Raport o stanie rynku telekomunikacyjnego w 2016 roku

Raport o stanie rynku telekomunikacyjnego w 2016 roku Warszawa, czerwiec 2017 r.

Rynek telekomunikacyjny Oddajemy w Państwa ręce Raport pokazujący, jak w 2016 r. wyglądały: 1. Dostęp do Internetu 6 rynek telekomunikacyjny, 2. Telefonia ruchoma 3. Usługi wiązane 4. Telefonia stacjonarna Infrastruktura telekomunikacyjna 1. Statystyki danych zebranych podczas inwentaryzacji 2. Węzły sieci telekomunikacyjnych 3. Zasięgi sieci 4. Przebiegi sieci kablowych 14 32 38 48 52 62 72 infrastruktura telekomunikacyjna. W ciągu ostatnich dwunastu miesięcy trendy na rynku usług telekomunikacyjnych w Polsce nie uległy zasadniczej zmianie. Należy mówić raczej o ich kontynuacji niż o zasadniczych przeobrażeniach bądź odwróceniu widocznych wcześniej tendencji. Łączna wartość polskiego rynku telekomunikacyjnego w 2016 r. wyniosła 39,47 mld zł i była nieznacznie niższa niż rok wcześniej. Nasycenie usługami dostępu do Internetu w Polsce w przeliczeniu na gospodarstwa domowe wyniosło w 2016 r. ponad 106%. Był to wynik o około 5 pp. wyższy niż w roku ubiegłym. Spadki w przychodach widoczne są w przypadku większości technologii dostępowych. Wyjątkiem są usługi świadczone za pomocą łączy światłowodowych, na których operatorzy zarobili w sumie ponad 65% więcej niż w 2015 r. W 2016 r. korzystało w Polsce z Internetu 14,5 mln osób. Oznaczało to wzrost o około 5% w porównaniu do 2015 r. W 2016 r. 7,86 mln osób korzystało z usług wiązanych, liczba ich użytkowników wzrosła o 34% w porównaniu do roku poprzedniego. Najpopularniejszą usługą wiązaną pozostał pakiet Telefonia ruchoma + Internet mobilny. Użytkownicy tej usługi stanowili 54% wszystkich abonentów, co oznaczało wzrost o ponad 12,5 pp. w porównaniu do roku 2015. Na koniec 2016 r. operatorzy odnotowali 55,5 mln kart SIM, co przełożyło się na nasycenie usługą na poziomie 144,2%, niższym o 2% względem końca 2015 r. Za malejący wskaźnik nasycenia usługą telefonii mobilnej odpowiedzialne są przepisy prawa wprowadzające obowiązek rejestracji kart prepaid. Niemal wszyscy operatorzy odczuli skutki regulacji prawnej nakładającej obowiązek rejestracji kart przedpłaconych. Przychody operatorów telefonii mobilnej maleją od kilku lat i tendencja ta potwierdziła się także w 2016 r. Liczba abonentów telefonii stacjonarnej z roku na rok maleje i w 2016 r. rynek telefonii stacjonarnej odnotował ponowny spadek, zarówno pod względem liczby abonentów jak i przychodów. W 2016 r. korzystało z takich usług

5,2 mln użytkowników. Spadkowa tendencja widoczna była również w odniesieniu do czasu trwania połączeń wykonywanych za pomocą telefonów stacjonarnych. Liczba użytkowników usługi VoIP, świadczonej w ramach własnej sieci operatorów, wyniosła w 2016 r. 1,05 mln, a więc o 6,1% więcej niż przed rokiem. W tym samym okresie liczba użytkowników korzystających z usługi w oparciu o sieć innego operatora zmalała o 24,1% z 540 tys. do 410 tys. Zarówno w przypadku usług świadczonych we własnej sieci jak i usług wykorzystujących sieć obcą, zmniejszył się czas trwania połączeń. W październiku 2016 r. nowym Prezesem UKE został Marcin Cichy. Na polskim rynku telekomunikacyjnym odnotowano ponadto następujące istotne wydarzenia: wydanie decyzji rezerwacyjnych dla zwycięzców aukcji częstotliwości w paśmie 800 MHz i 2 600 MHz, wprowadzenie obowiązku rejestracji kart pre-paid. Od 2 lipca 2016 r. obowiązuje w Polsce nowa ustawa o działaniach antyterrorystycznych, która narzuciła obowiązek rejestracji dotychczas działających kart pre-paid, ogłoszenie przejęcia Multimediów Polska przez UPC Polska. Obecnie jesteśmy świadkami zmian, które w najbliższych latach silnie wpłyną na rynek telekomunikacyjny. Coraz powszechniejsze prowadzenie rozmów i przesyłanie wiadomości tekstowych za pośrednictwem Internetu niesie za sobą rosnące zapotrzebowanie na transmisję danych. Chętniej korzystamy też z telefonu za granicą wpływ na to mają coroczne zmiany stawek w roamingu. Rośnie także liczba urządzeń umożliwiających podłączenie ich do sieci, co oznacza wzrost liczby kart SIM Machine2Machine. W kolejnych rozdziałach I części Raportu przedstawiono szczegółowe informacje na temat rozwoju poszczególnych segmentów rynku telekomunikacyjnego: dostępu do Internetu, telefonii ruchomej oraz telefonii stacjonarnej. Raport sporządzono na podstawie informacji zawartych w sprawozdaniach z działalności telekomunikacyjnej za 2016 r. (stan baz na 5 czerwca 2017 r.), przekazywanych zgodnie z art. 7 ustawy Prawo telekomunikacyjne przez przedsiębiorców telekomunikacyjnych, jak również przy wykorzystaniu zasobów analitycznych będących w posiadaniu Urzędu Komunikacji Elektronicznej. II część Raportu prezentuje stan infrastruktury na podstawie danych zebranych według stanu na 31 grudnia 2016 r. Ustawa o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych została w roku 2016 znowelizowana. Jedną ze zmian było ustalenie katalogu informacji, które nie podlegają zastrzeżeniu ze względu na tajemnicę przedsiębiorstwa. Publicznie dostępne są m.in. informacje o tym jaki przedsiębiorca pod danym adresem może świadczyć usługi (czyli o zasięgach), o jakiej maksymalnej przepustowości i w jakiej technologii. Dane detaliczne nie stanowią załączników do raportu, ale są dostępne w formie wyszukiwarki na stronie internetowej http://uke.gov.pl/wyszukiwarka/ oraz w postaci API na stronie Centralnego Repozytorium Informacji Publicznej (https://danepubliczne.gov.pl/). Podczas tegorocznej inwentaryzacji Prezes UKE nie wzywał przedsiębiorców do przekazania informacji o zrealizowanych w roku 2016 i planowanych na rok 2017 inwestycjach w linie światłowodowe i sieci dostępowe. Powodem były planowane przez Ministerstwo Cyfryzacji konsultacje społeczne dotyczące obszarów białych w odniesieniu do sieci NGA czyli obszarów, na których nie istnieje i najprawdopodobniej w ciągu trzech lat nie powstanie na zasadach rynkowych sieć NGA, umożliwiająca dostęp z przepływnością min. 30 Mb/s. Podstawowym celem planowanych konsultacji jest określenie miejsc, które będą stanowiły potencjalny obszar interwencji w ramach I Osi POPC. W 2016 r. odnotowano 16% przyrost sieci światłowodowych, na koniec ubiegłego roku długość własnej sieci optycznej w Polsce wyniosła prawie 430 tys. km. W porównaniu do poprzedniej inwentaryzacji przybyło także ponad 46 tys. węzłów światłowodowych, co oznacza wzrost o 43%. Z raportu wynika, że możliwość dostępu do Internetu o szybkości min. 30 Mb/s ma dziś już ponad 32% budynków. O 28% zmniejszyła się liczba miejscowości, w których żaden operator nie zadeklarował zasięgu sieci stacjonarnych i radiowych, przy czym 99% z nich to miejscowości najmniejsze, na które składa się kilka budynków, często na terenach mocno zalesionych.

Rynek telekomunikacyjny

1. Dostęp do Internetu

7 1.1. Informacje ogólne Nasycenie usługami dostępu do Internetu w Polsce w przeliczeniu na gospodarstwa domowe wyniosło w 2016 r. ponad 106%. Był to wynik o około 5 pp. wyższy niż w roku ubiegłym. Z kolei wartość rynku usług dostępu do Internetu zmniejszyła się o około 3% w porównaniu do 2015 r. i wyniosła w sumie 4,9 mld zł. Wykres 1. Wskaźnik nasycenia usługami Internetu szerokopasmowego 86,1% 90,0% 98,0% 101,6% 105,5% 106,2% 30,2% 31,6% 34,4% 35,7% 37,1% 37,3% I poł. II poł. I poł. II poł. I poł. II poł. 2014 2015 2016 Na gospodarstwo domowe Na 100 mieszkańców

8 1.2. Przychody Spadki w przychodach widać w przypadku większości technologii dostępowych. Wyjątkiem są usługi świadczone za pomocą łączy światłowodowych, na których operatorzy zarobili w sumie ponad 65% więcej niż w 2015 r. Najwyższe na rynku przychody generowały usługi Internetu mobilnego (modemy 2G/3G/4G). Ich udział w rynku wyniósł w 2016 r. około 34%. W obszarze średnich miesięcznych przychodów uzyskiwanych przez operatorów od jednego abonenta, utrzymała się w 2016 r. tendencja spadkowa. Miesięczny przychód był o ponad 2 zł niższy niż w 2015 r. i wyniósł w sumie 28,2 zł. Wykres 3. Wartość rynku dostępu do Internetu (mld zł) oraz średni miesięczny przychód z abonenta (ARPU) Wykres 2. Struktura przychodów pod względem wykorzystywanych technologii 32,9 30,6 28,2 2,5% 3,6% 2,1% 6,2% 5,1 5,1 4,9 33,1% 34,0% 7,6% 7,9% 20,4% 7,5% 7,1% 20,2% 2014 2015 2016 Wartość rynku ARPU 24,8% 22,9% 2015 2016 xdsl WLAN Pozostałe TVK modem kablowy Modem 2G/3G/4G LAN-Ethernet FTTH

9 1.3. Abonenci W 2016 r. z Internetu korzystało w Polsce w sumie 14,5 mln osób. Liczba ta oznacza wzrost o około 5% w porównaniu do 2015 r. Ponadto, w 2016 r. po raz pierwszy liczba użytkowników Internetu mobilnego była wyższa niż grono internautów łączących się z siecią za pomocą dostępu w stałej lokalizacji. Z technologii ruchomej korzystało w sumie 7,4 mln osób. W sumie ponad 51% użytkowników łączyło się z Internetem za pośrednictwem modemów 2G/3G/4G. Oznacza to wzrost o około 2 pp. w porównaniu do 2015 r. Drugą najpopularniejszą technologią dostępową były łącza TVK (około 19%), a trzecią xdsl (około 17%). Wykres 5. Struktura abonentów ze względu na wykorzystywaną technologię dostępową Wykres 4. Liczba abonentów Internetu stacjonarnego i mobilnego (mln) 1,2% 48,3% 0,6% 51,1% 7,1 7,1 7,1 6,7 7,4 5,8 5,9% 4,1% 5,2% 3,7% 18,5% 18,6% Internet stacjonarny Internet mobilny 2,2% 19,6% 3,6% 17,2% 2014 2015 2016 2015 2016 xdsl FTTH TVK LAN-Ethernet WLAN Modem 2G/3G/4G Pozostałe

