ISBN Copyright by Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, 2010 Wydawca: Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, Gdańsk, al.

Konsultacja: Robert Tocha Redakcja językowa: Renata Korewo Korekta: Dorota Szkudlarek Przygotowanie map i planów: Robert Tocha Opracowanie graficzne map i planów: Elżbieta Nowaczyk Grafika komputerowa: Natalia Helman, Elżbieta Nowaczyk Okładka: Jarosław Zakrzewski Redakcja techniczna: Aleksandra Grygo Skład (T E X): Joanna Szyller Na okładce: Marco Allessandrini Elekcja Augusta II w 1697 r. Poradnik zawiera scenariusze lekcji do podręcznika do historii dla klasy drugiej gimnazjum Podróże w czasie autorstwa Tomasza Małkowskiego i Jacka Rześniowieckiego. ISBN 978-83-7420-234-3 Copyright by Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, 2010 Wydawca: Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, 80-309 Gdańsk, al. Grunwaldzka 413 Gdańsk 2010. Wydanie pierwsze Druk i oprawa: Normex, Gdańsk Wszystkie książki Wydawnictwa dostępne są w sprzedaży wysyłkowej. Zamówienia prosimy nadsyłać pod adresem: Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe 80-876 Gdańsk 52, skrytka pocztowa 59 tel./fax 801 643 917, fax 58 340 63 61 tel. 58 340 63 60, 58 340 63 63 http://www.gwo.pl e-mail: gwo@gwo.pl

Spis treści Wprowadzenie... 6 13. Synowie Jagiełły... 81 14. Szlachta, chłopi, mieszczanie... 89 Krótka prezentacja metod aktywnych, wykorzystanych w scenariuszach lekcji... 7 15. Polska u schyłku średniowiecza Polska późnego średniowiecza lekcja powtórzeniowa..... 94 96 1. Analiza SWOT... 7 16. Odkrycie świata i człowieka... 98 2. Debata za i przeciw... 8 17. Nowy Świat... 101 3. Gra symulacyjna... 8 18. Korzenie kapitalizmu... 105 19. Podzielony Kościół... 107 Rozkład materiału nauczania i plan wynikowy... 9 20. Odnowić Kościół 21. Trzeci Rzym...... 109 113 Scenariusze lekcji 1. Początki Polski 2. Pierwszy król Polski 3. Polska pierwszych Piastów 4. Trudny wiek XI 5. Decyzja Bolesława Krzywoustego Powstanie i rozwój państwa Piastów lekcja powtórzeniowa.................... 30 30 35 37 39 42 47 22. Czasy Ludwika XIV 23. Czy władza króla jest bezprawna? 24. Barok Początki nowożytnej Europy lekcja powtórzeniowa 25. Sejm i sejmiki 26. Wspólna Rzeczpospolita 27. Polska i Litwa złotego wieku..................... 115 119 122 124 126 131 136 6. Podzielona Polska... 49 28. Pierwsi królowie elekcyjni... 139 7. Ku zjednoczeniu... 53 29. Srebrny wiek... 141 8. Król Władysław Łokietek... 57 30. Początek niedoli Królestwa... 150 9. Wielki król... 61 31. Potop... 153 10. W Polsce Piastów... 67 32. Ku anarchii... 158 Korona Królestwa Polskiego lekcja powtórzeniowa 11. Unia Polski z Litwą 12. Rządy Władysława Jagiełły......... 69 72 77 33. Dni chwały 34. Czasy saskie Rzeczpospolita szlachecka lekcja powtórzeniowa......... 161 164 166

Wprowadzenie Proponowane scenariusze lekcji są zgodne z Podstawą programową kształcenia ogólnego dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, DzU z 2009 roku, nr 4, poz. 17) oraz programem nauczania historii dla klas I III gimnazjum Podróże w czasie, autorstwa T. Małkowskiego i J. Rześniowieckiego. Konspekty skorelowane są z treścią podręcznika dla klasy II, napisanego przez tych samych autorów, oraz z zawartością zeszytu ćwiczeń, autorstwa T. Małkowskiego. Obie te książki zostały wydane przez Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe. Scenariusze lekcji odpowiadają tematom z podręcznika. Jak wiadomo, nauczyciel w ciągu roku szkolnego ma do dyspozycji 72 godziny lekcyjne. W scenariuszach uwzględniono 62 godziny lekcyjne, 10 godzin pozostawiając do dyspozycji nauczyciela. Cele lekcji zgodnie z zasadami pomiaru dydaktycznego ujęte zostały operacyjnie. W konspektach wykorzystano aktywne metody pracy, wprowadzone i popularyzowane przez ministerialne programy edukacyjne Nowa Szkoła, Kreator oraz fundację Centrum Edukacji Obywatelskiej, działającą w ramach międzynarodowego programu East European Constitutionalism Project, a także program SIERRA PHARE PEIE. Autorki wykorzystały też własne doświadczenia z licznych kursów, w których uczestniczyły i które prowadziły. Najwięcej jednak doświadczeń i rozwiązań zaczerpnęły z pracy w szkole. Nie trzeba przekonywać nauczycieli, że lekcje prowadzone metodami aktywnymi powodują emocjonalne związanie ucznia z przedmiotem, a co za tym idzie większe zaangażowanie i chęć podejmowania pracy badawczej. Konspekty opracowane zostały według schematu uwzględniającego następujące elementy: cele ogólne i szczegółowe lekcji (kursywą w scenariuszach i planie wynikowym oznaczono wymagania wynikające z Podstawy programowej, które nauczyciel jest zobowiązany zrealizować), środki dydaktyczne, metody i forma zajęć, czas zajęć, struktura i opis lekcji, propozycje metod kontroli oraz komentarz do lekcji. Proponowane scenariusze mają być odpowiedzią na oczekiwania nauczycieli, służyć pomocą w organizacji zajęć i zachęcać do wymiany doświadczeń. Można wykorzystać konspekty w całości lub wprowadzić tylko ich pewne elementy, w zależności od warunków pracy i własnych upodobań.

Krótka prezentacja metod aktywnych, wykorzystanych w scenariuszach lekcji Spośród wykorzystanych w niniejszej publikacji metod aktywizujących omówiono tylko te, które nie zostały opisane w poradniku do podręcznika dla I klasy. 1. Analiza SWOT Analiza SWOT jest jedną z metod kształcących umiejętność analizy i oceny problemów, zjawisk oraz procesów, która prowadzi do podjęcia decyzji. Stanowi ona rozwinięcie debaty za i przeciw. Nazwa tej metody wywodzi się od pierwszych liter angielskich wyrazów określających etapy analizy danego problemu: strenghts mocne strony, weaknesses słabe strony, opportunities szanse, threats zagrożenia. Metodą tą najlepiej pracować w grupach. Zadaniem uczniów jest określenie mocnych stron danego zagadnienia i wynikających z nich szans oraz słabych stron tego problemu i związanych z nimi zagrożeń. Wnioski z analizy wpisują w odpowiednio przygotowanym arkuszu. Rola nauczyciela sprowadza się do zaprezentowania konkretnego problemu oraz sprawowania merytorycznej opieki nad dyskutującymi grupami. Przebieg 1. Nauczyciel określa problem do analizy. 2. Uczniowie w grupach rozważają problem pod kątem mocnych i słabych stron oraz wynikających z nich możliwości i zagrożeń. Wypełniają arkusz. 3. Sprawozdawcy poszczególnych grup prezentują opracowane przez siebie analizy. 4. Finałem wspólnej pracy może być ustalenie ostatecznego stanowiska przez całą klasę. ARKUSZ ANALIZY SWOT PROBLEM MOCNE STRONY SŁABE STRONY SZANSE ZAGROŻENIA 7

