Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego DIPTERON Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society ISSN 1895 4464 Tom 32: 27-31 Akceptacja: 28.12.2016 Wrocław 31 XII 2016 Cztery gatunki Azeliini (Diptera: Muscidae) nienotowane dotychczas w faunie Polski Four species of Azeliini (Diptera: Muscidae) not reported from the Polish fauna so far ANDRZEJ GRZYWACZ Katedra Ekologii i Biogeografii, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytet Mikołaja Kopernika, ul. Lwowska 1, 87-100 Toruń e-mail: hydrotaea@gmail.com ABSTRACT. In the recent years few Muscidae species have been confirmed or newly reported from Poland. However next species are expected to occur in the Polish fauna. Herein four species of Azeliini (Diptera: Muscidae) are for the first time recorded from Poland. The material has been collected in various localities in grasslands or in close proximities to pastures. Two representatives of the genus Azelia, A. monodactyla LOEW and A. parva RONDANI have been collected from horse droppings in Toruń and Ojców National Park respectively. Hydrotaea nidicola MALLOCH has been visiting pig carrion on the military training area in Biedrusko and H. parva MEADE horse dung in Toruń. KEYWORDS: Muscidae, Azelia, Hydrotaea, new records, faunistics, Poland WSTĘP Najnowsze badania filogenetyczne bazujące na danych molekularnych nie potwierdziły monofiletycznego statusu podrodziny Azeliinae (KUTTY et AL. 2014; HASEYAMA et AL. 2015). W dotychczasowej opinii (PONT 1986; PONT 2013) podrodzina ta obejmowała dwa plemiona, Azeliini oraz Reinwardtiini, jednakże ostatni takson w świetle najnowszych badań powinien zostać podniesiony do rangi podrodziny. Samo plemię Azeliini stanowi takson parafiletyczny względem podrodziny Muscinae (KUTTY et AL. 2014). Cechą łączącą wiele rodzajów i gatunków sklasyfikowanych obecnie w obrębie Azeliini oraz Muscinae jest powiązanie preimaginalnych stadiów rozwojowych z odchodami zwierząt roślinożernych, głównie dużych ssaków (SKIDMORE 1985; GRZYWACZ et AL. 2015). Zasiedlanie niejednokrotnie tego samego substratu pokarmowego nie świadczy jednakże o tej samej 27
strategii zdobywania pokarmu przez larwy. Podczas gdy znaczna część przedstawicieli Muscinae to gatunki koprofagiczne, większość Azeliini wykazywanych z odchodów to fakultatywne lub obligatoryjne drapieżniki, polujące niejednokrotnie na współwystępujące gatunki Muscinae. Strategię tę można spotkać między innymi u przedstawicieli rodzajów Azelia ROBINEAU-DESVOIDY oraz Hydrotaea ROBINEAU-DESVOIDY, których biologia została poznana. Azelia to rodzaj obejmujący w skali całego świata kilkanaście gatunków muchowatych o stosunkowo małej wielkości ciała (VIKHREV 2015). W krajowej faunie dotychczas stwierdzono występowanie sześciu gatunków (DRABER-MOŃKO 2007). Wszystkie gatunki o znanej biologii w stadium larwalnym, jako obligatoryjne drapieżniki, związane są z odchodami dużych ssaków roślinożernych lub wszystkożernych (SKIDMORE 1985), w tym ludzi (VIKHREV 2015). Rodzaj Hydrotaea liczy ponad 100 gatunków o zróżnicowanych strategiach życiowych, spośród których w Polsce występuje 25 (DRABER-MOŃKO 2007). Larwy rozwijają się w różnego rodzaju gnijącej materii organicznej jako fakultatywne lub obligatoryjne drapieżniki (SKIDMORE 1985). Niektóre gatunki mają istotne znaczenie z medycznoweterynaryjnego punktu widzenia (MATUSZEWSKI et AL. 2010; GRZYWACZ et AL. 2014). W trakcie badań prowadzonych w ostatnich latach