10 1.4. Struktura podmiotowa Największe udziały w liczbie użytkowników Internetu miał w 2016 r. Orange. Ponad 32% wszystkich inter- nautów korzystało z usług tej firmy. Na drugim miejscu uplasował się Polkomtel, który zgromadził u siebie około 9% abonentów. Kolejni operatorzy, UPC i P4, osiągnęli udziały w rynku na poziomie ponad 7%. Wykres 6. Udziały operatorów pod względem liczby użytkowników Internetu Orange 30,0% 32,2% Polkomtel UPC P4 T-Mobile 9,2% 8,9% 7,5% 7,7% 7,6% 7,2% 7,6% 6,9% Aero 2 Cyfrowy Polsat Vectra Netia Mutimedia 5,0% 4,8% 3,8% 4,4% 3,9% 3,9% 4,1% 3,6% 3,2% 3,0% Pozostali 18,2% 17,4% 2015 2016

11 1.5. Technologie dostępu do Internetu Modemy mobilne W porównaniu do 2015 r. wzrósł udział Orange w rynku usług dostępu do Internetu za pomocą modemów. Z usług tego operatora w tej konkretnej technologii korzystało w sumie około 36% użytkowników, co oznacza wzrost o około 6 pp. rok do roku. Ponad 17% internautów łączyło się z siecią za pomocą modemów Polkomtela. P4 i T-Mobile osiągnęli udziały w rynku na poziomie około 14%. Przychody z tych usług wyniosły w sumie około 1,7 mld zł. Łącza xdsl Zdecydowanym liderem pod względem liczby użytkowników łączy w technologii xdsl pozostał Orange. Ponad 76% użytkowników tej technologii zakupiło usługi tego dostawcy. W sumie przychody z tego typu łączy wyniosły w 2016 r. 1,1 mld zł. Wykres 8. Udziały operatorów w ogólnej liczbie użytkowników korzystających z usługi dostępu do Internetu na bazie łączy xdsl 2,9% Telefonia Dialog 3,0% Pozostali Wykres 7. Udziały operatorów w ogólnej liczbie użytkowników korzystających z modemów 18,1% Netia 19,8% 19,3% 15,5% 13,5% 15,7% 30,0% 14,0% 35,8% 76,1% Orange 18,9% 17,3% 2015 2016 Polkomtel Orange P4 T-Mobile Pozostali

12 TVK modem kablowy WLAN i LAN-Ethernet Najpopularniejszym operatorem kablowym w kraju pod względem liczby klientów było w 2016 r. UPC. Blisko 41% użytkowników modemów kablowych łączyło się z siecią korzystając z usług tego operatora. Na drugim miejscu uplasowała się Vectra, z udziałem w rynku TVK na poziomie około 20%. Przychody z usług internetowych świadczonych z użyciem modemów kablowych kształtowały się na poziomie około 1 mld zł. Wykres 9. Udziały operatorów w ogólnej liczbie użytkowników korzystających z usługi dostępu do Internetu przez model kablowy TVK 40,8% UPC 17,4% Pozostali Podobnie jak w latach ubiegłych rynki usług dostępu do Internetu świadczonych za pośrednictwem technologii WLAN i LAN były bardzo rozdrobnione. Duże grono operatorów świadczących usługi przy użyciu takich łączy miało mniej niż 1000 użytkowników. W przypadku WLAN operatorzy o niewielkiej liczbie użytkowników stanowili około 87% wszystkich operatorów świadczących usługi w tej technologii. Odsetek ten był jeszcze wyższy w odniesieniu do łączy LAN, gdzie blisko 90% stanowili przedsiębiorcy, którzy mieli w swojej bazie mniej niż 100 klientów takich usług. W sumie usługi świadczone za pośrednictwem technologii WLAN i LAN przyniosły operatorom przychody na poziomie 0,7 mld zł. FTTH Duża konkurencja widoczna jest również na rynku usług światłowodowych. W 2016 r. największe udziały w tym rynku miała firma Orange, która osiągnęła wynik na poziomie 17%. Drugi operator, Inea, zgromadził u siebie około 11% użytkowników usług FTTH. W 2016 r. przedsiębiorcy zarobili na usługach światłowodowych około 0,3 mld zł. Wykres 10. Udziały operatorów w liczbie użytkowników korzystających z usługi dostępu do Internetu za pośrednictwem technologii FTTH 63,7% Pozostali 3,7% Inea 3,8% Toya 13,8% Multimedia 20,5% Vectra 1,9% Zicom Next 2,9% Telefonia Dialog 3,8% Multimedia 11,0% Inea 16,8% Orange

13 1.6. Przepustowość łączy Z roku na rok rośnie liczba łączy szybkich i superszybkich, przy jednoczesnym znaczącym spadku udziału łączy o najniższych przepływnościach. W 2016 r. aż o 63% wzrosła liczba łączy o szybkości ponad 100 Mb/s. Znacząco zmniejszyła się natomiast liczba internautów korzystających z Internetu stacjonarnego o prędkości poniżej 2 Mb/s. Spadek w tym zakresie wyniósł blisko 42%. Użytkownicy takich łączy stanowili mniej niż 2% wszystkich internautów. Wykres 11. Udział łączy w podziale na przepływności 36,3% 30,3% 29,2% 23,9% 21,6% 26,1% 17,2% 10,7% 3,09% 1,7% <144 kb/s, 2 Mb/s) <2 Mb/s, 10 Mb/s) <10 Mb/s, 30 Mb/s) <30 Mb/s, 100 Mb/s) >100 Mb/s 2015 2016

14 1.7. Porównanie z krajami Unii Europejskiej Średnio co trzeci Europejczyk w 2016 r. korzystał w 2016 r z Internetu stacjonarnego. Usługa ta jest najpopularniejsza w Holandii, gdzie blisko 44% mieszkańców korzystało z dostępu do sieci w stałej lokalizacji. W Polsce penetracja tymi usługami była w 2016 r. o 14 pp. niższa niż średnia europejska. Wykres 12. Nasycenie usługami Internetu stacjonarnego w UE 43,8% 43,1% 41,1% 38,7% 38,2% 38,2% 37,2% 36,2% Średnia UE: 32,7% 34,7% 32,8% 31,6% 31,5% 31,3% 30,7% 29,5% 29,3% 29,2% 28,9% 28,8% 28,6% 28,1% 25,7% 25,0% 24,5% 24,1% 22,9% 21,3% 18,6% NL DK FR MT UK DE BE SE LU EL PT CY FI EE SI LT ES IE AT CZ HU LV IT SK HR BG RO PL Źródło: Digital Agenda Scoreboard, czerwiec 2016 r.

15 Polska znalazła się w gronie sześciu krajów, w których penetracja usługami mobilnego dostępu do sieci przekroczyła 100%. Najwyższy poziom nasycenia w tym zakresie osiągnęła Finlandia, gdzie wskaźnik ten wyniósł ponad 147%. Polska uzyskała wynik o blisko 31 pp. wyższy niż średnia europejska. Penetracja w naszym kraju kształtowała się na poziomie około 115%. Wykres 13. Nasycenie usługami Internetu mobilnego w UE 123,4% 119,8% 116,3% 115,7% 114,6% 95,6% 147,2% Średnia UE: 83,9% 91,4% 89,4% 86,3% 85,4% 84,6% 81,9% 80,7% 77,6% 77,6% 77,2% 77,1% 74,8% 73,4% 73,3% 71,4% 67,8% 65,9% 56,9% 54,9% 49,8% 42,7% FI DK SE EE LU PL IE UK CY ES IT NL BG FR HR LV AT CZ LT SK DE RO BE MT SI PT EL HU Źródło: Digital Agenda Scoreboard, czerwiec 2016 r.

16 1.8. Ceny usług dostępu do Internetu stacjonarnego Analiza cen dokonana została na podstawie bazy Fixed Price Broadband, opracowanej przez firmę Strategy Analytics. Koszty korzystania z usługi były ustalane na podstawie koszyka OECD Medium 4: 50H / 50 GB. Zaprezentowane zostały oferty z dwóch przedziałów prędkości: od 10 Mb/s do 30 Mb/s oraz od 30 Mb/s do 100 Mb/s. W każdym z tych przedziałów do analizy wybrana została najtańsza oferta. W obu przedziałach prędkości najmniejsze koszty ponosili mieszkańcy Litwy. W tym kraju ceny kształtowały się na poziomie 9,40 Euro. Najdroższe usługi oferowali przedsiębiorcy z Luksemburga, Cypru i Hiszpanii. W tych krajach ceny wahały się od około 40 Euro do ponad 70 Euro. Koszty ponoszone przez Polaków w obu przedziałach prędkości były o około 7 Euro niższe niż średnia europejska. Wykres 14. Średni miesięczny koszt usługi w UE dla przedziału prędkości od 10 Mb/s do 30 Mb/s (EUR, z VAT) 49,42 45,66 43,14 40,52 30,83 30,53 Średnia UE: 25,32 27,62 27,46 25,63 25,61 25,45 24,43 24,09 23,33 22,59 21,76 21,01 20,69 20,38 20,32 20,21 18,24 15,94 12,32 11,82 9,40 ES CY LU IE CZ SE GB FR FI BE IT SI PT MT DK GR HU DE NL AT EE PL SK BG LV LT na podstawie Fixed Broadband Price Benchmarking, Strategy Analytics Uwaga: uwzględniono taryfy dla klientów indywidualnych i biznesowych, kupujących wyłącznie usługę dostępu do Internetu (wyłączono z analizy pakiety). Dla Polski wybrano ofertę UPC, Fiber Power 10 Mb/s. Koszt usługi według stanu na czerwiec 2016 r.

17 Wykres 15. Średni miesięczny koszt usługi w UE dla przedziału prędkości od 30 Mb/s do 100 Mb/s (EUR, z VAT) 50,21 36,12 35,52 35,36 35,00 48,91 70,40 Średnia UE: 29,26 33,45 30,95 30,80 30,64 30,38 29,48 27,26 27,17 25,69 25,45 25,12 23,05 22,72 22,33 21,01 20,89 15,99 14,30 12,32 9,40 CY ES LU SI GB IE MT GR BE FR CZ PT AT EE SE DK IT DE NL PL SK HU FI LV RO BG LT na podstawie Fixed Broadband Price Benchmarking, Strategy Analytics Uwaga: uwzględniono taryfy dla klientów indywidualnych i biznesowych, kupujących wyłącznie usługę dostępu do Internetu (wyłączono z analizy pakiety). Dla Polski wybrano ofertę UPC, Fiber Power 30 Mb/s. Koszt usługi według stanu na czerwiec 2016 r.

