadzono przestrzenną analizę problemów i zjawisk kryzysowych w sferze przestrzenno-funkcjonalnej oraz technicznej. Kluczowymi kwestiami w sferze funkcjonalno-przestrzennej i technicznej jest lokalizacja i stan techniczny obiektów komunalnych oraz koncentracja obiektów zabytkowych. Rysunek 21. Koncentracja i rozmieszczenie mieszkań komunalnych w mieście Uniejów Źródło: opracowanie własne W obszarze centralnym miasta Uniejów zlokalizowanych jest 75 mieszkań komunalnych (ponad 70% lokali miasta). Jak wskazują dane stan techniczny prawie 30% wszystkich lokali komunalnych w Gminie Uniejów, które usytuowane są w centrum miasta m.in. przy ul. Kościelnickiej, Mickiewicza, Orzechowej, Targowej, Bł. Bogumiła, w obszarze ulic 22 Lipca i Szkolnej, Dąbskiej, oceniany jako dostateczny, co oznacza iż na tle wszystkich gminnych obiektów charakteryzują sie one słabą kondycją techniczną. W 2015 roku aż 76 lokali komunalnych zlokalizowanych przy ulicach: 22 lipca, Targowej, Orzechowej, Kościelnickiej stan techniczny oceniany był jako dobry. Natomiast stan techniczny 37 lokali komunalnych zlokalizowanych przy ulicy Kościelnickiej i B. Bogumiła oceniany był jako dostateczny. Wszystkie te obiekty przeznaczone są do natychmiastowego remontu oraz gruntownej 150
modernizacji. Stan techniczny określany jako mierny posiadały aż 3 obiekty, zlokalizowane przy ulicy Dąbskiej, które przeznaczone zostały do wyburzenia. Rysunek 22. Koncentracja i rozmieszczenie obiektów komunalnych (budynków) w mieście Uniejów Źródło: opracowanie własne Należy wskazać, że budynki komunalne w 2008 roku, które zlokalizowane są głównie w centrum miasta Uniejów podłączone zostały do sieci grzewczej geotermii. Ponadto w latach 2005-2016 na terenie Gminy Uniejów, w tym w centrum miasta, w budynkach komunalnych dokonano szeregu zmian, które poprawiły stan techniczny tych obiektów. Stąd też 10 budynków komunalnych znajdujących sie w centrum miasta charakteryzuje się bardzo dobrym stanem technicznym. Obiekty zabytkowe w mieście Uniejów zlokalizowane są wszystkie w centrum miasta. Występują one wzdłuż ul. Bł Bogumiła, Dąbskiej, w okolicach ul. Wiejskiej, Rzecznej, Kilińskiego oraz po lewej stronie rzeki Warty, w okolicach ul. Zamkowej. 151
Rysunek 23. Koncentracja i rozmieszczenie obiektów wpisanych do gminnego rejestru zabytków w mieście Uniejów Źródło: opracowanie własne Tabela 93. Stan techniczny obiektów komunalnych w mieście Uniejów (wg stanu na grudzień 2016 r.) stan techniczny bardzo dobry dobry dostateczny mierny budynki komunalne ogółem ogółem miasto Uniejów 27 24 7 3 61 centrum miasta 36 Uniejów 22 5 6 3 budynki komunalne mieszkalne miasto Uniejów 2 4 5 2 13 centrum miasta Uniejów 0 3 5 2 10 * wg oceny Urzędu Gminy i Miasta Uniejów, Źródło: opracowanie własne Wśród obiektów komunalnych ogółem przeważają budynki w stanie bardzo dobrym i dobrym. Przeważają wśród nich obiekty techniczne i usługowe (np. sportowo-rekreacyjne). Dużo gorzej prezentują się budynki pełniące funkcje mieszkalne; wśród tej kategorii 152
dominują obiekty w stanie technicznym dostatecznym i miernym, które łącznie w mieście Uniejów stanowią ponad połowę obiektów, natomiast w centrum miasta Uniejów zlokalizowanych jest ich aż 70%. Ponadto do delimitacji obszaru zdegradowanego posłużyła analiza dokumentów stategicznych Gminy Uniejów, a także ekspercka wiedza i analizy wykonane przez członków zespołu opracowującego LPRGMU 2025 w zakresie funkcjonalno-przestrznnym, co stanowi uzupełnienie analizy wskaźnikowej. W mieście Uniejów wskazano obszary, które stanowią miejsca o dużych dysproporcjach funkcjonalnych i rozwojowych w strukturze przestrzennej miasta. Mało zagęszczona tkanka miejska okalająca plac rynkowy, będąca miejscem lokalizacji obiektów mieszkalno-usługowych stoi w kontraście z dominującymi przestrzennie i marketingowo obiektami znajdującymi się na drugim brzegu rzeki Warty: Termami Uniejów oraz kompleksem zamkowo-parkowym. Dysproporcje te powodowane są nierównomiernością rodzaju i funkcji zagospodarowania terenu miasta, jak i niskim stanem jakości tkanki miejskiej na tle obiektów rekreacyjno-wypoczynkowych. Ponadto silnym zjawiskiem kryzysowym występującym na terenie miasta Uniejów jest zdecydowany podział funkcjonalny miasta. Charakter i położenie większości obiektów turystyczno-rekreacyjnych miasta Uniejowa sprawiają, iż oferta ta odseparowana jest od terenów miasta o dużej gęstości zaludnienia. Obiekty rekreacyjno-wypoczynkowe, termalne, hotelowe oraz sportowe koncentrują się na obszarach na zachód od rzeki Warty, tj. w oddaleniu od powierzchni mieszkalno-usługowej zlokalizowanej na wschodnim brzegu rzeki. Efektem takiego podziału jest brak integracji i różnorodności funkcji w obrębie poszczególnych obszarów miasta. Na tą sytuację dodatkowo nakładają się problemy z połączeniami pomiędzy zachodnią a wschodnią częścią miasta. 2.2.4. Zbiorcza analiza współwystępowania zjawisk kryzysowych delimitacja obszaru zdegradowanego Kolejnym etapem zbiorczej analizy było nałożenie na siebie wybranych siatek heksagonalnych obrazujących koncentrację i rozmieszczenie negatywnych zjawisk w sferze społecznej, gospodarczej oraz funkcjonalno-przestrzennej i technicznej w celu identyfikacji obszarów o największej koncentracji negatywnych zjawisk w różnych sferach w mieście Uniejów. Przeprowadzona wielokryterialna analiza problemów i zjawisk kryzysowych, ich koncentracji i rozmieszczenia na terenie miasta Uniejów, a także analiza przestrzennego współwystępowania koncentracji tych negatywnych zjawisk wskazuje, że ich współwystępownie jeszcze mocniej koncentruje się w obszarze ścisłego centrum miasta Uniejów. 153
Rysunek 24. Koncentracja i rozmieszczenie mieszkań komunalnych oraz osób w wieku poprodukcyjnym (powyżej 67 roku życia) w mieście Uniejów - współwystępowanie negatywnych zjawisk w sferze społecznej oraz funkcjonalno-przestrzennej i technicznej Źródło: opracowanie własne Analiza danych współwystępowania negatywnego zjawiska koncentracji osób w wieku poprodukcyjnym (w tym także sędziwym od 75 roku życia) wraz z lokalizacją tej grupy społecznej w mieszkaniach komunalnych w nienajlepszym stanie technicznym oraz zadłożonych (wskaźnik ubóstwa według kryterium wydatkowego) wskazuje miejsca o szczególnym nasileniu zjawisk kryzysowych, tj. u zbiegu ul. Wiejskej oraz Targowej, w obszarze ul. 22 Lipca i Szkolnej, u zbiegu ulic Orzechowej i Spacerowej, u zbiegu ulic Bł. Bogumiła oraz Ogrodowej, a także w okolicach ul. Kilińskiego przy ul. Rzecznej. 154
Rysunek 25. Koncentracja i rozmieszczenie liczby osób pobierających zasiłki z MOPS oraz koncentracja i rozmieszczenie zarejestrowanych osób bezrobotnych w mieście Uniejów współwystępowanie negatywnych zjawisk w sferze społecznej i gospodarczej Źródło: opracowanie własne Ponadto analiza współpwystępowania negatywnych zjawisk społecznych związanych z pobieraniem zasiłków z MOPS (wskaźnik ubóstwa według kryterium dochodowego) oraz uzależnieniem od tej pomocy ze zjawiskiem o charakterze społeczno-gospodarczym jakim jest bezrobocie pozwala stwierdzić, że zjawiska te są silnie skorelowane oraz widoczna jest ich bardzo silna koncentracja w ścisłym centrum miasta Uniejów, w dużej części tego obszaru. 155
Rysunek 26. Koncentracja i rozmieszczenie liczby osób pobierających zasiłki z MOPS oraz koncentracja i rozmieszczenie osób długotrwale bezrobotnych w mieście Uniejów współwystępowanie negatywnych zjawisk w sferze społecznej Źródło: opracowanie własne Ponadto analiza współpwystępowania negatywnych zjawisk społecznych związanych z pobieraniem zasiłków z MOPS (wskaźnik ubóstwa według kryterium dochodowego) oraz uzależnieniem od tej pomocy ze zjawiskiem o charakterze społeczno-gospodarczym jakim jest długotrwałe bezrobocie pozwala stwierdzić, że zjawiska te są skorelowane oraz widoczna jest ich koncentracja w ścisłym centrum miasta Uniejów, przy czym najsilniejsza korelacja występuje wzdłuż ulicy Kościelnickiej od ul. 22 Lipca do ul. Portowej. W celu analizy współwystępowania negatywnych zjawisk społecznych związanych z dużym udziałem osób starszych, w tym wymagających opieki i pomocy w codziennym funkcjonowaniu dokonano oceny skali i koncentracji problemów w zakresie konieczności opieki nad osobami wymagającymi pomocy, w tym szczególnie osób starszych na podstawie poniższych danych. 156
