Katarzyna Panimasz Poznać przeszłość. Program nauczania przedmiotu historia i społeczeństwo. Dziedzictwo epok Liceum ogólnokształcące i technikum 1
Spis treści Program nauczania do historii i społeczeństwa I. Charakterystyka programu nauczania II. Cele kształcenia i wychowania III. Treści kształcenia oraz sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania A. Wymagania szczegółowe B. Etapy realizacji programu C. Rozkład materiału E. Sposoby osiągania celów D. Propozycje rozwiązań metodycznych IV. Kryteria oceniania i metody sprawdzania osiągnięć uczniów V. Praca z uczniem zdolnym i z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych 2
I. Charakterystyka programu nauczania Program nauczania Poznać przeszłość do przedmiotu historia i społeczeństwo na IV etapie edukacyjnym został przygotowany na podstawie zapisów nowej podstawy programowej, określonej rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z 27.08.2012 r. (Dz.U. poz. 977). Odpowiada on innowacyjnej koncepcji nauczania, przyjętej w szkole ponadgimnazjalnej i zakładającej realizację nowego przedmiotu dla tych uczniów, którzy zdecydują się na wybór przedmiotów ścisłych oraz przyrodniczych na poziomie rozszerzonym. Celem wprowadzenia takiego rozwiązania jest zapewnienie ciągłości poznania dziejów w skali regionu, kraju, kontynentu i świata w sposób interdyscyplinarny, oparty na szeroko pojętej wiedzy humanistycznej oraz umiejętnościach ponadprzedmiotowych, niezbędnych młodemu człowiekowi w dorosłym życiu. Ze względu na dobór treści kształcenia pierwszorzędne miejsce w realizacji przedmiotu historia i społeczeństwo zajmują wiedza i kompetencje historyczne, wzbogacone elementami wiedzy o społeczeństwie, kulturze, sztuce, literaturze itp. Zarówno nauczyciele, jak i uczniowie realizujący treści przedmiotu historia i społeczeństwo powinni być świadomi idei przyświecającej autorom podstawy programowej. Ich główny cel stanowiło dostrzeżenie znaczenia wiedzy humanistycznej jako klucza do zrozumienia współczesnego świata, a także odnalezienia się w nim dzięki wspólnemu analizowaniu problemów oraz ustosunkowywaniu się do nich. Nowy przedmiot zakłada integrację i utrwalanie wiedzy historycznej zdobytej na wcześniejszych etapach edukacji oraz umożliwia nawiązania do współczesności poprzez odniesienia wybranych zagadnień do aktualnych wydarzeń, problemów i zjawisk. Jak podkreślają autorzy podstawy programowej, zmierzamy więc przede wszystkim do wzmocnienia postawy wobec przeszłości, którą możemy nazwać gotowością do podjęcia dziedzictwa oraz do wyrobienia przekonania, że historię warto nieustannie poznawać, nawet gdy w dorosłym życiu zajmujemy się czymś zgoła innym. 1 Program nauczania Poznać przeszłość. Historia i społeczeństwo jest spójny z innymi aktami prawnymi, m.in. z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawie dopuszczania do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników (Dz.U. poz. 752) oraz z priorytetami Strategii lizbońskiej, kluczowymi dla rozwoju cywilizacyjnego Polski oraz Europy. Program Poznać przeszłość. Historia i społeczeństwo został dostosowany do potrzeb, możliwości i zainteresowań uczniów, a także do oczekiwań nauczycieli, którzy przyjmą na siebie trud jego realizacji. Należy pamiętać, że będą oni musieli zmierzyć się z nauczaniem problemowym, bez względu na to, czy wybiorą chronologiczny, czy tematyczny układ treści. 1 Podstawa programowa z komentarzami, tom 4, Edukacja historyczna i obywatelska w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum: historia i społeczeństwo, historia, wiedza o społeczeństwie, podstawy przedsiębiorczości, ekonomia w praktyce, wychowanie do życia w rodzinie, etyka, filozofia, MEN, Warszawa 2009, s. 81. 3
Podstawa programowa zakłada realizację co najmniej czterech wątków tematycznych, przy czym jeden z nich, Ojczysty Panteon i ojczyste spory, jest obowiązkowy dla wszystkich. Wybór pozostałych bloków tematycznych należy do nauczyciela, który powinien wziąć pod uwagę możliwości i zainteresowania uczniów. Proponowany przez wydawnictwo Nowa Era program Poznać przeszłość. Historia i społeczeństwo wychodzi naprzeciw oczekiwaniom środowiska nauczycielskiego i zakłada realizację wątków tematycznych w następującej kolejności: 1. Ojczysty Panteon i ojczyste spory; 2. Rządzący i rządzeni; 3. Wojna i wojskowość; 4. Europa i świat; 5. Kobieta, mężczyzna, rodzina; 6. Swojskość i obcość; 7. Gospodarka; 8. Nauka; 9. Język, komunikacja, media. Proponowane rozwiązanie pozwala nauczycielowi wybrać te treści, które będą najbardziej interesujące dla danego zespołu klasowego, nie zamykając jednocześnie możliwości realizacji treści nauczania w układzie chronologicznym. Elastyczność w doborze materiału oznacza odejście od tradycyjnego wykładu historii dziejów, kultury i społeczeństwa na rzecz rozmowy o problemach, ideach, zagadnieniach czy wydarzeniach z przeszłości, które miały wpływ na współczesność. Ponadto umożliwia rozwój zainteresowań uczniów, a także wpisanie się w specyfikę danej szkoły. Mimo że historia i społeczeństwo jest przedmiotem uzupełniającym, spełnia w procesie edukacyjnym bardzo ważną funkcję, ponieważ pomaga wykształcić w uczniach umiejętność rozumienia i doceniania znaczenia tożsamości narodowej. Na lekcjach tego przedmiotu młodzi ludzie odkrywają potrzebę przywiązania do tradycji i dziedzictwa przodków, a także uczą się szacunku dla wartości ogólnoludzkich, w tym szeroko pojętego humanizmu i demokracji, co pozwoli na kształtowanie przez nich przyszłości swojej małej ojczyzny, Polski, Europy i świata. II. Cele kształcenia i wychowania Cele kształcenia określone w podstawie programowej przyjęły postać: celów kształcenia ogólnego, przyjętych do realizacji na poszczególnych etapach edukacyjnych; celów wychowawczych, określających model absolwenta kończącego poszczególne etapy edukacyjne; 4
