mgr Elżbieta Mickiewicz mgr inż. Agnieszka Jancewicz Oddział Opracowania Druków Zwartych Biblioteka Politechniki Białostockiej

mgr Elżbieta Mickiewicz mgr inż. Agnieszka Jancewicz Oddział Opracowania Druków Zwartych Biblioteka Politechniki Białostockiej Analiza wykorzystania tablic UKD wydania skróconego i innych dostępnych źródeł w tworzeniu kartoteki haseł wzorcowych UKD w Bibliotece Politechniki Białostockiej Od początku istnienia Biblioteki Politechniki Białostockiej (czyli ponad 55 lat) UKD jest jedynym językiem informacyjno-wyszukiwawczym stosowanym do opracowania rzeczowego zbiorów. UKD zapewnia szczegółowe indeksowanie dokumentów z zakresu nauk ścisłych. W opinii wielu bibliotekarzy jest narzędziem o dużym potencjale, w dodatku stale rozwijającym się. Obecnie pracujemy w systemie ALEPH 500. Kartoteka haseł wzorcowych UKD powstała z wykorzystaniem formatu MARC 21, przeznaczonego do klasyfikacji danych. Z tworzeniem kartoteki związana jest ogromna praca. Wprowadzenie każdego symbolu odbywa się poprzez ręczne wpisanie zarówno symbolu cyfrowego, odpowiednika słownego jak i szeregu odsyłaczy. Jednocześnie kartoteka jest dużym ułatwieniem w klasyfikowaniu księgozbioru. W momencie opracowywania książki wystarczy w polu o nazwie ukd wpisać symbol cyfrowy lub poszukiwane zagadnienie i pobrać do rekordu gotowy symbol UKD wraz z odpowiednikiem słownym. Pozwala to na unikanie błędów, tzw. literówek jak i merytorycznych. Jeśli klasyfikator wpisze w rekordzie nieaktualny symbol UKD, to system, z kartoteki haseł wzorcowych, pobierze symbol aktualny. Oczywiście trzeba zaznaczyć, że wcześniej musimy dokonać zmiany symbolu starego na nowy. Nie odbywa się to automatycznie i bez naszej wiedzy. Schemat kartoteki wzorcowej Kartoteka składa się z dwóch części: systematycznej i alfabetycznej. Pierwsza, systematyczna jest odpowiednikiem I części tablic UKD. Podpole a to symbol cyfrowy a podpole h odpowiednik słowny. Druga część, alfabetyczna, kartoteki UKD jest z kolei odpowiednikiem II części tablic UKD i składa się z haseł indeksowych, uszeregowanych alfabetycznie. W praktyce wygląda to tak, że do każdego symbolu UKD w kartotece UKD dodano funkcję odsyłaczy, które odsyłają do haseł indeksowych, przejmowanych z tablic. Rozwiązanie takie umożliwia przeszukiwanie bazy za pomocą haseł indeksowych, które są równorzędnym do symboli, elementem wyszukiwania. Czytelnik ma możliwość wyszukiwania za pomocą wyrażeń języka naturalnego. 1

Formularz wzorcowy w KHW UKD W polu 453 zamieszczane są hasła indeksowe, powstałe z odpowiednika słownego symbolu. Jest to pole powtarzalne i można utworzyć dowolną ilość haseł do konkretnego odpowiednika słownego. Natomiast pole 553 służy do umieszczania terminów związanych z danym symbolem UKD. Pole 553 wypełniamy od niedawna, ponieważ w starej wersji systemu mogła być tylko jedna relacja odsyłaczy. Powstała z pola 453 kartoteka to nic innego jak indeks przedmiotowy, zamieszczany w każdych tablicach UKD. Hasło indeksowe jest przejmowane bezpośrednio z tablic lub przekształcane tak, aby jego postać była zgodna z zasadami budowy języka haseł przedmiotowych. Kartoteka haseł wzorcowych UKD zawiera symbole proste, rozwinięte, jak również symbole złożone. Od niedawna wprowadzamy do kartoteki także symbole z tablic pomocniczych (poddziały formy np.). W chwili obecnej kartoteka liczy ok. 9 tys. haseł, symboli UKD wraz z odpowiednikami słownymi. Natomiast odsyłaczy od tych haseł jest ponad 22 tys. Najmniej jest odsyłaczy związanych (ok.200), ponieważ zaczęłyśmy je wprowadzać niedawno. Tablice skrócone zawierają 6837 symboli, w tym 1436 symboli poddziałów wspólnych. Trudno porównywać zawartość tablic i zawartość kartoteki haseł wzorcowych UKD w BPB, ponieważ nasza baza UKD cały czas jest w trakcie tworzenia. Nie mamy na razie możliwości tworzenia jej na zapas, więc nowe hasła, nowe symbole pojawiają się w momencie zaistnienia dokumentów na określony temat. Nie możemy stwierdzić czy jakiś dział jest kompletny, czy będzie do niego