Rysunek 27. Koncentracja i rozmieszczenie zjawiska niepełnosprawności oraz sędziwego wieku mieszkańców w mieście Uniejów Źródło: opracowanie własne Wyniki analizy wskazują, że taka lokalizacja potwierdza, że problem niepełnoprawności jest niewątpliwie dodatnio skorelowany z niekorzystną strukturą wieku mieszkańców w tej części Uniejowa, przede wszystkim z dużym udziałem osób w wieku emerytalnym (67+), a zwłaszcza osób sędziwych powyżej 75 roku życia. Wskazane centralne fragmenty miasta wymagają interwencji w zakresie poprawy dostępu do przestrzeni publicznych, do obiektów (specjalistycznej) służby zdrowia, jak również przystosowania ciągów komunikacyjnych do potrzeb i uwarunkowań życia osób starszych i niepełnosprawnych, np. poprzez uspokojenie ruchu samochodowego, zwiększenie poczucia bezpieczeństwa komunikacyjnego czy likwidację barier komunikacyjnych. Jest wskazane, by starzejącemu się nie tylko w skali Uniejowa społeczeństwu zapewnić godziwą jesień życia. Ponadto do wyznaczenia obszaru zdegradowanego poprzez identyfiakcję nasilenia i współwystępowania negatywnych zjawisk o charakterze społecznym posłużono się wskaźnikiem zespolonego indeksu natężęnia ubóstwa. Wskaźnik ten składa się z czterech elementów: a) Zasiłek stały liczony liczbą osób pobierających świadczenia z MOPS w ogólnej liczbie mieszkańców, 157
b) Zasiłek celowy liczony liczbą osób pobierających świadczenia z MOPS w ogólnej liczbie mieszkańców, c) Zasiłek okresowy liczony liczbą osób pobierających świadczenia z MOPS w ogólnej liczbie mieszkańców. d) Pomoc na dożywianie dzieci liczony liczbą osób pobierających świadczenia z MOPS w ogólnej liczbie mieszkańców. Następnie wyliczona na podstawie tych danych suma osób pobierających tego rodzaju świadczenia w odniesieniu do ogólnej liczby mieszkańców obszaru daje wartość zespolonego indeksu natężenia ubóstwa (ZINU). Rysunek 28. Zjawisko ubóstwa na podstawie zespolonego indeksu natężenia ubóstwa - współwystępowanie negatywnych zjawisk w sferze społecznej Źródło: opracowanie własne Na podstawie zespolonego indeksu natężenia ubóstwa wyznaczyć można w mieście Uniejów obszary o szczególnej koncentracji zjawiska ubóstwa, określonego według kryterium dochodowego. Zjawisko ubóstwa występuje głównie w obszarze centralnym miasta Uniejów, ze szczególną koncentracją wzdłuż ul. Kościelnickiej oraz wzdłuż ciągu ulic Dąbskiej oraz Wschodniej, a także u zbiegu ulic Kilińskiego oraz Ogrodowej. Obszar centrum miasta w Uniejowie cechuje się koncentracją negatywnych zjawisk społecznych, zarówno w zakresie bezrobocia, ubóstwa jak i w zakresie niekorzystnych trendów demograficznych. Wśród problemów wyróżnić należy: wysoki udział osób w wieku poprodukcyjnym (w tym również duże skupienie osób sędziwych w wieku 75 lat i więcej, żyjących głównie w jednoosobowych gospodarstwach domowych), następnie koncentrację osób długotrwałe bezrobotnych i osób uzależnionych od pomocy społecznej, m.in. pobierających zasiłki społeczne (w tym dla osób niepełnosprawnych). 158
Identyfikacji tendencji przestrzennej koncentracji zjawisk kryzysowych na tle wewnętrznego zróżnicowania obszaru miasta dokonano dzięki nakładaniu na siebie poszczególnych siatek heksagonalnych. Ostateczną granicę obszaru zdegradowanego skorygowano zgodnie z potrzebami komplementarności przestrzennego rozwoju miasta oraz z wnioskami i sugestiami mieszkańców uzyskanymi w ramach konsultacji społecznych, poszerzając obszary kryzysowe o teren kompleksu zamkowo-parkowego. Również wizja lokalna i diagnoza ekspercka wykazała rolę znaczenie tego kompleksu dla organizacji życia społeczno-gospodarczego mieszkańców obszaru zdegradowanego oraz budowania tożsamości. Agregacja zjawisk kryzysowych w sferze społecznej, gospodarczej, przestrzennofunkcjonalnej i technicznej oraz czynników środowiskowych w mieście Uniejów pozwoliła na delimitację obszarów dotkniętych degradacją. Podsumowując, wyniki przeprowadzonych analiz natężenia i koncentracji przestrzennej zjawisk kryzysowych, wiedza ekspercka w zakresie m.in. negatywnych zjawisk środowiskowych, a także nagatywnych zjawisk funkcjonalno-przestrzennych, pozwoliły na wyznaczenie granic obszaru zdegradowanego. Jest to obszar zwarty przestrzennie wskazany na poniższym rysunku (Rys. 29). Rysunek 29. Obszar zdegradowany w mieście Uniejów Źródło: opracowanie własne 159
Cały teren charakteryzujący się szczególnym skupieniem negatywnych zjawisk to jeden zwarty przestrzennie obszar (wskazany na rys. 29), który stanowi 6,0% (85 ha) powierzchni Gminy i jest zamieszkany przez 23,5% populacji Gminy Uniejów (1670 mieszkańców). Zidentyfikowane problemy i zjawiska kryzysowe w obszarze rewitalizacji nakładają się i wzmacniają. W efekcie ujawniają się dysfunkcje w sferze: społecznej, gospodarczej, technicznej, przestrzennej i środowiskowej. Ich kumulacja w obszarze rewitalizacji może być istotną barierą rozwoju gminy. Funkcja centralna miasta Uniejów wymusza natychmiastowe i wielopłaszczyznowe działania dla niwelowania, ograniczania i eliminowania negatywnych zjawisk, jak również podejmowania działań adaptacyjnych do istniejących warunków (potrzeb). 2.3. Delimitacja obszaru rewitalizacji Obszar rewitalizacji, w myśl definicji zawartej w Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020, jest to obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechującego się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, na którym z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego, zamierza się prowadzić rewitalizację. Obszar rewitalizacji może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic, lecz nie może obejmować terenów większych niż 20% powierzchni gminy oraz zamieszkałych przez więcej niż 30% mieszkańców gminy. W skład obszaru rewitalizacji mogą wejść obszary występowania problemów przestrzennych, takich jak np. tereny poprzemysłowe, powojskowe lub pokolejowe, wyłącznie w przypadku, gdy przewidziane dla nich działania są ściśle powiązane z celami rewitalizacji dla danego obszaru rewitalizacji. 2.3.1. Zasięg przestrzenny obszaru rewitalizacji Agregacja zjawisk kryzysowych w sferze społecznej, gospodarczej, przestrzennofunkcjonalnej i technicznej oraz czynników środowiskowych w mieście Uniejów pozwoliła na delimitację obszarów dotkniętych degradacją, a w następnym kroku na wskazanie obszaru rewitalizacji. Podsumowując, wyniki przeprowadzonych analiz natężenia i koncentracji przestrzennej zjawisk kryzysowych, wiedza ekspercka nie tylko w zakresie problemów i zjawisk kryzysowych, ale w zakresie istotnego potencjału rozwojowego obszaru miasta Uniejów, a także propozycje i sugestie mieszkańców Gminy Uniejów artykułowane podczas konsultacji społecznych pozwoliły na wyznaczenie granic obszaru rewitalizacji. Cały teren cechujący się szczególnym skupieniem negatywnych zjawisk, ale także największym potencjałem rozwojowym miasta Uniejów zarekomendowano więc do objęcia Lokalnym Programem Rewitalizacji Gminy i Miasta Uniejów na lata 2017-2025. Istotny potencjał rozwojowy obszaru miasta Uniejów oceniony został m.in. na podstawie wiedzy ekperckiej, a także analizy dokumentów strategicznych miasta oraz dokumentów o charakterze ponadlokanym. Z punktu widzenia procesu rewitalizacji istotne znaczenie ma optymalne wykorzystanie lokalnych potencjałów rozwojowych takich jak: a) W obszarze centrum miasta Uniejów znajdują się najcenniejsze miejsca i obiekty z punktu widzenia historii miejsca i zachowanego dziedzictwa kulturowego, które w 160
wyniku procesu rewitalizacji mają szanse zachować i rozwinąć wartości, kulturowe i przyrodnicze. Wskutek realizacji zaplanowanych działań rewitalizacyjnych te najcenniejsze miejsca i obiekty staną się miejscami integracji społeczności lokalnej oraz wzmocnienia poczucia tożsamości, przyczyni się także do poszerzenia oferty spędzania czasu wolnego i zaangażowania obywatelskigo oraz aktywizacji zawodowej mieszkańców obszaru rewitalizacji. b) Obszar centrum miasta stanowi dodatkowo cenny pod względem historycznym obszar, co wskutek działań rewitalizacyjnych przyczyni się do ochrony dziedzictwa kulturowego, budowania atrakcyjności i prestiżu miejsca poprawy jakości przestrzeni publicznej i jej bezpieczeństwa. c) Centralny obszar miasta Uniejów stanowi istotny potencjał z punktu widzenia wzmacniania funkcji centrotwórczych (generujących ruch m.in. funkcje aministracyjne, kulturalne, gospodarcze) dla zatrzymania negatywnych tendencji migracyjnych oraz poprawy atrakcyjności tego obszaru. d) Obszar centalny miasta Uniejów stanowi dodatkowo ważny obszar, o charakterystycznych cechach architektoniczno-urbanistycznych, w którym występuje szczególna koncentracja zasobów kapitału ludzkiego oraz kapitału społecznego miasta. e) Wskazany, zdegradowany obszar miasta Uniejów ponadto cechuje się występowaniem na całym obszarze stref ochrony konserwatorskiej. Z uwagi na powyższe w mieście Uniejów wskazano jeden zwarty przestrzennie obszar rewitalizacji (wskazany na rys. 30), który stanowi 6,0% (85 ha) powierzchni Gminy i jest zamieszkany przez 23,5% populacji (1670 mieszkańców). Wskazany obszar rewitalizacji miasta Uniejów wyznaczają: od zachodu koryto rzeki Warty (na wysokości zespołu zamkowo-pałacowego granica została nieznacznie przesunięta w kierunku zachodnim), od północy ulice: Jana Pawła II, Targowa, Wiejska, od wschodu linia zabudowy po wschodniej stronie ulicy Tęczowej, ulica Dąbska, ulica Polna, od południa ulica Łęczycka. Generalnie w granicach obszaru rewitalizacji znalazły się cztery jednostki funkcjonalnoprzestrzenne: 1. obszar śródmieścia (historyczne centrum miasta) pełniący ważne funkcje usługowe, administracyjne i mieszkalne, z niską zabudową małomiasteczkową, obiektami komunalnymi i obiektami zabytkowymi, 2. obszar zabudowy wielorodzinnej z kompleksem szkolno-sportowym (przy Zespole Szkół w Uniejowie), 3. obszar zabudowy jednorodzinnej ograniczony ulicami: Targową, Wiejską, Tęczową i Dąbską, 4. obszary parkowe, wraz z terenem zamkowym, zamknięte zachodnią granicą miasta i kompleksem basenowym Termy Uniejowskie od południa. 161
