WYKONANIE BUDŻETÓW W JEDNOSTKACH SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO ZA ROK 1. Poziom wykonania samorządowych budżetów W roku jednostki samorządu terytorialnego województwa dolnośląskiego 165 gmin, 26 powiatów, 4 miasta na prawach powiatu i województwo samorządowe zrealizowały dochody w wysokości 15 405,5 mln zł i wydatki w wysokości 16 053,9 mln zł. Wykonane dochody były łącznie o 551,6 mln zł, a wydatki o 1 408,8 mln zł wyższe od wykonanych w roku. W stosunku do roku poprzedniego oznaczało to wzrost dochodów o 3,7% (dla wszystkich JST w kraju wzrost o 5,9%) i wzrost wydatków o 9,6% (w kraju o 7,0%). Dochody JST zaplanowane w ich budżetach na rok w wysokości 15 921,9 mln zł zostały zrealizowane w 96,8%. Stopień realizacji planu dochodów był niższy niż w roku poprzednim i niższy niż średni dla wszystkich JST w kraju, co w obu przypadkach wyniosło 97,4%. O stopniu wykonania planu dochodów zdecydowało niższe wykonanie planu dochodów własnych 95,6% (o 403,2 mln zł) i dotacji 96,6% (114,9 mln zł). Niezrealizowanie zaplanowanych dochodów własnych wynikało głównie z niższych wpływów dochodów z majątku (o 242,6 mln zł) oraz z podatków i opłat (o 78,3 mln zł). Plan dochodów nie został w pełni zrealizowany w budżetach 147 jednostek (129 gmin, 16 powiatów i 2 miast na prawach powiatu). Wydatki budżetowe zaplanowane na poziomie 17 101,5 mln zł zostały zrealizowane w 93,9%. Stopień wykonania planu wydatków, odmiennie niż planu dochodów, ukształtował się dla JST w regionie powyżej średniej dla kraju, która wyniosła 93,0%. Wykonanie planu wydatków określiło wykonanie planu wydatków bieżących w 95,4% i planu wydatków majątkowych w 88,7% (kwotowo, odpowiednio o 600,2 mln zł i o 447,4 mln zł niższych niż planowane). Analiza stopnia wykonania planu dochodów i wydatków w jednostkach poszczególnych szczebli wskazuje, że województwo samorządowe zrealizowało dochody na poziomie wyższym niż planowany (103,1%), a wydatki na poziomie 98,5%, natomiast realizacja planu dochodów i wydatków w samorządach lokalnych ukształtowała się na poziomie niższym niż planowany i wyniosła: w powiatach 98,4% i 95,0%, w gminach 96,3% i 92,9%, a w miastach na prawach powiatu 94,7% i 93,2% planowanych wielkości. Wykonanie planu dochodów na poziomie wyższym (o 2,9 punktu proc.) niż wykonanie planu wydatków pozytywnie oddziaływało na poprawę wyniku i zmniejszenie łącznej kwoty deficytu w stosunku do kwot określonych w uchwałach budżetowych. W roku budżety dolnośląskich JST zamknęły się per saldo deficytem w wysokości 648,4 mln zł (przy planowanym w wysokości 1 179,6 mln zł). Z danych publikowanych na stronach Ministerstwa Finansów wynika, że w roku budżety samorządowe zamknęły się per saldo deficytem w wysokości 2 647,4 mln zł (przy planowanym deficycie w wysokości 12 702,8 mln zł). Poziom wykonania dochodów i wydatków oraz wynik realizacji budżetów dolnośląskich JST w r. przedstawia tab. 1. Tabela 1. Dochody i wydatki dolnośląskich JST w r. Dochody Wydatki Wynik budżetu Wyszczególnienie plan [tys. zł] wykonanie procent wykonania planu plan [tys. zł] wykonanie procent wykonania planu per saldo [tys. zł] [tys. zł] deficyt liczba JST nadwyżka [tys. zł] liczba JST JST 15 921 850 15 405 497 96,8 17 101 495 16 053 875 93,9-648 378-823 864 103 175 486 93 Gminy, z tego: 7 114 087 6 847 952 96,3 7 444 411 6 913 856 92,9-65 904-196 975 87 131 071 78 miejskie 2 373 128 2 269 646 95,6 2 478 971 2 309 164 93,2-39 518-72 065 16 32 547 16 wiejskie 2 070 881 2 015 904 97,3 2 197 169 2 034 541 92,6-18 638-56 984 41 38 346 37 miejsko-wiejskie 2 670 078 2 562 402 96,0 2 768 271 2 570 151 92,8-7 748-67 926 30 60 178 25 Powiaty 2 008 460 1 976 285 98,4 2 073 301 1 969 241 95,0 7 044-19 190 12 26 235 14 Miasta na prawach powiatu 5 123 470 4 853 638 94,7 5 599 905 5 216 527 93,2-362 889-381 069 3 18 180 1 Województwo samorządowe 1 675 833 1 727 621 103,1 1 983 878 1 954 251 98,5-226 630-226 630 1 0 0