jeszcze jakaś rozbudowa. Do tworzenia KHW UKD używamy polskich wydań tablic UKD, jak również źródeł dostępnych drogą internetową. Sporym problemem dla nas jest to, że indeksy przedmiotowe, znajdujące się w tablicach UKD, odnoszą się tylko do tablic, przy których są umieszczone. Metodyka tworzenia indeksu nie jest ściśle ustalona, dlatego wydania tablic różnią się sposobem tworzenia zapisów indeksowych. A nasze hasła indeksowe tworzone są do symboli UKD zaczerpniętych z różnych wydań Tablic UKD, o bardzo różnym stopniu szczegółowości, w zależności od potrzeb i reprezentacji literatury z różnych dziedzin. W wydaniach skróconych indeks ma inną budowę, a w pełnych wydaniach tablic UKD, inną. Nie tworzymy nic nowego, tylko przejmujemy indeks przedmiotowy w takiej postaci, jaka jest zawarta w tablicach. Przyjęliśmy zasadę indeksowania w możliwie szczegółowy sposób. Korzystając z którychkolwiek z wymienionych tablic, staramy się wybierać te, które zawierają najbardziej szczegółową rozbudowę oraz te, które są najbardziej aktualne. Sporym udogodnieniem dla nas jest wersja elektroniczna tablic UKD w Maku (są do kupienia w BN i szkoda, że nie są integralną częścią tablic), skąd można kopiować pojedyncze hasła indeksowe do kartoteki UKD w naszej bazie. 2

Dla nas jest to jednak kropla w morzu potrzeb, bo jak wspomniałam, korzystamy z różnych wydań tablic. Praktycznie codzienne stało się korzystanie z E&C to the UDC (Extensions and Corrections to the UDC) i ze zmian tam zamieszczanych. Dużą pomocą jest zaglądanie do MDT, czeskiego pliku MRF, zamieszczonego na stronie Czeskiej Biblioteki Narodowej. Konsultujemy też naszą klasyfikację z tą, która istnieje w katalogu Biblioteki Technicznej w Hajfie w Izraelu. Biblioteki te stosują do opracowania rzeczowego księgozbioru UKD, a co najważniejsze dla nas utrzymują kartotekę haseł wzorcowych UKD, którą można przeglądać w Internecie. Nie oznacza to adaptacji haseł UKD tych baz, ale jest wskazówką dla nas. Rozbudowa naszej bazy odbywa się przede wszystkim na podstawie tablic pełnych. Ich aktualność sprawdzamy w podręcznych tablicach skróconych, najnowszych w danym czasie. Jeśli dane zagadnienie ulega zmianom, wówczas bazujemy na zmianach i uzupełnieniach ukazujących się w literaturze fachowej i rozwijamy temat korzystając ze zmian na stronie consorcium UDC, w bibliotece czeskiej, bibliotece w Hajfie itp. Wykorzystujemy w wielu miejscach możliwości rozbudowy symboli, jakie daje nam UKD. Stosujemy rozbudowę pionową i poziomą. Sporo miejsca zajmują symbole uszczegóławiane poprzez dodanie podziału alfabetycznego A/Z. Najwięcej jest oczywiście nazw osobowych, są też nazwy instytucji, nazwy miast, państw, kontynentów ale też konkretnych miejsc. Robimy tak w sytuacjach, gdy dane zagadnienie jest często poruszane w literaturze i mogłoby zaginąć w całej masie literatury, która jest zawarta w danym symbolu UKD. Teraz przejdę do omówienia kilku wybranych działów UKD. Przedstawimy w jakim stopniu wykorzystujemy tablice skrócone, w jakim pełne a na ile musimy korzystać z pliku MRFu. Dział 005 Dział 005-Zarządzanie, powstał stosunkowo niedawno. Na stronie consortium UDC zmiany zamieszczone były w roku 2002. W wydaniu polskim tablic UKD pojawił się w roku 2006 (czyli w ostatnim wydaniu skróconym). Pojawiły się tu zagadnienia ze zlikwidowanego działu 65.01-Teoria i praktyka organizacji i zarządzania, 651-Biurowość. Organizacja biura. Technika pracy biurowej, oraz część zagadnień z działu 06-Organizacje. Stowarzyszenia. Kongresy. Wystawy. Muzea. Zmiany te oceniamy pozytywnie. Nastąpiło rozdzielenie praktyki od teorii. Poprzednio teoria zarządzania była bardzo związana z organizacją przedsiębiorstw. Obecnie zagadnienie zarządzanie znajduje swoje miejsce w bardzo wielu (jeśli nie wszystkich) dziedzinach naszego życia. 3