celów kształcenia wymagań ogólnych, przyjętych do realizacji treści nauczania konkretnego przedmiotu. Specyfika historii i społeczeństwa powoduje, że o ile cele kształcenia ogólnego i cele wychowawcze w pełni wpisują się w charakterystykę przedmiotu, o tyle cele kształcenia wymagania ogólne nie zostały sprecyzowane. Analizując zapisy podstawy programowej dotyczące zalecanych warunków i sposobu realizacji treści nauczania, można założyć, że przedmiotu historia i społeczeństwo będą najczęściej uczyć nauczyciele historii. W konsekwencji wyposażą oni swych podopiecznych w umiejętności zapisane w wymaganiach ogólnych określonych dla przedmiotu historia. Z punktu widzenia realizacji treści nauczania historii i społeczeństwa mają one fundamentalne znaczenie. Pozwolą bowiem w pełni zachować interdyscyplinarność przedmiotu i holistyczny wymiar edukacji na poziomie ponadgimnazjalnym. Cele kształcenia ogólnego, przyjęte do realizacji na III i IV etapie edukacyjnym, zakładają: przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i praktyk; zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystania posiadanych wiadomości podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów; kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie. Realizację celów ogólnych mają zapewnić umiejętności ponadprzedmiotowe, do których podstawa programowa zalicza: 1) czytanie umiejętność rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym tekstów kultury, prowadząca do osiągnięcia własnych celów, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społeczeństwa; 2) myślenie matematyczne umiejętność wykorzystania narzędzi matematyki w życiu codziennym oraz formułowania sądów opartych na rozumowaniu matematycznym; 3) myślenie naukowe umiejętność wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do identyfikowania i rozwiązywania problemów, a także formułowania wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa; 4) umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w językach obcych, zarówno w mowie, jak i w piśmie; 5) umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjnokomunikacyjnymi; 6) umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji; 7) umiejętność rozpoznawania własnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia się; 8) umiejętność pracy zespołowej. 2 2 Ibidem, s. 20. 5
Cele wychowawcze nowej podstawy programowej zakładają konieczność kształcenia u uczniów postaw sprzyjających ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i społecznemu, takich jak: uczciwość, wiarygodność, odpowiedzialność, wytrwałoścć, poczucie własnej wartości, szacunek dla innych ludzi, ciekawość poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość, gotowość do uczestnictwa w kulturze, podejmowanie inicjatyw oraz praca zespołowa. Szczególnie ważne dla przedmiotu historia i społeczeństwo jest: umacnianie patriotyzmu, dostrzeganie wkładu Polski i Polaków w rozwój cywilizacji Europy i świata, poszanowania tradycji i kultury własnego narodu oraz innych kultur i tradycji, kształtowanie obiektywnego stosunku do przeszłości, w tym rzetelnego osądu postaw i zachowań wobec szeroko rozumianych wyzwań epoki, dążenie do prawdy historycznej, kształtowanie postaw obywatelskich, w tym respektowania przyjętych norm życia społecznego oraz zasad demokratycznego państwa prawnego, krytyczny stosunek do wszelkich przejawów dyskryminacji. Cele kształcenia wymagania ogólne określone w podstawie programowej dla przedmiotu historia i mające zastosowanie w realizacji wymagań szczegółowych dla przedmiotu historia i społeczeństwo zakładają: I. W zakresie chronologii historycznej umiejętność: porządkowania i synchronizacji wydarzeń z historii powszechnej oraz dziejów ojczystych; dostrzegania zmienności i dynamiki wydarzeń w dziejach, a także ciągłości procesów historycznych. II. W zakresie analizy i interpretacji historycznej umiejętność: analizowania wydarzeń, zjawisk i procesów historycznych w kontekście epoki i dostrzegania zależności pomiędzy różnymi dziedzinami życia społecznego; rozpoznawania różnych rodzajów źródeł; oceniania przydatności źródła do wyjaśnienia problemu historycznego; dostrzegania wielości perspektyw badawczych oraz wielorakich interpretacji historii i ich przyczyn. III. W zakresie tworzenia narracji historycznej umiejętność: tworzenia narracji historycznej w ujęciu przekrojowym lub problemowym; dostrzegania problemu i budowania argumentacji, uwzględniając różne aspekty procesu historycznego; selekcji i hierarchizacji oraz integrowania pozyskanych informacji z różnych źródeł wiedzy. Ogólne cele kształcenia i wychowania określone w programie Poznać przeszłość. Historia i społeczeństwo pozwalają więc na kształtowanie tzw. myślenia historycznego oraz umiejętności pozwalających na twórczy i aktywny udział w procesie poznawczym. 6
III. Treści kształcenia oraz sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania A. Wymagania szczegółowe Podstawa programowa przedmiotu historia i społeczeństwa zakłada realizację wątku obowiązkowego: Ojczysty Panteon i ojczyste spory oraz co najmniej trzech wątków tematycznych lub chronologicznych. Można je wybrać spośród zaproponowanych w podstawie programowej ośmiu wątków tematycznych i pięciu epokowych. Wątki tematyczne 1. Europa i świat 2. Język, komunikacja i media 3. Kobieta i mężczyzna, rodzina 4. Nauka 5. Swojskość i obcość 6. Gospodarka 7. Rządzący i rządzeni 8. Wojna i wojskowość 9. Ojczysty Panteon i ojczyste spory wątek obowiązkowy 1. Starożytność 2. Średniowiecze 3. Nowożytność 4. XIX w. 5. XX w. Wątki epokowe Poszczególnym wątkom przypisano konkretne treści nauczania, określone w podstawie programowej. DZIEDZICTWO EPOK Tematy zajęć Epoka Starożytność Średniowiecze Nowożytność XIX w. XX w. 1. Europa i świat A1 B1 C1 D1 E1 2. Język, komunikacja i media A2 B2 C2 D2 E2 3. Kobieta i mężczyzna, rodzina A3 B3 C3 D3 E3 4. Nauka A4 B4 C4 D4 E4 5. Swojskość i obcość A5 B5 C5 D5 E5 6. Gospodarka A6 B6 C6 D6 E6 7. Rządzący i rządzeni A7 B7 C7 D7 E7 8. Wojna i wojskowość A8 B8 C8 D8 E8 9. Ojczysty Panteon i ojczyste A9 B9 C9 D9 E9 spory wątek obowiązkowy Układ i kolejność realizacji poszczególnych wątków oraz porządek poszczególnych zagadnień w ramach wybranego wątku problemowego może być dowolnie konstruowany przez nauczyciela, który także może sam decydować, ile czasu poświęcić poszczególnym tematom. 7