2 Regionalna Izba Obrachunkowa we Wrocławiu Wydział Informacji, Analiz i Szkoleń Spośród 196 dolnośląskich JST: 144 realizowały budżet z planowanym deficytem, a ostatecznie rok deficytem zamknęły 103 (52,6%) JST 87 gmin, 12 powiatów, 3 miasta na prawach powiatu oraz województwo samorządowe łącznie na kwotę 823,9 mln zł (dla porównania w r. deficyt w 82 JST na kwotę 205,4 mln zł), 52 realizowały budżet z planowaną nadwyżką, a ostatecznie rok budżetowy nadwyżką zamknęły 93 (47,4%) JST 78 gmin, 14 powiatów, 1 miasto na prawach powiatu łącznie na kwotę 175,5 mln zł (dla porównania w r. nadwyżka w 114 JST na kwotę 414,2 mln zł). Wyniki analiz wskazują na poprawę wyniku w stosunku do planu w budżetach 184 JST, z tego: 44 uzyskały nadwyżkę przy planowanym deficycie, 97 zrealizowało deficyt niższy od planowanego, 43 uzyskały nadwyżkę wyższą od planowanej (w 1 przypadku przy planowanym zrównoważeniu budżetu. Wynik gorszy od planowanego dotyczył budżetów 12 JST i oznaczał: wystąpienie deficytu przy planowanej nadwyżce w budżetach 3 gmin (Jawor, Kondratowice, Przemków), pogłębienie deficytu w budżetach 3 gmin (Lewin Kłodzki, Nowa Ruda m., Wąsosz), nieuzyskanie pełnej kwoty planowanej nadwyżki przez 6 gmin (Karpacz, Mysłakowice, Nowa Ruda w., Międzylesie, Milicz, Szczytna). 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0-2 Dochody Wydatki Wynik 2007 2008 2009 2010 Rys. 1. Dochody i wydatki oraz wynik budżetów dolnośląskich JST w latach 2007 (w mld zł) Badanie zmian poziomu dochodów i wydatków dolnośląskich JST pozwala zauważyć, że w latach 2008 przy stałym wzroście dochodów oraz wzroście wydatków w każdym z lat (z wyjątkiem r.) miała miejsce realizacja wydatków wyższych niż uzyskane dochody. Sytuacja ta oznaczała ujemny wynik budżetu (deficyt), który najwyższą wartość (1,7 mld zł) przyjął w 2009 roku. Łączny wynik wykonania budżetów w kolejnych latach wykazuje utrzymywanie się tendencji zmniejszania deficytu (z 1,2 mld zł w 2010 r. do 74,5 mln zł w r.). Odnotowany w r. wzrost dochodów (o 233,2 mln zł) i spadek wydatków (o 50,1 mln zł) oznaczał zamknięcie roku budżetowego nadwyżką (łącznie na kwotę 208,8 mln zł). W roku dochody JST wzrosły o 551,6 mln zł, a wydatki o l 408,8 mln zł, czego wynikiem było zamknięcie roku budżetowego deficytem w wysokości 648,4 mln zł. Zmiany poziomu dochodów i wydatków oraz wynik realizacji budżetów dolnośląskich JST w latach 2007 przedstawia rys. 1. Finansowanie deficytu budżetów ze środków pochodzących z zaciągnięcia kredytów i pożyczek oraz emisji obligacji komunalnych odzwierciedliło się wzrostem zadłużenia dolnośląskich JST o kwotę 591,4 mln zł (o 9,3%) do łącznej kwoty 6 956,0 mln zł na koniec r. (na koniec r. kwota długu wyniosła 6 364,6 mln zł i była o 180,0 mln zł niższa niż na koniec r.). Przyrost kwoty długu dolnośląskich JST w r. był większy niż wzrost ich dochodów, w związku z czym relacja łącznej kwoty długu uległa podwyższeniu do 45,2% wykonanych dochodów (w r. wyniosła 42,8%). Z danych zbiorczych publikowanych na stronach MF wynika, że w r. zadłużenie JST w kraju wzrosło łącznie o 4,3%, a jego relacja do dochodów wyniosła 37,1% (w r. relacja ta wyniosła 37,7%). Jednocześnie zauważa się, że w roku nie mają już zastosowania reguły zadłużenia JST określone relacją łącznej spłat do 15% planowanych dochodów (art. 169 u.f.p. z 2005 r.) i relacją łącznej kwoty długu do 60% wykonanych dochodów (art. 170 u.f.p. z 2005 r.), które utraciły moc z dniem 31 grudnia roku 1. 1 Art. 85 pkt 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1241, z późn. zm.).