Stosowanie działu 005 w naszej bibliotece wprowadziłyśmy przed ukazaniem się wydania skróconego tablic a więc same musiałyśmy tłumaczyć nowe działy zamieszczone na stronach consortium UDC. Nasze tłumaczenie różniło się od tego w tablicach (co wcale nas nie dziwi, nie jesteśmy fachowcami w tłumaczeniu z angielskiego). Często było też tak, iż pozostawiałyśmy brzmienie odpowiednika słownego takim, jakie ono było w dziale 65.0. Teraz dokonałyśmy więc zmian, by ujednolicić brzmienie odpowiedników słownych z tymi, które znajdują się w tablicach. W sumie jesteśmy zadowolone z naszej pracy nad działem 65.0 oraz 005. Poprawek wcale nie było aż tak dużo a jeśli już się trafiały to bardziej na zasadzie kosmetyki niż merytorycznych rozbieżności. Poprzednie polskie, skrócone wydaniu tablic UKD ukazywało 12 symboli z działu 65.01. W wydaniu pełnym z roku 1967 rozbudowa zajmuje ok. 6 stron formatu A4 wiec było to duże ułatwienie w naszej pracy. W obecnym wydaniu skróconym dział zarządzania czyli 005 jest już o wiele bardziej szczegółowy dokładnie 66 symboli, pokusiłam się o przeliczenie W nielicznych przypadkach stosujemy jeszcze szerszą rozbudowę lecz należy stwierdzić iż zadowalająca (z perspektywy opracowywania naszego księgozbioru) jest rozbudowa zamieszczona w wydaniu skróconym. Niestety każdy dodatkowy dział, który chcemy wprowadzić do KHW UKD musimy odszukiwać na stronach consortium UDC, co jest dużym utrudnieniem. W praktyce wygląda to tak, iż szukamy zagadnienia w wydaniu pełnym tablic. Następnie odnajdujemy go na stronie consortium UDC zmiany i uzupełnienia. Sprawdzamy na jaki inny dział się zmienił i jakie jest obecne brzmienie. Dopiero wtedy możemy wprowadzić symbol do naszej kartoteki. A naprawdę jest jeszcze co wprowadzać, gdyż np. 005.2 w bazie czeskiej biblioteki ma jeszcze 12 symboli podrzędnych. Podobnie jest z innymi działami zarządzania. Ze zmianą symboli 65.0 wiązał się też fakt, zmiany symboli złożonych, zarówno poprzez dwukropek, plus jak i dodanie poddziałów wspólnych, poddziałów z kreską zero ( -0 ). Te tworzone przez nas działy nie zaistniały w tablicach pełnych, więc są nadal przez nas modyfikowane na użytek naszego katalogu. np. 658.1/.5:005.5:657.05 Controlling Consulting znalazł swoje miejsce w dziale 005.942 lecz controlling musiałyśmy dodać same, gdyż jest to zagadnienie bardzo często pojawiające się w literaturze. Problemem okazał się dział 005.418, który pojawił się w tablicach skróconych. W naszej bazie istniał bowiem dział 005.591 Racjonalizacja. Modyfikacja. Ulepszanie. Poprawa. Intensyfikacja, który zawiera materiały z dawnego 65.011.42. Ponad to jest u nas rozbity na jeszcze 6 innych działów. To 4

wszystko wynikało z tego co miałyśmy w bazie i jak to zmieniłyśmy w momencie wprowadzenia 005. W nowych tablicach występuje dział 005.418 Modernizacja. Rekonstrukcja. Odnowa. Nie bardzo umiemy teraz stwierdzić co powinno się w nim znaleźć. Tak wiec działu 005.418 na razie w naszej bazie nie ma. Na podstawie zmian i uzupełnień widzimy ze do działu 005 przechodzą tez zagadnienia z działu 06, który u nas nie był zbytnio rozbudowany i nie mamy z tym większych problemów. 338.48 Turystyka W nowych tablicach jest 25 symboli (w tym przykłady stosowania). To już jest postęp, gdyż w starych tablicach był to jeden dział. 7 działów można było znaleźć w wydaniu dwutomowym z 1982 roku lecz były mało aktualne podobnie jak 24 działy w tablicach pełnych. W tamtych latach tablice proponowały nam działy takie jak np. 338.48.025.04 Ograniczenie ruchu turystycznego w ówczesnych czasach istniejące. Obecnie raczej nie mówi się o ograniczaniu turystyki. Dział wydaje się więc zbędny. Był też dział 338.486:659.1 Propaganda ruchu turystycznego. Obecnie zazwyczaj używa się określenia takiego jak marketing turystyki. Można jeszcze doszukać się działu 338.48:351.756 Zarządzanie administracyjne (formalności urzędowe). Obecnie organizowaniem zajmują się biura podróży i w zasadzie na tym formalności się kończą jeśli niepotrzebny jest paszport czy wiza. W naszej bazie rozbudowałyśmy w większym stopniu niż tablice polskie dział 338.486.2 Przedsiębiorstwa turystyczne. Biura podróży. Zastanawiałyśmy się też nad działem 338.48-53:63 Agroturystyka. Pojęcia