2. Debata za i przeciw Wykorzystanie debaty za i przeciw umożliwia uczniom spojrzenie na to samo zagadnienie z dwóch odmiennych punktów widzenia oraz ułatwia podjęcie decyzji czy dokonanie oceny. Przebieg 1. Nauczyciel dzieli klasę na dwie grupy. Przynależność do grupy może mieć charakter przypadkowy, będący wynikiem podziału przeprowadzonego przez nauczyciela, jak też grupy mogą być utworzone przez samych uczniów, popierających określone poglądy. W wypadku pierwszego podziału warto po zakończeniu ćwiczenia zapytać uczniów, jak się czuli, reprezentując poglądy przeciwników. 2. Nauczyciel podaje temat debaty i ustala czas pracy w grupach (10 15 minut). Informuje, że grupy będą trzykrotnie na zmianę dopuszczane do głosu. Łącznie na debatę przeznacza 15 minut. 3. Wnioski obu grup mogą być notowane na plakatach i zaprezentowane klasie lub zapisywane na tablicy (w formie tabeli) w trakcie prezentacji stanowisk obu zespołów. 4. Jeżeli nauczycielowi zależy tylko na prezentacji przeciwstawnych argumentów, po dyskusji ocenia jakość argumentów i moc przekonywania. Jeżeli natomiast chce pomóc grupom w znalezieniu płaszczyzny porozumienia i pogodzić je, prosi, aby każda grupa spróbowała spośród argumentów grupy przeciwnej wybrać chociaż jeden, który mogłaby zaakceptować. Opis metody podano za: M. Rutkowska-Paszta, Biblioteczka poszukiwań. Historia i wiedza o społeczeństwie, Warszawa 1995. 3. Gra symulacyjna Symulacja jest formą gry dydaktycznej, której uczestnicy tworzą rzeczywistość. Uczniowie, grając określone role, mają za zadanie zrozumieć proces, w którym biorą udział. Symulacja opiera się na scenariuszu stanowiącym uproszczoną wersję rzeczywistości historycznej. Ma on istotne znaczenie dla uczestników gry. Powinien być szczegółowy, określać czas, miejsce i okoliczności symulowanych wydarzeń, ramy odtwarzanej rzeczywistości oraz niezbędne realia (rekwizyty, stroje itp.). Przebieg 1. Nauczyciel wybiera wydarzenie, które będzie przedmiotem symulacji. Opracowuje scenariusz, określa czas i miejsce akcji oraz potrzebne rekwizyty. Na podstawie scenariusza sporządza instrukcje dla uczniów. 2. Nauczyciel określa wiedzę i doświadczenie uczniów, niezbędne do przeprowadzenia symulacji. Jeśli uzna za konieczne uzupełnienie tej wiedzy, rozdaje uczniom dodatkowe materiały. 3. Lekcja prowadzona metodą symulacji to pole do popisu dla uczniów. Nauczyciel pełni rolę obserwatora i rozjemcy jeśli dojdzie do konfliktu. 4. Po zakończeniu symulacji nauczyciel wraz z uczniami analizuje symulowane wydarzenie, zbiera i porządkuje wiedzę uzyskaną podczas odgrywania ról przez uczniów. Pomocne mogą okazać się pytania: Co się zdarzyło w symulowanym przypadku? Dlaczego tak się stało? Jakie można było przyjąć rozwiązania? Jakimi kryteriami kierowano się przy podejmowaniu decyzji? Jakie były jej skutki? Opis metody podano za: M. Rutkowska-Paszta, op. cit. 8

Rozkład materiału nauczania iplanwynikowy Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, opublikowana w Dzienniku Ustaw 15 stycznia 2009 roku, wprowadziła nowy system nauczania i wychowania. Zostały w niej określone cele kształcenia sformułowane w języku wymagań ogólnych oraz treści kształcenia i oczekiwane umiejętności uczniów wyrażone w języku wymagań szczegółowych. Ponieważ wymagania ogólne (ujęte w trzech obszarach: I. Chronologia historyczna, II. Analiza i interpretacja historyczna, III. Tworzenie narracji historycznej) odnoszą się do umiejętności nabywanych w toku całego kształcenia historycznego, plan wynikowy uwzględnia tylko wymagania szczegółowe, dotyczące poszczególnych jednostek lekcyjnych. Kursywą oznaczono wymagania wynikające z Podstawy programowej, które nauczyciel jest zobowiązany zrealizować. Cele i materiał poszczególnych tematów zostały sformułowane w ujęciu operacyjnym i zakwalifikowane na poziomy wymagań: podstawowy (P) i ponadpodstawowy (PP). Przedstawiony plan wynikowy jest jedynie propozycją rozwiązań metodycznych, z której nauczyciel może skorzystać, dostosowując ją do kryteriów oceniania sporządzonych na potrzeby jego uczniów.

TEMAT CELE KSZTAŁCENIA W UJĘCIU OPERACYJNYM ZAPAMIĘTYWANIE ROZUMIENIE UMIEJĘTNOŚCI I. POLSKA PIASTÓW DZIAŁ LICZBA GODZIN Czego będziemy się uczyć w klasie II gimnazjum? 1. Początki Polski Część I. Skąd pochodzą Słowianie? Część II. Początki Polski 2. Pierwszy król Polski 1 Zapoznanie uczniów z tematyką zajęć, przedmiotowym systemem oceniania. Omówienie zasad kontroli i oceny osiągnięć ucznia. 2 Uczeń zna: daty: 966, 972 (P), postacie: Mieszka I, Dobrawy, Hodona (P), nazwy plemion słowiańskich zamieszkujących ziemie polskie (P). Uczeń rozumie: pojęcia: Słowianie, ród, plemię, książę, Piastowie, monarchia patrymonialna (P), kultura archeologiczna, kultura łużycka, Praindoeuropejczycy, ludy bałtyckie (PP). Uczeń potrafi: wyjaśnić, skąd pochodzą Słowianie (P), omówić etapy kształtowania się plemion słowiańskich i ich organizację (PP), wskazać na mapie siedziby plemion słowiańskich zamieszkujących ziemie polskie (P), przedstawić proces kształtowania się państwa polskiego (P), wymienić cechy monarchii patrymonialnej na przykładzie państwa Mieszka I (P), wskazać przyczyny i określić znaczenie przyjęcia chrztu przez Mieszka I (P) oraz następstwa kulturowe, społeczne i polityczne chrystianizacji Polski (PP), wyjaśnić, na czym polegała kulturotwórcza rola Kościoła (PP), wskazać na mapie granice państwa polskiego w czasach Mieszka I (P), omówić zmiany terytorialne państwa polskiego za panowania Mieszka I (PP). 1 Uczeń zna: daty: 997, 1000, 1025 (P), 1004 1018, 1018 (PP), postacie: Bolesława I Chrobrego, Uczeń rozumie: pojęcia: zjazd gnieźnieński, arcybiskupstwo, metropolia (P), diecezja (PP). Uczeń potrafi: przedstawić przyczyny, przebieg i skutki misji biskupa Wojciecha do Prus (P), wymienić decyzje podjęte podczas zjazdu gnieźnieńskiego (P), ocenić znaczenie zjazdu gnieźnieńskiego dla rozwoju organizacji kościelnej i państwowej (PP), 10