W programie Poznać przeszłość. Historia i społeczeństwo zaproponowano realizację wątków tematycznych w przyjętym przez podstawę programową układzie chronologicznym 3. Przyporządkowanie treści nauczania przedstawia się więc następująco: 1. Ojczysty Panteon i ojczyste spory Epoka Uczeń: Starożytność Średniowiecze Nowożytność A.9.1 charakteryzuje, na wybranych przykładach, antyczne wzory bohaterstwa, żołnierza i obrońcy ojczyzny oraz ich recepcję w polskiej myśli politycznej, tradycji literackiej oraz edukacyjnej późniejszych epok; A.9.2 charakteryzuje antyczny wzorzec obywatela oraz jego recepcję w polskiej myśli i praktyce politycznej późniejszych epok; B.9.1 charakteryzuje, na wybranych przykładach, koncepcje polityczne władców z dynastii piastowskiej; B.9.2 charakteryzuje oraz ocenia, na wybranych przykładach, rolę ludzi Kościoła w budowie państwa polskiego; C.9.1 charakteryzuje, na wybranych przykładach, postawy obywateli wobec wyzwań epoki (XVI XVIII w.); C.9.2 charakteryzuje spory o przyczyny upadku I Rzeczypospolitej; XIX w. D.9.1 charakteryzuje i ocenia polityczne koncepcje nurtu insurekcyjnego oraz nurtu realizmu politycznego; D.9.2 charakteryzuje spory o ocenę dziewiętnastowiecznych powstań narodowych; XX w. E.9.1 charakteryzuje spory o kształt Polski w XX w., uwzględniając cezury 1918 r., 1944 1945, 1989 r., oraz prezentuje sylwetki czołowych uczestników tych wydarzeń; E.9.2 charakteryzuje postawy społeczne wobec totalitarnej władzy, uwzględniając różnorodne formy oporu, oraz koncepcje współpracy lub przystosowania. 2. Rządzący i rządzeni Epoka Starożytność Średniowiecze Uczeń: A.7.1 wyjaśnia pojęcie obywatel i obywatelstwo w polis ateńskiej i w republikańskim Rzymie; A.7.2 wyjaśnia recepcję antycznego pojęcia obywatel w późniejszych epokach, z uwzględnieniem Rzeczypospolitej przedrozbiorowej; B.7.1 charakteryzuje zakres władzy cesarza, papieża i króla oraz ich 3 Gdyby nauczyciel zdecydował się na realizację wątków epokowych, w załączniku nr 1 do programu nauczania znajdzie przyporządkowane do nich treści nauczania także w ujęciu chronologicznym. 8
Nowożytność XIX w. XX w. wzajemne relacje w średniowieczu; opisuje zakres władzy samorządu miejskiego w średniowiecznym mieście; B.7.2 analizuje relikty świata feudalnego w późniejszych epokach; C.7.1 analizuje funkcjonowanie staropolskiego parlamentaryzmu na tle porównawczym; C.7.2 analizuje i ocenia zjawisko oligarchizacji życia politycznego i rozwoju klienteli jako nieformalnego systemu władzy w I Rzeczypospolitej; D.7.1 analizuje, na wybranych przykładach, zjawisko rewolucji społeczno-politycznej i jego ideowe korzenie; D.7.2 analizuje, na wybranych przykładach, ruch anarchistyczny; E.7.1 analizuje, na wybranych przykładach, działalność opozycji politycznej w PRL; E.7.2 objaśnia pojęcie antyutopii, odwołując się do prac Orwella i Huxleya. 3. Wojna i wojskowość Epoka Starożytność Średniowiecze Nowożytność XIX w. XX w. Uczeń: A.8.1 charakteryzuje, na wybranych przykładach, strategię Aleksandra Wielkiego i Juliusza Cezara; A.8.2 charakteryzuje organizację i technikę wojenną armii rzymskiej; B.8.1 charakteryzuje etos rycerski; B.8.2 wyjaśnia, na wybranych przykładach, koncepcję wojny sprawiedliwej i niesprawiedliwej w średniowieczu; C.8.1 analizuje przyczyny i następstwa wojen religijnych w nowożytnej Europie; C.8.2 charakteryzuje wybrane sylwetki wodzów i ich strategię z okresu Rzeczypospolitej przedrozbiorowej; D.8.1 charakteryzuje, na wybranych przykładach, strategię Napoleona I; analizuje czarną i białą legendę napoleońską; wyjaśnia różnice w ocenie Napoleona I w Polsce i w innych państwach europejskich; D.8.2 charakteryzuje i porównuje trzy koncepcje stworzenia ładu światowego: Pax Romana, Pax Britanica i Pax Americana; E.8.1 analizuje wybrane przepisy prawa międzynarodowego o wojnie; E.8.2 charakteryzuje ruch pacyfistyczny; charakteryzuje wizję globalnej zagłady obecną w literaturze i filmach science-fiction. 9
4. Europa i świat Epoka Starożytność Średniowiecze Nowożytność XIX w. XX w. Uczeń: A.1.1 opisuje zasięg i konsekwencje ekspansji rzymskiej; wyjaśnia pojęcie romanizacji, odwołując się do wybranych przykładów; A.1.2 charakteryzuje basen Morza Śródziemnego jako obszar intensywnego przenikania się kultur w starożytności; B.1.1 charakteryzuje wpływ cywilizacyjnego kręgu islamskiego na Europę w średniowieczu, w dziedzinie polityki, sztuki, filozofii; B.1.2 charakteryzuje przykłady zgodnego i wrogiego współżycia chrześcijan, Żydów i muzułmanów w wybranym regionie średniowiecznej Europy; C.1.1 wyjaśnia przyczyny, które spowodowały i umożliwiły ekspansję zamorską Europy u schyłku średniowiecza i w epoce nowożytnej; C.1.2 charakteryzuje postaci wybranych wielkich podróżników późnego średniowiecza i nowożytności; D.1.1 opisuje politykę Europy wobec Chin, Indii i Japonii w XIX w.; ocenia znaczenie odkrycia kultur Chin, Indii i Japonii dla cywilizacji europejskiej; D.1.2 przedstawia spory o ocenę roli kolonializmu europejskiego dla Europy i terytoriów kolonizowanych; E.1.1 charakteryzuje kontakty i stosunki Stanów Zjednoczonych i Europy w XX w., z uwzględnieniem polityki, gospodarki i kultury; E.1.2 charakteryzuje stanowiska w sporze o liberalizację światowego handlu i jej konsekwencje. 5. Kobieta, mężczyzna, rodzina Epoka Starożytność Średniowiecze Nowożytność 10 Uczeń: A.3.1 analizuje, na wybranych przykładach, obrazy miłości, role kobiety i mężczyzny oraz model rodziny w Biblii; A.3.2 analizuje, na wybranych przykładach, obrazy miłości, role kobiety i mężczyzny oraz model rodziny w kulturze starożytnej Grecji i Rzymu; B.3.1 wyjaśnia wpływ kultury arabskiej i prowansalskiej na europejski model miłości dworskiej w średniowieczu i ocenia trwałość tego modelu; B.3.2 opisuje i porównuje miejsce dziecka w życiu społecznym w średniowieczu, w epoce nowożytnej oraz w XIX i w XX w.; C.3.1 charakteryzuje polską obyczajowość w epoce nowożytnej; analizuje na przykładach ikonograficznych, pamiętnikarskich i epistolograficznych sarmackie wzorce zachowań i ocenia trwałość tych wzorców;
XIX w. XX w. C.3.2 analizuje model kształcenia polskiego szlachcica w epoce nowożytnej; D.3.1 opisuje, na wybranych przykładach, wzory miłości romantycznej i analizuje trwałość tego wzorca kulturowego; D.3.2 wyjaśnia przemiany życia społecznego sprzyjające emancypacji kobiet i przejawy tego procesu; E.3.1 analizuje, na wybranych przykładach, przemiany obyczajowe w świecie zachodnim w XX w., z uwzględnieniem rewolucji obyczajowej lat 60.; E.3.2 analizuje zmiany modelu rodziny w XX w., z uwzględnieniem przemian zaistniałych w życiu społeczeństwa polskiego. 6. Swojskość i obcość Epoka Starożytność Uczeń: A.5.1 opisuje greckie i rzymskie pojęcia barbarzyńcy; charakteryzuje, na wybranych przykładach, kontakty Greków i Rzymian z ludami uważanymi przez nich za barbarzyńców; A.5.2 wyjaśnia na przykładach starożytnych Greków i Rzymian fenomen uznawania własnej kultury za kulturę prawdziwie ludzką; Średniowiecze B.5.1 wyjaśnia genezę i konsekwencje antyjudaizmu w średniowiecznej Europie; B.5.2 analizuje, na wybranych przykładach, postrzeganie swojskości i obcości w okresie krucjat; Nowożytność C.5.1 charakteryzuje i ocenia postawy Europejczyków wobec mieszkańców zdobywanych i odkrywanych ziem w epoce nowożytnej; C.5.2 wyjaśnia różnice między oświeceniową koncepcją tolerancji a współczesnym rozumieniem tego pojęcia; XIX w. XX w. D.5.1 charakteryzuje obecność mitu szlachetnego dzikusa w literaturze epoki, opisuje europejskie wyobrażenia o mieszkańcach innych kontynentów zawarte w literaturze przygodowej; D.5.2 charakteryzuje i ocenia idee nacjonalizmu i rasizmu w XIX w.; E.5.1 analizuje wielokulturowość społeczeństwa II Rzeczypospolitej; E.5.2 analizuje, na wybranych przykładach, współczesne społeczeństwa wielokulturowe. 11