agroturystyka i turystyka wiejska to pojęcia różniące się od siebie. Agroturystyka jest rodzajem turystyki wiejskiej. W naszym katalogu początkowo umieściłyśmy więc oba symbole UKD. Jednak po weryfikacji z książkami jakie napływały do opracowania doszłyśmy do wniosku, iż nawet autorzy książek często używają słowa agroturystyka pisząc o turystyce wiejskiej. Słowo agroturystyka weszło do powszechnego użycia i jest mylone często z ogólniejszym terminem turystyki wiejskiej. Potwierdza to również fakt, iż w tablicach również nie ma zamieszczonej turystyki wiejskiej. To spowodowało, że pozostawiłyśmy w katalogu jedynie agroturystykę. Być może kiedyś powrócimy do podziału lecz obecnie wydaje się to niepotrzebne i mylące czytelnika. Rozbudowa działu turystyka odbywała się bardzo podobnie jak zarządzanie. Tutaj również dokonywałyśmy zmian przed pojawieniem się ich w nowo wydanych tablicach UKD. Podobnie też, podstawą do rozbudowy były zmiany i uzupełnienia zamieszczone na stronie consortium UDC. 5

Obecnie, w nowych tablicach, turystyka wydaje się rozbudowana w zadowalający dla nas sposób. Przedstawiłam 2 działy, które nie są zagadnieniami z nauk ścisłych jednak na naszej uczelni mamy wydział zarządzania i turystykę więc tematyka nie jest nam obca. Teraz przedstawię zagadnienia występujące w dziale 53 Fizyka, czyli już bardziej typowe dla politechnik. 535 Światło. Optyka Dział jest jednym z zagadnień zawartych w fizyce, czyli nauce szeroko rozwiniętej na uczelni technicznej. W polskim nowym wydaniu jest 9 działów należących do 535. W naszej bazie są 54 symbole i nadal często dopisujemy nowe ponieważ nie jest to w pełni opisane zagadnienie. Przy fizyce najczęściej korzystamy z pełnego wydania tablic gdyż nauki ścisłe nie zmieniają się aż tak szybko. Zawartości tego działu w wydaniu pełnym nie przeliczałam ponieważ jest to ok. 40 kartek formatu A4 lecz już ta informacja daje jakieś pojęcie o tym jak bardzo dział jest szczegółowy. 536 Ciepło. Termodynamika Kolejny z działów fizyki bardzo rozbudowany w naszej bazie KHW. W tablicach pełnych znajdujemy 4 działy. W naszej bazie 49 działów. Bardzo rozbudowany jest dział 536.2 Przewodzenie ciepła. Przenoszenie ciepła. Brakuje bardzo ważnego u nas 536.24 Konwekcja. Nie ma też działu 536.4 Ciepło - działanie na budowę i objętość ciał. A w dalszej rozbudowie znajdujemy tam tak istotne w technice przemiany fizyczne jak wrzenie, skraplanie, spiekanie no i również kriofizykę, kriogenikę. Dział 536.5 Temperatura. Regulacja temperatury. Termometria. Termometry. Pirometry. Termostaty, również niezbędny do studiowania zagadnień ścisłych i znajdujących zastosowanie w technice, budownictwie, inżynierii sanitarnej. 537.6 Magnetyzm Przykład działu 537.6 Magnetyzm pokazuje jak rozbudowujemy działy z zagadnieniami nauk ścisłych, jak są szczegółowe i jak ma się ilość symboli UKD w naszej bazie do symboli UKD w tablicach skróconych. To co widzimy na slajdzie nie jest całością rozbudowy 537.6. Widoczne są działy.61 oraz.62 a jest jeszcze kolejny.63. 51 Matematyka Przykład rozbudowy analizy numerycznej 519.61/.64 w matematyce obrazuje nam jak bardzo potrzebny jest szczegółowy podział wielu zagadnień. Przy pięciuset rekordach dotyczących analizy numerycznej, nikt nie byłby w stanie doszukać się zagadnień odnośnie metod numerycznych do rozwiązywania równań różniczkowych cząstkowych znajdujących się w 519.63. 6

Nasuwają się pytania w jakim stopniu Biblioteka Politechniki Białostockiej wykorzystuje symbole z techniki, technologii, przemysłu, zawarte w tablicach skróconych UKD, a w jakim korzysta z pełnych tablic, MRF lub innych źródeł. Tak jak w innych działach rozbudowa symboli jest czasem nieco większa od tej jaka jest przedstawiona w tablicach, to w dziedzinach związanych z techniką wygląda to szokująco. Same nie zdawałyśmy sobie z tego sprawy, dopóki nie porównałyśmy obu zbiorów. Faktem oczywistym jest, że tablice skrócone przeznaczone są dla bibliotek publicznych, a one nie gromadzą księgozbioru ściśle związanego