św. Wojciecha, Ottona III (P), Henryka II (PP). 3. Polska pierwszych Piastów 1 Uczeń rozumie: pojęcia: gród, podgrodzie, drużyna, danina, namiestnik (P). 4. Trudny wiek XI 1 Uczeń zna: daty:1025, 1076 (P), 1031, 1039 (PP), postacie: Mieszka II, Kazimierza I Odnowiciela, Bolesława II Śmiałego, biskupa Stanisława, Galla Anonima, Wincentego Kadłubka (P), Brzetysława (PP). Uczeń rozumie: pojęcie: powstanie ludowe (PP). przedstawić rozwój terytorialny państwa Bolesława Chrobrego (P), zlokalizować na mapie Gniezno i opisać wygląd grodu (P), omówić przyczyny, przebieg i skutki wojen z Niemcami (PP), ocenić polityczne znaczenie koronacji Bolesława Chrobrego (PP). Uczeń potrafi: opisać wygląd wczesnopiastowskiego grodu na przykładzie Ostrowa Lednickiego (P), omówić organizację państwa polskiego w czasach pierwszych Piastów (PP), przedstawić strukturę i zadania ludności państwa wczesnopiastowskiego (P), opisać życie i obyczaje mieszkańców Polski w X XI w. (PP). Uczeń potrafi: wskazać przyczyny kryzysu państwa polskiego za Mieszka II (P), omówić skutki powstania ludowego (P), scharakteryzować i ocenić osiągnięcia Kazimierza Odnowiciela w odbudowie państwa polskiego (PP), omówić sposób utrzymania wojska i Kościoła, który rozwinął się za panowania Kazimierza Odnowiciela (PP), ocenić skutki polityki Bolesława Śmiałego w stosunku do cesarza Henryka IV (PP), synchronizować wydarzenia w Polsce z wydarzeniami w Europie w XI w. (PP), przedstawić podłoże i konsekwencje konfliktu Bolesława Śmiałego z biskupem Stanisławem (P), porównać relacje kronikarzy Galla Anonima i Wincentego Kadłubka i wskazać różnice w sporządzonych przez nich opisach konfliktu między królem Bolesławem a biskupem Stanisławem (PP), omówić zmiany terytorialne państwa pierwszych Piastów (PP). I. POLSKA PIASTÓW 11

TEMAT CELE KSZTAŁCENIA W UJĘCIU OPERACYJNYM ZAPAMIĘTYWANIE ROZUMIENIE UMIEJĘTNOŚCI I. POLSKA PIASTÓW DZIAŁ LICZBA GODZIN 5. Decyzja Bolesława Krzywoustego Część I. Polityka wewnętrzna i zagraniczna Bolesława Krzywoustego Część II. Decyzja Bolesława Krzywoustego Powstanie i rozwój państwa Piastów (lekcja powtórzeniowa) 6. Podzielona Polska 2 Uczeń zna: daty: 1079, 1109, 1138 (P), 1102, 1113 1123 (PP), postacie: Władysława I Hermana, Zbigniewa, Bolesława III Krzywoustego (P), Henryka V, synów Bolesława Krzywoustego (PP). Uczeń rozumie: pojęcia: ustawa sukcesyjna, zasada senioratu, senior, dzielnica senioralna, dzielnice dziedziczne (P). Uczeń potrafi: opisać okoliczności objęcia władzy w Polsce przez Bolesława Krzywoustego (PP), przedstawić przyczyny i przebieg walk polsko-niemieckich w 1109 r. (P), ocenić znaczenie wojny obronnej dla kształtowania się poczucia wspólnoty narodowej (PP), wyjaśnić znaczenie Pomorza dla sprawnego funkcjonowania gospodarki państwa polskiego (PP), wyjaśnić przyczyny i skutki wydania oraz omówić zasady statutu Bolesława Krzywoustego (P), wskazać na mapie dzielnice utworzone na mocy ustawy sukcesyjnej (P) i przyporządkować je synom Krzywoustego (PP), ocenić panowanie Bolesława Krzywoustego (PP). 1 Uczeń zna: przełomowe wydarzenia z dziejów Polski od X do XII w. (P). Uczeń rozumie: procesy polityczne, społeczne i kulturalne, które dokonały się wpaństwiepierwszych Piastów (PP). Uczeń potrafi: umiejscowić w czasie i przestrzeni państwo pierwszych Piastów (P), omówić i ocenić dokonania pierwszych Piastów (PP), scharakteryzować przemiany, jakie nastąpiły w państwie polskim w okresie panowania pierwszych Piastów (PP), wyjaśnić przyczyny i skutki kluczowych wydarzeń oraz procesów w dziejach państwa piastowskiego (P), wskazać mocne i słabe strony monarchii wczesnopiastowskiej, jej szanse i zagrożenia (PP). 2 Uczeń zna: datę: 1241 (P), postacie: Władysława II Wygnańca, Uczeń rozumie: pojęcia: rozbicie dzielnicowe, kolonizacja niemiecka, lokacja, Uczeń potrafi: wyjaśnić przyczyny upadku zasady senioratu (P), scharakteryzować okres rozbicia dzielnicowego w Polsce (PP), 12

Część I. Podzielona Polska Część II. Prawo niemieckie, prawo polskie 7. Ku zjednoczeniu Część I. Krzyżacy i Brandenburgia Część II. Ku zjednoczeniu Henryka I Brodatego, Henryka II Pobożnego (P). 2 Uczeń zna: daty:1228, 1230 (P), 1237, 1283 (PP), postacie: Konrada I Mazowieckiego (P), Jakuba Świnki (PP). prawo niemieckie, prawo polskie, sołtys, dziesięcina (P), beneficjum, gospodarka towarowo-pieniężna, prawo składu (PP). Uczeń rozumie: pojęcia:zakon krzyżacki (P), Marchia Brandenburska, immunitet (PP). przedstawić politykę książąt śląskich: Henryka Brodatego i Henryka Pobożnego (P), wskazać przejawy i skutki słabej obronności granic Polski w dobie rozbicia dzielnicowego (PP), omówić przyczyny i skutki kolonizacji niemieckiej (P), scharakteryzować proces kolonizacji niemieckiej (PP), dostrzec związki między rozwojem ruchu osadniczego a ożywieniem gospodarczym (PP), omówić sytuację gospodarczą wsi i miast polskich w XIII w. (PP), wyjaśnić, jak doszło do powstania gospodarki towarowo- -pieniężnej (PP), wskazać na mapie ziemie utracone w trakcie rozbicia dzielnicowego (do połowy XIII w.) (PP). Uczeń potrafi: opisać przyczyny i okoliczności pojawienia się Krzyżaków na ziemiach polskich (P), ocenić skutki sprowadzenia zakonu krzyżackiego dla państwa polskiego (PP), omówić rozwój terytorialny państwa krzyżackiego (P), scharakteryzować działalność Krzyżaków prowadzoną na opanowanych obszarach (PP), opisać okoliczności powstania Marchii Brandenburskiej i wyjaśnić, jakie zagrożenia dla Polski niosła jej polityka (PP), scharakteryzować rolę Kościoła jako instytucji przyczyniającej się do rozwoju kultury (PP), ocenić rolę Kościoła w utrzymaniu jedności państwa polskiego (PP), wskazać czynniki jednoczące kraj (P), uzasadnić potrzebę zjednoczenia państwa polskiego (PP), wymienić grupy społeczne, które popierały ideę zjednoczenia państwa polskiego, oraz te, które się jej sprzeciwiały, i wyjaśnić, jakie były przyczyny poglądów każdej z tych grup (P). I. POLSKA PIASTÓW 13

TEMAT CELE KSZTAŁCENIA W UJĘCIU OPERACYJNYM ZAPAMIĘTYWANIE ROZUMIENIE UMIEJĘTNOŚCI I. POLSKA PIASTÓW DZIAŁ LICZBA GODZIN 8. Król Władysław Łokietek Część I. Kręte ścieżki jednoczenia państwa Część II. Król Władysław Łokietek 9. Wielki król Część I. Otoczony przez wrogów polityka zagraniczna Kazimierza Wielkiego Część II. Jak Kazimierz Wielki rządził swoim krajem? 10. W Polsce Piastów 2 Uczeń zna: daty: 1295, 1300, 1320 (P), 1308, 1331, 1332 (PP), postacie: Przemysła II, Wacława II, Władysława I Łokietka (P), Wacława III (PP). Uczeń rozumie: pojęcia: starosta, wójt (P). Uczeń potrafi: omówić drogę Przemysła II do korony królewskiej (PP), scharakteryzować rządy Wacławów czeskich (PP), wymienić etapy jednoczenia ziem polskich przez Władysława Łokietka (P), opisać starania polskiego księcia o koronę królewską (P), wskazać na mapie ziemie zajęte przez Łokietka i pozostające poza granicami państwa (P), omówić relacje polsko-krzyżackie w latach 1308 1332 (PP), ocenić panowanie Władysława Łokietka (PP). 2 Uczeń zna: daty: 1333 1370, 1343, 1364 (P), 1339 (PP), postać Kazimierza III Wielkiego (P). Uczeń rozumie: pojęcia: statut, Akademia Krakowska, monarchia stanowa (P), kodyfikacja prawa (PP). Uczeń potrafi: omówić i ocenić dokonania Kazimierza Wielkiego w dziedzinie polityki wewnętrznej i zagranicznej (PP), wskazać na mapie zmiany terytorialne państwa polskiego za panowania Kazimierza Wielkiego (P), wyjaśnić przyczyny założenia Akademii Krakowskiej (P), ocenić rolę Kazimierza Wielkiego w tworzeniu pozycji Polski weuropie(pp), scharakteryzować zmiany struktury społeczno-wyznaniowej Królestwa Polskiego po przyłączeniu ziem ruskich (PP). 1 Uczeń zna: nazwy stanów społecznych Uczeń rozumie: pojęcia: rocznik, kronika (P). Uczeń potrafi: opisać proces powstawania stanów społecznych w Polsce (PP), 14