7. Gospodarka Epoka Starożytność Średniowiecze Nowożytność XIX w. Uczeń: A.6.1 opisuje formy wymiany handlowej w świecie starożytnym; A.6.2 opisuje początki pieniądza i wyjaśnia konsekwencje pojawienia się pieniądza w obrocie handlowym; B.6.2 wyjaśnia stosunek Kościoła do bogactwa i bogacenia się w średniowieczu; B.6.1 opisuje różne formy kredytowania przedsięwzięć handlowych (i innych) w starożytności, średniowieczu i nowożytności; wyjaśnia niezbędność kredytu dla funkcjonowania gospodarki rynkowej; C.6.1 opisuje instytucje ważne dla rozwoju gospodarki kapitalistycznej (np. bank, giełdę, weksel); charakteryzuje ponadregionalne więzi gospodarcze w epoce nowożytnej; C.6.2 wyjaśnia genezę gospodarki kapitalistycznej w Europie i ocenia rolę, jaką odegrał kapitalizm w zapewnieniu Europie pierwszeństwa w nowożytnym świecie; D.6.1 charakteryzuje gospodarkę kapitalistyczną w XIX w.; opisuje miasto przemysłowe; wyjaśnia znaczenie kwestii robotniczej; D.6.2 charakteryzuje poglądy entuzjastów kapitalizmu oraz przedstawia krytyczne opinie na temat gospodarki kapitalistycznej w XIX w.; wyjaśnia główne założenia marksowskiej teorii ekonomicznej; XX w. E.6.1 charakteryzuje gospodarkę realnego socjalizmu i jej konsekwencje; E.6.2 wyjaśnia, czym jest państwo opiekuńcze, i opisuje jego genezę; opisuje kilka odmiennych przykładów współczesnych państw opiekuńczych; przedstawia argumenty w sporze o efektywność i sprawiedliwość państwa opiekuńczego. 8. Nauka Epoka Starożytność Średniowiecze Uczeń: A.4.1 charakteryzuje dorobek nauki greckiej w zakresie filozofii, geometrii, fizyki, astronomii i medycyny; A.4.2 wyjaśnia antyczne korzenie współczesnych dyscyplin naukowych; B.4.1 opisuje genezę uniwersytetu i jego organizację; B.4.2 wyjaśnia przyczyny trwałości idei uniwersyteckiej; Nowożytność C.4.1 opisuje funkcjonowanie nowożytnej republiki uczonych (republiques des lettres); charakteryzuje instytucje nowożytnej nauki (akademia, encyklopedia); C.4.2 ocenia dziedzictwo oświeceniowego racjonalizmu w świecie 12
XIX w. XX w. współczesnym; D.4.1 charakteryzuje XIX-wieczną fascynację postępem ; D.4.2 charakteryzuje konsekwencje darwinizmu i teorii psychoanalizy w naukach społecznych i refleksji etycznej w XIX i XX w.; E.4.1 analizuje wybrane interpretacje socjologiczne odnoszące się do przemian życia społecznego w XX w.; E.4.2 przedstawia współczesne spory etyczne wokół uprawnień i granic poznawczych nauki. 9. Język, komunikacja, media Epoka Uczeń: Starożytność A.2.1 ocenia rolę języka greckiego i łacińskiego dla rozwoju kultury w strefie śródziemnomorskiej i wyjaśnia znaczenie tej wspólnoty językowej dla kultury europejskiej; A.2.2 opisuje przykładowe zapożyczenia z języka greckiego i łacińskiego w języku polskim; wyjaśnia znaczenie napisów łacińskich często powtarzających się w kościołach i na cmentarzach, z uwzględnieniem zabytków regionu; Średniowiecze B.2.1 charakteryzuje grupy językowe w Europie i proces ich powstawania; B.2.2 charakteryzuje przekaz ideowy i ikonograficzny katedry gotyckiej; analizuje, na wybranych przykładach, średniowieczne formy przekazu zwane biblią dla ubogich ; Nowożytność C.2.1 charakteryzuje kulturowe i społeczne konsekwencje upowszechnienia druku w epoce nowożytnej; C.2.2 opisuje instytucje i media kształtujące opinię publiczną w dobie oświecenia; XIX w. XX w. D.2.1 charakteryzuje kulturę masową społeczeństwa XIX-wiecznego; D.2.2 charakteryzuje nowe formy przekazu informacji w społeczeństwie XIX-wiecznym, ze szczególnym uwzględnieniem prasy i reklamy oraz fotografii; E.2.1 analizuje obieg informacji w społeczeństwie XX-wiecznym; charakteryzuje znaczenie nowych form w komunikacji społecznej, z uwzględnieniem radia, telewizji, filmu i Internetu; analizuje, w jaki sposób dostępne człowiekowi formy przekazu wpływają na treść przekazu; E.2.2 analizuje przykłady manipulacji językowych w propagandzie politycznej i reklamie. 13
B. Etapy realizacji programu W programie Poznać przeszłość. Historia i społeczeństwo przyjęto koncepcję realizowania jednego wątku tematycznego w jednym semestrze. Ze względu na znaczenie merytoryczne i wychowawcze oraz obowiązek uwzględnienia przez nauczyciela treści nauczania ujętych w wątku Ojczysty Panteon i ojczyste spory program zakłada jego realizację w pierwszej kolejności. Pozostałe wątki tematyczne zostały uporządkowane zgodnie z oczekiwaniami nauczycieli i dostosowane do oferty podręczników wydawnictwa Nowa Era. Są to: 1. Rządzący i rządzeni 2. Wojna i wojskowość 3. Europa i świat 4. Kobieta, mężczyzna, rodzina 5. Swojskość i obcość 6. Gospodarka 7. Nauka 8. Język, komunikacja, media Treści kształcenie i planowane osiągnięcia uczniów odnoszące się do tych wątków zostaną uzupełnione wraz z pojawieniem się oferty wydawniczej i dodane aneksami do programu nauczania. Ułatwieniem w realizacji treści nauczania przypisanych poszczególnym wątkom tematycznym jest ich chronologiczny układ. W ramach każdego z wątków wydzielono 5 epok, dzięki czemu nauczyciel może także zdecydować się na realizację materiału w ujęciu epokowym. O ilości godzin przeznaczonych na realizację poszczególnych wątków decyduje nauczyciel. Poniżej przedstawiono proponowany przydział godzin, przy czym należy pamiętać, że oprócz realizacji treści przypisanych do konkretnych jednostek tematycznych część godzin lekcyjnych powinno się przeznaczyć na powtórzenie i utrwalenie wiadomości i umiejętności oraz ich sprawdzenie. Proponowany przydział godzin Klasy Klasa II (LO) lub III (Technikum) I i II semestr Planowany tygodniowy wymiar godzin 35 tygodni x 2 godziny = 70 Wątek Ojczysty Panteon i ojczyste spory. Liczba godzin do realizacji 26 II wątek 20 14