2. Telefonia ruchoma

19 2.1. Charakterystyka rynku Każdego roku zmienia się liczba działających na polskim rynku operatorów telefonii mobilnej. W ostatnim roku odnotowanych zostało 29 podmiotów, z czego 5 posiadało własną infrastrukturę (operatorzy MNO), a 24 korzystało z sieci wybranego partnera technologicznego (operatorzy MVNO). Względem 2015 r. liczba operatorów wzrosła o 4 podmioty. Tabela 1. Operatorzy sprawozdający do UKE zgodnie ze stanem na 31 grudnia 2016 r. Lp. Operator MNO/MVNO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 Orange Polska S.A. Polkomtel Sp. z o.o. T-Mobile Polska S.A. Netia S.A. Sferia S.A. Telefonia Dialog Sp. z o.o. Multimedia Polska Południe S.A. Cyfrowy Polsat S.A. P4 Sp. z o.o. UPC Polska Sp. z o.o. TOYA Sp. z o.o. Gawex Media Sp. z o.o. INEA S.A. Telewizja Kablowa Chopin Sp. z o.o. Internetia Sp. z o.o. Telestrada S.A. Vectra S.A. ITI Neovision S.A. FM Group Mobile Sp. z o.o. Voice Net Sp. z o.o. Aero 2 Sp. z o.o. Sat-Film Sp. z o.o. i Wspólnicy S.K. Novum S.A. Lycamobile Sp. z o.o. Truphone Poland Sp. z o.o. Ahmes Sp. z o.o. Virgin Mobile Polska Sp. z o.o. Klucz Telekomunikacja Sp. z o.o. Premium Mobile SA MNO MNO MNO MNO MNO MVNO MVNO MVNO MVNO MVNO MVNO MVNO MVNO MVNO MVNO MVNO MVNO MVNO MVNO MVNO MVNO MVNO MVNO MVNO MVNO MVNO MVNO MVNO MVNO

20 Liczba aktywnych kart SIM, w ujęciu nominalnym, maleje od 2014 r. Na koniec 2016 r. operatorzy odnotowali 55,5 mln kart SIM, co przełożyło się na nasycenie usługą na poziomie 144,2%, było ono niższe o 2% względem końca 2015 r. Operatorzy w swoich bazach odnotowali również 2,5 mln kart M2M, co stanowiło 4,4% łącznej liczby kart SIM. W stosunku do poprzedniego roku liczba kart M2M wzrosła o 671 tys. Za malejący wskaźnik nasycenia usługą telefonii mobilnej odpowiedzialne są przepisy prawa wprowadzające obowiązek rejestracji kart prepaid. W 2017 r. trend ten prawdopodobnie się utrzyma i liczba kart SIM zmaleje, jednak korzyścią będzie to, że zdecydowaną większość zarejestrowanych kart stanowić będą aktywne karty SIM, bez tzw. martwych dusz czyli kart zarejestrowanych w bazie operatorów, które faktycznie nie były używane. Nasycenie usługami telefonii mobilnej, zgodnie z danymi z bazy Telecom Market Matrix, zmniejszyło się również w wybranych krajach europejskich. Średnia wartość spadła o 0,8 pkt. procentowego. Polska, ze spadkiem o 0,3 pkt. procentowego, nadal jednak znajdowała się powyżej średniej, z nasyceniem na poziomie 137,7% względem średniej unijnej 130,6%. Wykres 16. Nominalna liczba użytkowników (mln) oraz nasycenie rynku telefonii mobilnej w Polsce 140,0% 148,0% 150,2% 147,2% 144,2% 131,6% 108,6% 115,2% 117,4% 123,2% 53,9 57,0 57,8 56,6 55,5 96,3% 41,4 43,9 44,8 47,0 50,1 36,7 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Karty SIM Penetracja

21 Wykres 17. Nasycenie rynku telefonii mobilnej w wybranych państwach europejskich w 2016 roku 177,3% 159,0% 150,7% 149,7% 147,0% Średnia: 130,6% 144,3% 142,1% 140,4% 138,0% 137,7% 134,2% 132,6% 129,8% 128,4% 128,3% 128,0% 123,5% 118,35% 116,1% 114,2% 113,7% 112,3% 111,5% 109,8% 108,8% 99,5% FI PT BG SE LT IT AT EE DK PL CZ RO DE LV GB SK NO NL ES SI IE HU BE HR GR FR na podstawie bazy Telecom Market Matrix, Analysys Mason 2.2. Przychody Przychody operatorów telefonii mobilnej maleją od kilku lat. Tendencja ta potwierdziła się również w 2016 r. Operatorzy uzyskali łączny przychód na poziomie 16,7 mld zł, o 2,7% niższy niż rok wcześniej. Nadal jednak jest to w kontekście całego rynku telekomunikacyjnego kluczowy obszar, odpowiadający za 42,4% łącznych przychodów pochodzących z tego sektora gospodarki. Usługą jaka przyniosła większy przychód niż przed rokiem był roaming pasywny (wzrost o 60,7%). Na kolejnych miejscach znalazły się wiadomości MMS (wzrost o 26,5%) oraz transmisja danych (wzrost o 8,5%). Wspomniana wyżej zależność o zwiększeniu liczby klientów usług abonamentowych ma swoje odzwierciedlenie w wartościach bezwzględnych. Na koniec 2016 r. 56,8% spośród wszystkich klientów stanowili abonenci usług kontraktowych. Liczba kart SIM prepaid zmalała o 7,4 pkt. procentowego, do poziomu 43,2%. Dzięki wzrostowi liczby klientów usług kontraktowych, przychody z tytułu abonamentu wzrosły względem końca 2015 r. o 2,5%, do poziomu 12 mld zł. Przychody z tytułu połączeń głosowych, dzięki popularyzacji ofert no limit, zmalały o 12,5%, do poziomu 5,2 mld zł. Do spadku w tym obszarze przyczyniła się również mniejsza popularność wiadomości SMS, z 2 mld w 2015 r. do 1,8 mld na koniec 2016 r. Wśród usług, które cechował spadek wartości względem 2015 r., był jeszcze roaming aktywny, którego wartość przychodów zmalała o 10,1%.

22 Wykres 18. Udział klientów usług pre-paid oraz post-paid w odniesieniu do ogólnej liczby abonentów 48,8% 51,2% 47,3% 52,6% 45,8% 54,2% 45,8% 54,2% 45,2% 54,8% 49,4% 50,6% 56,8% 43,2% 2.3. Udziały operatorów Łączna liczba abonentów zmalała w 2016 r. względem końca 2015 r. o 2,1%, do poziomu 55,5 mln. Jednocześnie operatorzy odnotowali wzrost liczby kart przeznaczonych do komunikacji M2M o 18,3%, do poziomu 2,5 mln. Niemal wszyscy operatorzy odczuli skutki regulacji prawnej nakładającej obowiązek rejestracji kart przedpłaconych. Najwięcej użytkowników, 13%, stracił T-Mobile. Jedynym operatorem, który zyskał w tym okresie, był P4, którego baza zwiększyła się o 1,7%. Pozycję lidera pod względem liczby abonentów utrzymał Orange, z udziałem na poziomie 28,2%. Drugie miejsce w zestawieniu przypadło P4, który osiągnął 27,1% łącznej liczby kart SIM. Na koniec 2016 r., udział Polkomtela wyniósł 22,1%, a T-Mobile posiadał 18,6% udziałów w łącznej liczbie kart SIM. Udział pozostałych operatorów wzrósł na przestrzeni ostatniego roku o 0,9 pkt. procentowego z 3,2% na koniec 2015 r. do 4,1% w 2016 r. Wykres 19. 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Udziały operatorów pod względem liczby użytkowników post-paid pre-paid 4,1% Pozostali 28,2% Orange 27,1% P4 18,6% T-Mobile 22,1% Polkomtel

23 Pozycja lidera Orange pod względem liczby użytkowników nie przełożyła się na wynik w zakresie uzyskanych przychodów. Polkomtel uzyskał wynik 26,8%, co dało mu w tej kategorii pierwsze miejsce. Drugi w zestawieniu Orange odnotował udział na poziomie 25,7% łącznej puli przychodów operatorów. P4 z wynikiem 25,4% znalazł się na trzecim miejscu. Kolejny w zestawieniu jest T-Mobile, którego przychód stanowił 19,9% łącznych przychodów operatorów. Grupa pozostałych podmiotów osiągnęła łącznie 2,3%. Transmisja danych, która staje się kluczową usługą telekomunikacyjną, generuje dla operatorów różny poziom przychodów. Udział Orange sięga niemal 42% w łącznej puli przychodów. P4 odnotował udział na poziomie 25,4%, trzeci w zestawieniu T-Mobile osiągnął 23,8%, a Polkomtel 8,7%. Udział grupy pozostałych operatów był znikomy, na poziomie 0,2%. Wykres 21. Wykres 20. Udziały operatorów pod względem przychodów z tytułu usług transmisji danych Udziały operatorów pod względem uzyskanych przychodów 0,2% Pozostali 41,9% Orange 2,3% Pozostali 25,7% Orange 25,4% P4 25,4% P4 23,8% T-Mobile 8,7% Polkomtel 19,9% T-Mobile 26,8% Polkomtel

24 2.4. Wielkość świadczonych usług Czas trwania połączeń głosowych nieustannie się wydłuża, mimo że dynamika wzrostu w tym obszarze w ostatnim roku zmalała z 10,5% do 6%. Klienci usług telekomunikacyjnych w 2016 r. wykonali połączenia o łącznym czasie trwania 97,3 mld. minut. Oznacza to, że statystycznie, na każdego mieszkańca Polski przypadło w 2016 r. 2530 minut rocznie czyli o 385 więcej niż przed rokiem. Natomiast średni czas trwania połączenia wyniósł 2,12 minuty i był krótszy o 1 minutę względem 2015 r. Porównanie Polski z wybranymi państwami europejskimi w zakresie miesięcznego wykorzystania usług głosowych również stawia nasz kraj w korzystnym świetle. Wobec średniej na poziomie 154 minut, abonenci polskich sieci rozmawiają miesięcznie 166 minut czyli średnio o 12 minut dłużej, zajmując tym samym dziewiąte miejsce w zestawieniu. Wykres 22. Łączny czas połączeń głosowych (mld minut) i dynamika zmian 63,8 8,2% 69,0 9,6% 75,7 2011 2012 2013 2014 2015 2016 czas połączań głosowych wychodzących 9,8% 83,1 10,5% Wykres 23. Średni czas połączeń głosowych na jednego aktywnego użytkownika w ciągu roku, w wybranych krajach UE 238 214 197 193 178 173 171 168 166 162 158 157 156 149 142 141 140 140 137 134 129 128 127 127 Średnio: 154 93 91 91,8 6,0% 97,3 dynamika zmian ES IT DK HR BE PT GB SI PL AT CZ IE SK DE GR NL RO EE FI SE FR NO LT BG HU LV na podstawie bazy Telecom Market Matrix, Analysys Mason miesięcznie