Korona Królestwa Polskiego (lekcja powtórzeniowa) Polska Piastów (sprawdzian wiadomości) Polski średniowiecznej (P), imiona pierwszych kronikarzy Polski (P). 1 Uczeń zna: przełomowe wydarzenia z dziejów Polski od X do XIV w. (P). 1 Uczeń rozumie: procesy polityczne, gospodarcze i społeczne, które dokonały się w państwie polskim wx XIVw.(P). wyjaśnić, na czym polegały różnice między stanami społecznymi w Polsce (P), scharakteryzować zmiany w strukturze społecznej Polski od X do XIV w. (PP), wyjaśnić kulturotwórczą rolę Kościoła w dziedzinie nauki, architektury, sztuki i życia codziennego w Polsce piastowskiej (PP), ocenić wpływ religii chrześcijańskiej na życie społeczeństwa polskiego X XIV w. (PP), wskazać charakterystyczne cechy budownictwa romańskiego i gotyckiego (P), wymienić najważniejsze osiągnięcia kulturalne Polski piastowskiej (P), opisać życie codzienne mieszkańców Polski w okresie piastowskim (PP). Uczeń potrafi: omówić zmiany terytorialne, wydarzenia polityczne, gospodarcze, społeczne i kulturowe, które nastąpiły w Polsce od X do XIV w. (PP). I. POLSKA PIASTÓW 15

TEMAT CELE KSZTAŁCENIA W UJĘCIU OPERACYJNYM ZAPAMIĘTYWANIE ROZUMIENIE UMIEJĘTNOŚCI II. POLSKA ANDEGAWENÓW I PIERWSZYCH JAGIELLONÓW DZIAŁ LICZBA GODZIN 11. Unia Polski z Litwą Część I. Pod berłem Andegawenów Część II. Unia Polski z Litwą 12. Rządy Władysława Jagiełły 2 Uczeń zna: daty: 1370, 1374, 1385, 1386 (P), 1400 (PP), postacie: Ludwika Węgierskiego (Andegaweńskiego), Jadwigi, Władysława Jagiełły (P), postanowienia przywileju koszyckiego i unii polsko- -litewskiej (P). Uczeń rozumie: pojęcia: unia personalna, szlachta, przywilej, poradlne(p), bojarstwo (PP). Uczeń potrafi: przedstawić okoliczności przejęcia władzy w Polsce przez Ludwika Andegaweńskiego (PP), dokonać bilansu panowania tego władcy (PP), wyjaśnić przyczyny i konsekwencje wydania przywileju koszyckiego (P), wskazać na mapie państwo polsko-węgierskie powstałe w wyniku unii (P), przedstawić okoliczności koronacji Jadwigi na króla Polski (PP), wyjaśnić przyczyny unii polsko-litewskiej (P), podać skutki zawarcia unii polsko-litewskiej dla obydwu narodów i Europy (PP), wskazać na mapie miejsce zawarcia umowy między Polską a Litwą, państwo polsko-litewskie oraz sąsiadujące z nim kraje (P). 1 Uczeń zna: daty: 1409 1411, 15 VII 1410, 1411, 1414 (P), postacie: Ulricha von Jungingena, Witolda, Pawła Włodkowica (P), przebieg bitwy pod Grunwaldem (PP), Uczeń rozumie: pojęcia: kontrybucja, sobór (P), polonizacja (PP). Uczeń potrafi: omówić relacje między Polakami a Litwinami po zawarciu umowy w Krewie (PP), wyjaśnić przyczyny konfliktu polsko-krzyżackiego za panowania Władysława Jagiełły (P), sytuować na mapie miejsca związane z wojną i postanowieniami pierwszego pokoju toruńskiego (P), zanalizować dysproporcję między zwycięstwem grunwaldzkim a postanowieniami pierwszego pokoju toruńskiego (PP), 16

13. Synowie Jagiełły Część I. Druga unia z Węgrami Część II. Król Kazimierz Jagiellończyk Część III. Wojna trzynastoletnia różne źródła informacji o bitwie grunwaldzkiej (PP), postanowienia pierwszego pokoju toruńskiego (P), postanowienia unii Polski z Litwą, zawartych w 1401 i 1413 r. (PP). 3 Uczeń zna: daty: 1444, 1454, 1454 1466 (P), 1440, 1447, 1462 (PP), postacie: Władysława Warneńczyka, Kazimierza Jagiellończyka (P), Zbigniewa Oleśnickiego (PP). Uczeń rozumie: pojęcia:monarchia elekcyjna, dynastia Jagiellonów, Związek Pruski, inkorporacja, lenno, pospolite ruszenie, Prusy Królewskie, Prusy Zakonne (P), wojsko zaciężne (PP). wyjaśnić ponadczasową wartość zwycięstwa grunwaldzkiego jako źródła tradycji i umacniania tożsamości narodowej Polaków (PP), dostrzec w wystąpieniu Pawła Włodkowica na soborze w Konstancji zapowiedź tworzenia idei praw człowieka (PP). Uczeń potrafi: omówić okoliczności zawarcia drugiej unii z Węgrami (PP), lokalizować na mapie imperium Turków osmańskich oraz państwa zagrożone ich najazdem (PP), zanalizować przyczyny i skutki wystąpienia Związku Pruskiego przeciwko Krzyżakom (PP), omówić przebieg wojny trzynastoletniej (P), przedstawić postanowienia drugiego pokoju toruńskiego (P), wskazać na mapie tereny odzyskane przez Polskę w wyniku wojny trzynastoletniej i tereny pozostawione poza granicami Królestwa (P), ocenić postacie Władysława Warneńczyka i Kazimierza Jagiellończyka (PP), wyjaśnić znaczenie odzyskania Pomorza Gdańskiego i ujścia Wisły dla dalszego rozwoju Polski (P). II. POLSKA ANDEGAWENÓW I PIERWSZYCH JAGIELLONÓW 17