Klasa III (LO) lub IV (Technikum) I i II semestr 27 tygodni x 2 godziny = 54 Razem 124 Ilość godzin określonych w podstawie programowej III wątek 20 IV wątek 20 120 C. Rozkład materiału Podstawowym kryterium doboru treści nauczania jest ich zgodność z zapisami podstawy programowej przy zachowaniu ciągłości wiedzy i umiejętności zdobytych na wcześniejszych etapach edukacji. Dzięki temu uczniowie mają możliwość rozwoju swoich zdolności i rozbudzenia aktywności poznawczej, kształtowania postaw, wzmocnienia poczucia tożsamości, zrozumienia zjawisk, procesów i mechanizmów wpływających na oblicze świata współczesnego. Różnorodność układu treści zapewnia nauczycielowi swobodną ich realizację oraz dostosowanie do możliwości poznawczych i zainteresowań swoich uczniów, ich dojrzałości emocjonalnej oraz uwarunkowań środowiskowych. 15
Temat lekcji 1. Greccy bohaterowie Treści 1. W starożytnej Grecji 2. Wojna trojańska 3. Wojny z Persami 4. Niezgoda, która rujnuje 2. Polskie Termopile 1. Polski Leonidas 2. Bitwa pod Zadwórzem 3. Bohaterowie spod Wizny i Monte Cassino 3. Republika rzymska państwo obywateli 1. Republika rzymska 2. Rzymski obywatelpatriota 3. Kryzys republiki Oczekiwane osiągnięcia Uczeń: Ojczysty Panteon i ojczyste spory wymienia cechy charakterystyczne antycznej cywilizacji greckiej przedstawia antyczne wzory bohaterstwa na przykładzie Iliady Homera charakteryzuje postawy antycznego żołnierza i obrońcy ojczyzny na przykładzie wojen grecko-perskich omawia skutki wojny peloponeskiej dla świata greckiego opisuje recepcję bitew pod Maratonem i Termopilami w kulturze wyjaśnia, kto i dlaczego zyskał miano polskiego Leonidasa przedstawia motyw Termopil i jego znaczenie w polskiej literaturze opisuje przebieg i znaczenie bitwy pod Zadwórzem oraz wyjaśnia jej symbolikę przedstawia bitwy pod Wizną i Monte Cassino jako symboliczne oraz historyczne nawiązania do greckich Termopil omawia i ocenia znaczenie popularyzowania wiedzy o wydarzeniach historycznych za pomocą współczesnych środków przekazu przedstawia cechy charakterystyczne republiki rzymskiej omawia cechy rzymskiego obywatela-patrioty na przykładzie Juliusza Kwintusa Cyncynata wyjaśnia zależności między kryzysem republiki rzymskiej a 16 Liczba godzin Odniesienia do podstawy programowej Uczeń: 1 A.9.1 charakteryzuje, na wybranych przykładach, antyczne wzory bohaterstwa, żołnierza i obrońcy ojczyzny oraz ich recepcję w polskiej myśli politycznej, tradycji literackiej oraz edukacyjnej późniejszych epok. 1 A.9.1 charakteryzuje, na wybranych przykładach, antyczne wzory bohaterstwa, żołnierza i obrońcy ojczyzny oraz ich recepcję w polskiej myśli politycznej, tradycji literackiej oraz edukacyjnej późniejszych epok. 1 A.9.2 charakteryzuje antyczny wzorzec obywatela oraz jego recepcję w polskiej myśli i
4. Polski patriotyzm na przestrzeni wieków 5. Jak rządzili pierwsi Piastowie 6. Ostatni Piastowie na tronie polskim 4. Upadek republiki upadkiem cnót obywatelskich analizuje możliwość zastosowania obywatelskich wzorców obowiązujących w starożytnej republice rzymskiej w dzisiejszych czasach 1. Patriotyzm w przeszłości 2. Święta narodowe 3. Patriotyzm dziś 1. Dynastia Piastów 2. Pierwszy król Polski 3. Spory o tron i kryzys państwa Piastów 4. Od odbudowy do podziału państwa Piastów 1. Drogi do zjednoczenia 2. Metropolia na straży jedności 3. Panowanie Kazimierza przedstawia zmiany w rozumieniu pojęcia patriotyzm w Polsce na przestrzeni dziejów wskazuje wydarzenia, które miały wpływ na rozwój polskiego patriotyzmu charakteryzuje postawy patriotyczne w Polsce na przestrzeni dziejów omawia mity związane z polskim patriotyzmem wymienia polskie święta narodowe wyjaśnia, czym charakteryzuje się współczesny patriotyzm podaje przykłady przejawów współczesnego patriotyzmu w Polsce lokalizuje w czasie panowanie dynastii piastowskiej wyjaśnia, jakie przesłanki umożliwiły Bolesławowi Chrobremu sięgnięcie po koronę królewską omawia sytuację wewnętrzną w państwie piastowskim w XI w. i jej wpływ na pozycję władcy przedstawia cechy charakterystyczne panowania Kazimierza Odnowiciel, Bolesława Śmiałego i Bolesława Krzywoustego porównuje oraz ocenia koncepcje polityczne Bolesława Chrobrego, Bolesława Śmiałego i Bolesława Krzywoustego przedstawia cechy charakterystyczne rozbicia dzielnicowego w Polsce piastowskiej omawia przyczyny i etapy jednoczenia ziem polskich opisuje i ocenia rolę Kościoła w jednoczeniu państwa 17 praktyce politycznej późniejszych epok. 1 A.9.2 charakteryzuje antyczny wzorzec obywatela oraz jego recepcję w polskiej myśli i praktyce politycznej późniejszych epok. 1 B.9.1 charakteryzuje, na wybranych przykładach, koncepcje polityczne władców z dynastii piastowskiej. 1 B.9.1 charakteryzuje, na wybranych przykładach, koncepcje polityczne władców z dynastii
Wielkiego 4. Zmiana dynastii w Polsce polskiego charakteryzuje i ocenia panowanie Kazimierza Wielkiego prezentuje okoliczności przejęcia władzy w Polsce przez Andegawenów i Jagiellonów piastowskiej; B.9.2 charakteryzuje oraz ocenia, na wybranych przykładach, rolę ludzi Kościoła w budowie państwa polskiego. 7. Polska częścią Europy łacińskiej 1. Chrzest Mieszka I 2. Zjazd w Gnieźnie 3. Katoliccy patroni Polski 4. Kultura i sztuka chrześcijańska 5. Wartości i obyczajowość chrześcijańska 6. Kronikarze dziejów Polski 7. Laicyzacja i chrześcijaństwo w czasach współczesnych omawia i ocenia skutki przyjęcia chrześcijaństwa przez Mieszka I opisuje postanowienia zjazdu w Gnieźnie i wymienia jego konsekwencje przedstawia na wybranych przykładach rolę, jaką w średniowiecznym państwie i społeczeństwie odgrywali święci patroni prezentuje cechy charakterystyczne sztuki i kultury chrześcijańskiej w Polsce określa, na które obszary kultury chrześcijaństwo wywarło największy wpływ omawia i ocenia wpływ wartości chrześcijańskich na przemiany w obyczajowości społeczeństwa polskiego charakteryzuje sztukę i architekturę polskiego średniowiecza wymienia kronikarzy polskich i przedstawia ich osiągnięcia tłumaczy, jaką rolę kroniki odgrywały dawniej i współcześnie charakteryzuje przyczyny i skutki laicyzacji życia publicznopolitycznego wyjaśnia, co przyczyniło się do mniejszej niż w Europie Zachodniej laicyzacji życia w Polsce 1 B.9.2 charakteryzuje oraz ocenia, na wybranych przykładach, rolę ludzi Kościoła w budowie państwa polskiego. 8. Początki unii polsko-litewskiej 1. Dlaczego zawarto unię polsko-litewską? omawia przyczyny, postanowienia i skutki unii polskolitewskiej w Krewie 1 Wymagania ogólne: I. Chronologia historyczna. 18