Wykonanie budżetów w JST województwa dolnośląskiego za rok 3 W roku ustawowo dopuszczona granica zaciągania i spłaty zobowiązań przez JST wynika z możliwości zachowania na etapie uchwalania budżetu i jego realizacji reguły określonej w art. 243 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. z r. poz. 885, z późn. zm.), zwanej dalej u.f.p., zgodnie z którą relacja łącznej kwoty spłat do planowanych dochodów nie może przekroczyć relacji kwoty nadwyżki operacyjnej powiększonej o dochody ze sprzedaży majątku do wykonanych dochodów (obliczonej z realizacji budżetu w trzech kolejnych latach) 2. Obowiązek zachowania ustawowo dopuszczonej relacji na etapie uchwalania budżetu i wieloletniej prognozy finansowej JST został wzmocniony wprowadzeniem do systemu finansów publicznych instytucji programu postępowania naprawczego 3. Opracowanie i przyjęcie do realizacji programu postępowania naprawczego stanowi o możliwości uchwalenia przez JST budżetu i wieloletniej prognozy finansowej, które nie zachowują relacji z art. 242 244 u.f.p. w okresie jego realizacji. W roku program postępowania naprawczego opracowało i przyjęło do realizacji 5 dolnośląskich jednostek (Cieszków, Pęcław, Piechowice, Powiat górowski i Powiat świdnicki). Wprowadzoną od r. zasadę zrównoważenia budżetu bieżącego, w myśl której wydatki bieżące nie mogą być wyższe niż dochody bieżące powiększone o nadwyżki z lat ubiegłych i wolne środki 4, zachowały w r. wszystkie dolnośląskie JST (w r. zasadę tę naruszyła 1 JST, w r. 4, w r. 11). Wykonanie budżetów dolnośląskich JST w roku zapewniło uzyskanie nadwyżki operacyjnej (obliczonej różnicą pomiędzy dochodami bieżącymi a wydatkami bieżącymi) w łącznej kwocie 937 mln zł (1 148 mln zł w r., 1 266 mln zł w r. i 716 mln zł w r.), co przy uwzględnieniu metodologii obliczeń (z 3 lat poprzedzających) stanowi zapowiedź możliwego podwyższenia zdolności spłaty zobowiązań dolnośląskich JST w kolejnym roku budżetowym. 2 1 0-1 -2 Wynik budżetu Wynik operacyjny 2006 2007 2008 2009 2010 Rys. 2 Wynik budżetu i wynik operacyjny dolnośląskich JST w latach 2006 (w mld zł) Poziom wyniku operacyjnego i jego oddziaływanie na wynik budżetu przedstawia rys. 2. Nadwyżkę operacyjną w r., tak jak w roku poprzednim, uzyskały 192 JST (185 w r. i 168 w r.), a jej zakres w r. wyznaczyły: nadwyżka operacyjna w budżetach 192 jednostek 162 gmin, 26 powiatów i 4 miast na prawach powiatu łącznie w wysokości 962 mln zł (w r. w budżetach 192 JST łącznie 1 150 mln zł), deficyt operacyjny w budżetach 4 jednostek 3 gmin i województwa samorządowego łącznie w wysokości 24 mln zł (w r. w budżetach 1 gminy i 3 powiatów łącznie 1,8 mln zł). Wykonanie budżetów przez dolnośląskie JST w roku wraz z prezentacją wyniku budżetu i wyniku operacyjnego oraz poziomu zadłużenia przedstawia zestawienie 1, dane w przeliczeniu na 1 mieszkańca zestawienie 2, a wskaźniki i relacje zestawienie 3 (na końcu opracowania). 2. Wielkość i dynamika dochodów W roku JST województwa dolnośląskiego uzyskały łącznie dochody w wysokości 15 405,5 mln zł, co w porównaniu z rokiem poprzednim oznacza wzrost poziomu dochodów o 551,6 mln zł (o 3,7%). Dynamika wzrostu dochodów JST w regionie była o 2,2 punktu proc. niższa od średniej krajowej (dynamika dochodów JST w kraju wyniosła 5,9%). Zauważalne różnice w dynamice wzrostu dochodów spowodowały niewielki spadek udziału dochodów JST w regionie w dochodach wszystkich JST w kraju (z 8,1% w r. do 7,9% w r.). 2 Metodologia i sposób obliczenia relacji wynika z przepisów art. 242 244 u.f.p. 3 Art. 240a u.f.p. dodany ustawą z dnia 8 listopada r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1646). 4 Art. 242 u.f.p.