TEMAT CELE KSZTAŁCENIA W UJĘCIU OPERACYJNYM ZAPAMIĘTYWANIE ROZUMIENIE UMIEJĘTNOŚCI II. POLSKA ANDEGAWENÓW I PIERWSZYCH JAGIELLONÓW DZIAŁ LICZBA GODZIN 14. Szlachta, chłopi, mieszczanie Część I. Szlachta, chłopi, mieszczanie Część II. Wisłą do Gdańska 15. Polska uschyłku średniowiecza 2 Uczeń zna: treść przywilejów szlacheckich wydanych w 1374 i 1454 r. (P), cechy charakterystyczne gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej (P). Uczeń rozumie: pojęcia: sejmik, folwark, pańszczyzna (P), łaszt (PP), wpływ przywilejów na proces przekształcania się rycerstwa wszlachtę(p), związek między przemianami gospodarczymi w Europie Zachodniej a rozwojem gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej w Polsce (PP), przyczyny słabości miast i mieszczaństwa w Polsce (P), rolę Gdańska w Polsce XV XVI w. (P). Uczeń potrafi: podać cechy charakterystyczne stanu szlacheckiego (P), wskazać przyczyny i przejawy dominacji szlachty w polityce i gospodarce (P), scharakteryzować organizację i sposób funkcjonowania folwarku szlacheckiego (PP), wyjaśnić, jak zmieniło się położenie chłopów wraz z rozwojem gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej (PP), określić czynniki, które zadecydowały o znaczącej roli i potędze Gdańska (PP), dostrzec różnicę między życiem codziennym na wsi i w mieście (PP), wymienić najważniejsze zabytki Gdańska (P). 1 Uczeń zna: postacie: Jana Długosza, Wita Stwosza (P). Uczeń rozumie: znaczenie tolerancji dla utrzymania jedności państwa polskiego (PP). Uczeń potrafi: wskazać cechy charakterystyczne społeczeństwa polskiego wxv XVIw.(P), określić rolę Kościoła w XV XVI w. (P), przedstawić etapy edukacji w Polsce późnego średniowiecza (PP), omówić rolę Akademii Krakowskiej (PP), rozpoznać i wymienić zabytki architektury oraz sztuki gotyckiej w Polsce (P). 18

Polska późnego średniowiecza (lekcja powtórzeniowa) Polska Andegawenów i pierwszych Jagiellonów (sprawdzian wiadomości) 16. Odkrycie świata iczłowieka 1 Uczeń zna: przełomowe wydarzenia polityczne i militarne z dziejów Polski i Litwy wxvw.(p). 1 1 Uczeń zna: daty:1492 (P), ok. 1450 (PP), postacie: Jana Gutenberga, głównych twórców europejskiego renesansu (Filippa Brunelleschiego, Leonarda da Vinci, Michała Anioła, Rafaela Santi, Erazma z Rotterdamu, Mikołaja Kopernika) i ich dzieła (P). Uczeń rozumie: powiązania między przemianami politycznymi, gospodarczymi i społecznymi oraz skutki tych przemian dla wizerunku Polski w Europie wxv XVIw. (PP). Uczeń rozumie: pojęcia:epoka nowożytna, renesans (odrodzenie), humanizm, teoria heliocentryczna, mecenat (P). Uczeń potrafi: przedstawić cechy charakterystyczne gospodarki, kultury i polityki państwa polskiego pod rządami Andegawenów i pierwszych Jagiellonów (P). Uczeń potrafi: przedstawić źródła rozwoju kultury renesansu (P), wskazać różnice w postrzeganiu człowieka i świata w okresie średniowiecza i renesansu (PP), opisać cechy charakterystyczne nowej epoki (P), wymienić i scharakteryzować najważniejsze osiągnięcia renesansu w dziedzinie kultury i sztuki (P), ocenić rolę druku w upowszechnieniu idei renesansu oraz rozwoju cywilizacji europejskiej (PP). III. WCZESNA EPOKA NOWOŻYTNA II. POLSKA ANDEGAWENÓW I PIERWSZYCH JAGIELLONÓW 19

TEMAT CELE KSZTAŁCENIA W UJĘCIU OPERACYJNYM ZAPAMIĘTYWANIE ROZUMIENIE UMIEJĘTNOŚCI III. WCZESNA EPOKA NOWOŻYTNA DZIAŁ LICZBA GODZIN 17. Nowy Świat 2 Uczeń zna: daty: 1453, 1492, 1497, 1519 1522 (P), 1488 1522 (PP), postacie: Krzysztofa Kolumba, Vasco da Gamy, Ferdynanda Magellana (P), przyczyny odkryć geograficznych (P). Uczeń rozumie: pojęcia: Stary Świat, Nowy Świat, kolonie (P), karawela, handel trójkątny, plantacje (PP). Uczeń potrafi: sytuować w czasie i przestrzeni wyprawy Krzysztofa Kolumba, Vasco da Gamy, Ferdynanda Magellana (P), wskazać na mapie posiadłości kolonialne Portugalii i Hiszpanii (P), ocenić wpływ odkryć geograficznych na życie społeczno- -gospodarcze oraz kulturowe Europy i Nowego Świata (PP). 18. Korzenie kapitalizmu 1 Uczeń rozumie: pojęcia: system nakładczy, manufaktura, bank, gospodarka towarowo-pieniężna, kapitalizm (P), weksel, inflacja, popyt (PP), sposób funkcjonowania systemu nakładczego i manufaktury (P), rolę pieniądza i systemu bankowego w rozwoju kapitalizmu (PP). Uczeń potrafi: scharakteryzować przemiany, jakie dokonały się w Europie w XVI w. (PP), omówić i ocenić wpływ odkryć geograficznych na życie społeczno-gospodarcze Europy (PP), dostrzec różnorodne formy aktywizacji ekonomicznej szlachty i mieszczaństwa (PP), wyjaśnić, jak doszło do podziału gospodarczego Europy na rzemieślniczy Zachód i rolniczy Wschód (P), porównać dwa odrębne systemy ekonomiczne: na wschód i na zachód od Łaby (P). 19. Podzielony Kościół 2 Uczeń zna: daty: 1517, 1534, 1555 (P), 1572 (PP), Uczeń rozumie: pojęcia: odpust, reformacja, protestanci, Uczeń potrafi: wymienić czynniki, które doprowadziły do rozłamu w Kościele zachodnim (P), 20

postacie: Marcina Lutra, Jana Kalwina, Henryka VIII (P). 20. Odnowić Kościół 1 Uczeń zna: daty: 1545 1563 (P), 1540, 1542 (PP), postacie: Ignacego Loyoli (P), Giordana Bruna (PP), reformy soboru trydenckiego (P). 21. Trzeci Rzym 1 Uczeń zna: daty: 1380, 1480 (PP), postać Iwana IV Groźnego (P), kolejne etapy rozwoju państwa moskiewskiego (P). luteranizm, kalwinizm, anglikanizm, wojny religijne, noc św. Bartłomieja, pokój religijny (P), hugenoci, ekumenizm (PP). Uczeń rozumie: pojęcia:kontrreformacja (reforma Kościoła), Święte Oficjum, inkwizycja, indeks ksiąg zakazanych, Towarzystwo Jezusowe (jezuici) (P), rolę Kościoła w dobie kontrreformacji (P). Uczeń rozumie: pojęcia: Ruś Kijowska, Wielkie Księstwo Moskiewskie, chan, car, trzeci Rzym, samowładztwo, sobór (świątynia prawosławna), Kreml (P), opricznina, opricznicy (PP), rolę religii prawosławnej w umacnianiu państwa moskiewskiego (PP), konsekwencje cywilizacyjne przyjęcia chrztu przez Rusinów ze strony Bizancjum (PP). opisać cele i działalność Marcina Lutra i Jana Kalwina (P), omówić okoliczności powstania Kościoła anglikańskiego (PP), wymienić różnice między nowymi wyznaniami a katolicyzmem (PP), omówić charakter i skutki wojen religijnych w XVI w. (PP), wskazać na mapie państwa objęte reformacją (P). Uczeń potrafi: omówić skutki reformacji dla Kościoła katolickiego i Europy XVI w. (PP), wyjaśnić cele zwołania soboru trydenckiego i wskazać postanowienia, które miały wzmacniać katolicyzm (P), omówić cele działalności Świętego Oficjum i jezuitów (PP), podać przyczyny wydania indeksu ksiąg zakazanych (PP), ocenić działalność Kościoła w dobie kontrreformacji (PP). Uczeń potrafi: przedstawić sytuację Rusi pod panowaniem mongolskim (PP), wyjaśnić okoliczności powstania i znaczenie teorii o trzecim Rzymie (P), wskazać cele polityki wewnętrznej i zagranicznej władców Moskwy (P), omówić życie codzienne w państwie moskiewskim (PP), ocenić panowanie cara Iwana Groźnego (PP), dostrzec rosnącą potęgę państwa leżącego na peryferiach Europy (PP). III. WCZESNA EPOKA NOWOŻYTNA 21