2. Konflikt z zakonem krzyżackim 3. Spór polsko-krzyżacki na arenie międzynarodowej przedstawia oraz ocenia panowanie Władysława Jagiełły opisuje przyczyny i skutki wielkiej wojny z zakonem krzyżackim oraz wojny trzynastoletniej analizuje znaczenie bitwy pod Grunwaldem dla polskiej tradycji historycznej i świadomości narodowej na przykładzie obrazu Jana Matejki charakteryzuje dyplomatyczne zabiegi Pawła Włodkowica na soborze w Konstancji wyjaśnia, na czym polegała postępowość poglądów Pawła Włodkowica omawia okoliczności nadawania szlachcie przywilejów oraz wymienia ich skutki opisuje sposób funkcjonowania demokracji szlacheckiej i jej instytucji przedstawia cechy charakterystyczne stanu szlacheckiego i skutki jego rozwarstwienia charakteryzuje ruch egzekucyjny i jego wpływ na postawy przedstawicieli szlachty omawia i ocenia działalność przywódców ruchu szlacheckiego na przykładzie Jana Zamojskiego oraz Mikołaja Sienickiego ocenia demokrację szlachecką w Polsce, wykorzystując opinie potomnych i wiedzę własną II. Analiza i interpretacja historyczna. 9. Państwo szlachty polskiej 1. Dlaczego szlachta uzyskała przywileje? 2. Parlament szlachecki 3. Szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie 1 C.9.1 charakteryzuje, na wybranych przykładach, postawy obywateli wobec wyzwań epoki (XVI XVIII w.). 10. Rzeczpospolita Obojga Narodów 1. Złoty wiek 2. Zawarcie unii lubelskiej 3. Rzeczpospolita krajem wielu kultur i religii 4. Pierwsi królowie charakteryzuje panowanie ostatnich Jagiellonów przedstawia i ocenia przyczyny, postanowienia oraz skutki unii lubelskiej ocenia postawy Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta wobec wyzwań epoki na przykładzie 1 C.9.1 charakteryzuje, na wybranych przykładach, postawy obywateli wobec wyzwań epoki (XVI XVIII w.). 19
elekcyjni 11. Wiek wojen 1. O co król spierał się z sejmem? 2. Wojny z sąsiadami 3. Bunty i najazdy 4. Koniec tolerancji religijnej 5. Lew Lechistanu hołdu pruskiego oraz unii lubelskiej wyjaśnia, na czym polegała wielokulturowość Rzeczypospolitej Obojga Narodów i jakie były jej skutki omawia i ocenia przejawy tolerancji wyznaniowej w Polsce szlacheckiej wymienia cechy charakterystyczne architektury i sztuki polskiego renesansu na przykładzie Wawelu opisuje panowanie pierwszych królów elekcyjnych w Polsce omawia miejsce hołdu pruskiego i unii lubelskiej w polskiej tradycji historycznej i świadomości narodowej na przykładzie obrazów Jana Matejki omawia przyczyny, przejawy i skutki konfliktu Zygmunta Wazy z obozem szlacheckim prezentuje cechy charakterystyczne konfliktów Rzeczypospolitej z sąsiadami w XVII w. określa uwarunkowania powstania Chmielnickiego i jego skutki opisuje przyczyny, przebieg i skutki potopu szwedzkiego wymienia przyczyny i przejawy odchodzenia od tolerancji wyznaniowej w Polsce charakteryzuje przyczyny, przebieg i skutki konfliktu polskotureckiego w II poł. XVII w. ocenia wpływ XVII-wiecznych konfliktów na społeczeństwo Rzeczypospolitej przedstawia i ocenia postawy wielkich wodzów XVII w. wobec wyzwań epoki na przykładzie Stanisława Żółkiewskiego, Stefana Czarnieckiego i Jana III Sobieskiego 20 1 C.9.1 charakteryzuje, na wybranych przykładach, postawy obywateli wobec wyzwań epoki (XVI XVIII w.).
12. Konstytucja 3 maja ratunek czy przyczyna upadku? 1. Czasy saskie 2. Poniatowski i jego przeciwnicy 3. Dokonania Sejmu Wielkiego 4. Drugi rozbiór Polski podaje przejawy kryzysu państwowości polskiej w czasach saskich wymienia cechy sarmatyzmu i oświecenia w Polsce charakteryzuje panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego przedstawia przyczyny i skutki zawiązania konfederacji barskiej lokalizuje w czasie i przestrzeni rozbiory państwa polskiego analizuje wpływ reformy edukacji w Polsce stanisławowskiej na rozwój postaw obywatelskich i patriotycznych omawia reformy polityczne i społeczne Sejmu Wielkiego prezentuje i ocenia postawy szlachty polskiej wobec przemian ustrojowych w kraju na przykładzie Powrotu posła Jana Ursyna Niemcewicza opisuje przyczyny i skutki zawiązania konfederacji targowickiej ocenia ruch konfederacki w Polsce stanisławowskiej przedstawia i ocenia postawy obywateli wobec wyzwań epoki na przykładzie Tadeusza Rejtana określa miejsce Konstytucji 3 maja w polskiej tradycji historycznej oraz świadomości narodowej na przykładzie obrazu Jana Matejki omawia sytuację w Rzeczypospolitej po drugim rozbiorze opisuje przebieg insurekcji kościuszkowskiej i jej skutki podaje przyczyny upadku państwowości polskiej w XVIII w. charakteryzuje i ocenia różne stanowiska w sporze o ocenę przyczyn upadku Rzeczypospolitej przedstawia i ocenia postawy obywateli wobec wyzwań 1 C.9.1 charakteryzuje, na wybranych przykładach, postawy obywateli wobec wyzwań epoki (XVI XVIII w.). 13. Dlaczego Rzeczpospolita upadła? 1. Sytuacja po drugim rozbiorze 2. Powstanie kościuszkowskie i trzeci rozbiór Polski 3. Przyczyny upadku Polski 1 C.9.1 charakteryzuje, na wybranych przykładach, postawy obywateli wobec wyzwań epoki (XVI XVIII w.); C.9.2 charakteryzuje spory 21
14. Zawiedzione nadzieje 4. Historyczne spory o upadek Rzeczypospolitej 1. Polacy po III rozbiorze 2. Powstanie Legionów Polskich 3. Walka za Francję 4. U boku Napoleona 5. Car królem Polski 15. Spiski i powstania 1. Spiski niepodległościowe 2. Powstanie listopadowe i Wielka Emigracja 3. Wiosna Ludów epoki na przykładzie Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz przywódców i uczestników powstania kościuszkowskiego opisuje losy Polaków po trzecim rozbiorze Rzeczypospolitej przedstawia okoliczności powstania, organizację i losy Legionów Polskich we Włoszech omawia i ocenia udział Polaków w kampaniach napoleońskich wyjaśnia, w jakich okolicznościach powstało Księstwo Warszawskie i jak zostało zorganizowane analizuje okoliczności upadku Księstwa Warszawskiego wymienia postanowienia kongresu wiedeńskiego w sprawie polskiej przedstawia organizację polityczną Królestwa Polskiego charakteryzuje przemiany gospodarczo-społeczne w Królestwie Polskim omawia i ocenia postawy obywateli wobec wyzwań epoki na przykładzie Jana Henryka Dąbrowskiego, Józefa Poniatowskiego, Ksawerego Druckiego-Lubeckiego i Stanisława Kostki Potockiego podaje przyczyny zawiązywania spisków niepodległościowych na ziemiach polskich omawia i ocenia postawy przywódców politycznych oraz dowódców wojskowych podczas powstania listopadowego opisuje stosunek społeczeństwa polskiego do zrywów niepodległościowych przedstawia wpływ polskich powstań narodowych na sztukę charakteryzuje Wielką Emigrację oraz jej wpływ na 22 o przyczyny upadku I Rzeczypospolitej. 1 D.9.1 charakteryzuje i ocenia polityczne koncepcje nurtu insurekcyjnego oraz nurtu realizmu politycznego. 1 D.9.2 charakteryzuje spory o ocenę dziewiętnastowiecznych powstań narodowych.