Rysunek 30. Obszar rewitalizacji w mieście Uniejów Źródło: opracowanie własne Zdelimitowany, w oparciu o wielokryterialną analizę danych, obszar zdegradowany, który jest tożsamy z wyznaczonym następnie obszarem rewitalizacji stanowi wyzwanie dla projektowanych działań. Z jednej strony jest to obszar o wybitnych walorach kulturowych, a z drugiej strony obszar o poważnych problemach funkcjonalno-przestrzennych, obszar chaosu przestrzennego tj. nieładu reklamowego, dominacji ruchu samochodowego nad ruchem przyjazny ludziom i środowisku - pieszym, rowerowym). Charakterystyczna jest zróżnicowana zabudowa - jedno i wielorodzinna oraz kontrast jakości obiektów komunalnych i zagospodarowania. Zlokalizowane w centrum miasta dziedzictwo historyczne wymaga wzmocnienia poprzez działania inwestycyjne, edukacyjne oraz promocyjne. Jest to także obszar koncentracji podmiotów gospodarczych o słabej pozycji (znaczeniu) i dużej rotacji. Charakteryzujący się słabą kondycją gospodarczą mieszkańców, a także zamieszkały w dużej mierze przez ludność powyżej 67 roku życia. Warto także wspomnieć, że konieczne jest zdefiniowanie charakteru miasta Uniejów, szczególnie centrum miasta, w kontekście wykorzystania potencjału jaki niesie za sobą otrzymany przez Uniejów status uzdrowiska. Skoncentrowanie uwagi i działań na obszarze rewitalizacji pozwoli na budowanie jego pozycji konkurencyjnej i minimalizację silnych dysproporcji w poziomie atrakcyjności stara część Uniejowa nowa cześć Uniejowa. 162
3. Diagnoza szczegółowa obszaru rewitalizacji 3.1. Wprowadzenie Diagnoza szczegółowa Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy i Miasta Uniejów na lata 2017-2025 obejmuje przede wszystkim szczegółową analizę sytuacji społecznej obszaru rewitalizacji, a także wybrane elementy analizy sfery gospodarczej, funkcjonalnoprzestrzennej, środowiskowej oraz technicznej. Przeprowadzona została wnikliwa analiza danych oraz wskaźników obrazujących zjawiska społeczne, gospodarcze, funkcjonalno przestrzenne środowiskowe oraz techniczne, głównie w ujęciu statycznym (dane dla 2015 lub 2016 r.) oraz dynamicznym (w okresie około 5 lat) tam gdzie zebrane dane na to pozwalały. Dla obiektywizacji prowadzonych analiz zrealizowano badania społeczne dotyczące identyfikacji problemów i zjawisk kryzysowych w mieście Uniejów. Badania ankietowe zrealizowane w 2016 r. były komplementarne w stosunku do prowadzonych analiz diagnostycznych, miały charakter uzupełniający i weryfikujący. Zebrane materiały oraz dane pochodzą z następujących instytucji i źródeł: Miejsko-Gminy Ośrodek Pomocy Społecznej (MOPS) w Uniejowie, Powiatowy Urząd Pracy (PUP) w Poddębicach, Główny Urząd Statystyczny (GUS), Urząd Miasta w Uniejowie, badanie społeczne identyfikacji problemów i zjawisk kryzysowych w mieście Uniejów zrealizowane w ramach opracowania LPRGMU 2025, inne materiały. 3.2. Sfera społeczna Wyznaczony w mieście Uniejów obszar rewitalizacji stanowi 7% (85,7 ha) powierzchni miasta. W obszarze tym zamieszkuje 1710 mieszkańców, co stanowi 57,1% mieszkańców miasta Uniejów oraz 24,1% mieszkańców Gminy. Ponadto obszar ten charakteryzuje się największą gęstością zaludnienia 1995 os./km 2 przy średniej gęstości zaludnienia w mieście na poziomie 244 os./km 2 i w Gminie Uniejów - 55 os./km 2. Największa koncentracja mieszkańców widoczna jest przy ulicach 22 Lipca, Szkolnej, Konopnickiej, Wąskiej, Tureckiej i Bł. Bogumiła oraz przy północnej granicy obszaru rewitalizacji. Warto także zauważyć, że jest to obszar szczególnej koncentracji zamieszkania osób starszych. W obszarze rewitalizacji mieszka prawie 75% osób (359 osób) będących powyżej 67 roku życia oraz prawie 75% osób (176 osób) będących powyżej 75 roku życia z terenu miasta Uniejów. Największa koncentracja osób starszych (powyżej 67 roku życia) widoczna jest przy ulicach Bł. Bogumiła i Kilińskiego, Ogrodowej, 22 Lipca, Kościelnickiej, Szkolej oraz u zbiegu ulic Konopnickiej i Orzechowej, choć cały ten obszar charakteryzuje się bardzo dużą koncentracji osób starszych, w tym także samotnych i wymagających wsparcia w codziennym funkcjonowaniu. (Rys. 32) 163
Rysunek 31. Gęstość zaludnienia w obszarze rewitalizacji w 2015 r. Źródło opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta w Uniejowie Rysunek 32. Udział osób powyżej 67 roku życia w liczbie mieszkańców ogółem w obszarze rewitalizacji w 2015 roku Źródło opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta w Uniejowie 164
Pogłębiona analiza tych danych wskazuje, że na obszarze rewitalizacji widoczny jest systematyczny wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym, szczególnie powyżej 75 roku życia, co powoduje szczególną ich koncentrację przy ul. Bł. Bogumiła i Kilińskiego, Ogrodowej, Rzecznej i Polnej, Krótkiej, 22 Lipca i Szkolnej, Orzechowej i Zielonej. (Rys. 33) W obszarze tym widoczna jest koncentruja osób samotnych, starszych, które nie kwalifikują się do otrzymymania wsparcia z środka pomocy społecznej, a wymagają pomocy w codziennym funkcjonowaniu. Sytuacja ta spowodowana jest m.in., funkcjonowaniem gospodarstw domowych jednoosobowych, migracją rodzin, w tym osób młodych i aktywnych do innych miast. Rysunek 33. Udział osób w wieku powyżej 75 roku w liczbie mieszkańców ogółem w obszarze rewitalizacji w 2015 roku Źródło opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta w Uniejowie W obszarze rewitalizacji koncentrują się problemy społeczne i ekonomiczne mieszkańców Gminy, które potęgowane są przez nakładające się także problemy funkcjonalnoprzestrzenne, środowiskowe i technicze. W obszarze rewitalizacji kumulują się zjawiska związane z niekorzystną sytuacją osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, którymi są m.in. osoby długotrwale bezrobotne, osoby z niskim wykształceniem oraz osoby bezrobotne w wieku powyżej 50 roku życia. W obszarze rewitalizacji mieszka prawie 65% (93 osoby) zarejestrowanych osób bezrobotnych z obszaru miasta Uniejów, których koncentracja widoczna jest przy ul. Kościelnickiej na różnych jej odcinkach (między ul. Szkolną i Portową, u zbiegu z ul. Szkolną, Rynkiem) oraz przy ul. Kilińskiego u zbiegu z ul. Krótką i Ogrodową. (Rys. 34) 165
Rysunek 34. Udział osób bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie mieszkańców ogółem w 2015 w obszarze rewitalizacji Źródło opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta w Uniejowie Ponadto w obszarze tym zamieszkuje prawie 70% (58 osób) wszystkich osób pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy również zamieszkałych na terenie miasta Uniejów. Koncentracja osób długotrwale bezrobotnych widoczna jest w tym obszarze szczególnie przy ul. Kościelnickiej na różnych jej odcinkach (u zbiegu z ul. Portową, Szkolną, Rynkiem ul. Krótką) oraz w obszarze ul. 22 Lipca, Rynek, ul. Turecka (Rys. 35) 166
Rysunek 35. Udział osób bezrobotnych długotrwale w liczbie mieszkańców ogółem w 2015 roku w obszarze rewitalizacji Źródło opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta w Uniejowie Przyczynami bezrobocia i bezrobocia długookresowego w mieście Uniejów, podobnie jak w całej Gminie, jest m.in.: wkraczanie na rynek pracy osób z tzw. wyżu demograficznego, brak doświadczenia zawodowego wśród osób młodych nawet posiadających wykształcenie wyższe, niska motywacja do podjęcia pracy oraz dezaktualizacja kwalifikacji wśród osób długotrwale bezrobotnych, problem związany z długotrwałym oraz dziedziczonym uzależnieniem od pomocy społecznej oraz proponowane przez pracodawców niskie wynagrodzenia. Obszar rewitalizacji jest także obszarem szczególnej koncentracji osób korzystających z pomocy społecznej udzielanej przez Miejsko-Gminy Ośrodek Pomocy Społecznej (MOPS) w Uniejowie. Wedlug danych MOPS z 2015 roku na obszarze rewitalizacji mieszka 75% osób pobierających zasiłki stałe (12 osób) z terenu miasta Uniejów. 167