25 Wiadomości SMS cieszyły się mniejszą niż przed rokiem popularnością. Klienci wysłali 50,2 mld wiadomości czyli o 3,3% mniej niż przed rokiem. Nasycenie w korzystaniu z usługi może świadczyć o zastępowaniu tej formy komunikacji przez inne możliwości wysyłania wiadomości tekstowych, jak np. komunikatory, portale społecznościowe, wiadomości email i inne, wysyłane za pośrednictwem sieci Internet. Wykres 24. Łączna liczba wysłanych wiadomości SMS (mld) i dynamika zmian 0,4% 2,1% -0,9% -0,6% 0,0% -3,3% Źródła zewnętrzne, jak zestawienie niezależnego podmiotu analitycznego, pokazują, że wśród wybranych państw Unii Europejskiej Polska znajduje się powyżej średniej, z wykorzystaniem na poziomie 83 wiadomości miesięcznie. Średnia dla wybranych państw europejskich jest niższa o 19 wiadomości i wynosi 64 SMS przypadające na jednego aktywnego użytkownika. 48,0 51,4 51,6 52,7 52,2 51,9 51,9 50,2 2009 Wykres 25. Średnia liczba wysłanych wiadomości SMS na jednego aktywnego użytkownika w wybranych krajach UE 64 62 52 48 47 47 38 27 23 22 21 20 14 10 4 2 175 264 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 liczba wysłanych SMS dynamika zmian 105 97 94 92 87 85 83 77 Średnio: 64 FR BE LT PT GB SI IE NO PL SE DK RO HU LV HR CZ SK EE IT FI AT GR NL DE BG ES na podstawie bazy Telecom Market Matrix, Analysys Mason miesięcznie

26 Wykres 26. Liczba wysłanych MMS (mln) i dynamika zmian 40,2% 40,6% 1039 20,7% 19,0% 19,9% 13,8% 18,4% 527 739 227 274 326 391 445 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 liczba wysłanych MMS dynamika zmian Wysyłanie wiadomości MMS corocznie zyskuje na popularności, głównie ze względu na częste wliczanie ich do pakietu usług nielimitowanych w ramach stałej miesięcznej opłaty. W 2016 r. abonenci wysłali 1,039 mld wiadomości i było to o 40,6% więcej niż rok wcześniej. Średnio na jednego mieszkańca Polski przypadało 27 wiadomości wobec 19 rok wcześniej. Usługą, która rozwija się najdynamiczniej, jest transmisja danych w sieciach mobilnych. Coraz większe pakiety danych oferowane przez operatorów, a także polepszający się zasięg sieci o najszybszych przepływnościach, pozwala odnotować coroczne, znaczne wzrosty w wykorzystaniu usługi. W 2016 r. klienci przetransferowali 12092,83 petabajta danych, co z kolei oznacza, że na każdego mieszkańca Polski przypadło średnio 33,8 GB danych rocznie, wobec 14,5 GB rok wcześniej. Wykres 27. Wielkość transmisji danych (mld MB) i dynamika zmian 37,3 73,6 260,4 559,1 1298,5 114,7% 103,8% 102,8% 97,3% 132,2% 37,2% 27,2% 93,6 128,4 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 transmisja danych dynamika zmian

27 2.5. Zasięg sieci 3G oraz 4G/LTE Operatorzy stale rozwijają swoje sieci, powiększając zasięg i docierając do coraz większej liczby abonentów. Usługi 3G ferowane są przez wszystkich operatorów infrastrukturalnych, z czego operator 5 dociera do 92,1% społeczeństwa, a operator 1 deklaruje, że zasięg jego sieci pokrywa 100% społeczeństwa. Tabela 3. Odsetek ludności znajdujący się w zasięgu sieci 4G/LTE Operator Operator 1 % ludności znajdujący się w zasięgu sieci 4G/LTE 99,9% Tabela 2. Odsetek ludności znajdujący się w zasięgu sieci 3G Operator 2 Operator 3 Operator 4 Operator 5 99,1% 99,0% 92,2% 88,4% Operator Operator 1 Operator 2 Operator 3 Operator 4 Operator 5 % ludności znajdujący się w zasięgu sieci 3G 100,0% 99,7% 99,6% 99,6% 92,1% Komentarz: Operatorzy występują w kolejności malejącej Kolejność z tabeli 2 nie musi być równoważna z kolejnością w tabeli 3 2.6. Koszt korzystania z telefonii mobilnej Komentarz: Operatorzy występują w kolejności malejącej Również w przypadku zasięgu sieci LTE wyniki uległy poprawie względem roku poprzedniego. Operator 5 może świadczyć swoje usługi dla 88,4% społeczeństwa i jest to najniższy wskaźnik, z kolei operator 1 dociera ze swoim zasięgiem do 99,9% ludności kraju. W celu przeanalizowania cen w Polsce i pozostałych krajach Unii Europejskiej wykorzystane zostały dane z bazy cen OECD Mobile Voice Price Benchmarking opracowanej przez Strategy Analytics. Konstrukcja bazy pozwala na obliczenie średniego miesięcznego kosztu korzystania z usług dla użytkowników, których charakteryzuje niskie, umiarkowane oraz wysokie korzystanie z usług. Dla każdego koszyka oraz państwa wybrana została najtańsza oferta. W przypadku sporadycznego korzystania z usług, klient polskiej sieci zapłaci miesięcznie 32,43 zł. Średnie wykorzystanie będzie się wiązało z kosztem 55,37 zł, a intensywne korzystanie może zostać pokryte kwotą 59 zł. W przypadku niskiego oraz intensywnego wykorzystania usług wybrana dla Polski oferta znalazła się poniżej średniej dla wybranych państw. Jedynie w przypadku średniego wykorzystania usług mobilnych abonent poniósł koszt wyższy o 7,46 zł niż średnia dla wybranych państw.

28 Wykres 28. Średni miesięczny koszt korzystania z usług telefonii ruchomej przy niskim wykorzystaniu poszczególnych wolumenów 72,14 78,79 Średnia: 34,83 18,98 18,98 19,16 19,72 20,01 21,11 22,18 25,04 26,51 27,47 28,28 28,61 29,62 31,92 32,43 37,35 37,46 38,38 47,19 47,68 51,49 55,51 NO FI EE DK LU FR NL IS AT DE CH GB SE BE PL IE SK PT IT SI CZ GR ES HU na podstawie OECD Mobile Voice Price Benchmarking Komentarz: Dla Polski wybrano ofertę Orange Go 50 koszt w zł Wykres 29. Średni miesięczny koszt korzystania z usług telefonii ruchomej przy średnim wykorzystaniu poszczególnych wolumenów 88,20 98,79 108,25 Średnia: 51,44 21,11 25,04 30,84 32,04 37,49 39,55 40,21 40,23 41,45 43,48 44,36 44,64 46,29 47,19 47,55 55,37 55,51 57,70 58,23 59,04 71,95 FR IS EE NL SE LU FI DK NO DE AT GB CH IT BE PL GR SI PT IE SK HU CZ ES na podstawie OECD Mobile Voice Price Benchmarking Komentarz: Dla Polski wybrano ofertę Orange Go 100 koszt w zł

29 Wykres 30. Średni miesięczny koszt korzystania z usług telefonii ruchomej przy wysokim wykorzystaniu poszczególnych wolumenów 135,01 141,80 Średnia: 66,98 30,57 35,20 37,74 42,15 44,93 45,25 45,59 45,66 46,46 48,63 53,90 57,70 59,00 59,60 67,28 72,79 73,10 75,94 75,94 83,15 108,25 109,44 IS EE NL FR AT GB DE FI SE IT DK SI PL BE GR NO LU IE CH PT ES CZ SK HU na podstawie OECD Mobile Voice Price Benchmarking Komentarz: Dla Polski wybrano ofertę MIX Plus 30zł koszt w zł 2.7. Roaming Usługi roamingu międzynarodowego cieszą się niesłabnącą popularnością. Systematyczne obniżanie stawek za połączenia głosowe, wiadomości SMS i transmisję danych powoduje, że wolumeny wykorzystania tych usług rosną, wykazując jednocześnie dużą dynamikę zmian. W 2016 r. abonenci wykonali połączenia o łącznym czasie trwania 1,4 mld minut, wobec 990 mln rok wcześniej. Oznacza to wzrost o 42,2% rok do roku. Wykres 31. Łączny czas trwania połączeń głosowych (mln minut) w roamingu aktywnym 357 2010 52,1% 543 2011 0,2% 544 2012 45,4% 791 2013 602,1-23,9% 2014 64,6% 990,8 2015 1409 42,2% 2016 czas trwania połączeń głosowych dynamika zmian

30 Systematycznie rośnie liczba wysyłanych wiadomości SMS. Abonenci polskich sieci korzystający z roamingu za granicą wysłali w 2016 r. 639 mln wiadomości SMS, o 6,5% więcej niż rok wcześniej. Transmisja danych to usługa, której wolumen rośnie najbardziej dynamicznie. W 2016 r. abonenci przetransferowali 986,7 mln MB wobec 552,8 mln rok wcześniej. Oznacza to wzrost o 78,5% rok do roku. Wykres 32. Łączna liczba wysłanych wiadomości SMS (mln) w roamingu aktywnym Wykres 33. Łączny wolumen transmisji danych (mln MB) zrealizowany w roamingu aktywnym 12,6% 298,6% 9,8% 539 570 600 639 255,6% 986,7 457 502 7,4% 406 5,8% 5,3% 6,5% 150,0% 552,8 73,3% 50,0% 78,5% 6 9 15,6 39 138,7 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 liczba wysłanych SMS dynamika zmian transmisja danych dynamika zmian

31 Zgodnie z przepisami prawa unijnego stawki za usługi roamingowe malały również w 2016 r. W okresie od 1 stycznia do 29 kwietnia określone były maksymalną stawką detaliczną, której operatorzy nie mogli przekroczyć, rozliczając abonentów za korzystanie z usług. Począwszy od 30 kwietnia 2016 r. zaczął obowiązywać tzw. okres przejściowy w zmianach w roamingu czyli określenie poziomu maksymalnej opłaty dodatkowej, którą operator mógł pobierać od swojego abonenta oprócz standardowej stawki krajowej. Tabela 4. Maksymalne stawki za usługi w roamingu oraz poziom maksymalnej dopłaty za usługi roamingowe 1 stycznia 29 kwietnia 30 kwietnia 31 grudnia w EUR bez VAT w PLN bez VAT w PLN z VAT w EUR bez VAT w PLN z VAT POZIOM DETALICZNY (maksymalna stawka) połączenia wychodzące (min) połączenia przychodzące (min) 0,24 0,07 0,99 0,29 1,22 0,36 0,05 0,01 0,25 0,05 SMS wysłany 0,08 0,33 0,41 0,02 0,10 transmisja danych (MB) 0,45 1,87 2,30 0,05 0,25