16. Bić się czy nie bić? 1. Walka czy lojalność? 2. Powstanie styczniowe 3. Realizm polityczny 17. Jak kształtował się współczesny naród polski? 18. Przemiany społeczne 1. Ku współczesnemu narodowi 2. W obronie polskości 3. Kultura narodowa i religia 4. Autonomia galicyjska 5. Praca organiczna 1. Nowe grupy społeczne 2. Sprawa chłopska wydarzenia w Galicji i Wielkopolsce w latach 1846 i 1848 wymienia skutki rabacji galicyjskiej omawia postawę Aleksandra Wielopolskiego opisuje przebieg powstania styczniowego wyjaśnia wpływ polskiej rzeczywistości politycznej XVIII i XIX w. na kształtowanie się nurtu realizmu politycznego charakteryzuje poglądy i ocenia postawy polskich konserwatystów ocenia nurt polskiego realizmu politycznego porównuje polskie powstania narodowe pod kątem przyczyn i okoliczności wybuchu oraz sposobu prowadzenia działań militarnych przedstawia oraz porównuje różne oceny polskich zrywów niepodległościowych w historiografii i publicystyce formułuje i uzasadnia własną opinię na temat polskich powstań narodowych omawia pojęcie narodu polskiego na przestrzeni wieków wymienia czynniki, które miały wpływ na kształtowanie się narodu polskiego w XIX w. opisuje sposoby walki w obronie polskości prezentuje założenia ideologiczne oraz wskazuje cele i przykłady działalności zwolenników pracy organicznej ocenia działalność polskich organiczników omawia rozwój kultury polskiej w drugiej połowie XIX i na początku XX w. charakteryzuje współczesny naród polski wyjaśnia, jakie przemiany cywilizacyjne zaszły na ziemiach polskich pod zaborami w drugiej 23 1 D.9.1 charakteryzuje i ocenia polityczne koncepcje nurtu insurekcyjnego oraz nurtu realizmu politycznego; D.9.2 charakteryzuje spory o ocenę dziewiętnastowiecznych powstań narodowych. 1 D.9.1 charakteryzuje i ocenia polityczne koncepcje nurtu insurekcyjnego oraz nurtu realizmu politycznego. 1 D.9.1 charakteryzuje i ocenia polityczne koncepcje
w XIX wieku 3. Sprawa robotnicza 4. Ruch narodowy 5. O prawa kobiet połowie XIX i na początku XX w. omawia zmiany, jakie zaszły w społeczeństwie polskim w drugiej połowie XIX i na początku XX w. charakteryzuje założenia ideologiczne i działalność partii politycznych na ziemiach polskich omawia i ocenia stanowisko ugrupowań politycznych wobec sprawy odzyskania niepodległości przez Polskę przedstawia główne koncepcje ideologii nacjonalistycznej i jej rozwój na ziemiach polskich opisuje proces walki o prawa kobiet charakteryzuje poglądy polskich środowisk politycznych na kwestię niepodległości Polski przedstawia działania zbrojne Polaków w czasie I wojny światowej opisuje międzynarodowe uwarunkowania sprawy polskiej podczas I wojny światowej i po jej zakończeniu omawia działalność Józefa Piłsudskiego, Romana Dmowskiego i Ignacego Paderewskiego na rzecz odbudowy niepodległej Polski przedstawia pierwsze tygodnie działalności państwa polskiego po odzyskaniu niepodległości prezentuje decyzje konferencji pokojowej dotyczące odrodzonego państwa polskiego nurtu insurekcyjnego oraz nurtu realizmu politycznego. 19. Odzyskanie niepodległości 1. Sprawa polska podczas I wojny światowej 2. Polacy wobec wojny 3. Odzyskanie niepodległości 4. Sprawa polska na konferencji pokojowej 1 E.9.1 charakteryzuje spory o kształt Polski w XX w., uwzględniając cezury 1918 r., 1944 1945, 1989 r., oraz prezentuje sylwetki czołowych uczestników tych wydarzeń. 24
20. Kształtowanie się granic 1. Wygrane powstanie 2. Plebiscyty i powstania śląskie 3. Walki o wschodnią granicę 4. Zajęcie Wileńszczyzny przedstawia przebieg walk o granice II Rzeczypospolitej omawia okoliczności przeprowadzania plebiscytów na Warmii, Mazurach, Powiślu i Górnym Śląsku charakteryzuje spór dotyczący koncepcji państwa polskiego na wybranych przykładach przedstawia i ocenia wpływ jednostki na losy narodu oraz państwa ocenia znaczenie Bitwy Warszawskiej wyjaśnia okoliczności zajęcia przez Polskę Wileńszczyzny wyjaśnia, co wpływało na demokratyczny charakter konstytucji marcowej opisuje przyczyny i przejawy słabości polskiej demokracji w 20-leciu międzywojennym omawia genezę, przebieg i skutki zamachu majowego prezentuje cechy charakterystyczne rządów sanacyjnych określa, co wpływało na autorytarny charakter konstytucji kwietniowej ocenia rolę Józefa Piłsudskiego w kształtowaniu oblicza politycznego Polski międzywojennej przedstawia założenia programowe i działalność głównych partii politycznych w 20-leciu międzywojennym charakteryzuje spór pomiędzy prawicą i lewicą 1 E.9.1 charakteryzuje spory o kształt Polski w XX w., uwzględniając cezury 1918 r., 1944 1945, 1989 r., oraz prezentuje sylwetki czołowych uczestników tych wydarzeń. 21. Parlamentaryzm w II Rzeczypospolitej 1. Formowanie się władz II Rzeczypospolitej 2. Rządy parlamentarne 3. Zamach majowy 4. Rządy sanacji 5. Spór pomiędzy prawicą i lewicą 1 E.9.1 charakteryzuje spory o kształt Polski w XX w., uwzględniając cezury 1918 r., 1944 1945, 1989 r., oraz prezentuje sylwetki czołowych uczestników tych wydarzeń. 22. Odrodzona Rzeczpospolita 1. Reformowanie kraju 2. Gospodarka II Rzeczypospolitej 3. Rzeczpospolita wielonarodowa 4. Sport w niepodległej Polsce przedstawia trudności w powojennej odbudowie Polski omawia działalność rządu Władysława Grabskiego prezentuje osiągnięcia polskiej gospodarki w okresie międzywojennym opisuje działalność Eugeniusza Kwiatkowskiego charakteryzuje strukturę narodową II Rzeczypospolitej przedstawia dokonania polskich sportowców 1 E.9.1 charakteryzuje spory o kształt Polski w XX w., uwzględniając cezury 1918 r., 1944 1945, 1989 r., oraz prezentuje sylwetki czołowych uczestników tych wydarzeń. 25