Rysunek 36. Zasiłki stałe udzielane przez MOPS w obszarze rewitalizacji w 2015 roku Źródło opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta w Uniejowie Największa koncentracja osób pobierających zasiłki stałe widoczna jest w obszarze rewitalizacji przy ul. Kościelnickiej u zbiegu z ulicami 22 Lipca i Szkolną. Podkreślić trzeba, że obszar ten pokrywa się z występowaniem zjawisk bezrobocia, w tym bezrobocia długookresowego. (Rys. 36) Ponadto jak wskazują dane w obszarze rewitalizacji mieszka także prawie 82% osób korzystających z zasiłków okresowych (22 osoby) - głównych beneficjentów pomocy społecznej z miasta Uniejów. Największa koncentracja osób pobierających zasiłki okresowe w 2015 roku wystąpiła przy ul. Kościelnickiej u zbiegu z ulicą Portową oraz ul. Szkolną oraz u zbiegu ulic Kilińskiego oraz Ogrodowej. (Rys. 37) Z kolei zasiłki celowe pobiera prawie 70% beneficjentów (34 osoby) tego typu pomocy z Uniejowa. Największa koncentracja osób pobierających w 2015 roku zasiłki celowe widoczna jest w obszarze rewitalizacji przy ul. Kościelnickiej u zbiegu z ulicami 22 Lipca, Szkolną, Portową, przy Rynku oraz przy zbiegu ulic Kilińskiego i Ogrodowej. (Rys. 38) 168
Rysunek 37. Zasiłki okresowe udzielane przez MOPS w obszarze rewitalizacji w 2015 roku Źródło opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta w Uniejowie Rysunek 38. Zasiłki celowe udzielane przez MOPS w obszarze rewitalizacji w 2015 roku Źródło opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta w Uniejowie 169
Obszar rewitalziacji jest miejscem szczególnej kumulacji pomocy skierowanej dla dzieci, gdzie pomoc w dożywianiu otrzymuje ponad 50 rodzin, co stanowi prawie 80% rodzin otrzymujących tego typu pomoc w mieście Uniejów. Największa koncentracja rodzin korzystających z dożywiania dzieci widoczna jest w obszarze rewitalizacji przy ul. Kościelnickiej u zbiegu z ul. Szkolną oraz Portową, a także u zbiegu ul. Kilińskiego i Ogrodowej, przy ul. 22 Lipca, a także między ulicami Konopnicką i Zieloną oraz przy zbiegu ul. Wiśniowej i Różanej. Rysunek 39. Dożywianie dzieci w obszarze rewitalizacji w 2015 roku Źródło opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta w Uniejowie Zasiłki dla niepełnosprawnych również udzielane są ponad 50 osobom, co stanowi ponad 70% osób niepełnosprawnych mieszkających w mieście Uniejów. Obszar o największej kumulacji wypłacanych zasiłków dla osób niepełnosprawnych rozciąga się głównie wzdłuż ul. Bł. Bogumiła oraz wzdłuż ul. Kościelnickiej. (Rys. 40) 170
Rysunek 40. Zasiłki dla osób niepełnosprawnych w obszarze rewitalizacji w 2015 roku Źródło opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta w Uniejowie Na podstawie prezentowanych danych zauważyć można, że na obszarze rewitalizacji skoncentrowana jest najsłabsza ekonomicznie grupa mieszkańców Gminy i miasta Uniejów, która w wyniku zjawiska bezrobocia, biedy oraz jej dziedziczenia narażona jest na zjawisko wykluczenia społecznego. W celu bardziej wnikliwej analizy sytuacji ekonomicznej mieszkańców, która związana jest z m.in. analizą zadłużeniem gminnych lokali mieszkaniowych poniżej przedstawione zostało średnie zadłużenie lokali komunalnych znajdujących się w obszarze rewitalizacji. W obszarze tym występuje 96,2% wszystkich zadłużeń występujących w gminnych lokalach komunalnych na terenie miasta Uniejów. Tabela 94. Średnie zadłużenie lokali gminnych w poszczególnych lokalizacjach na terenie obszaru rewitalizacji [zł] Lokalizacja Lata 2010 2011 2012 2013 2014 2015 30.09.2016 r. ul. Bł. Bogumiła 676,7 788,7 794,8 142,8 132,7 162,9 169,1 ul. Dąbska 530,8 359,9 226,7 343,6 648,8 359,8 265,4 ul. Kościelnicka 2860,1 101,1 235,9 509,4 804,4 1131,8 1430,0 ul. Orzechowa 306,7 332,2 110,7 127,8 0 306,7 306,7 ul. Targowa 482,5 413,3 112,1 72,4 0 0 120,6 ul. 22 lipca 88,5 0 0 138,3 0 0 88,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta w Uniejowie 171
Analizując lokalizację zadłużonych lokali gminnych zauważyć można, że największe średnie zadłużenie w badanym okresie ma charakter dość zmienny. Największe średnie zadłużenie mieszkań gminnych występowało przy ul. Kościelniskiej, a najmniejsze w okolicy ul. 22 Lipca. Według najbardziej aktualnych danych z dnia 30 września 2016 roku obserwujemy największe średnie zadłużenie mieszkań gminnych przy ul. Kościelnickiej, ul. Orzechowej oraz ul. Dąbskiej. Trzeba również zaznaczyć, że najnowsze dane wskazują, że w roku 2016 może wystąpić największe średnie zadłużenie lokali gminnych. Rysunek 41. Zadłużenia czynszowe lokali komunalnych w 2015 roku Źródło opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta w Uniejowie Dodatki mieszkaniowe, które otrzymują mieszkańcy miasta Uniejów również skoncetrowane są w obszarze rewitalizacji, prawie 85% osób zamieszkujących ten obszar otrzymuje tego typu wsparcie wśród wszystkich osób korzystających z dodatków mieszkaniowych. Największa liczba dodatków mieszkaniowych została wypłacona w 2015 w obszarze ul. Tureckiej, u zbiegu ul. Targowej z ulicami 22 Lipca oraz Szkolną. (Rys. 42) Warto podkreślić, że obszar ten w dużej mierze pokrywa się z obszarem zadłużeń czynszowych lokali komunalnych, co potwierdza tylko trudną sytuację ekonomiczną mieszkańców tego obszaru. Wysokie zadłużenie lokali gminnych świadczy o pogarszającej się sytuacji ekonomicznej mieszkańców obszaru rewitalizacji i w porównaniu z sytuacją w całej Gminie Uniejów widoczna jest silna koncetracja wielu problemów społeczno-ekonomicznych mieszkańców tego obszaru. 172
Rysunek 42. Dodatki mieszkaniowe wypłacone rodzinom w 2015 roku w obszarze rewitalizacji Źródło opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta w Uniejowie W efekcie obserwowane jest zwiększenie i nasilenie już wcześniej zidentyfikowanych problemów społecznych. Podkreślić też należy, że wzrost zadłużenia gminnych lokali mieszkaniowych może powodować w dłuższej perspektywie zjawisko bezdomności. W obszarze rewitalizacji funkcjonują następujące placówki wychowawczo-edukacyjne: Gimnazjum im. abp. Jarosława Bogorii Skotnickiego w Uniejowie, Szkoła Podstawowa im. Bohaterów Września 1939 r. w Uniejowie, Przedszkole Miejskie w Uniejowie. Tabela 95. Liczba dzieci uczęszczających do poszczególnych szkół w obszarze rewitalizacji latach 2010-2015 Lata Gimnazjum SP Uniejów Przedszkole 2010 252 235 114 2011 229 223 142 2012 211 247 169 2013 201 258 160 2014 203 271 160 2015 206 294 161 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta w Uniejowie 173
Dane wskazują, że liczba dzieci uczęszczająca do szkoły podstawowej oraz przeszkola miejskiego w obszarze rewitalizacji corocznie się zwiększa. (Tab. 95) W latach 2010-2015 systematycznie zmniejsza się natomiast liczba uczniów gimnazjum (fluktuacje demograficzne). Analiza wartości współczynników skolaryzacji brutto dla tych placówek pozwala zauważyć, że wartości tego wskaźnika w szkole podstawowej, w analizowanym okresie systematycznie rośnie, co świadczyć może m.in. o większej popularności i atrakcyjności szkoły podstawowej w Uniejowie. Gimnazjum w Uniejowie jest jedynym gimnazjum gminnym, w efekcie trafia do niego młodzież z całej gminy (wartości współczynnika skolaryzacji oscylują w okolicach 100%). 30 Tabela 96. Wyniki sprawdzaniu po zakończeniu szóstej klasy w szkole podstawowej w Gminie Uniejów w latach 2010-2016 Lata Szkoła Podstawowa w Uniejowie 2010 23,83 p. 2011 24,05 p. 2012 21,27 p. 2013 22,17 p. 2014 22,45p./56,1% Część 1 Część 2 j. pol. + mat. j. ang. 2015 24,37 p./59,4% 26,10 p./65,3% 2016 24,69 p./61,7% 25,90 p./64,8% Źródło: Opracowanie własne na podstawie OKE Łódź Analizując wyniki sprawdzianu na zakończenie szkoły podstawowej w Uniejowie w latach 2010-2016 zauważyć można, że średnie wyniki były zróżnicowane i zbliżone do wyników szkół zlokalizowanych na terenach wiejskich Gminy Uniejów. Trzeba również zaznaczyć, że od roku 2015 sprawdzian na zakończenie szóstej klasy szkoły podstawowej składał się z dwóch osobnych części a nie jak dotychczas z jednej. Dlatego w analizie uwzględniono następujące przedziały czasowe 2010-2014 oraz 2015-2016. Tabela 97. Wyniki egzaminu gimnazjalnego w mieście Uniejów w roku 2016 Część egzaminu Miasto Uniejów województwo łódzkie Przedmioty przyrodnicze 48,40% 52% J. polski 21,20% 69% Matematyka 44,60% 49% J. angielski z czego: J. angielski - podstawowy 56,10% 64% J. angielski - rozszerzony 34,50% 44% Historia 51,00% 56% Źródło: Opracowanie własne na podstawie OKE Łódź 30 Współczynnik skolaryzacji brutto obliczany jest jako relacja liczby osób uczących się (stan na początku roku szkolnego) na danym poziomie kształcenia do liczby ludności (stan w dniu 31. grudnia) w grupie wieku określonej jako odpowiadająca temu poziomowi nauczania. 174