z techniką, produkcją, przemysłem. Dlatego też nauki ścisłe i techniczne są bardzo mało rozbudowane w tablicach UKD. Całe szczęście, że nie wyrzuciłyśmy najstarszego wydania tablic bo przecież drugie wydanie w języku polskim zakończyło się na 59 czyli zoologii. Całe też szczęście, że pojawiły się inne możliwości, w postaci baz katalogowych innych bibliotek, dostępnych przez Internet, bazy MRF w Czeskiej Bibliotece Narodowej, stron internetowych Consortium UDC, gdzie zamieszczane są wszelkie zmiany działów, symboli. Na początek wystarczy wziąć do ręki tablice i otworzyć na stronie działu 62 Technika. Inżynieria w ogólności. Tablice skrócone: 62 INŻYNIERIA. TECHNIKA W OGÓLNOŚCI 62-043.86 Postęp naukowo-techniczny w ogólności 62-051 Inżynierowie. Technicy 62-1/-8 Maszyny. Rodzaje maszyn. Części maszyn Oprócz działu ogólnego 62, zamieszczono tylko 62-043.86 Postęp naukowotechniczny w ogólności i symbol 62-051 Inżynierowie. Technicy. Dalej następuje symbol 62-1/-8 Maszyny. Rodzaje maszyn. Części maszyn, który nie ma już rozbudowy, jest tylko podział na rodzaje maszyn. W BPB dodano symbole rozwinięte dotyczące maszyn, w oparciu o poddziały wspólne z kreską 0 (13 nowych symboli). W bibliotece technicznej nie może zabraknąć takich tematów jak:diagnostyka techniczna, eksploatacja maszyn, remont maszyn, obsługa techniczna, konserwacja maszyn, itp. W tablicach skróconych, nawet w indeksie nie można znaleźć hasła diagnostyka techniczna, jedyną diagnostyką jest diagnostyka w medycynie oraz diagnostyka obrazowa techniczna, odsyłająca do działu 620.17 Badania własności mechanicznych materiałów. Indeks przedmiotowy w tablicach skróconych Diagnostyka 616-07 Diagnostyka obrazowa techniczna 620.17 7

Jest to dla nas niewystarczające i mylące. Nie ma podstawowej diagnostyki: diagnostyki technicznej, diagnostyki warsztatowej, która u nas występuje pod nazwą diagnostyka maszyn. Zagadnienia dotyczące diagnostyki konkretnych zagadnień będą pojawiać się także przy zagadnieniach, których dotyczą. Oddzielnie pojawia się np. diagnostyka samochodowa (629.33-047.43), diagnostyka instrumentalna (616-072), a także systemy diagnostyczne (004.891.3) i diagnostyki techniczne (681.518.5) w sterowaniu automatycznym. Bardzo często zdarza się, że zagadnienia dla księgozbioru technicznego albo nie pojawiają się w tablicach w ogóle albo są tylko zasygnalizowane. W tablicach skróconych np. termin elastomery występuje tylko jako materiał izolacyjny w elektrotechnice, nie ma natomiast działu podstawowego 678.074 Elastomery. Kauczuki. Pojawiają się też nowe dziedziny, nowe gałęzie, które nie mają odzwierciedlenia w tablicach skróconych. W takim przypadku staramy się tworzyć symbole złożone po to, żeby pojawiło się nowe zagadnienie. Tak było z terminem energoelektronika. Jest to obecnie bardzo ważne zagadnienie energetyki i elektroniki. Powstał więc symbol złożony: 621.31:621.38 Energoelektronika, który zawiera 194 rekordy w bazie. Podobnie było z pojęciem Optoelektronika, który powstał z połączenia działu 621.38 Elektronika i 537.533 Optyka elektronowa. Dział 620.17 Badanie własności mechanicznych materiałów w obecnych tablicach nie ma w ogóle rozbudowy. W naszej bibliotece byłby to worek z setkami pozycji. Konieczna więc była rozbudowa tego działu. Wyodrębniliśmy z działu 620.17 28 szczegółowych symboli i najprawdopodobniej nie jest to jeszcze koniec bo staramy się klasyfikować książki możliwie szczegółowo. Nie mogą być razem w jednym dziale zagadnienia np. dotyczące prób wytrzymałościowych i badań nieniszczących lub też diagnostyki obrazowej czy akustycznej. Staramy się, żeby niemal każda metoda, każdy rodzaj badania materiałów miał oddzielny symbol. Podobnie jest też ze wspomnianą wcześniej Techniką napędową 621.82/.85. W tablicach wydzielono 3 symbole z tego działu: 621.822 Łożyska. Łożyska ślizgowe, toczne, kulkowe 621.825 Sprzęgła 621.833 Koła zębate. Przekładnie zębate Na nasze potrzeby rozbudowałyśmy dział do 23 symboli szczegółowych. 8