udało się stwierdzić występowanie w granicach Polski czterech kolejnych przedstawicieli muchowatych, reprezentujących rodzaje Azelia oraz Hydrotaea, nienotowanych dotychczas w krajowej faunie. MATERIAŁ Materiał pozyskany został podczas badań prowadzonych w latach 2013 2015. Dorosłe muchówki odłowione zostały siatką entomologiczną, głównie metodą na upatrzonego. Odłowione okazy zostały spreparowane na szpilkach entomologicznych lub zabezpieczone w 96% alkoholu etylowym, w celu wykorzystania w przyszłych badaniach molekularnych. Materiał został oznaczony według klucza GREGOR et AL. (2002) a następnie zdeponowany w kolekcji Katedry Ekologii i Biogeografii, UMK. Azelia monodactyla LOEW, 1874 (Ryc. 1A, B) 1, Toruń, Lotnisko Aeroklubu Pomorskiego, A. GRZYWACZ leg., 25 VII 2015 Materiał odłowiony z końskich odchodów. Gatunek palearktyczny, dość rzadko odławiany (GREGOR et AL. 2002; VIKHREV 2015). Azelia parva RONDANI, 1866 (Ryc. 1C) 1, Ojcowski Park Narodowy, Dolina Sąspowska, A. GRZYWACZ leg., 16 VII 2013 Materiał odłowiony z końskich odchodów. Gatunek palearktyczny, dość rzadko stwierdzany (GREGOR et AL. 2002; VIKHREV 2015). Hydrotaea nidicola MALLOCH, 1925 1, Biedrusko, S. MATUSZEWSKI leg., 28 VI 2011 Materiał odłowiony w trakcie realizacji eksperymentu z zakresu sukcesji stawonogów na padlinie świni domowej (Sus scrofa domestica LINNAEUS). Gatunek występujący 28
w Holarktyce, w Europie do tej pory notowany z Czech, Finlandii, Litwy, Niemiec, Węgier oraz Wielkiej Brytanii (GREGOR et AL. 2002; PONT 2013). Hydrotaea parva MEADE, 1889 1, Toruń, Lotnisko Aeroklubu Pomorskiego, A. GRZYWACZ leg., 25 VIII 2013 Materiał odłowiony na odchodach koni w bezpośrednim sąsiedztwie wybiegu. Gatunek występujący w Eurazji, jednak nie należy do często spotykanych muchówek (GREGOR et AL. 2002). RYC. 1. Gatunki z rodzaju Azelia ROBINEAU-DESVOIDY nowe dla fauny Polski. A A. parva RONDANI, samiec, widok z boku; B A. parva, segmenty stopy pierwszej pary odnóży, widok od strony grzbietowej; C A. monodactyla LOEW, segmenty stopy pierwszej pary odnóży, widok od strony grzbietowej FIG. 1. Species of Azelia ROBINEAU-DESVOIDY new to the Polish fauna. A A. parva RONDANI, male, lateral view; B A. parva, fore tarsal segments, dorsal view; C A. monodactyla LOEW, fore tarsal segments, dorsal view DYSKUSJA Wliczając gatunki wymienione w katalogu Fauna Polski, 277 gatunków (DRABER-MOŃKO 2007), ostatnie doniesienia (GRZYWACZ 2009; GRZYWACZ & PAPE 2010; GRZYWACZ 2012; GRZYWACZ et AL. 2015) oraz rekordy zaprezentowane w niniejszej pracy, z obszaru Polski znanych jest 285 gatunków muchowatych. Jednakże z uwagi na słaby stan zbadania niektórych grup (np. rodzaje Coenosia MEIGEN i Spilogona SZNABL) oraz nierównomierne 29
poznanie fauny różnych regionów kraju, lista krajowych gatunków jest wciąż daleka od kompletnej. Wykazane w niniejszej pracy gatunki z rodzaju Azelia oraz H. parva należą do nieczęsto, a nawet rzadko spotykanych muchówek. Powiązanie ich stadiów preimaginalnych z odchodami dużych ssaków nie sprzyja zwiększaniu, a nawet utrzymaniu liczebności populacji tych owadów z uwagi na zanikanie hodowli koni i bydła na pewnych obszarach kraju. W celu zwiększenia liczebności tych rzadkich muchówek VIKHREV (2015) zaproponował prowadzenie wypasu dużych ssaków roślinożernych w pobliżu odpowiednich obszarów objętych ochroną. Z drugiej strony hodowle, w których stosuje się intensywny chów prowadzoną do znacznego zredukowania różnorodności