3. Usługi wiązane

33 3.1. Informacje ogólne Wykres 34. Liczba użytkowników usług wiązanych (mln) W 2016 r. z usług wiązanych korzystało 7,86 mln osób. Oznacza to wzrost liczby użytkowników o 34% w porównaniu do 2015 r. Najpopularniejszą usługą wiązaną pozostał pakiet Telefonia ruchoma + Internet mobilny. Użytkownicy tej usługi stanowili prawie 54% wszystkich abonentów, co oznaczało wzrost o ponad 12,5 pp. w porównaniu do roku 2015. Drugim pod względem popularności pakietem była usługa Internet stacjonarny + Telewizja (14%), a trzecim Telefonia stacjonarna + Internet stacjonarny + Telewizja (10%). 3,75 5,87 7,86 2014 2015 2016 Wykres 35. Najpopularniejsze pakiety Telefonia ruchoma + Internet mobilny 41,2% 53,7% Internet stacjonarny + Telewizja Telefonia stacjonarna + Internet stacjonarny + Telewizja Internet stacjonarny + Telewizja + Telefonia VoIP Internet mobilny + Telewizja Telefonia stacjonarna + Internet stacjonarny Pozostałe 18,0% 13,9% 12,4% 10,2% 8,9% 7,0% 5,9% 5,5% 4,6% 2,9% 9,0% 6,8% 2015 2016

34 3.2. Przychody 3.3. Abonenci Przychody przedsiębiorców z tytułu świadczenia usług wiązanych wzrosły w 2016 r. o 26% w porównaniu do 2015 r. i wyniosły w sumie 3,71 mld zł. Z kolei średni miesięczny przychód na jednego użytkownika kształtował się na poziomie 39,38 zł i był o ponad 2 zł mniejszy niż w 2015 r. W 2016 r. w porównaniu do roku poprzedniego wzrósł udział użytkowników usług Double Play z 77% do 81%. Drugimi najpopularniejszymi wśród abonentów typami pakietów w 2016 r. były zestawy Triple Play (18%). Stosunkowo mało użytkowników korzystało z pakietów złożonych z czterech (Quadruple Play) (0,7%) i pięciu usług (Quintuple Play) (0,02%). Wykres 36. Wartość rynku (mld zł) oraz średni miesięczny przychód na użytkownika (ARPU) Wykres 37. Udziały pakietów pod względem liczby użytkowników 41,02 41,73 39,38 0,7% Quadruple Play 0,02% Quintuple Play 2,94 3,71 18,0% Triple Play 2,08 2014 2015 2016 Wartość rynku ARPU 81,3% Double Play

35 Wśród pakietów złożonych z dwóch usług najczęściej wykorzystywane przez abonentów było połączenie Telefonia ruchoma + Internet mobilny. Korzystało z niego 66% użytkowników pakietów Double Play. Drugą pod względem popularności była paczka złożona z Internetu stacjonarnego i telewizji (17%). Około 7% użytkowników Double Play korzystało z pakietu Internet ruchomy + Telewizja. Wykres 38. Udział poszczególnych pakietów Double Play pod względem liczby użytkowników Telefonia ruchoma + Internet mobilny 66,1% Internet stacjonarny + Telewizja 17,1% Internet ruchomy + Telewizja 6,8% Telefonia stacjonarna + Internet stacjonarny Pozostałe 6,4% 3,6% Użytkownicy korzystali głównie z dwóch pakietów Triple Play. Najwięcej, bo ponad 56% abonentów wybrało usługę Telefonia stacjonarna + Internet stacjonarny + Telewizja. Z kolei z pakietu Internet stacjonarny + Telewizja + Telefonia VoIP korzystało około 39% osób posiadających usługę Triple Play. Wykres 39. Udziały poszczególnych pakietów Triple Play pod względem liczby użytkowników Telefonia stacjonarna + Internet stacjonarny + Telewizja 56,4% Internet stacjonarny + Telewizja + Telefonia VoIP 38,9% Pozostałe 4,7%

36 Najpopularniejszym pakietem Quadruple Play była paczka złożona z telefonii stacjonarnej, Internetu stacjonarnego, Internetu mobilnego oraz telewizji. Około 33% abonentów zawierającej wszystkie te cztery elementy usługi wiązanej korzystało z korzystało z takiego pakietu. Na drugim miejscu pod względem popularności ulokowała się usługa Internet stacjonarny + Internet mobilny + Telewizja + Telefonia VoIP (około 30%), a na trzecim Telefonia ruchoma + Internet stacjonarny + Telewizja + Telefonia VoIP (19%). Osoby wybierające wśród paczek złożonych z pięciu usług zdecydowanie najczęściej korzystały z pakietu Telefonia stacjonarna + Telefonia ruchoma + Internet stacjonarny + Internet mobilny + Telewizja. W sumie ponad 93% użytkowników usług Quintuple Play miało zakupiony ten właśnie pakiet. Wykres 40. Udziały poszczególnych pakietów Quadruple Play pod względem liczby użytkowników Telefonia stacjonarna + Internet stacjonarny + Internet mobilny + Telewizja 33,1% Internet stacjonarny + Internet mobilny + Telewizja + Telefonia VoIP 29,5% Telefonia ruchoma + Internet stacjonarny + Telewizja + Telefonia VoIP 18,7% Telefonia stacjonarna + Telefonia ruchoma + Internet stacjonarny+ Telewizja 14,1% Pozostałe 4,5% Wykres 41. Udziały poszczególnych pakietów Quintuple Play pod względem liczby użytkowników. Telefonia stacjonarna + Telefonia ruchoma + Internet stacjonarny+ Internet mobilny + Telewizja 93,5% Telefonia ruchoma+ Internet stacjonarny + Internet mobilny + Telewizja + Telefonia VoIP 6,4%

37 3.4. Struktura podmiotowa W 2016 r. największe udziały w liczbie klientów miał operator P4. Z usługi tego przedsiębiorcy skorzystało blisko 47% użytkowników usług wiązanych, co oznaczało wzrost o ponad 16 pp. w porównaniu do 2015 r. Dwóch kolejnych operatorów miało zbliżoną liczbę klientów. UPC osiągnęło udział w rynku na poziomie 11,7%. Orange z kolei zgromadził w swojej bazie 11,3% użytkowników usług wiązanych. Wykres 42. Udziały operatorów pod względem liczby użytkowników usług wiązanych P4 30,1% 46,6% UPC 11,7% 14,4% Orange 11,3% 15,3% Polkomtel Cyfrowy Polsat Vectra Netia Inea Lycamobile Toya Telefonia Dialog Pozostali 8,1% 6,6% 7,3% 6,5% 7,9% 6,5% 5,9% 4,1% 1,7% 1,7% 2,9% 1,1% 1,4% 1,1% 1,4% 1,0% 3,5% 3,1% 2015 2016

4. Telefonia stacjonarna

39 4.1. Informacje ogólne W 2016 r. rynek telefonii stacjonarnej odnotował ponowny spadek, zarówno pod względem liczby abonentów jak i przychodów. W sumie operatorzy zarobili na tych usługach 2,6 mld zł czyli o blisko 21% mniej niż w roku ubiegłym. W 2016 r. z telefonii stacjonarnej korzystało około 5,2 mln osób. Do świadczenia usług telefonii stacjonarnej najczęściej wykorzystywane były łącza POTS. Stanowiły one około 56% wszystkich łączy. Drugą najpopularniejszą technologią była CATV, której udział kształtował się na poziomie 16%. 4.2. Przychody Wykres 43. Wartość rynku telefonii stacjonarnej (mld zł) oraz dynamika zmian Podobnie jak w latach ubiegłych, również w 2016 r. operatorzy najwięcej zarobili na opłatach abonamentowych. W sumie blisko 75% przychodów z usług telefonii stacjonarnej było generowanych przez abonament. Z kolei 23% przychodów stanowiły opłaty pobierane z tytułu wykonywania połączeń. 20,7% Wykres 44. 13,5% 12,7% 13,0% Struktura przychodów według elementów usługi 4,5 4,3 4,8% 3,8 3,3 2,6 62,6% 33,3% 4,1% 62,9% 26,4% 10,7% 62,3% 25,5% 12,1% 66,5% 22,4% 11,1% 74,8% 23,0% 2,2% 2012 2013 2014 2015 2016 wartość rynku procentowy spadek 2012 2013 2014 2015 2016 opłaty abonamentowe połączenia pozostałe

40 4.3. Abonenci 4.4. Wolumen ruchu Liczba abonentów telefonii stacjonarnej z roku na rok maleje. W 2016 r. z takich usług korzystało w sumie 5,2 mln użytkowników. Oznacza to spadek o 8,2% w porównaniu do 2015 r. Na przestrzeni ostatnich 2 lat liczba użytkowników telefonii stacjonarnej zmniejszyła się o około 1 mln. Tendencja spadkowa widoczna była również w odniesieniu do czasu trwania połączeń wykonywanych za pomocą telefonów stacjonarnych. W 2016 r. abonenci wydzwonili w sumie 8 mld minut czyli o około 1,2 mld mniej niż w roku ubiegłym. Telefon stacjonarny najczęściej wykorzystywany był do wykonywania połączeń krajowych. Połączenia międzynarodowe wygenerowały w sumie jedynie 7,6% całego wolumenu ruchu. Wykres 45. Liczba abonentów (mln) oraz dynamika zmian Wykres 46. 8,4% 8,4% 8,2% Wielkość wolumenu ruchu (mld) oraz średnia miesięczna liczba minut na abonenta 7,6% 6,3% 147 141 145 135 126 8,0 7,4 6,8 6,2 5,7 5,2 13,0 11,5 10,4 9,2 2012 2013 2014 2015 2016 wartość rynku procentowy spadek 2012 2013 2014 2015 2016 całkowity czas trwania połączeń stacjonarnych średnia miesięczna liczba minut na abonenta W porównaniu do ubiegłego roku spadły również średnie miesięczne przychody na jednego abonenta. W 2015 r. ARPU wyniósł 47,7 zł. W 2016 r. wskaźnik ten był o 6,5 zł niższy i wyniósł 41,2 zł.