omawia kulturę międzywojennej Polski i charakteryzuje jej główne dziedziny oraz najważniejszych twórców 23. Polacy podczas II wojny światowej 1. Kampania polska 2. Rząd polski na emigracji 3. Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie 4. Polacy u boku ZSRR opisuje działania zbrojne Polaków w czasie wojny obronnej przedstawia, w jaki sposób doszło do utworzenia rządu polskiego na emigracji oraz omawia jego działalność podaje okoliczności powstania armii Andersa charakteryzuje szlak bojowy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie określa polityczne uwarunkowania powstania 1. Dywizji im. T. Kościuszki w ZSRR omawia polski czyn zbrojny podczas II wojny światowej na przykładach przedstawia i ocenia wpływ jednostki na losy narodu oraz państwa opisuje politykę niemieckich i radzieckich okupantów wobec narodu polskiego podaje przykłady martyrologii narodu polskiego charakteryzuje organizację i działalność Armii Krajowej przedstawia założenia i realizację planu Burza określa uwarunkowania, przebieg i skutki powstania warszawskiego wyjaśnia kontrowersje wokół oceny powstania warszawskiego na wybranych przykładach przedstawia i ocenia wpływ jednostki na losy narodu oraz państwa omawia znaczenie i historię polskich elit 1 E.9.1 charakteryzuje spory o kształt Polski w XX w., uwzględniając cezury 1918 r., 1944 1945, 1989 r., oraz prezentuje sylwetki czołowych uczestników tych wydarzeń. 24. W okupowanej Polsce 1. Polskie organizacje podziemne 2. Polityka okupantów 3. O przyszłość Polski 1 E.9.1 charakteryzuje spory o kształt Polski w XX w., uwzględniając cezury 1918 r., 1944 1945, 1989 r., oraz prezentuje sylwetki czołowych uczestników tych wydarzeń; E.9.2 charakteryzuje postawy społeczne wobec totalitarnej władzy, uwzględniając różnorodne formy oporu, oraz koncepcje współpracy lub przystosowania. 26
25. Polska Ludowa niepodległa czy zależna? 1. Wizje powojennej Polski 2. Przejęcie władzy przez komunistów 3. Pod rządami PZPR 4. W walce o prawa i wolność 26. Drogi do wolności 1. Początki opozycji 2. Jak powstała Solidarność? 3. Władza kontra społeczeństwo 4. Stracona dekada? 5. Wybory czerwcowe i porównuje wizje niepodległej Polski w koncepcjach politycznych rządu emigracyjnego i polskiej lewicy określa wpływ wielkich mocarstw na sprawę polską wymienia etapy przejmowania pełni władzy w Polsce przez komunistów omawia proces kształtowania się opozycji wobec nowego reżimu przedstawia i ocenia działalność powojennego podziemia politycznego i żołnierzy wyklętych wyjaśnia, dlaczego PSL jako opozycja legalna poniosła klęskę opisuje rolę propagandy w kształtowaniu postaw wobec władzy komunistycznej ocenia motywy i postawy tych Polaków, którzy zdecydowali się popierać komunistów charakteryzuje przyczyny, przebieg i skutki wydarzeń poznańskiego Czerwca, polskiego Października 1956 r., Marca 1968 r., Grudnia 1970 r. i Czerwca 1976 r. na wybranych przykładach przedstawia i ocenia wpływ jednostki na losy narodu oraz państwa wymienia najważniejsze organizacje opozycyjne lat 70. I 80. oraz ich działalność opisuje przyczyny, przebieg oraz skutki polityczne i społeczne wydarzeń Sierpnia 1980 r. omawia organizację, cele i działalność NSZZ Solidarność charakteryzuje stosunek władz komunistycznych do ruchu związkowego i opozycji 27 1 E.9.1 charakteryzuje spory o kształt Polski w XX w., uwzględniając cezury 1918 r., 1944 1945, 1989 r., oraz prezentuje sylwetki czołowych uczestników tych wydarzeń; E.9.2 charakteryzuje postawy społeczne wobec totalitarnej władzy, uwzględniając różnorodne formy oporu, oraz koncepcje współpracy lub przystosowania. 1 E.9.1 charakteryzuje spory o kształt Polski w XX w., uwzględniając cezury 1918 r., 1944 1945, 1989 r., oraz prezentuje sylwetki czołowych uczestników tych wydarzeń;
Okrągły Stół przedstawia genezę wprowadzenia stanu wojennego, jego cechy charakterystyczne i skutki opisuje genezę, przebieg i kluczowe decyzje obrad Okrągłego Stołu podaje przebieg i skutki wyborów czerwcowych w 1989 r. oraz okoliczności powołania rządu Tadeusza Mazowieckiego na wybranych przykładach przedstawia i ocenia wpływ jednostki na losy narodu oraz państwa E.9.2 charakteryzuje postawy społeczne wobec totalitarnej władzy, uwzględniając różnorodne formy oporu, oraz koncepcje współpracy lub przystosowania. Temat lekcji Treści Oczekiwane osiągnięcia Uczeń: 28 Liczba godzin Odniesienia do podstawy programowej Uczeń: Rządzący i rządzeni 1. Ateńska polis i rzymska civitas 1. Przemiany ustrojowe w starożytnych Atenach 2. Ewolucja ustroju starożytnego Rzymu przedstawia etapy ewolucji ustroju starożytnych Aten i Rzymu omawia organizację ateńskiej polis i rzymskiej civitas opisuje strukturę i kompetencje organów władzy w 1 A.7.1 wyjaśnia pojęcie obywatel i obywatelstwo w polis ateńskiej i w republikańskim Rzymie. 3. Pojęcie obywatelstwa w świecie antycznym 4. Prawa i obowiązki obywateli w ateńskiej polis i rzymskiej civitas demokracji ateńskiej wymienia najważniejsze organy i urzędy republikańskiego Rzymu definiuje pojęcie obywatelstwa w świecie greckim i rzymskim charakteryzuje strukturę społeczeństwa starożytnych Aten i jej wpływ na problem obywatelstwa opisuje strukturę społeczeństwa starożytnego Rzymu i jej wpływ na problem obywatelstwa 2. Obywatelstwo w 1. Obywatel w filozofii i wyjaśnia, jaką rolę odgrywali obywatele w demokracji 1 A.7.1 wyjaśnia pojęcie
antycznym świecie prawie rozważania starożytnych myślicieli nad miejscem i istotą obywatelstwa 2. Podobieństwa i różnice pomiędzy obywatelstwem greckim a rzymskim 3. Ius soli i ius sanguinis obywatelstwo wtórne i pierwotne 1. Średniowieczne obywatelstwo miejskie 2. Społeczność miejska w średniowieczu rozwarstwienie i uprawnienia 3. Średniowieczne obywatelstwo stanowe 4. Nowożytna idea obywatelstwa 5. Kwestie obywatelstwa w różnych modelach ustrojowych ateńskiej i ocenia ich wpływ na życie polityczne polis określa rolę obywateli w republice rzymskiej i ocenia ich wpływ na życie polityczne civitas porównuje i ocenia prawa i obowiązki obywateli w świecie greckim i rzymskim tłumaczy, na czym polegało ius soli i ius sanguinis w świecie antycznym i jaką rolę odgrywa współcześnie obywatel i obywatelstwo w polis ateńskiej i w republikańskim Rzymie. 3. Średniowieczne i nowożytne wzorce obywatela omawia uwarunkowania uzyskania praw obywatelskich przez średniowieczne mieszczaństwa przedstawia prawa i wolności średniowiecznego mieszczaństwa opisuje rozwarstwienie mieszczaństwa średniowiecznego i wynikające z tego uprawnienia wyjaśnia, na czym polegało i czym się przejawiało średniowieczne obywatelstwo stanowe charakteryzuje kwestie obywatelstwa w różnych modelach ustrojowych na przykładzie rozważań N. Machiavellego, T. Smitha, J. Bodina i T. Hobbesa 1 A.7.2 wyjaśnia recepcję antycznego pojęcia obywatel w późniejszych epokach, z uwzględnieniem Rzeczypospolitej przedrozbiorowej. 4. Obywatelstwo uniwersalne 1. Polskie wizje dobrego obywatela w piśmiennictwie politycznym I Rzeczypospolitej omawia istotę obywatelstwa w Polsce szlacheckiej przedstawia ewolucję poglądów na temat roli i miejsca obywatela w państwie w publicystyce Polski nowożytnej opisuje propozycje reform ustrojowych w XVIII-wiecznej Polsce i ich wpływ na prawa, wolności i obowiązki 1 A.7.2 wyjaśnia recepcję antycznego pojęcia obywatel w późniejszych epokach, z uwzględnieniem Rzeczypospolitej 29