Analizując natomiast wyniki egzaminu gimnazjalnego w mieście Uniejów zauważyć można, że uczniowie Gimnazjum im. abp. Jarosława Bogorii Skotnickiego w Uniejowie średnio osiągnęły ze wszystkich części egzaminu niższe wyniki niż średnie wyniki odnotowane w województwie łódzkim. Można zauważyć, że najniższe wyniki uczniowie z uniejowskiego gimnazjum osiągnęli z języka polskiego (21,20%), natomiast najlepsze wyniki odnotowano z języka angielskiego na poziomie podstawowym (56,10%). Wyniki z egzaminów pozwalają stwierdzić, że uniejowskie szkoły mimo dobrze rozwiniętej i przystosowanej infrastruktury edukacyjnej wymagają działań mających na celu poprawę jakości i efektywności nauczania oraz szczególnie na poziomie gimnazjalnym wprowadzenia programów edukacyjno-rozwojowych przygotowujących młodzież do wejścia na rynek pracy. W obszarze rewitalizacji zlokalizowane są ponadto obiekty użyteczności publicznej, które realizują swoje ustawowe działania. Funkcjonuje tu Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna. Biblioteka udostępnia bezpłatnie 4 stanowiska komputerowe z dostępem do Internetu oraz świadczy usługi ksero i drukowania, a także darmowy dostęp do usługi Wolnych Lektur. Istotne jest, że biblioteka na bieżąco prowadzi kroniki poświęcone ważnym i bieżącym wydarzeniom, które odbywają się na terenie gminy Uniejów oraz Kronikę z wycinkami prasowymi dotyczącą Uniejowa. Ponadto zbiory biblioteki dostępne są w Internecie pod adresem: www.uniejow-mgbp.sowwwa.pl, ale również na portalu e-usług bibliotecznych. Biblioteki również stanowią ważny element aktywności kulturalnej i społecznej. Organizuje ona m.in. warsztaty dla dzieci, spotkania z artystami oraz wieczory autorskie. W mieście funkcjonuje Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury, którego działalność została szeroko analizowana w diagnozie społecznej dotyczącej całej Gminy, jednak warto w tym miejscu podkreślić, że MGOK w Uniejowie posiada słabo rozwiniętą w stosunku do potrzeb bazę lokalową, co utrudnia rozwój oferty kulturalnej. Ponadto istotne jest, że organizacja wydarzeń kulturalnych na terenie miasta Uniejów jest słabo rozwinięta i jest silnie uzależniona była od środków budżetowych Gminy. W obszarze rewitalizacji brakuje całorocznej szerokiej palety wydarzeń kulturalnych, edukacyjnych, szkoleniowych, rozrywkowych skierowanej do mieszkańców Gminy, ale również do turystów odwiedzających Termy Uniejów. Istotne jest, że we wszystkich jednostkach kultury w Uniejowie priorytetem powinno stać się ciągłe podnoszenie jakości usług oraz uatrakcyjnianie oferty skierowanej do mieszkańców Gminy, ale również do osób (grup) odwiedzających miasto. Z punktu widzenia obszaru rewitalizacji i potrzeby włączenia mieszkańców w działania kulturalne odbywające się na jej terenie ważna wydaje się aktywizacja mieszkańców oraz organizacji pozarządowych w organizację przedsięwzięć kulturalnych i innych. Analiza danych i sformułowane na jej podstawie wnioski znajdują potwierdzenie w wynikach badania ankietowego realizowanego pod koniec 2016 roku dotyczącego identyfikacji zjawisk kryzysowych w mieście Uniejów. Badania te pozwoliły zidentyfikować najważniejsze problemy i zjawiska kryzysowe występujące w mieście Uniejów artykułowane przez mieszkańców. Do najważniejszych mieszkańcy zaliczają m.in. migacje mieszkańców, w tym szczególnie młodych, aktywnych osób poza teren miasta. Najczęstszymi kierunkami migracji są duże miasta oferujące dobre i ciekawe miejsca pracy oraz miasta zagraniczne. Mieszkańcy wyraźnie podkreślają problemy rynku pracy i wśród negatywnych zjawisk w 175
sferze społecznej jako najbardziej odczuwalne wskazują bezrobocie, w tym szczególnie wśród młodych osób oraz osób z niskim wykształceniem. Istotnym problemem są niekorzystne warunki pracy, tzn. wielu mieszkańców pracuje na tzw. umowy śmieciowe lub w szarej strefie. Ponadto wskazywane są problemy starzenia się społeczeństwa i wzrost osób wymagających pomocy i opieki, szczególnie osób starszych. Wśród problemów wymieniane jest niskie zaangażowanie mieszkańców w sprawy lokalne. Warto jeszcze raz podkreślić, że wskazania i udzielone w badaniu odpowiedzi mieszkańców pokrywają się z wynikami analiz przeprowadzonych dla miasta Uniejów oraz obszaru rewitalizacji. 3.3. Sfera gospodarcza W obszarze rewitalizacji podobnie jak w całej Gminie Uniejów widoczna jest duża rotacja podmiotów gospodarczych, jednak z uwagi na dużą koncentrację podmiotów gospodarczych w obszarze rewitalizacji problemy te także się kumulują. W analizowanym obszarze zarejestrowanych jest prawie 62% podmiotów funkcjonujących na terenie miasta Uniejów, które stanowią jednocześnie 20% wszystkich funkcjonujących w Gminie. Duża rotacja przesiębiorstw w obszarze rewitalizacji może być spowodowana małą stabilnością rynku, niskim stopniem przystosowania profilu tych przedsiębiorstw do faktycznego popytu na określone działaności. Może świadczyć również o warunkowaniu działalności gospodarczej uzyskiwaniem zwolnień podatkowych przez pierwsze lata działalności podmiotów (spora liczba podmiotów gospodarczych kończy działalność po upływie 2 lat od rozpoczęcia działalności). Działalność gospodarcza w mieście Uniejów koncentruje się głównie przy ul. Targowej, Dąbskiej, Bł. Bogumiła, Kościelnickiej oraz Sienkiewicza (Rys. 43). Największa aktywność podmiotów gospodarczych w mieście Uniejów skoncentrowana jest przede wszystkim przy ulicy Targowej (1-27), czyli w obszarze rewitalizacji. Obecnie zarejestrowane są przy tej ulicy 24 podmioty. Jednocześnie, widoczna jest również tutaj duża rotacja tych przedsiębiorstw. W latach 2010-2015 połowa z nich rozpoczęła działalność i tyle samo podmiotów zakończyło funkcjonowanie (nowych podmiotów jest 11, zaś 12 uległo likwidacji bądź zawieszeniu). Co istotne, połowa spośród podmiotów zarejestrowanych w latach 2010-2015 przy ul. Targowej jest obecnie nieaktywna. 176
Rysunek 43. Miejsca koncentracji działalności gospodarczej w mieście Uniejów Źródło: Opracowanie własne Duża koncentracja działalności występuje także przy ulicy Dąbskiej, szczególnie w jej części rozpoczynającej się przy Rynku, a kończącej się przy skrzyżowaniu z ulicą Wiśniową (posiadłości o numerach 1-26). Tabela 98. Podmioty gospodarcze według miejsca prowadzenia działalności w obszarze rewitalizacji w mieście Uniejów w 2015 roku lokalizacja Liczba podmiotów aktywnych Liczba podmiotów nowozarejestrowanych w latach 2010-2015 Ul. Targowa 24 14 12 Ul. Dąbska 22 9 4 ul. Bł. Bogumiła 20 6 9 ul. Kościelnicka 16 9 5 ul. H. Sienkiewicza 16 7 0 ul. Rzeczna 10 6 1 ul. Orzechowa 8 0 0 Rynek 5 3 3 ul. Rzeczna 5 6 3 ul. J. Kilińskiego 5 1 5 ul. Wiśniowa 4 1 1 ul. Ogrodowa 4 2 1 ul. 22 Lipca 3 1 1 ul. Polna 3 1 2 ul. Zamkowa 3 3 0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta w Uniejowie Liczba podmiotów zawieszonych bądź zlikwidowanych w latach 2010-2015 177
Szczególna koncentracja podmiotów gospodarczych widoczna jest także przy ulicy Bł. Bogumiła. Jest tutaj zlokalizowanych 20 podmiotów. Warto podkreslić, że aż 70% z nich utworzonych zostało jeszcze przez 2010 rokiem. Aktywność gospodarcza przy ul. Bł. Bogumiła skoncentrowana jest wokół numerów posesji od 1 do 30, tj. przy fragmencie ulicy znajdującym się najbliżej mostu przebiegającego przez rzekę Wartę. Aktywność gospodarcza zlokalizowana przy ulicy Kościelnickiej rozkłada się równomiernie pomiędzy Rynkiem a numerem 140 tej ulicy. Spośród podmiotów zarejestrowanych w latach 2010-2015 64% funkcjonuje do dzisiaj. Co świadczy, iż są to podmioty z tradycjami, zakorzenione w środowisku lokalnym. Ponadto w mieście Uniejów znajduje się 36 obiektów noclegowych zbiorowego zakwaterowania nieposiadających statusu hotelu, w tym są to pensjonaty, kwatery agroturystyczne, pokoje gościnne dom pracy twórczej, domki turystyczne, i inne obiekty hotelowe (oferujące usługi hotelowe). Świadczy to o wzroście popytu na tego typu usługi w mieście, zlokalizowane szczególnie w centralnej części miasta. Obiekty noclegowe skoncentrowane są bowiem w obszarze rewitalizacji, w centrum miasta Uniejów, w okolicach Rynku oraz ulic Kilińskiego, bł. Bogumiła, bp. Owczarka, a także w lekkim oddaleniu od rynku miasta, przy ulicy Polnej. Rysunek 44. Lokalizacja obiektów noclegowych w obszarze rewitalizacji, w centrum miasta Uniejów w 2016 roku Źródło: Opracowanie własne z wykorzystaniem zasobów portalu http://planet.openstreetmap.org oraz danych z Urządu Miasta w Uniejowie Mimo dużej koncentracji podmiotów gospodarczych oraz obiektów noclegowych w obszarze rewitalizacji widoczne jest niewystarczające wyposażenie w usługi gastronomiczne, 178