41 4.5. Struktura podmiotowa W 2016 r. największe udziały w rynku pod względem liczby klientów miał Orange. Kształtowały się one na poziomie około 55% i były nieznacznie (o 0,4 pp.) niższe niż w 2015 r. Na drugim miejscu uplasowała się UPC (12,1%) a na trzecim Netia (9,1%). Wykres 47. Udziały operatorów pod względem liczby abonentów Orange 55,1% 54,7% UPC Netia Vectra Telefonia Dialog Mutimedia T-Mobile Pozostali 10,4% 12,1% 9,6% 9,1% 3,3% 3,7% 3,5% 3,2% 3,1% 3,1% 3,2% 3,1% 11,7% 11,0% 2015 2016

42 4.6. Usługa hurtowego dostępu do sieci (WLR) Największy udział w wartości rynku WLR miała w 2016 r. firma Netia (około 51%). Zdecydowanie mniejsze zarobki z tytułu świadczenia tej usługi notowała firma Novum (około 12%) oraz Telefonia Dialog (11%). Liczba osób korzystających z usługi hurtowego dostępu do sieci (WLR) zmniejszyła się w 2016 r. w porównaniu do 2015 r. o około 24% i wyniosła 0,6 mln. Przychody z tej usługi kształtowały się na poziomie 0,36 mln zł. Wykres 48. Udziały w przychodach z usług świadczonych w ramach WLR Netia 46,7% 50,7% Novum Telefonia Dialog Telestrada Telepolska Voice Net T-Mobile Pozostali 10,7% 11,6% 10,8% 11,3% 2,3% 4,7% 4,9% 4,1% 2,8% 3,8% 3,1% 3,5% 10,2% 18,7% 2015 2016

43 4.7. Ceny usług telefonii stacjonarnej Analiza cen została przeprowadzona na podstawie bazy cen OECD Fixed Voice Price Benchmarking przygotowanej przez firmę Strategy Analytics. Baza ta zawiera oferty usług telefonii stacjonarnej największych operatorów działających w wybranych krajach europejskich i pozaeuropejskich. Analiza cen została dokonana na podstawie koszyka dla średnio aktywnego użytkownika. Ceny w Euro w maju 2016 r. wahały się od 20,25 Euro do 51,79 Euro. Najmniejsze koszty korzystania z usługi telefonii w stałej lokalizacji ponosili mieszkańcy Czech. Najwięcej płacili z kolei obywatele Austrii. Ceny obowiązujące w Polsce były znacznie niższe od średniej europejskiej (o 8,51 Euro) i kształtowały się na poziomie 28,17 Euro. Wykres 49. Miesięczne wartości koszyków dla średnio aktywnego użytkownika w wybranych krajach UE (EUR, z VAT) Średnia UE: 36,68 20,25 24,31 24,49 27,57 27,99 28,17 29,01 32,12 35,05 37,09 38,41 39,19 39,45 40,23 41,83 42,40 43,25 43,35 44,49 47,36 49,15 51,79 CZ DK HU SI EE PL SE LU DE SK IT NL FR GB GR BE FI IE PT ES LV AT na podstawie Fixed Voice Price Benchmarking, Strategy Analytics Uwaga: stan bazy na maj 2016 r. W odniesieniu do Polski wybrana została oferta Orange Plan na Każdy Dzień. Na wartość koszyka składają się opłaty instalacyjno-abonamentowe oraz koszt połączeń

44 4.8. Telefonia VoIP Liczba użytkowników usługi VoIP, świadczonej w ramach własnej sieci operatorów, wyniosła w 2016 r. 1,05 mln, a więc o 6,1% więcej niż przed rokiem. W tym samym okresie liczba użytkowników korzystających z usługi w oparciu o sieć innego operatora zmalała o 24,1%, z 540 tys. do 410 tys. Zarówno w przypadku usług świadczonych we własnej sieci jak i wykorzystujących sieć obcą, czas trwania połączeń zmniejszył się. W pierwszym przypadku o 2,8% z 1,85 mld minut w 2015 r. do 1,8 mld minut na koniec 2016 r. W drugim przypadku spadek był jeszcze większy i wyniósł 18,6% z poziomu 470 mln minut do poziomu 380 mln minut rok do roku. Największe udziały w rynku pod względem świadczenia usługi przy użyciu własnej sieci dostępowej posiadał Orange. Operator ten świadczył w sumie usługi ponad 60% wszystkich korzystających klientów. Na drugim miejscu znalazła się firma Netia (14,6%), a na trzecim Multimedia (12,5%). Wykres 50. Liczba abonentów (mln) oraz wielkość wolumenu ruchu usług VoIP (mld minut) 1,89 0,93 0,99 1,85 1,80 1,05 0,84 0,70 1,47 0,48 0,92 0,37 1,05 0,42 0,34 0,42 0,54 0,41 0,40 0,52 0,59 0,63 0,47 0,38 2011 2012 2013 2014 2015 2016 wielkość wolumenu ruchu we własnej sieci liczba użytkowników we własnej sieci wielkość wolumenu ruchu w sieci innego operatora liczba użytkowników w sieci innego operatora

45 Wykres 51. Udziały operatorów pod względem liczby abonentów usług świadczonych we własnej sieci Wykres 52. Udziały operatorów pod względem liczby abonentów usług świadczonych w sieci dostępowej innego operatora 1,0 Telefonia Dialog 3,0% Focus Telecom 7,0% Pozostali 2,0 Polkomtel 9,9% Pozostali 3,7% Eoon 2,7% Oxylion 36,2% easycall.pl 12,5% Multimedia 6,5% Tartel 14,6% Netia 60,1% Orange 8,9% Aiton Caldwell 21,2% Netia 10,9% FreePhone Wśród operatorów świadczących usługę telefonii IP za pośrednictwem sieci innych operatorów, najwięcej klientów posiadała firma easycall.pl. Z usług tego operatora korzystało ponad 36% użytkowników. Udziały na poziomie 21% odnotowała w 2016 r. Netia, co dało tej firmie drugie miejsce pod względem udziałów w liczbie abonentów. Niemal 11% użytkowników miało wykupioną usługę w firmie FreePhone.

46

47 Infrastruktura telekomunikacyjna

1. Statystyki danych zebranych podczas inwentaryzacji

49 Łącznie w SIIS w 2016 r. ujętych zostało 9536 podmiotów (o 254 mniej niż w roku poprzednim). Różnica w stosunku do liczby podmiotów, które były uwzględnione w SIIS w poprzedniej inwentaryzacji, wynika między innymi z: Wykres 1. Liczba podmiotów w SIIS stały wykreślone z CEIDG, 7% PUP sek PT), cych w bazie jako PUP, które przekazały oświadczenie, że nie spełniają wymogów określonych w. art. 2 ust. 3 megaustawy. 30% JST 63% PT Wykres 2. Liczba podmiotów w SIIS podczas inwentaryzacji 9800 9790 9536 6286 6279 6029 2808 2809 2808 706 702 699 PT JST PUP Razem 2014 2015 2016

50 Łącznie 3498 podmiotów przekazało dane podczas inwentaryzacji za 2016 r. w systemie SIIS. Pomimo spadku liczby przedsiębiorców, a także liczby podmiotów użyteczności publicznej uczestniczących w tegorocznej inwentaryzacji, liczba podmiotów, których dane trafiły do systemu, wzrosła. Wykres 3. Liczba podmiotów, które przekazały dane w ramach inwentaryzacji 3396 3405 3498 2908 2871 2912 406 457 499 82 77 87 PT JST PUP Łącznie 2014 2015 2016

51 Rezultatem przekazania danych przez większą ilość podmiotów był wzrost liczby danych załadowanych do SIIS. W większości kategorii jest to wzrost rzędu ok. 10-40%. Warto także podczas tegorocznej inwentaryzacji zauważyć znaczny (ok. 320%) wzrost liczby zakończeń sieci, z czego większość stanowią zakończenia sieci mobilnych. Wzrost ten wynika ze zmiany sposobu raportowania informacji. Operatorzy wskazywali budynki będące w ich zasięgach, a nie punkty adresowe, na które wystawiane są faktury. Wykres 5. Liczba zakończeń sieci (mln) wprowadzonych do SIIS 12 14 45 2014 2015 2016 Wykres 4. Liczba elementów infrastruktury (tys.) wprowadzonych do SIIS Połączenia 298 329 348 Kolokacje 9 11 11 Elementy łączenia kabli 129 196 274 Punkty styku 7 9 7 Linie kablowe lub bezprzewodowe 285 362 440 Węzły własne lub współdzielone 260 327 350 2014 2015 2016

2. Węzły sieci telekomunikacyjnych

53 2.1. Węzły własne W inwentaryzacji infrastruktury telekomunikacyjnej za rok 2016 zobowiązane do tego podmioty sprawozdały 331 078 węzłów własnych (bez węzłów wirtualnych), co stanowi wzrost o ponad 20 tys. w stosunku do danych z roku ubiegłego. Na mapie 1 zobrazowano gęstość i liczbę węzłów własnych w poszczególnych województwach. Wyróżnia się tu województwo śląskie, posiadające największą liczbę węzłów przy stosunkowo niewielkiej powierzchni, co wynika z wysokiego poziomu zurbanizowania. Znacząca gęstość węzłów charakteryzuje ponadto województwa: małopolskie, dolnośląskie oraz mazowieckie. Łącznie w ww. czterech województwach zlokalizowanych jest ok. 50% wszystkich węzłów. Na drugim końcu zestawienia znajdują się województwa warmińsko-mazurskie i lubuskie, w których średnio jeden węzeł telekomunikacyjny przypada na 3 km 2. Mapa 1. Węzły własne w województwach 14416 20205 7042 12290 15984 5585 24234 41600 28238 14260 15786 14035 56432 36156 6637 18178 Gęstość węzłów (liczba/km 2 ) 0,0 0,50 0,50 1,00 1,00 1,50 1,50 3,50 3,50 4,58

54 Zestawienie 1. Liczba węzłów w poszczególnych kategorii wielkości miejscowości Wielkość miejscowości powyżej 100 000 50 001 100 000 20 001 50 000 5 001 20 000 1 001 5 000 501 1 000 101 500 do 100 Liczba węzłów 140 183 27 610 37 098 35 031 37 230 19 310 29 029 5 587 Odsetek liczby węzłów w liczbie węzłów ogółem 42,34 8,34 11,21 10,58 11,25 5,83 8,77 1,69 Zgodnie z zestawieniem nr 1 ponad połowa węzłów znajduje się w dużych (powyżej 100 tys. mieszkańców) i średnich (50-100 tys. mieszkańców) miastach, z kolei co czwarty węzeł znajduje się w obszarze wiejskim (wykres 6). Wykres 6. Liczba węzłów w SIIS 58037 Największe miasta 147909 Gminy miejskie 85901 Obszary wiejskie 39231 Miasta w gminach miejsko-wiejskich

55 2.2. Węzły dostępowe Mapa nr 2 przedstawia gęstość i liczbę węzłów dostępowych. Podobnie jak w przypadku węzłów własnych, największa gęstość stwierdzona została w województwie śląskim oraz małopolskim. Zestawienie 2 prezentuje liczbę węzłów dostępowych w zależności od wielkości (liczby mieszkańców) w miejscowościach, w których zostały zlokalizowane. Porównanie odsetka węzłów znajdujących się w poszczególnych kategoriach wielkości w odniesieniu do analogicznych danych dla węzłów własnych pozwala stwierdzić, że proporcjonalnie mniej węzłów dostępowych znajduje się w obszarze miast powyżej 100 tys. mieszkańców (spadek z 42% do 36% na rzecz mniejszych miejscowości). Mapa 2. Węzły dostępowe w województwach 8942 12811 4868 7736 11491 3717 13538 28423 16679 10895 11881 3854 38934 26817 4969 14108 Gęstość węzłów (liczba/km 2 ) 0,0 0,50 0,50 1,00 1,00 1,50 1,50 3,50 3,50 4,58