TEMAT CELE KSZTAŁCENIA W UJĘCIU OPERACYJNYM ZAPAMIĘTYWANIE ROZUMIENIE UMIEJĘTNOŚCI III. WCZESNA EPOKA NOWOŻYTNA DZIAŁ LICZBA GODZIN 22. Czasy Ludwika XIV 23. Czy władza króla jest bezprawna? Część I. Rewolucja angielska Część II. Anglia monarchią parlamentarną 1 Uczeń zna: daty: 1598, 1685 (PP), postacie: kardynała Richelieu, Ludwika XIV (P), Jeana Baptiste a Colberta, Moliera (PP), postanowienia edyktu nantejskiego (PP). Uczeń rozumie: pojęcia: monarchia absolutna, racja stanu, edykt nantejski (P), merkantylizm (PP). Uczeń potrafi: wskazać cele polityczne działalności kardynała Richelieu i sposób ich realizacji (P), wyjaśnić, na czym polegała polityka gospodarcza Colberta (PP), dostrzec związki między polityką ekonomiczną, militarną i zagraniczną Francji czasów Ludwika XIV (PP), na przykładzie Francji Ludwika XIV scharakteryzować ustrój monarchii absolutnej (P), ocenić stosunek Ludwika XIV do hugenotów (PP), wymienić przejawy dominacji kulturalnej Francji w Europie w XVII XVIII w. (P), ocenić panowanie Ludwika XIV (PP). 2 Uczeń zna: daty: 1640 1660, 1649, 1688 1689 (P), 1588, 1628, 1642 (PP), postacie: Elżbiety I Wielkiej, Karola I Stuarta, Olivera Cromwella, Wilhelma III Orańskiego (P), Jakuba I Stuarta (PP). Uczeń rozumie: pojęcia: parlament, Izba Lordów, Izba Gmin, Deklaracja praw, chwalebna rewolucja, monarchia parlamentarna (P), Wielka Armada, purytanie, petycja, Armia Nowego Wzoru, lord protektor (PP), przyczyny klęski polityki Stuartów zmierzającej do wprowadzenia absolutyzmu (PP). Uczeń potrafi: przedstawić skład i zadania parlamentu angielskiego (P), omówić najważniejsze wydarzenia rewolucji angielskiej (P), wymienić charakterystyczne cechy monarchii parlamentarnej (P), porównać monarchię parlamentarną z monarchią absolutną, uwzględniając zakres władzy monarszej, prawa i obowiązki poddanych oraz rolę instytucji stanowych (PP). 22

24. Barok 1 Uczeń zna: głównych myślicieli i twórców baroku (Galileusza, Isaaca Newtona, Kartezjusza, Rembrandta, Giovanniego Lorenza Berniniego, Antonia Vivaldiego, Jana Sebastiana Bacha) iichdzieła(p), ramy chronologiczne baroku w Europie (P). Początki nowożytnej Europy (lekcja powtórzeniowa) 1 Uczeń zna: przełomowe wydarzenia polityczne oraz przemiany gospodarcze, społeczne i kulturowe, jakie nastąpiły w Europie w XVI XVII w. (P). Wczesna epoka nowożytna (sprawdzian wiadomości) 1 Uczeń rozumie: pojęcia:racjonalizm, barok (P), lęk przed pustką, opera (PP), genezę baroku (PP), związek między rozwojem baroku a kontrreformacją (PP). Uczeń rozumie: powiązania między przemianami politycznymi, gospodarczymi i społecznymi oraz ich skutki dla Europy w XVI XVII w. (PP). Uczeń potrafi: wyjaśnić, dlaczego Kościół odrzucał nowożytne teorie naukowe (P), przedstawić osiągnięcia nauki w XVII w. (PP), podać charakterystyczne cechy stylu barokowego w architekturze i sztuce (P), wymienić najsłynniejsze zabytki architektury barokowej (P), wskazać różnice między sztuką i architekturą baroku i renesansu (PP), omówić życie codzienne mieszkańców Europy w XVII w. (PP). Uczeń potrafi: opisać zmiany, jakie zaszły w epoce nowożytnej w XVI ixviiw.(p). III. WCZESNA EPOKA NOWOŻYTNA 23

TEMAT CELE KSZTAŁCENIA W UJĘCIU OPERACYJNYM ZAPAMIĘTYWANIE ROZUMIENIE UMIEJĘTNOŚCI IV. PIERWSZA RZECZPOSPOLITA DZIAŁ LICZBA GODZIN 25. Sejm i sejmiki Część I. Powstanie sejmu walnego Część II. Dlaczego demokracja szlachecka? 2 Uczeń zna: daty: 1374, 1454, 1493, 1505 (P), 1422, 1430, 1433 (PP), treść najważniejszych przywilejów szlacheckich ikonstytucjinihil novi (P). Uczeń rozumie: pojęcia: sejmik ziemski, radakrólewska, zjazd walny, posłowie, sejm walny, izba poselska, senat, magnateria, instrukcje poselskie, demokracja szlachecka, konstytucja (ustawa sejmowa) (P), zasada jedności, zasada jednomyślności, nobilitacja, ustrój mieszany, kadencja (PP), związek między nadawanymi szlachcie przywilejami a jej rosnącą pozycją polityczną w państwie (P), rolę i znaczenie szlachty w kształtowaniu ustroju Rzeczypospolitej (P), relacje między instytucjami sprawującymi władzę w Rzeczypospolitej szlacheckiej (PP). Uczeń potrafi: scharakteryzować rozwój uprawnień stanu szlacheckiego (PP), wymienić instytucje ustrojowe demokracji szlacheckiej i ich kompetencje (P), opisać sposób funkcjonowania sejmików szlacheckich (PP), omówić proces tworzenia się sejmu walnego (PP), opisać organizację oraz zasady działania sejmu walnego (P), podać uprawnienia trzech stanów sejmujących (P), scharakteryzować relacje między szlachtą a innymi stanami społecznymi (PP), wskazać różnice między sejmem dawnej Rzeczypospolitej a współczesnym (PP). 24

26. Wspólna Rzeczpospolita Część I. Polityka zagraniczna ostatnich Jagiellonów Część II. Ruch egzekucyjny i unia lubelska 27. Polska i Litwa złotego wieku Część I. Perły polskiego renesansu Część II. Polska i Litwa złotego wieku 2 Uczeń zna: daty: 1525, 1569, 1572 (P), postacie: Zygmunta I Starego, Zygmunta II Augusta, Albrechta Hohenzollerna (P), postanowienia hołdu pruskiego i unii lubelskiej (P). 2 Uczeń zna: postacie: Bony, Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego, Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Jana Zamoyskiego (P), Marcina Kromera, Bartolomea Berrecciego (PP). Uczeń rozumie: pojęcia:hołd pruski, unia realna, ruch egzekucyjny, tolerancja religijna, pierwsza Rzeczpospolita (P), wojsko kwarciane, arianie, czasy zygmuntowskie (PP), związek między programem ruchu egzekucyjnego i jego realizacją a rozwojem demokracji szlacheckiej (PP). Uczeń rozumie: pojęcia: arras, arkady, ratusz, złoty wiek (P), urbanistyka (PP), wkład Zygmunta Starego i królowej Bony w upowszechnienie renesansu w Polsce (PP). Uczeń potrafi: omówić przyczyny i następstwa konfliktu polsko-krzyżackiego (P), ocenić znaczenie hołdu pruskiego (PP), scharakteryzować program ruchu egzekucyjnego i jego realizację (PP), wskazać różnice między unią personalną a unią realną (P), przedstawić okoliczności zawarcia unii realnej między Polską alitwą(p), omówić konsekwencje unii lubelskiej oraz wyjaśnić wynikające z niej korzyści i zagrożenia (PP), wskazać na mapie terytoria obu połączonych państw (P), scharakteryzować stosunki wyznaniowe w państwie polsko- -litewskim i ich specyfikę na tle europejskim (PP), ocenić politykę zagraniczną ostatnich Jagiellonów (PP). Uczeń potrafi: opisać życie codzienne mieszkańców Rzeczypospolitej w XVI w. (PP), opisać wygląd renesansowego miasta (PP), scharakteryzować położenie ludności żydowskiej w Rzeczypospolitej w XVI w. (PP), rozpoznać i wymienić zabytki architektury i sztuki renesansowej w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu (P), wskazać renesansowy charakter polskiej oświaty, literatury isztuki(p), przedstawić osiągnięcia piśmiennictwa polskiego epoki renesansu (P), porównać osiągnięcia renesansu polskiego i europejskiego (PP). IV. PIERWSZA RZECZPOSPOLITA 25