gatunkowej stawonogów w porównaniu do konwencjonalnych i tak zwanych ekologicznych gospodarstw rolnych (HUTTON & GILLER 2003; GEIGER et AL. 2010). Z tego powodu powyższe zalecenia należy rozszerzyć o ekstensywny sposób hodowli dużych ssaków. Ekstensywny wypas bydła jest również jedną z metod stosowanych w celu ochrony siedlisk łąkowych wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Siedliskowej na obszarach Natura 2000, np. siedliska 6510 niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris). PODZIĘKOWANIA Serdecznie dziękuję DR. HAB. SZYMONOWI MATUSZEWSKIEMU za przekazany materiał. LITERATURA DRABER-MOŃKO A. 2007. Muchowate (Muscidae). [W:] BOGDANOWICZ W., CHUDZICKA E., PILIPIUK I., SKIBIŃSKA E. (red.). Fauna Polski Charakterystyka i wykaz gatunków. MiIZ PAN, Warszawa, pp 142 144, 226 229. GEIGER F., VAN DER LUBBE S.C.T.M., BRUNSTING A.M.H., DE SNOO G.R. 2010. Insect abundance in cow dung pats of different farming systems. Entomologische Berichten 70: 106 110. GREGOR F., ROZKOŠNÝ R., BARTÁK M, J. V. 2002. The Muscidae (Diptera) of Central Europe. Folia Facultatis Scientiarum Naturalium Universitatis Masarykianae Brunensis, Biologia 107: 1 280. GRZYWACZ A. 2009. Graphomya minor ROBINEAU-DESVOIDY, 1830 (Diptera: Muscidae) gatunek nowy dla fauny Polski. Dipteron 25: 14 19. GRZYWACZ A. 2012. Pierwsze stwierdzenie Helina deleta (STEIN, 1914) (Diptera: Muscidae) na obszarze Polski. Dipteron 28: 13 16. GRZYWACZ A., LINDSTRÖM A., HALL M.J.R. 2014. Hydrotaea similis MEADE (Diptera: Muscidae) newly reported from a human cadaver: A case report and larval morphology. Forensic Science International e34 e43. GRZYWACZ A., PAPE T. 2010. Egg morphology of Mydaea lateritia (RONDANI, 1866) (Diptera: Muscidae). Entomologica Fennica 21: 187 192. GRZYWACZ A., WYBORSKA D., BYSTROWSKI C. 2015. Nowe dane o występowaniu rodzaju Polietes RONDANI, 1866 (Diptera: Muscidae) w Polsce. Dipteron 31: 21 25. 30
HASEYAMA K.L.F, WIEGMANN B.M., ALMEIDA E.A.B., CARVALHO C.J.B. 2015. Say goodbye to tribes in the new house fly classification: A new molecular phylogenetic analysis and an updated biogeographical narrative for the Muscidae (Diptera). Molecular Phylogenetics and Evolution 89: 1 12. HUTTON S.A., GILLER P.S. 2003. The effects of the intensification of agriculture on northern temperate dung beetle communities. Journal of Applied Ecology 40: 994 1007. KUTTY S.N., PONT A.C., MEIER R., PAPE T. 2014. Complete tribal sampling reveals basal split in Muscidae (Diptera), confirms saprophagy as ancestral feeding mode, and reveals an evolutionary correlation between instar numbers and carnivory. Molecular Phylogenetics and Evolution 78: 349 364. MATUSZEWSKI S., BAJERLEIN D., KONWERSKI S., SZPILA K. 2010. Insect succession and carrion decomposition in selected forests of Central Europe. Part 2: Composition and residency patterns of carrion fauna. Forensic Science International 195: 42 51. PONT A.C. 1986. Family Muscidae. [In:] SOÓS A., PAPP L. (eds). Catalogue of Palaearctic Diptera. Scatophagidae - Hypodermatidae. Elsevier, Amsterdam, 1 345. PONT A.C. 2013. Muscidae. [In:] BEUK P., PAPE T. (eds). Fauna Europaea. Diptera. Fauna Europaea, version 2.6.2. http://www.faunaeur.org. Ostatni dostęp 16 października 2016. SKIDMORE P. 1985. The biology of the Muscidae of the World. Series Entomologica 29: 1 550. VIKHREV N.E. 2015. Review of the World fauna of the genus Azelia (Diptera, Muscidae). Amurian Zoological Journal 7: 33 43. 31