Rozbudowa symboli wiąże się przeważnie z istnieniem konkretnych kierunków studiowania, ze specyfiką wydziałów, z pojawianiem się nowych kierunków. Wydział Budownictwa jest u nas bardzo dużym wydziałem, ma też olbrzymi zakres tematyczny: od konstrukcji budowlanych, mechaniki gruntów, inżynierię środowiska, sanitarną, do konkretnych robót budowlanych, materiałów budowlanych, instalacji, itp. 624.1 Roboty ziemne. Zakładanie fundamentów. Roboty tunelowe 624.13/.14 Roboty ziemne 624.131 Geotechnika. Mechanika gruntów Geologia inżynierska. Gruntoznawstwo 624.15 Fundamentowanie Roboty fundamentowe w przemyśle budowlanym zob. 692.1 I tak dla przykładu symbol 624.131 Geotechnika. Mechanika gruntów w tablicach skróconych występuje jako jedyny z tej dziedziny zawiera informację, że symbol obejmuje zagadnienia geologia inżynierska i gruntoznawstwo. W naszej bibliotece jest to dopiero podstawa do szczegółowego podziału zagadnień mechaniki gruntów. Sam dział 624.131 dzielimy na 13 bardziej szczegółowych symboli, jest jeszcze rozbudowa dalsza czyli 10 dodatkowych symboli pomiędzy 624.131 Geotechnika a 624.15 Fundamentowanie. Inżynieria sanitarna także jest w tablicach skróconych bardzo wąsko przedstawiona. Na uczelni technicznej, tam gdzie jest budownictwo, nie może zabraknąć inżynierii sanitarnej, a w niej wodociągów, kanalizacji, oczyszczania ścieków, odpadów i zanieczyszczeń różnego rodzaju. Niemożliwe jest podzielenie całej literatury, dotyczącej np. ścieków, na 4 działy, które istnieją w tablicach skróconych. 628.3 Ścieki: oczyszczanie i obróbka Osady. Wykorzystanie (utylizacja ścieków) 628.3.034.2 Ścieki przemysłowe 628.32 Oczyszczalnia ścieków 628.35 Oczyszczanie biologiczne ścieków Oczyszczalnie biologiczne 628.39 Zanieczyszczenie ściekami środowiska naturalnego (wód, gleby i powietrza). Środki zapobiegawcze 9

zob. też 614.7 Higiena powietrza, wody i gleby Wyodrębniliśmy do tej pory 34 szczegółowe symbole dotyczące ścieków i postępowania z nimi. Czytelnik nie musi przeglądać setek pozycji, żeby znaleźć interesujące go dokumenty. Jeżeli czytelnik poszukuje literatury na temat wykorzystania osadów jako nawozu, to nie musi przeglądać całego działu 628.3 Ścieki: oczyszczanie i obróbka, ponieważ znajdzie to co go interesuje pod symbolem 628.381 Zużytkowanie osadów jako nawozu. Dodatkowym udogodnieniem dla czytelnika jest możliwość skorzystania z wyszukiwania poprzez hasła indeksowe kartoteki wzorcowej UKD. Tak samo wygląda cały przemysł budowlany. Najskromniej przedstawione są w tablicach skróconych materiały budowlane. W jednym dziale musiałyby się znaleźć wszystkie rodzaje materiałów stosowanych w budownictwie. 691 Materiały i elementy budowlane z punktu widzenia ich zastosowania Drewno. Kamień. Ceramika budowlana. Żużel. Beton. Żelbeton. Gazobeton. Materiały wiążące. Cement. Gips. Szkło. Metale. Masy sztuczne. Okładziny. Papa. Pustaki zob. też 666.7 Ceramika budowlana 666.97/.98 Zaprawy i betony Na potrzeby wydziału budownictwa podzieliliśmy materiały budowlane na 137 szczegółowych symboli. Są to zarówno symbole proste, jak też rozwinięte i złożone. Przykładem symboli złożonych, są symbole połączone z poddziałami analitycznymi 4, które są wyciągiem z poddziałów analitycznych rozbudowanych w dziale 62-4 ( 62-4 Stan materiałów. Stan powierzchni ) do klasyfikowania zewnętrznej formy przedmiotów. W tablicach pełnych 69 Przemysł budowlany. Materiały, elementy i roboty budowlane (FID 327, W-wa 1962), uzupełnionych późniejszymi Zmianami i uzupełnieniami, zamieszczono przykładową rozbudowę materiałów budowlanych. W bazie BPB wprowadziliśmy zarówno symbole z rozbudową samego działu 691 z dodatkiem poddziałów -4, dla podkreślenia samej formy lub struktury materiałów budowlanych, jak też symbole rozwinięte konkretnych materiałów w połączeniu z poddziałami 4. I tak na przykład oddzielnie możemy umieścić dokumenty opisujące np. blachę falistą 691-417.2 -- Blacha falista jako materiał budowlany, lub rury różnego rodzaju 691-462 -- Rury. Wyroby o przekroju rurowym a oddzielnie możemy umieścić dokumenty mówiące np. o 10