TEMAT CELE KSZTAŁCENIA W UJĘCIU OPERACYJNYM ZAPAMIĘTYWANIE ROZUMIENIE UMIEJĘTNOŚCI IV. PIERWSZA RZECZPOSPOLITA DZIAŁ LICZBA GODZIN 28. Pierwsi królowie elekcyjni 1 Uczeń zna: daty: 1573, 1576 (P), 1582 (PP), postacie: Anny Jagiellonki, Henryka Walezego, Stefana Batorego (P), postanowienia artykułów henrykowskich, pacta conventa, konfederacji warszawskiej (P). Uczeń rozumie: pojęcia: bezkrólewie, artykuły henrykowskie, pacta conventa, konfederacja, sejm elekcyjny, interrex, wolna elekcja (P), piechota wybraniecka, różnowierca (PP), podłoże polityczne tolerancji wyznaniowej w Polsce (PP), wpływ wolnej elekcji na przemiany ustrojowe Rzeczypospolitej (P). Uczeń potrafi: opisać przebieg i przedstawić zasady wolnej elekcji na przykładzie roku 1573 (P), wyjaśnić okoliczności uchwalenia oraz główne założenia artykułów henrykowskich i konfederacji warszawskiej (P), omówić cele polityki zagranicznej Stefana Batorego i skutki ich realizacji (PP), wskazać na mapie miejsca najważniejszych wydarzeń związanych z wojną o Inflanty za Stefana Batorego (PP), ocenić wolną elekcję z punktu widzenia interesów państwa polsko-litewskiego (PP). 29. Srebrny wiek 2 Uczeń zna: daty: 1605, 1610, 1620, 1621, 1627 (P), 1606, 1629 (PP), postacie: Zygmunta III Wazy, Jana Karola Chodkiewicza, Stanisława Żółkiewskiego (P), Mikołaja Zebrzydowskiego, Dymitra Samozwańca, Michała Romanowa (PP). Uczeń rozumie: pojęcia: husaria, rokosz, Kozacy, srebrny wiek (P), dymitriada, wielka smuta, Zaporoże (PP). Uczeń potrafi: wyjaśnić okoliczności, w których dynastia Wazów znalazła się na tronie polskim (PP), podać przyczyny i skutki wojen Polski ze Szwecją, z Rosją i Turcją za panowania Zygmunta III Wazy (P), wskazać na mapie miejsca najważniejszych bitew tych wojen (P), wyjaśnić przyczyny rokoszu Zebrzydowskiego (PP), ocenić panowanie Zygmunta III Wazy (PP). 26

30. Początek niedoli Królestwa 31. Potop Część I. Potop Część II. Dla ojczyzny ratowania... 1 Uczeń zna: daty: 1648, 1654, 1658 (P), 1649, 1651 (PP), postacie: Władysława IV, Bohdana Chmielnickiego, Jana II Kazimierza (P), Jeremiego Wiśniowieckiego (PP), treść ugody w Perejasławiu i ugody hadziackiej (PP). 2 Uczeń zna: daty: 1655, 1657, 1660 (P), 1667 (PP), postacie: Karola X Gustawa, Stefana Czarnieckiego (P), Hieronima Radziejowskiego, Janusza Radziwiłła (PP), postanowienia pokoju w Oliwie (P) i rozejmu w Andruszowie (PP). Uczeń rozumie: pojęcia: rejestr, rebelia (P), złożoność przyczyn (ekonomicznych, religijnych i narodowościowych) wystąpień kozackich na Ukrainie (PP), wpływ powstania Chmielnickiego na stosunki z Rosją i Turcją (PP), okoliczności tworzenia się narodu ukraińskiego (PP). Uczeń rozumie: pojęcia:potop, abdykacja (P), wojna szarpana (PP), konsekwencje przyznania Prusom Książęcym całkowitej niezależności (P). Uczeń potrafi: przedstawić sytuację mieszkańców Ukrainy po przyłączeniu jej do Polski (PP), wyjaśnić przyczyny, cele i następstwa powstania Chmielnickiego (P), opisać wydarzenia na Ukrainie w latach 1648 1667 (P), wskazać na mapie miejsca najważniejszych wydarzeń powstania Chmielnickiego (P), ocenić skutki powstania Chmielnickiego dla późniejszej sytuacji społeczno-politycznej Polski (PP). Uczeń potrafi: omówić przyczyny, przebieg i skutki potopu (P), scharakteryzować ewolucję postaw Polaków w trakcie tej wojny i wymienić przyczyny zmiany tych postaw (PP), wskazać na mapie miejsca najważniejszych wydarzeń z czasów potopu (PP), scharakteryzować stosunki polsko-rosyjskie w II połowie XVII w. (PP), omówić (P) i ocenić społeczno-gospodarcze i polityczne następstwa wojen XVII w. (PP). IV. PIERWSZA RZECZPOSPOLITA 27

TEMAT CELE KSZTAŁCENIA W UJĘCIU OPERACYJNYM ZAPAMIĘTYWANIE ROZUMIENIE UMIEJĘTNOŚCI IV. PIERWSZA RZECZPOSPOLITA DZIAŁ LICZBA GODZIN 32. Ku anarchii 1 Uczeń zna: daty: 1652 (P), 1665 1666, 1668 (PP), postacie: Michała Korybuta Wiśniowieckiego (P), Jerzego Lubomirskiego, Andrzeja Maksymiliana Fredry (PP). Uczeń rozumie: pojęcia: liberum veto, sarmatyzm (P), wpływ liberum veto na funkcjonowanie państwa polskiego (P). Uczeń potrafi: opisać przyczyny wzrostu znaczenia magnaterii w państwie polskim (PP), wskazać cele, do których dążyła magnateria polska w XVII w. (PP), wyjaśnić przyczyny oraz wskazać przejawy kryzysu politycznego i społeczno-gospodarczego Rzeczypospolitej w II połowie XVII w. (P), przedstawić przyczyny i skutki rokoszu Lubomirskiego (PP), zinterpretować ideę złotej wolności szlacheckiej (PP), ocenić skutki dominacji magnatów w Rzeczypospolitej XVII w. (PP), opisać ideologię sarmatyzmu (P), wymienić cechy charakterystyczne kultury polskiego baroku (P). 33. Dni chwały 1 Uczeń zna: daty: 1672, 1673, 1683 (P), 1674, 1699 (PP), postacie: Jana III Sobieskiego (P), Kara Mustafy, Marii Kazimiery (PP). Uczeń rozumie: pojęcia: haracz, jasyr, wielki wezyr, giaur (PP), znaczenie wiktorii wiedeńskiej dla losów Europy w II połowie XVII w. (P). Uczeń potrafi: opisać organizację państwa tureckiego (PP), omówić przebieg konfliktów polsko-tureckich w II połowie XVII w. (P), ocenić znaczenie zwycięstw: pod Chocimiem w 1673 r. i pod Wiedniem w 1683 r. dla dalszych losów Rzeczypospolitej (PP), ocenić wkład Polski w zwycięstwo chrześcijaństwa nad islamem weuropiewxviiw.(pp), wskazać sukcesy i porażki polityki zagranicznej Jana III Sobieskiego (P), dostrzec związek między wydarzeniami historycznymi a literaturą polską (PP). 34. Czasy saskie 1 Uczeń zna: daty: 1697, 1700 1721, 1717 (P), 1709, 1733 (PP), Uczeń rozumie: pojęcia: czasy saskie, sejm niemy, Collegium Nobilium (P), taniec Uczeń potrafi: omówić okoliczności zawarcia unii polsko-saskiej (P), podać przyczyny i skutki konfliktów związanych z walką o polski tron za panowania Sasów (PP), 28