56 Zestawienie 2. Liczba węzłów dostępowych w poszczególnych kategorii wielkości miejscowości Wielkość miejscowości powyżej 100 000 50 001 100 000 20 001 50 000 5 001 20 000 1 001 5 000 501 1 000 101 500 do 100 Liczba węzłów 79 519 16 930 23 052 24 337 31 073 16 395 23 837 4 520 Odsetek liczby węzłów w liczbie węzłów ogółem 36,2 7,71 10,49 11,08 14,15 7,46 10,85 2,06 Wykres 7. Liczba węzłów dostępowych 31251 Największe miasta 90146 Gminy miejskie Wykres kołowy nr 7 przedstawia rozkład przestrzenny lokalizacji węzłów dostępowych w obszarach o różnym poziomie zurbanizowania. Porównanie z wartościami z wykresu 6 pozwala stwierdzić, że 83 % węzłów własnych zlokalizowanych na terenach wiejskich stanowią węzły dostępowe. Ponadto zauważyć można, że im bardziej zurbanizowanych jest dany obszar, tym mniejszy jest udział węzłów dostępowych w ogólnej liczbie węzłów własnych. Wynika to z architektury sieci i lokowania elementów wyższych warstw sieci w miejscowościach o znaczeniu ponadlokalnym i regionalnym. 71293 Obszary wiejskie 26973 Miasta w gminach wiejsko-miejskich

57 Poniżej przedstawiono zestawienie liczby miejscowości (niezależnie od ich typu i wielkości), w których podmioty zadeklarowały obecność własnych węzłów dostępowych (niezależnie od technologii dostępowej). Stosunkowo najmniej miejscowości pozbawionych węzłów dostępowych jest w województwie małopolskim, podkarpackim i śląskim. Województwa te cechują się również największą liczbą miejscowości, w których występuje 3 i więcej operatorów. W porównaniu z danymi zeszłorocznymi, w niemal wszystkich województwach zmniejszyła się liczba miejscowości bez własnych węzłów dostępowych, na co wpływ ma zarówno naturalny rozwój rynku jak i inwestycje wspierane ze środków publicznych. Zestawienie 3. Liczba miejscowości, w których podmioty zadeklarowały obecność własnych węzłów dostępowych sieci telekomunikacyjnych według województw TERC Województwo Liczba miejscowości ogółem 0 PT 1 PT 2 PT 3-9 PT 10 lub więcej PT 02 dolnośląskie 2623 1042 859 371 324 27 04 kujawsko-pomorskie 3635 2121 903 316 277 18 06 lubelskie 4091 2119 980 540 434 18 08 lubuskie 1339 693 347 148 142 9 10 łódzkie 5053 3417 1066 314 234 22 12 małopolskie 2012 436 417 426 699 34 14 mazowieckie 8620 6168 1551 467 400 34 16 opolskie 1208 509 348 189 156 6 18 podkarpackie 1717 447 394 303 552 21 20 podlaskie 3799 2918 601 158 115 7 22 pomorskie 2918 1784 592 246 278 18 24 śląskie 1364 430 283 226 372 53 26 świętokrzyskie 2522 1557 602 207 145 11 28 warmińsko-mazurskie 3924 3020 591 179 124 10 30 wielkopolskie 5569 3341 1242 478 484 24 32 zachodniopomorskie 3083 2013 606 260 195 9

58 Wykres 8. Miejscowości, w których podmioty zadeklarowały obecność własnych węzłów dostępowych sieci telekomunikacyjnych według województw dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 0 PT 1 PT 2 PT 3-9 PT 10 i więcej PT Zestawienie 3 oraz ilustrujący je wykres 8 prezentują informacje o występowaniu telekomunikacyjnych węzłów dostępowych w miejscowościach różnej wielkości, w poszczególnych województwach. W porównaniu do danych z inwentaryzacji za rok 2015 największa zmiana nastąpiła w kategorii miejscowości od 100 do 500 mieszkańców w ponad 400 miejscowościach pojawiły się węzły dostępowe.

59 Zestawienie 4. Liczba miejscowości, w których podmioty zadeklarowały obecność własnych węzłów dostępowych sieci telekomunikacyjnych według wielkości miejscowości Wielkość miejscowości Liczba miejscowości ogółem 0 PT 1 PT 2 PT 3-9 PT 10 lub więcej PT powyżej 100 000 39 0 0 0 0 39 50 001 100 000 48 0 0 0 0 48 20 001 50 000 135 0 0 0 35 100 5 001 20 000 423 0 0 0 309 114 1 001 5 000 2833 36 220 502 2058 17 501 1 000 4328 506 1257 1251 1313 1 101 500 24920 13084 7954 2801 1081 0 do 100 20751 18384 1951 274 136 6 Wykres 9. Miejscowości, w których podmioty zadeklarowały obecność własnych węzłów dostępowych sieci telekomunikacyjnych według wielkości miejscowości powyżej 100 000 50 001 100 000 20 001 50 000 5 001 20 000 1 001 5 000 501 1 000 101 500 do 100 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 0 PT 1 PT 2 PT 3-9 PT 10 i więcej PT

60 2.3. Węzły światłowodowe W ramach inwentaryzacji zobligowane do tego podmioty sprawozdały w całym kraju 154 665 węzłów światłowodowych. Tym samym odnotowano 43% wzrost ogólnej liczby węzłów. Zobrazowanie zmian na przestrzeni ostatnich lat przedstawia wykres 10. Zestawienie 5 przedstawia liczbę węzłów w województwach w zależności od medium transmisyjnego. Najmniejsza liczba węzłów światłowodowych w stosunku do węzłów kablowych występuje w województwach nieposiadających sieci RSS (opolskie, zachodniopomorskie). Jednocześnie największych odsetek węzłów z interfejsami radiowymi występuje na obszarach wiejskich do (1000 mieszkańców). Zestawienie 5. Liczba węzłów w poszczególnych województwach z podziałem na medium TERC Województwo Liczba węzłów Liczba węzłów światłowodowych Liczba węzłów połączonych z liniami światłowodowymi Liczba węzłów kablowych Liczba węzłów radiowych 02 dolnośląskie 28238 13138 10155 20665 6733 04 kujawsko-pomorskie 12290 5012 4442 9049 4207 06 lubelskie 15786 7936 5614 7029 6282 08 lubuskie 5585 2350 1886 3626 1973 10 łódzkie 14260 7552 6163 8506 4658 12 małopolskie 36156 15769 13032 20629 10558 14 mazowieckie 41600 23665 19750 29016 8675 16 opolskie 14035 3119 2380 12328 2088 18 podkarpackie 18178 8037 6306 7263 7906 20 podlaskie 15984 10321 9691 9452 2572 22 pomorskie 20205 8503 7281 14528 5352 24 śląskie 56432 27203 20290 35084 9784 26 świętokrzyskie 6637 3135 2444 3422 2619 28 warmińsko-mazurskie 7042 3332 3046 4817 2363 30 wielkopolskie 24234 10339 6098 14900 7546 32 zachodniopomorskie 14416 5254 4408 11077 3999

61 Wykres 10. Liczba węzłów światłowodowych w poszczególnych latach 154665 89894 108533 59516 2013 2014 2015 2016 Zestawienie 6. Liczba węzłów w poszczególnych kategorii wielkości miejscowości wg medium Wielkość miejscowości Liczba węzłów Liczba węzłów światłowodowych Liczba węzłów połączonych z liniami światłowodowymi Liczba węzłów kablowych Liczba węzłów radiowych powyżej 100 000 140183 67056 54413 108792 16579 50 001 100 000 27610 12847 11370 20272 3767 20 001 50 000 37098 20112 14961 22756 7560 5 001 20 000 35031 16726 13227 21121 9859 1 001 5 000 37230 17565 13709 15891 17126 501 1 000 19310 8920 6762 7605 9800 101 500 29029 9689 7211 12735 18758 do 100 5587 1750 1333 2219 3866

3. Zasięgi sieci

63 3.1. Penetracja budynkowa przyłączy kablowych lub terminali bezprzewodowych w budynkach W celu oceny dostępności do sieci w niniejszym raporcie posłużono się wskaźnikiem penetracji budynkowej rozumianym jako stosunek liczby budynków mieszkalnych w zasięgu sieci (chodzi tu o takie budynki, w których operatorzy deklarują możliwość świadczenia danych usług) do ogólnej liczby budynków mieszkalnych na analizowanym obszarze. Średnia penetracja budynkowa zasięgami Internetu Stacjonarnego wynosi ok. 80% w stosunku do 75% w roku ubiegłym, co oznacza wzrost o około 5 pp. Najwyższą penetracją charakteryzują się województwa dolnośląskie (91,31%), opolskie, wielkopolskie, śląskie i zachodniopomorskie, z kolei najniższą województwa tzw. Polski Wschodniej świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie, podlaskie i podkarpackie, a także kujawsko-pomorskie i łódzkie. Najwyższy wzrost odnotowano w województwach małopolskim (12pp), podkarpackim (11pp), wielkopolskim (9pp) i świętokrzyskim (8pp), zaś najmniejszy progres jest związany z województwami pomorskim, mazowieckim, zachodniopomorskim i warmińsko-mazurskim (poniżej 2pp). Poniższa mapa prezentuje rozkład dostępności do usług w budynkach, w poszczególnych gminach. W stosunku do lat ubiegłych zauważyć można spadek liczby gmin, w których poniżej 40% budynków ma potencjalnie dostęp do usług Internetu Stacjonarnego. Zróżnicowanie dostępności związane jest z położeniem. Czynnikiem wspierającym dostępność jest położenie w zachodniej części kraju, a także w obrębie obszarów silnie zurbanizowanych i ich okolic. Wyraźne zróżnicowanie zauważyć można w województwie podkarpackim, gdzie obok obszarów (gmin) o wysokim wskaźniku znajdują się gminy wiejskie z niewielkim odsetkiem budynków, w których operatorzy zadeklarowali możliwość świadczenia usług. Mapa 3. Penetracja budynkowa zasięgami 80% 100% [1147] 60% 80% [745] 40% 60% [433] 20% 40% [132] 5% 20% [21] 0% 5% [0]

64 Średnia penetracja budynkowa dostępem do usług Internetu Stacjonarnego o przepustowości co najmniej 30 Mb/s wynosi obecnie około 32% w stosunku do blisko 30% w roku ubiegłym, co oznacza wzrost o ponad 2pp. Charakterystyka poszczególnych województw wykazuje tendencję zbliżoną do wskaźnika dla Internetu Stacjonarnego ogółem do grona tych o najgorszych parame- trach dołączyły województwa mazowieckie oraz lubelskie. Obszary o skrajnie niskiej, bo wynoszącej poniżej 5%, penetracji usługami, związane są z fragmentami województw podlaskiego (zwłaszcza część północna) oraz gminami wiejskimi przynależącymi do województw wcześniej wymienionych (m.in. do mazowieckiego, lubelskiego i warmińsko-mazurskiego). Mapa 4. Penetracja budynkowa zasięgami 30 Mb/s 80% 100% [32] 60% 80% [100] 40% 60% [436] 20% 40% [1025] 5% 20% [790] 0% 5% [95]