płytach z korka 691.13-431 -- Płytki z korka czy też takim materiale jakim jest pianka poliuretanowa 691.175.664-404.9 -- Pianka poliuretanowa. W bibliotece wydziałowej Wydziału Budownictwa gromadzone są np. Aprobaty Techniczne ITB, gdzie omawiane są bardzo szczegółowo różne materiały i wyroby budowlane. Czytelnik nie ma więc problemu ze znalezieniem materiału czy też wyrobu wpisując jedynie nazwę materiału, nie musi zastanawiać się czy jest to materiał naturalny, czy sztuczny czy może w formie płyt czy też drutu albo taśmy. Np. dokumentów na temat zwykłych płyt styropianowych jest w bibliotece ponad 70 sztuk i nie wiem czy komuś chciałoby się szukać ich w ogólnym dziale 691. Powstał symbol rozwinięty 691.175.746.222-41 Płyty z polistyrenu (styropianowe). Bardzo popularny stał się symbol 692.81:691.175.743.22-423 Drzwi z kształtowników z polichlorku winylu (PCW), który zawiera 50 dokumentów. Tak jest z całym budownictwem. Każdy symbol istniejący w tablicach skróconych, jest traktowany jak punkt wyjścia do rozbudowy. W tablicach skróconych istnieją 33 symbole z całego działu 69 Przemysł budowlany. Rzemiosła budowlane. Materiały, remonty i roboty budowlane. Są to zarówno symbole proste jak również rozwinięte i złożone. Dla porównania możemy podać, że w bazie UKD BPB istnieją na razie 352 symbole i nie jest to liczba ostateczna ponieważ cały czas rozbudowujemy bazę. Częściowo tak liczna rozbudowa tego działu jest spowodowana tym, że specjalnością Politechniki Białostockiej jest właśnie budownictwo. Najliczniej odwiedzaną biblioteką wydziałową jest także ta, istniejąca na wydziale budownictwa. Ale jeżeli przyjrzymy się innym działom, wygląda to podobnie. Wydział Elektryczny zawsze miał dobry księgozbiór, mieliśmy dużo zamówień indywidualnych od pracowników. Znając ich zainteresowania zawodowe staraliśmy się opracowywać literaturę w miarę szczegółowo. Np. istniejący w tablicach skróconych symbol 621.3.01 Teoria i podstawowe pojęcia elektrotechniki jest zbiorem wielu ważnych zagadnień, które powinny być wyodrębnione. Bardzo ważnym terminem dla każdego elektryka jest teoria sieci a w nim: analiza sieci, synteza sieci, sieci liniowe, nieliniowe, sieci czynne, sieci bierne, itd. To są podstawowe pojęcia elektrotechniki. Dlatego w naszej bazie wyodrębniliśmy z działu 621.3.01 25 szczegółowych symboli. Użytkownik ma więc oddzielnie literaturę na temat sieci liniowych, a oddzielnie nieliniowych, oddzielnie jest potraktowana analiza sieci i synteza sieci, sieci czynne i sieci bierne. Tak samo jest z innymi symbolami: 621.3.02 podział na 13 symboli szczegółowych, 621.3.03 6 symboli, 621.3.04 14 symboli, itd. 11

Z kolei trudno sobie wyobrazić, żeby na Wydziale Mechanicznym nie było szczegółowego podziału takiego molocha jak dział 621.791/.795 Spawanie i procesy pokrewne. Obróbka i uszlachetnianie powierzchni. W tablicach skróconych jest jeden symbol 621.791/.795 i tylko w odpowiedniku słownym dodano niemal wszystkie zagadnienia dotyczące spawania. 621.791/.795 Spawanie i procesy pokrewne. Obróbka i uszlachetnianie powierzchni Lutowanie. Zgrzewanie. Spawanie (gazowe, elektryczne, łukowe, elektronowe, plazmowe i in.). Napawanie. Natapianie. Adhezja. Metalizacja. Wytrawianie. Wykwaszanie. Galwanizacja. Wykańczająca obróbka powierzchni. Inżynieria powierzchni. Złącza spawane Elektrochemia techniczna zob. 621.35 W BPB byłby to zbiór 560 dokumentów. Nie sposób przejrzeć tyle pozycji, żeby znaleźć np. literaturę na temat spawania elektrycznego (621.791.7). Symbol 621.791/.795 został rozdzielony na 33 szczegółowe symbole. W tej chwili niemal każdy termin dotyczący spawania czy obróbki powierzchni ma swój oddzielny symbol. - lutowanie 621.791.4 - spawanie 621.791 - spawanie gazowe 621.791.55 - spawanie elektryczne 621.791.7 - spawanie łukowe 621.791.75 - napawanie, natapianie 621.791.92 - adhezja 621.792 - metalizacja 621.793 - wytrawianie, wykwaszanie, galwanizacja 621.794 - złącza spawane 621.791.05 To tylko mały wycinek, wybranych z 33 istniejących, symboli szczegółowych. Tak samo jest z obróbką wiórową, silnikami, pneumatyką, hydrauliką i wieloma innymi zagadnieniami. Dział np. Inżynieria chemiczna. Procesy produkcyjne 66.01/.09 ma 13 symboli w tablicach skróconych a 80 w kartotece UKD BPB. Mocno rozbudowany jest przemysł, hutnictwo, rolnictwo ale też sztuka i architektura a to ze względu na istniejący Wydział Architektury. Zwłaszcza zagadnienia planowania przestrzennego jest mocno uszczegółowione. Na 7 symboli w tablicach skróconych, w naszej bazie jest 58 symboli szczegółowych. 12