kulturalne i rozrywkowe. Mieszkańcy i użytkownicy Gminy wskazują jednocześnie na niską dostępność usług gastronomicznych, w tym szczególnie restauracji oraz kawiarni w starym centrum miasta Uniejów. Ta centralna (główna) część miasta w opinii mieszkańców nie tylko powinna być obszarem reprezentacyjnym i zachęcającym do przebywania, ale powinna także oferować różnego rodzaju atrakcje dla mieszkańców i użytkowników miasta. Wyniki badania ankietowego realizowanego pod koniec 2016 roku dotyczącego identyfikacji zjawisk kryzysowych w mieście Uniejów pozwoliły zidentyfikować najważniejsze problemy i zjawiska kryzysowe występujące w mieście Uniejów artykułowane przez mieszkańców, a dotyczące sfery gospodarczej. Mieszkańcy wymieniają najczęściej niskie dochody oraz niską atrakcyjność obszaru rewitalizacji znajdującego się w starej części miasta. Wskazują, przede wszystkim, na niską atrakcyjność przestrzeni publicznej i obiektów tej części miasta. 3.4. Sfera funkcjonalno-przestrzenna Charakterystycznymi cechami struktury przestrzennej obszaru rewitalizacji są: znaczne dysproporcje w stopniu zainwestowania, najbardziej widoczne w układzie lewy-prawy brzeg rzeki Warty; dolina rzeki Warty i droga krajowa nr 72 dzielące tereny zurbanizowane na szereg obszarów o odmiennej charakterystyce funkcjonalnej; wyraźna koncentracja zabudowy w obrębie i w bezpośredniej bliskości najstarszej, cennej kulturowo części miasta, pełniącej funkcje usługowe o znaczeniu ponadlokalnym i lokalnym, z zabudową mieszkaniową jedno- i wielorodzinną; pasmowa zabudowa (ul. Kościelnicka, ul. Sienkiewicza) z udziałem zabudowy zagrodowej dawnych wsi, których obszary zostały włączone w granice miasta; znaczne obszary zieleni rozpościerające się w dolinie rzeki Warty, głównie w obrębie teras zalewowej i nadzalewowej, przy braku lasów, poza niewielkimi ich fragmentami w części zachodniej miasta oraz fragmentarycznych enklawach zieleni w centrum. Zabudowa obszaru rewitalizacji rozciąga się głównie wzdłuż doliny rzeki Warty, po jej wschodniej stronie. Część zachodnia (lewobrzeżna) jest formalnie niezamieszkana i wyróżnia się pod względem występowania atrakcyjnych i przyrodniczo cennych terenów, których znaczne fragmenty są w całości prawnie chronione. W obszarze rewitalizacji, w śródmiejskiej strefie Uniejowa (pomiędzy drogą krajową nr 72 i wojewódzką nr 469 a ulicą Reymonta), wskazać można obszar zabudowy mieszkaniowousługowej skoncentrowanej wokół rynku i zabytkowego kościoła p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Jest to teren o zróżnicowanych cechach, silnie zurbanizowany z wysoką gęstością zaludnienia i gęstą siatką ulic. Rynek wraz z przylegającymi blokami urbanistycznymi i Placem Kolegiackim tworzą czytelny w strukturze przestrzennej współczesnego Uniejowa plan szachownicowy miasta średniowiecznego. Obok zespołu zamkowo-parkowego jest to najstarsza historycznie część miasta. Cechuje ją zwarta, częściowo zaniedbana zabudowa mieszkalna o charakterze małomiasteczkowym pełniąca funkcje mieszane: mieszkaniowej jednorodzinnej (zwartej lub rozproszonej, jedno- lub dwukondygnacyjnej), mieszkaniowej wielorodzinnej, 179
usługowej. W przestrzeni zawierającej się w okręgu o promieniu 500 m od śródmiejskiego rynku zogniskowana jest większość placówek o charakterze administracyjnym, oświatowym oraz społecznym. Zlokalizowane są obiekty zabytkowe, punkty handlowo-usługowe, ośrodki kultury, turystyczne obiekty noclegowe, instytucje samorządu terytorialnego, infrastruktura komunikacyjna. Na północny wschód od rynku, w pobliżu ulic Targowej i Wiśniowej, znaleźć można Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej oraz Przedszkole Miejskie, z kolei na północ Zespół Szkół w Uniejowie obejmujący szkołę podstawową, gimnazjum i kompleks sportowy, a także Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury i Szkołę Muzyczną. Na południowy wschód od rynku swoją siedzibę mają natomiast Urząd Miasta, przedszkole niepubliczne Tęczowe oraz Przedsiebiorstwo Usług Komunlanych Sp. z o.o. Termy Uniejów. W obszarze rewitalizacji, z obszarem centralnym miasta Uniejów powiązana jest funkcjonalnie otaczająca go strefa mieszkaniowa, która częściowo wchodzi także w wyznaczony obszar rewitalizacji. Jest to strefa mieszkaniowa z udziałem zabudowy wielorodzinnej, zabudową usługową i produkcyjno-usługową zlokalizowaną na obrzeżach miasta. Na północ od rynku, w obszarze rewitalizacji wskazać można kompleks zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej mieszczący się w kwartale ulic: 22 Lipca Kościelnicka Szkolna Targowa. Przestrzeń mieszkalno-usługowa miasta Uniejów, w obszarze rewitalizacji usytuowana po prawej stronie rzeki Warty diametralnie wyróżnia się strukturą małomiasteczkową z zachowanym rysem historycznym oraz blokami mieszkalnymi na tle nowoczesnego kompleksu uzdrowiskowo-rekreacyjnego zlokalizowanego w części lewobrzeżnej miasta. Ponadto prawobrzeżna część miasta wyróżnia się wysokim stopniem zainwestowania. Kontrast ten dodatkowo potęguje uboższe zagospodarowanie rekreacyjne oraz gastronomiczne prawego brzegu rzeki. Podkreślić należy, że w obszarze rewitalizacji brakuje obiektów i przestrzeni spędzania czasu wolnego. Za wyjątkiem terenu Zespołu Szkół oraz Przedszkola Miejskiego w obszarze rewitalizacji nie ma ogólnodostępnych, otwartych placów zabaw, czy siłowni plenerowych. Brak jest również elementów tzw. małej architekturty, które wzbogacja przestrzeń publiczną i podnosza jej atrakcyjność tworząc klimat miejsca. Na lewym brzegu Warty, na fragmencie terasy nadzalewowej, rozpościera się oddzielna jednostka funkcjonalno-przestrzenna, jaką jest strefa rekreacyjna zespołu zamkowoparkowego. Kompleks stanowi architektoniczną formę łączącą fortalicję z obszarem parku, położoną na północ od drogi krajowej Uniejów-Turek. Zamek wraz z ponad 25-metrową wieżą stanowią ważną dominantę architektoniczną miasta. Zamek otoczony jest przez XIXwieczny park miejski, który został skomponowany w sposób swobodny, wykorzystując istniejące uwarunkowania topograficzne i przyrodnicze terenu. W obrębie dna doliny, również po lewej stronie Warty, w bezpośrednim sąsiedztwie zespołu zamkowo-parkowego, rozciąga się centralna strefa uzdrowiskowa, która graniczy od południa z obszarem rewitalizacji. W jej skład wchodzi Kompleks Termalno-Basenowy Termy Uniejów, oferujący możliwość uprawiania aktywności sportowo-rekreacyjnych w nieckach basenowych, zjeżdżalniach wodnych oraz skorzystania z oferty obiektów gastronomicznych. Ze względu na wysokie walory historyczno-kulturowe na terenie Gminy Uniejów zostały wyznaczone obszary objęte ścisłą ochroną konserwatorską, które uznane zostały za istotny 180
element dziedzictwa kulturowego. Obszary te wchodzą w skład obszaru rewitalizacji. W skład tych obszarów włączono m. in. układ urbanistyczny śródmieścia miasta Uniejów, oraz część kompleksu parkowego wraz z zamkiem. Rysunek 45. Obszar podlegający ochronie konserwatorskiej w obszarze rewitalizacji Źródło: opracowanie własne na podstawie SUIKZPG Uniejów W obszarze rewitalizacji znajdują się wszystkie obiekty zabytkowe miasta Uniejów. Najważniejsze obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych w obszarze rewitalizacji to: XIV-wieczny zamek, który został wzniesiony w latach 1360-1365, jest gotycką warownią zbudowaną z polecenia abp Jarosława Bogorii Skotnickiego w miejscu drewnianej fortalicji zniszczonej przez Krzyżaków w 1331 r. Budowlę wielokrotnie przebudowywano, stąd na przestrzeni wieków przybierała ona różne oblicza: gotyckiej fortecy, renesansowej rezydencji, klasycystycznego pałacu. park zamkowy, który zakomponowany został w sposób swobodny, wykorzystujący istniejące uwarunkowania topograficzne i przyrodnicze. Park uchodzi za jeden z najpiękniejszych zachowanych parków podworskich w centralnej Polsce. Występują tu niemal wszystkie gatunki rosnących na obszarze kraju drzew liściastych, a także okazy drzew egzotycznych. kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Uniejowie, to dawna kolegiata ufundowana przez abp Jarosława Bogorię Skotnickiego w 1349 r. W jej środku znajduje się cenny marmurowy sarkofag Bł. Bogumiła z 1666 r. Kolegiata jest obiektem murowanym, jednonawowym z wydzielonym prezbiterium. Teren przykościelny jest otoczony murowanym parkanem o wysokości 1 m od południa i zachodu oraz 2 m od północy i wschodu. Na północ od kolegiaty znajduje się plebania i gospodarcze zabudowania parafialne. późnoklasycystyczny dworek szlachecki z 1845 r. zlokalizowany przy ul. Kościelnickiej to budynek murowany, parterowy, na planie prostokąta z dwoma ryzalitami na osi. Wybudowany na miejscu dawnego placu ćwiczeń wojskowych. 181