Rzeczpospolita szlachecka (lekcja powtórzeniowa) Pierwsza Rzeczpospolita (sprawdzian wiadomości) postacie: Augusta II Sasa, Piotra I, Stanisława Leszczyńskiego, Augusta III Sasa (P), Karola XII, Stanisława Konarskiego (PP), postanowienia sejmu niemego (P). 1 Uczeń zna: przełomowe wydarzenia polityczne oraz militarne z dziejów PolskiiLitwy w XVI XVIII w. (P). 1 goniony, karczma zajezdna (PP), wpływ wydarzeń politycznych na życie społeczno-gospodarcze kraju w czasach saskich (P), celepolitycznerosji względem państwa polskiego (P). Uczeń rozumie: charakter przemian politycznych, gospodarczych i społecznych, jakie dokonały się w państwie polsko-litewskim, oraz skutki tych przemian dla wizerunku Polski w Europie w XVI XVIII w. (PP). wyjaśnić zmianę położenia międzynarodowego Rzeczypospolitej w XVIII w. (PP), dostrzec różne postawy społeczeństwa polskiego w czasach saskich (P), dostrzec przejawy ożywienia gospodarczego i kulturalnego w czasach saskich (PP), ocenić panowanie Sasów (PP), uzasadnić potrzebę naprawy Rzeczypospolitej w II połowie XVIII w. (P). Uczeń potrafi: przedstawić główne postanowienia unii realnej między Polską alitwą(p), scharakteryzować stosunki wyznaniowe w państwie polsko- -litewskim (PP), scharakteryzować ewolucję postawy szlachty wobec państwa w XVI XVIII w. (PP), wymienić instytucje ustrojowe demokracji szlacheckiej i ich kompetencje (P), omówić osiągnięcia kultury polskiego renesansu i baroku (P), omówić sytuację społeczną i gospodarczą państwa w XVI XVIII w. (P), ocenić charakter zmian systemu polityczno-ustrojowego Rzeczypospolitej w XVI XVIII w. (PP), omówić (P) i ocenić następstwa wojen w XVII XVIII w. (PP), wskazać przejawy kryzysu Rzeczypospolitej w II połowie XVII w. i w czasach saskich (P). IV. PIERWSZA RZECZPOSPOLITA 29

Scenariusze lekcji 1. Początki Polski Cele lekcji Wymagania ogólne Uczeń: sytuuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w czasie, wyszukuje i porównuje informacje pozyskane z różnych źródeł i formułuje wnioski, wyjaśnia związki przyczynowo-skutkowe analizowanych wydarzeń, zjawisk i procesów historycznych, tworzy narrację historyczną, integrując informacje pozyskane z różnych źródeł, przedstawia argumenty uzasadniające własne stanowisko. Wymagania szczegółowe Po zakończonych zajęciach uczeń: zna daty: 966, 972; postacie: Mieszka I, Dobrawy, Hodona; nazwy plemion słowiańskich zamieszkujących ziemie polskie, rozumie pojęcia: kultura archeologiczna, kultura łużycka, Praindoeuropejczycy, ludy bałtyckie, Słowianie, ród, plemię, książę, Piastowie, monarchia patrymonialna, potrafi: wyjaśnić, skąd pochodzą Słowianie; omówić etapy kształtowania się plemion słowiańskich i ich organizację; wskazać na mapie siedziby plemion słowiańskich zamieszkujących ziemie polskie; przedstawić proces kształtowania się państwa polskiego; wymienić cechy monarchii patrymonialnej na przykładzie państwa Mieszka I; wskazać przyczyny i określić znaczenie przyjęcia chrztu przez Mieszka I oraz następstwa kulturowe, społeczne i polityczne chrystianizacji Polski; wyjaśnić, na czym polegała kulturotwórcza rola Kościoła; wskazać na mapie granice państwa polskiego w czasach Mieszka I; omówić zmiany terytorialne państwa polskiego za panowania Mieszka I. Środki dydaktyczne podręcznik (s. 8 15), zeszyt ćwiczeń (s. 5 7), Historia Polski. Ćwiczenia z mapami + CD-ROM: ćwiczenie 3, s. 20, mapazmiany terytorialne (lata 960 992), atlasy, mapy konturowe przedstawiające państwo polskie w X w., filmy i animacje: Osada w Biskupinie, Plemiona słowiańskie (www.scholaris.pl), oś czasu, schemat ilustrujący proces powstawania państwa Polan, schemat drzewa decyzyjnego, krzyżówka. Metody i forma zajęć rozmowa nauczająca, praca z mapą, praca z tekstem źródłowym, drzewo decyzyjne. Czas zajęć 2 godziny lekcyjne. 30

Część I. Skąd pochodzą Słowianie? Struktura i opis lekcji I. Wprowadzenie Lekcję rozpoczynamy od przedstawienia dziejów ziem polskich w okresie rewolucji neolitycznej oraz w epoce brązu. Wspólnie z uczniami interpretujemy pojęcia: kultura archeologiczna i kultura łużycka. Następnie, po obejrzeniu filmu Osada w Biskupinie, opisujemy wygląd osady biskupińskiej i zajęcia jej mieszkańców. II. Rozwinięcie Wykorzystując informacje z podręcznika (s. 9 10), mapę (s. 10) i animację Plemiona słowiańskie, omawiamy kierunki wędrówek Praindoeuropejczyków, ludów bałtyckich i Słowian oraz wymieniamy obszary, na których przypuszczalnie się osiedlali. Odwołujemy się do legendy o Lechu (uczniowie poznali ją w szkole podstawowej) i szukamy odpowiedzi na pytanie 7 (podręcznik, s. 10). Analizujemy schemat ilustrujący podział Słowian (podręcznik, s. 11), najwięcej uwagi poświęcając plemionom zamieszkującym obszar dzisiejszej Polski: uczniowie odczytują z atlasu nazwy plemion i określają tereny ich osadnictwa. Wspólnie z uczniami ustalamy, że Wiślanie i Polanie jako pierwsi zaczęli tworzyć wielkie organizacje plemienne. Podkreślamy przy tym państwotwórczą rolę Polan. III. Podsumowanie Rozdajemy uczniom uproszczony schemat ilustrujący proces powstania państwa Polan (materiał nr 1), prosimy o jego uzupełnienie i omawiamy po zakończeniu ćwiczenia. Zwracamy szczególną uwagę na rolę księcia. Metody kontroli Wpisz na mapie konturowej nazwy plemion zamieszkujących ziemie polskie (materiał nr 2). Materiał dla nauczyciela Materiał nr 1 Schemat ilustrujący proces powstawania państwa Polan....... 31

Materiał nr 2 Mapa konturowa państwa polskiego w X w. Część II. Początki Polski Struktura i opis lekcji I. Wprowadzenie Przypominamy podania i legendy o powstaniu państwa polskiego, przytaczamy informacje o jego legendarnych władcach i pierwszym historycznym księciu Mieszku I. Prosimy uczniów o przeczytanie tekstu źródłowego C (podręcznik, s. 15) i udzielenie odpowiedzi na dołączone do niego pytania. II. Rozwinięcie Opisujemy dzieje państwa polskiego w początkach panowania Mieszka I, zasięg terytorialny i uprawnienia księcia. Rozmową kierujemy tak, by uczniowie dostrzegli charakterystyczne cechy monarchii patrymonialnej. Następnie omawiamy wierzenia religijne mieszkańców oraz problemy w stosunkach z sąsiadami. Zwracamy szczególną uwagę na politykę Niemiec, które zmierzały do podporządkowania sobie terenów wschodnich. Przypominamy rolę Kościoła i religii chrześcijańskiej w średniowieczu. 32