Ta szczegółowość jest też różna, nie zawsze potrzebna jest rozbudowa w głąb ale zdarzają się sytuacje, że najlepszym wyjściem jest właśnie odnalezienie symbolu tak szczegółowego, żeby zaistniało konkretne zagadnienie. Mieliśmy np. taką sytuację: zostały zakupione przez Wydział Architektury pozycje książkowe dotyczące tylko osiedli usytuowanych na przedmieściach i to jeszcze chodziło o tanie budownictwo na przedmieściach wielkich miast. Nie było tego dużo ale właśnie dlatego pozycje zniknęłyby w bazie. Został odnaleziony symbol szczegółowy 711.582.5 Przedmieścia ogrody i teraz nie ma problemu z wyszukaniem zagadnienia. Na zakończenie chciałam powiedzieć, że wybrane przez nas przykłady rozbudowy symboli UKD, są przypadkowe i jest to wycinek naszej bazy. Oczywiście są także działy zupełnie nie rozbudowane i nie rozszerzone w stosunku do tablic ponieważ nie wszystkie zagadnienia są reprezentowane w naszym katalogu. Mówiłyśmy już, że w chwili obecnej nie mamy fizycznej możliwości tworzenia kartoteki UKD na zapas, niezależnie od bazy bibliograficznej. Nie możemy więc porównać naszej bazy do zawartości tablic skróconych. Nasza baza nie jest zbiorem skończonym, stale się rozwija. Koleżanka wspomniała o kartotece haseł wzorcowych UKD w naszym katalogu i właśnie często też z tego powodu staramy się maksymalnie uszczegóławiać symbole. W kartotece powinny zaistnieć słowa języka naturalnego, zrozumiałe dla użytkownika i określające poszukiwane zagadnienia. Tylko poprzez szczegółowość symboli i zarazem odpowiedników słownych, mogą pojawić się konkretne, proste hasła do wyszukiwania. Do tego dochodzi oczywiście specyfika uczelni technicznej, a w niej konkretne wydziały, instytuty i kierunki studiów. Staramy się pomóc użytkownikom w jak największym stopniu. Oni sami coraz rzadziej pytają, coraz rzadziej sięgają po informacje ze strony bibliotekarza. Dlatego ważne jest, żeby mieli możliwość jak najprostszego poruszania się po bazie i jak najprostszego wyszukiwania według zagadnień poszukiwanej literatury. Jednak taka praca wymaga od nas dużo zaangażowania i nierzadko pomysłowości. Wiadomo, że nie ma w Polsce aktualnych, pełnych tablic klasyfikacyjnych. Najnowsze, które posiadamy sięgają lat 80-tych i nie są kompletne, ponieważ kończą się na dziale 59 Zoologia. Te, które obejmują w miarę całość wiedzy wydane były w latach 60-70-tych. Od tego czasu wiele się zmieniło. Wiele działów i symboli zmieniło się także. Pojawiły się nowe zagadnienia, nowe technologie i z tym musimy sobie jakoś radzić. Weszliśmy w erę Internetu i mamy możliwość korzystania z jego zasobów. Największą pomocą jest dla nas plik MRF, dostępny na stronie Czeskiej Biblioteki Narodowej i zasoby Consortium UDC, gdzie umieszczane są wszelkie zmiany symboli UKD ( Extensions & Corrections to the UDC ). Oczywiście korzystamy z wielu innych baz, zarówno bibliograficznych, katalogowych, jak też z innych baz danych, chociażby po to, żeby orientować się w zagadnieniach, 13

których dotyczą opracowywane przez nas dokumenty. Od czasu do czasu starałyśmy się korzystać z pomocy pracowników naukowych uczelni ale pomysł ten nie zdał egzaminu. Prawie zawsze musiałyśmy same orientować się w problematyce technicznej. Obecnie jest o tyle łatwiej, że wszystko można sprawdzić i dowiedzieć się w Internecie. To co nas martwi najbardziej, to fakt, że nie widzimy w chwili obecnej możliwości wydania w Polsce pełnych tablic UKD. 14