Obecnie mieści się w nim Miejskiego Ośrodka Kultury w Uniejowie, a sam budynek wymaga kapitalnego remontu. 31 Rysunek 146. Lokalizacja obiektów zabytkowych w obszarze rewitalizacji Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta w Uniejowie Mimo dużego udziału terenów zieleni oraz terenów rekreacji w Gminie Uniejów, w obszarze rewitalizacji i mieście Uniejów brak jest zorganizowanych i zadbanych parków oraz skwerów miejskich, które, zlokalizowane w bliskości do miejsca zamieszkania oraz pracy Uniejowian, pozwoliłyby na spędzanie czasu wolnego oraz sprzyjałyby animacji aktywności lokalnej społeczności. Potencjał w tym zakresie posiadają trzy place miejskie Plac Kolegiacki (przylegający od zachodu do Rynku), Plac Chrystusa Króla i Plac Dębów Katyńskich (przy południowym końcu ulicy Kilińskiego i jej skrzyżowaniu z ulicą Bł. Bogumiła). W obszarze rewitalizacji widoczna jest także gorsza jakość dróg, szczególnie tych pozostających pod władaniem powiatu poddębickiego. Ulice powiatowe o niezadowalającej jakości nawierzchni koncentrują się w otoczeniu Rynku miasta Uniejów oraz w obszarach na północ od Rynku. Do dróg powiatowych o gorszej jakości, w obszarze rewitalizacji, które posiadają nawierzchnię z płytek betonowych należą: ulica Wiejska, Różana, Krótka, Zielona, Lipowa, a także część ulicy Targowej (fragment pomiędzy Rynkiem a ulicą Różaną), Wiśniowej (fragment pomiędzy ulicami Różaną i Wąską) oraz 22 Lipca (od strony ulicy Kościelnickiej). Mimo pokrycia asfaltem do ulic o gorszym stanie nawierzchni zalicza się także ulicę Rzeczną i Kilińskiego. Zarówno ulice te, jak i przylegające do nich chodniki, kwalifikują się do remontu. Dodatkowo, ulica Targowa na odcinku od ul. Konopnickiej do ul. 31 Operat uzdrowiskowy uzdrowisko UNIEJÓW 182
Wiśniowej wymaga dodatkowych inwestycji w postaci utworzenia progów spowalniających ruch samochodowy. Inwestycja ta zwiększyć może bezpieczeństwo przechodniów w okolicy Zespołu Szkół zlokalizowanego przy ulicy Kościelnickiej 26-28. Podkreślić trzeba, że zarówno jakość, jak i poziom bezpieczeństwa użytkowania dróg powiatowych jest w Gminie zdecydowanie niższy, niż dróg gminnych. Niskiej jakości dróg i niskiemu poziomowi bezpieczeństwa na drogach powiatowych towarzyszy także duży stopień zaniedbania chodników oraz infrastrukturze uspokajającej ruch kołowy. Ponadto miasto Uniejów nie posiada własnego dworca autobusowego, a jedynie niewielki przystanek,, który znajduje się w obszarze rewitalizacji. Jego lokalizacja przy ulicy Kilińskiego w bliskim sąsiedztwie siedziby Urzędu Miasta, który nie posiada zorganizowanego i dostatecznie pojemnego parkingu dla aut petentów oraz pracowników, a także bezpośrednio przed siedzibą Ochotniczej Straży Pożarnej na trasie wyjazdu pojazdów gaśniczych sprawia, że przystanek położony jest w miejscu skrajnie nieodpowiednim. Z uwagi na brak zatok autobusowych wsiadanie i wysiadanie pasażerów jest spontaniczne, i kształtuje się w zależności od aktualnych warunków drogowych. Dodatkowo plac otaczający przystanek nie posiada wymalowanych pasów jezdni, a na obu jego poboczach parkowane są samochody. Z kolei piesi użytkownicy tej przestrzeni publicznej, chcąc skrócić pokonywaną trasę często nie stosują się do zasad ruchu drogowego przechodząc przez ulice lub przecinając plac w nieprzeznaczonych do tego celu miejscach. Brak odpowiedniej infrastruktury powoduje znaczny nieład komunikacyjny. Czynniki te mogą wpływać na chaos w okolicy przystanku oraz niosą potencjalne zagrożenia w ruchu drogowym. Jest to niewątpliwie obszar konfliktogenny, stwarzającym potencjalne niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia pasażerów autobusów, kierowców samochodów oraz pieszych, a więc wymagający szybkiej interwencji np. poprzez reorganizację układu komunikacyjnego w śródmiejskiej części Uniejowa. Ponadto w Gminie Uniejów wskazuje się na problem znacznego niedoboru liczby miejsc parkingowych występujących szczególnie na terenie miasta Uniejów. Największy problem w tym zakresie wydaje się występować w obszarze rewitalizacji. W związku z tym, planowane jest przeznaczenie działek pod budowę parkingów publicznych w ramach Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego dla części strefy uzdrowiskowej B na terenie miasta Uniejów 32. W ramach planu miejscowego zakładane jest wybudowanie niewielkich budynków garażowych na północno wschodnim narożniku skrzyżowania ulic Targowej i Konopnickiej. Przy ulicy Adama Mickiewicza już zostały wybudowane. Plan miejscowy przewiduje także utworzenie niewielkich, przeznaczonych na postój 10-15 pojazdów, miejsc postojowych, z zastosowaniem nawierzchni utwardzonej lub przepuszczalnej, na parcelach przy ulicy Orzechowej przy skrzyżowaniu z ulicą Spacerową, przy północnym narożniku skrzyżowania ulic Kościelnickiej i 22 Lipca oraz przy południowym narożniku skrzyżowania ulic Biskupa Owczarka i Dąbskiej. Parkingi publiczne o niezdefiniowanych parametrach wyznaczono także przy ulicy Awaryjnej oraz na parceli na obszarach niezurbanizowanych przy ulicy Polnej. 32 Projekt Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego dla części strefy uzdrowiskowej B na terenie miasta Uniejów i miejscowości Człopy, Spycimierz, Zieleń i fragmentu strefy uzdrowiskowej C w miejscowości Zieleń. 183
Rysunek 47. Lokalizacja parkingów publicznych na obszarze miasta Uniejów według miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego dla części strefy uzdrowiskowej B na terenie miasta Uniejów Źródło: Projekt Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego dla części strefy uzdrowiskowej B na terenie miasta Uniejów i miejscowości Człopy, Spycimierz, Zieleń i fragmentu strefy uzdrowiskowej C w miejscowości Zieleń. Jednym z poważniejszych problemów w sferze funkcjonalno przestrzennej występującym w obszarze rewitalizacji są braki w infrastrukturze kanalizacyjnej. W mieście Uniejów z sieci kanalizacyjnej korzysta 77,4% ludności i odsetek ten nie ulegał znaczącym zmianom na przestrzeni ostatnich 6 lat. Podkreślić należy, że obszary nieskanalizowane w mieście Uniejów w większości należą do obszaru rewitalizacji. Są tereny przy ulicach Miodowej, Portowej (ze względu na zagrożenie powodziowe), a także częściowo przy ulicy Łęczyckiej, Dąbskiej oraz Polnej. Za wyjątkiem ulicy Łęczyckiej oraz Portowej, wszystkie tereny nieposiadające kanalizacji znajdują się w bliskiej odległości od Rynku Uniejowa w okolicach centrum miasta. Ponadto do wymiany oraz przebudowy sieci kanalizacyjnej kwalifikują się natomiast kanalizacje na terenie począwszy od ulicy Targowej i Reymonta, poprzez ulicę Orzechową i osiedle M. Konopnickiej, a na Rynku miasta skończywszy. Podkreślić należy, że od 2001 roku na terenie miasta Uniejów działa system ciepłowniczy oparty na cieple uzyskanym z wody termalnej. Wykorzystuje się odwierty geotermalne, z których wypływająca woda charakteryzuje się wydajnością około 120 m 3 /h, temperaturą 68 C 184