65 Realizacja inwestycji w ramach zakończonych dotychczas dwóch konkursów w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa, powinna spowodować znaczny wzrost penetracji budynkowej z 32% do blisko 45%. Najlepszych skutków należy spodziewać się w województwach świętokrzyskim (28,82%, ponad dwukrotny wzrost liczby budynków w zasięgu z 17,46% do 46,27%) i podkarpackim (22.32%) oraz wielkopolskim (19,16%) i lubuskim (21,06%). Najmniejsze korzyści wydają się płynąć dla mieszkańców województw mazowieckiego i kujawsko-pomorskiego (poniżej 8%). Do tej grupy województw należy też lubelskie, gdzie w wyniku braku zainteresowania przedsiębiorców absorbcją środków publicznych oraz negatywnej oceny wniosków w II konkursie, przewidywany wzrost liczby budynków w zasięgu sieci wyniesie około 7500 czyli zaledwie 1,2% ogółu. Powyższe przełoży się na wzrost penetracji budynkowej z 26,1% do 27,3%. Niestety brak aktywności często związany jest z obszarami, które dziś charakteryzują się niskimi wskaźnikami dostępności usług minimum 30 Mb/s. Mapa 5. Przewidywana penetracja budynkowa zasięgami 30 Mb/s po realizacji konkursów POPC 80% 100% [123] 60% 80% [466] 40% 60% [774] 20% 40% [675] 5% 20% [400] 0% 5% [40]

66 Dostęp do usług o najwyższych, wynoszących co najmniej 100 Mb/s prędkościach, mają aktualnie mieszkańcy co dwunastego budynku mieszkaniowego. Są to w większości mieszkańcy budynków wielorodzinnych w dużych miastach. Obszary wiejskie charakteryzują się na ogół dostępnością takich usług na poziomie poniżej 5%. Wyjątek stanowią tu województwa podkarpackie i wielkopolskie, gdzie rozkład dostępności na obszarach wiejskich jest na tle kraju stosunkowo wysoki. Województwa te charakteryzują się też najwyższym odsetkiem budynków w zasięgu takich usług odpowiednio 15,30% i 13,72%. Sytuacja wygląda z kolei najgorzej w województwach lubuskim, świętokrzyskim, dolnośląskim, mazowieckim i kujawsko-pomorskim, gdzie dostęp do Internetu Stacjonarnego o przepustowości co najmniej 100 Mb/s występuje w mniej niż co 20 budynku mieszkalnym. Mapa 6. Penetracja budynkowa zasięgami 100 Mb/s 80% 100% [8] 60% 80% [15] 40% 60% [47] 20% 40% [187] 5% 20% [540] 0% 5% [1681]

67 Wzrost dostępności takich usług, wynikający z realizacji projektów inwestycyjnych w ramach POPC, rozkłada się analogicznie do usług 30 Mb/s. Większość z realizowanych z udziałem środków publicznych inwestycji angażujących nowe technologie zapewni mieszkańcom objętym tymi inwestycjami obszarów możliwość korzy- stania z usług zarówno 30 Mb/s jak i 100 Mb/s. Wynika to zarówno ze stosowanych technologii jak i z premii (czyli z wyższej punktacji podczas oceny wniosków) przyznawanej przedsiębiorcom za realizację inwestycji w wyższym standardzie, wpisanych w założenia konkursów POPC, w tym zwłaszcza konkursu II. Mapa 7. Przewidywana penetracja budynkowa zasięgami 100 Mb/s po realizacji konkursów POPC 80% 100% [17] 60% 80% [64] 40% 60% [266] 20% 40% [673] 5% 20% [688] 0% 5% [770]

68 3.2. Penetracja lokalowa w budynkach z zasięgiem sieci W celu oceny stopnia realizacji postanowień Europejskiej Agendy Cyfrowej (EAC), w niniejszym Raporcie posłużono się wskaźnikiem penetracji lokalowej rozumianym jako stosunek liczby lokali mieszkalnych w budynkach w zasięgu sieci min. 30 Mb/s (budynek w którym operatorzy deklarują możliwość świadczenia danych usług) do ogólnej liczby lokali mieszkalnych na analizowanym obszarze. Średnia penetracja lokalowa zasięgami Internetu Stacjonarnego o przepustowości minimum 30 Mb/s wynosi ok. 66% w stosunku do 63% w roku ubiegłym, co oznacza wzrost o około 3 pp. Najwyższą penetracją charakteryzuje się Śląsk (79%), najniższą województwo świętokrzyskie (44%). Mapa 8. Penetracja lokalowa zasięgami 30 Mb/s 80% 100% [221] 60% 80% [302] 40% 60% [545] 20% 40% [764] 5% 20% [556] 0% 5% [90]

69 Realizacja inwestycji związanych z rozstrzygniętymi już konkursami w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa (2 konkursy) powinna spowodować znaczny wzrost penetracji lokalowej z 66% do blisko 76%. Najlepszych efektów należy spodziewać się w województwach świętokrzyskim (25%) i podkarpackim (20%). Wykres 11. Penetracja lokalowa zasięgami 30 Mb/s dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie 72,37% 10,66% 16,98% 66,02% 5,89% 28,09% 52,17% 1,04% 46,79% 65,23% 15,91% 18,86% 66,48% 11,89% 21,63% 60,65% 10,21% 29,14% 65,13% 4,24% 30,63% 65,92% 7,14% 26,95% 54,55% 20,14% 25,32% 61,52% 12,13% 26,35% 75,49% 6,16% 18,35% 79,00% 6,20% 14,80% 44,82% 25,19% 29,99% 62,94% 13,17% 23,89% 66,32% 16,29% 17,39% 73,43% 9,48% 17,09% Penetracja lokalowa 30 Mb/s Wzrost penetracji lokalowej 30 Mb/s po konkursach POPC Brak Internetu stacjonarnego o przepustowości co najmniej 30 Mb/s

70 Dostęp do usług o najwyższych prędkościach, co najmniej 100 Mb/s, ma ponad 50% gospodarstw domowych (lokali mieszkalnych). W najlepszej sytuacji jeśli chodzi o dostęp do wysokich przepustowości są mieszkańcy Pomorza i Śląska. Najgorzej sytuacja wygląda w województwach lubuskim, świętokrzyskim i podkarpackim. Mapa 9. Penetracja lokalowa zasięgami 100 Mb/s 80% 100% [92] 60% 80% [189] 40% 60% [233] 20% 40% [365] 5% 20% [403] 0% 5% [1196] Podsumowując Polska zbliża się do osiągnięcia celu EAC Zapewnienie powszechnego dostępu do internetu o prędkości co najmniej 30 Mb/s do końca 2020 roku. w roku 2016 dostęp posiadało prawie 66% gospodarstw domowych, dzięki realizacji zatwierdzonych projektów w ramach POPC dostęp szerokopasmowy uzyska kolejne 10% gospodarstw domowych. Co ważne w kwestii realizacji drugiego celu doprowadzenie do wykorzystania usług dostępu o prędkości co najmniej 100 Mb/s przez 50% gospodarstw domowych do końca 2020 roku w roku 2016 możliwość skorzystania z usług o prędkości 100 Mb/s posiadało ponad 50% gospodarstw domowych, co oznacza, że gdyby wszystkie gospodarstwa domowe, które mają zasięg do Internetu o przepustowości min. 100 Mb/s, wykorzystywały ten potencjał, omawiany cel EAC byłyby w Polsce spełniony.

71 3.3. Zasięgi sieci mobilnych Warto zaznaczyć, że we współpracy z operatorami zmieniły się obowiązujące wcześniej zasady sprawozdawania zasięgów Internetu mobilnego. W tym roku operatorzy sprawozdawali zasięgi analizując przestrzenne położenie punktów adresowych. Wśród technologii mobilnych prym wiedzie LTE, które stanowi ponad 82% udział w zasięgach sieci mobilnych. Wykres 12. Udział poszczególnych technologii w zasięgach Internetu mobilnego 15,35% CDMA 2,23% Pozostałe Na wykresie 12 pokazany jest udział technologii w sprawozdanych zasięgach. Ze sprawozdanych danych wynika, że 3259 miejscowości w Polsce nie jest w zasięgu sieci LTE. Bez dostępu do Internetu jest 3080 miejscowości. Zostały one przedstawione na mapie poniżej. W poprzednim roku miejscowości bez dostępu do Internetu było 4299, więc widać tu istotną poprawę. Należy jednak podkreślić, że 99% tych miejscowości, to skupiska kilku-kilkunastu budynków. Mapa 10. Miejscowości bez dostępu do internetu 82,42% LTE

4. Przebiegi sieci kablowych

73 Długość przewodowych linii telekomunikacyjnych, szacowana w oparciu o informacje przekazane przez zobligowane do tego podmioty według stanu na koniec roku 2016, wynosi 492 tys. km. Wzrost ogólnej długości infrastruktury wynosi ok. 52 tys. kilometrów. Wykres 13 prezentuje zgodny z wynikami poprzedniej inwentaryzacji wzrost udziału sieci światłowodowych w infrastrukturze przewodowej z 95 % do prawie 97%. Świadczy on o stopniowej zastępowalności konwencjonalnych sieci przez medium światłowodowe oraz o zdecydowanej przewadze medium światłowodowego w nowych inwestycjach telekomunikacyjnych. Warto przy okazji prezentacji tych danych odnotować, że w ramach inwentaryzacji infrastruktury telekomunikacyjnej nie są zbierane informacje o odcinkach wewnątrz budynków oraz odcinkach między węzłem dostępowym a zakończeniem sieci. Wykres 14 przedstawia zmianę długości sieci światłowodowej własnej w poszczególnych latach. Porównanie długości sieci z rokiem poprzednim wskazuje na 16% tempo wzrostu infrastruktury światłowodowej i wpisuje się w dotychczas obserwowane (w latach 2013-2016) trendy. Wykres 14. Długość sieci światłowodowej własnej w poszczególnych latach 429000 370000 Wykres 13. Udział poszczególnych mediów w infrastrukturze liniowej 240000 282000 2,97 Kablowe parowe miedziane 0,12 Kablowe współosiowe miedziane 2013 2014 2015 2016 96,91 Światłowodowe

74 Mapa 11 przedstawia relacje przebiegu sieci światłowodowych w Polsce (odcinki łączące węzły sieci). Wyraźne zagęszczenie linii światłowodowych związane jest z obszarami silnie zurbanizowanymi (konurbacja Śląska, Trójmiasto, Warszawa, Poznań, Wrocław itd.) oraz z połączeniami między głównymi ośrodkami miejskimi wzdłuż ponadregionalnych szlaków komunikacyjnych. Mapa 12 wykazuje zróżnicowanie wskaźnika gęstości telekomunikacyjnej infrastruktury liniowej na terenie kraju. Należy zauważyć, że w ramach inwentaryzacji infrastruktury telekomunikacyjnej zbierane są informacje o relacjach pomiędzy węzłami, a nie o faktycznych przebiegach sieci, co może mieć wpływ na ograniczoną precyzję szacowanych wartości wskaźnika gęstości dla wybranych obszarów, szczególnie tych, które położone są na odcinkach pomiędzy dużymi miastami. Mapa 11. Sieci światłowodowe w Polsce linie światłowodowe Mapa 12. Gęstość infrastruktury liniowej (km/km 2 ) w gminach 0,02 0,25 0,51 0,75 1,01 1,50 2,01 5,00 0,26 0,50 0,76 1,00 1,51 2,00 5,01 20,00 powyżej 20,00