i niską mineralizacją. Eksploatacja wód i odzysk ciepła odbywa się z systemie zamkniętym. Woda wypływająca z otworu eksploatacyjnego (PIG/AGH-2), po przejściu przez układ filtracyjny, pompowana jest przez pięć pomp do wymienników centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej. Po oddaniu ciepła w wymiennikach, woda kierowana jest do otworów chłonnych (PIG/AGH-1 oraz IGH-1) i do podziemnej warstwy wodonośnej. Ze względu na mineralizację woda termalna nie może uczestniczyć w obiegu sieciowym centralnego ogrzewania stąd zastosowano wymienniki jako urządzenia pośredniczące w wymianie ciepła 33. Około 40% miasta (w tym głównie budynki użyteczności publicznej) uzyskuje energię z zasobów geotermalnych. Wszystkie budynki użyteczności publicznej w obszarze rewitalizacji podłączone są do sieci ciepłowniczej wykorzystującej wody geotermalne. Do ogrzania budynków użyteczności publicznej oraz budynków mieszkalnych podłączonych do sieci potrzebne są specjalne urządzenia. Budowa całej sieci rozpoczęła się w 2000 roku. Ogrzewanie z wód geotermalnych wykorzystują m. in. budynek szkoły, przedszkola, Miejskiego Ośrodka Kultury, kościół, budynki komunalne oraz prywatne podmioty w domach jednorodzinnych. Niestety ze względu na wysokie koszty niewiele gospodarstw domowych korzysta w pełni z dostępnego źródła energii cieplnej. Ponadto wyniki badania ankietowego realizowanego pod koniec 2016 roku dotyczącego identyfikacji zjawisk kryzysowych w mieście Uniejów pozwalają wskazać najważniejsze problemy i zjawiska kryzysowe występujące w mieście Uniejów w oczach jego mieszkańców. Wśród nich mieszkańcy w sferze funkcjonalno-przestrzennej wymieniają najczęściej nadmierny ruch samochodowy w okolicach rynku, duże dysproporcje w zagospodarowaniu starej części miasta względem lewobrzeżnych obszarów uzdrowiskowych a także brak miejsc parkingowych w obszarze rewitalizacji. 3.5. Sfera środowiskowa Jakość powietrza na terenie Gminy i miasta Uniejów, a tym samym w obszarze rewitlizacji nie jest skorelowana z przemysłem ciężkim oraz z dużymi zakładami przemysłowymi. Głównym źródłem zanieczyszczeń, które trafiają do powietrza w Gminie i mieście Uniejów, są gospodarstwa domowe, w których występują tradycyjne piece opalane węglem, ciepłownie miałowo-weglowe, oraz prywatne przedsiębiorstwa produkcyjne, usługowe i handlowe. Największe zagrożenie stanowią zakłady napraw samochodowych. Tego rodzaju usługi rozproszone są po całym terenie miasta, w tym m.in. na obszarze rewitalizacji, przy ulicach: Sienkiewicza, Rzecznej czy Targowej. Na obszarze rewitalizacji występują także piekarnie, które emitują do powietrza szkodliwe związki. 34 Ze względu na brak możliwości monitorowania tego rodzaju emisji, nie można dokładnie oszacować jaka ilość zanieczyszczeń przedostaje się do atmosfery z poszczególnych źródeł. Zanieczyszczenia pyłowe są jednak identyfikowane i odczuwane w mieście, szczególnie w części centralnej (obszar rewitalziacji) Jakość powietrza w Gminie, a przede wszystkim w mieście Uniejów nie jest zadawalająca. W 2011 r. stwierdzono niedotrzymane poziomy dla pyłu PM10, pyłu PM2,5, arsenu, kadmu, niklu oraz benzo(a)pirenu 35. Źródłem występowania w powietrzu wysokich stężeń PM10 jest używanie kotłów grzewczych przez gospodarstwa 33 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uniejów na lata 2014-2017 z perspektywą do 2021 roku 34 Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla miasta i gminy Uniejów, Uniejów 2015, s.43 35 Tamże, s.49 185
domowe i podmioty gospodarcze. W 2011 r. nastąpiło zwiększenie liczby i powierzchni obszarów przekroczeń wartości poziomów dopuszczalnych pyłu PM10. Zanieczyszczenia generowane i potęgowane są również poprzez spalanie odpadów w domowych paleniskach. Wykres 34. Emisja CO2 na terenie Gminy Uniejów według podziału na źródła zanieczyszczeń (emitorów). 90% 80% 77% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Budynki mieszkalne 12% 6% 2% 3% Budynki usługowe Przemysł Transport Budynki komunalne Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla miasta i gminy Uniejów, Uniejów 2015 Według Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla miasta i gminy Uniejów, w tym obszaru rewitalizacji wielkość emisji CO 2 dla roku 2013 wynosi 57 356,25 Mg CO 2. Największy udział w emisji CO2 do powietrza stanowią budynki mieszkalne, które emitują ponad ¾ tego rodzaju zanieczyszczeń. Ponad 10% emisji CO2 produkują budynki usługowe. Na terenie gminy Uniejów łącznie przemysł oraz transport emitują do powietrza ok. 8% CO2. Oświetlenie tradycyjne w nieznacznym stopniu wpływa na wzrost wskaźnika CO2. Wyniki badania ankietowego realizowanego pod koniec 2016 roku dotyczącego identyfikacji zjawisk kryzysowych w mieście Uniejów pozwalają wskazać najważniejsze problemy i zjawiska kryzysowe występujące w mieście Uniejów w oczach jego mieszkańców w sferze środowiskowej. Mieszkańcy wymieniają najczęściej duże zanieczyszczenie powietrza w mieście Uniejów, niewykorzystany potencjał wód geotermalnych, które wydają się być zbyt drogie w eksploatacji, a także znaczny ubytek drzew w mieście Uniejów. Idenfikowanym przez mieszkańców problemem jest wzmożony ruch samochodowy w centrum miasta i nadmierny hałas nim spowodowany. 186
3.6. Sfera techniczna Na terenie Gminy Uniejów dominuje zabudowa jednorodzinna, o różnorodnej strukturze, w zależności od położenia w przestrzeni Gminy. Niemniej jednak zdecydowaną przewagę stanowi zabudowa zagrodowa. Ponadto szczególnym typem zabudowy charakteryzuje się miasto Uniejów. Potencjał mieszkaniowy miasta Uniejów tworzą zabudowania jednorodzinne wolnostojące, wielorodzinne oraz zagrodowe. W centrum, w obszarze rewitalizacji zauważalna jest zabudowa zwarta, składająca się z domów jednorodzinnych bądź bliźniaków. Zabudowa w obszarze rewitalizacji to typowe budownictwo śródmiejskie, skupia się wokół rynku i jednej głównej ulicy. Widoczna jest niespójność zabudowy mieszkaniowej i mieszkaniowo usługowej tj. gabarytów, stylu zabudowy, sposobu i materiałów wykończenia. Ponadto w obszarze rewitalizacji widoczna jest także obecność obiektów zaniedbanych oraz pustostanów. Na terenie Gminy Uniejów do 2014 użytkowane było jedno mieszkanie socjalne. W 2015 roku wybudowano 21 mieszkań socjalnych, z których wszystkie zlokalizowane są w obszarze rewitalizacji. Łączna powierzchnia wszystkich lokali socjalnych w Gminie wynosi obecnie ponad 430 metrów kwadratowych. Mieszkania socjalne zlokalizowane są przy granicy obszaru rewitalizajci przy ulicy Targowej oraz Reymonta. Właścicielem wszystkich lokali socjalnych jest Gmina Uniejów zaś zarządzają nimi Termy Uniejów. Ponadto aż 14 z 20 budynków gminnych wybudowanych przed 1950 rokiem zlokalizowanych jest w obszarze rewitalizacji, w ścisłym centrum miasta Uniejów. Kluczowa jest poprawa ich funkcjonalności poprzez poważne prace naprawcze. W większości przypadków obiekty wykorzystywane są na potrzeby świadczenia usług publicznych, dlatego ważne jest ich dostosowanie do wysokich standardów spełniających wymogi ochrony środowiska - oszczędnego użytkowania. Tabela 99. Lokalizacja i przeznaczenie gminnych obiektów wybudowanych przed 1950 rokiem w obszarze rewitalizacji Lokalizacja obiektu ul. Błogosławionego Bogumiła 6 ul. Błogosławionego Bogumiła 10 ul. Błogosławionego Bogumiła 25 ul. Błogosławionego Bogumiła 14 ul. Błogosławionego Bogumiła 13 ul. Kościelnicka 26-28 ul. Kościelnicka 44 ul. Koscielnicka 44a ul. Zamkowa 2 ul. Targowa 21 ul. Kilińskiego 27 ul. Dąbska 10 ul. Szkolna 2 ul. Dąbska 17 Źródło: Opracowanie na podstawie danych z Urzędu Miasta w Uniejowie Przeznaczenie obiektu budynek komunalny budynek komunalny budynek komunalny budynek komunalny Urząd Miasta w Uniejowie Szkoła Podstawowa Uniejów Geotermia Uniejów - siedziba budynek komunalny Zamek Uniejów Miejsko Ośrodek Kultury budynek komunalny budynek komunalny siedziba TPU - garaże budynek komunalny 187
Na terenie Gminy Uniejów zlokalizowanych jest 130 lokali komunalnych, w tym 107 znajduje się na obszarze miasta Uniejów. W obszarze rewitalizacji zlokalizowanych jest 75 mieszkań komunalnych (ponad 70% lokali miasta). Lokale komunalne w Gminie Uniejów ze względu na stan można podzielić na 4 kategorie: bardzo dobry, dobry, dostateczny i mierny. Stan techniczny prawie 30% wszystkich lokali komunalnych w gminie Uniejów zlokalizowanych w obszarze rewitalizacji, m.in. przy ul. Bł. Bogumiła, ul. Dąbskiej i Kościelnickiej oceniono jako dostateczny, co oznacza iż na tle innych obiektów są one niskiej jakości. W 2015 roku aż 76 lokali komunalnych zlokalizowanych przy ulicach: 22 lipca, Targowej, Orzechowej, Kościelnickiej stan techniczny oceniany był jako dobry. Natomiast stan techniczny 37 lokali komunalnych zlokalizowanych przy ulicy Kościelnickiej i Błogosławionego Bogumiła oceniany był jako dostateczny. Wszystkie te obiekty przeznaczone są do natychmiastowego remontu oraz gruntownej modernizacji. Stan techniczny określany jako mierny posiadały aż 3 obiekty, zlokalizowane przy ulicy Dąbskiej, które przeznaczone zostały do wyburzenia. Warto podkreślić również że 10 lokali komunalnych w stanie technicznym bardzo dobrym, oddanych w ostatnich latach do użytku również zlokalizowanych jest na obszarze rewitalizacji. Rysunek 48. Lokalizacja mieszkalnych budynków komunalnych w obszarze rewitalizacji Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta w Uniejowie Warto podkreślić, ze budynki komunalne w 2008 roku, które zlokalizowane są na terenie rewitalizacji podłączone zostały do sieci grzewczej geotermii. W latach 2005-2016 na terenie 188