4 Regionalna Izba Obrachunkowa we Wrocławiu Wydział Informacji, Analiz i Szkoleń Analiza zmian poziomu dochodów jednostek poszczególnych szczebli i typów gmin w regionie wskazuje na wzrost dochodów gmin wiejskich (o 7,0%), miejskich (o 6,3%), miejsko-wiejskich (o 4,3%), województwa samorządowego (o 6,2%) i powiatów (o 5,0%) oraz nieznaczny spadek dochodów miast na prawach powiatu (o 0,3%). Realny wzrost dochodów JST w r. ze względu na brak inflacji odpowiada ich wzrostowi w ujęciu nominalnym i wynosi 3,7%. 7 6 5 4 Dochody majątkowe Dochody bieżące 3 2 1 0 2010 2010 2010 2010 Gminy Powiaty Miasta na prawach powiatu Województwo samorządowe Rys. 3. Dochody dolnośląskich JST w latach 2010 (w mld zł) Zmiany poziomu dochodów dolnośląskich JST w latach 2010 prezentuje rys. 3, a poziom oraz dynamikę dochodów w r. przedstawia tab. 2. Wyszczególnienie Tabela 2. Dynamika dochodów dolnośląskich JST w r. Dochody w r. Dynamika dochodów ( = 100) z tego: z tego: bieżące majątkowe bieżących majątkowych [tys. zł] [%] JST 15 405 497 13 479 897 1 925 600 103,7 104,0 101,5 Gminy, z tego: 6 847 952 6 216 601 631 352 105,7 106,0 102,8 miejskie 2 269 646 2 037 766 231 880 106,3 106,7 102,6 wiejskie 2 015 904 1 835 076 180 828 107,0 106,0 117,1 miejsko-wiejskie 2 562 402 2 343 759 218 644 104,3 105,4 93,7 Powiaty 1 976 285 1 832 885 143 400 105,0 104,9 106,6 Miasta na prawach powiatu 4 853 638 4 331 721 521 917 99,7 102,0 83,7 Województwo samorządowe 1 727 621 1 098 690 628 931 106,2 99,7 119,9 Wykonanie planu dochodów określonych w uchwałach budżetowych dolnośląskich JST na rok wyniosło dla dochodów bieżących 98,4% planowanych, a dla dochodów majątkowych 86,8% planowanych wielkości. Zrealizowane dochody bieżące (13 479,9 mln zł) określiły 87,5%, a dochody majątkowe (1 925,6 mln zł) określiły 12,5% dochodów dolnośląskich JST w roku. Dochody bieżące były wyższe od wykonanych w roku poprzednim o 522,3 mln zł (o 4,0%), a dochody majątkowe wyższe o 29,2 mln zł (o 1,5%). Dochody bieżące gmin były łącznie o 352,7 mln zł wyższe od wykonanych w r., a ich wzrost (o 6,0%) odnotowano w budżetach gmin wszystkich typów (gmin miejskich o 6,7%, gmin wiejskich o 6,0%, gmin miejsko-wiejskich o 5,4%). Dochody bieżące w budżetach powiatów były wyższe o 85,8 mln zł (o 4,9%), a w budżetach miast na prawach powiatu wyższe o 87,0 mln zł (o 2,0%). Tylko w budżecie województwa samorządowego odnotowano spadek dochodów bieżących o 3,2 mln zł (o 0,3%). Większe zróżnicowanie dynamiki dotyczy dochodów majątkowych. Najwyższy ich wzrost o 104,4 mln zł (o 19,9%) uzyskało województwo samorządowe, w dalszej kolejności gminy wiejskie wzrost o 26,4 mln zł (o 17,1%). Jednocześnie miasta na prawach powiatu i gminy miejsko-wiejskie odnotowały spadek dochodów majątkowych (odpowiednio o 16,3% i 6,3%) w stosunku do wykonanych w roku. Wyniki szczegółowych ustaleń wskazują, że wzrost dochodów dolnośląskich JST w r. o 551,6 mln zł (o 3,7%) w stosunku do uzyskanych w roku poprzednim był wynikiem realizacji: wyższych o 251,4 mln zł (o 3,0%) dochodów własnych (w r. wzrosły o 2,1%), wyższych o 118,1 mln zł (o 3,6%) kwot subwencji ogólnej (w r. wzrosły o 2,2)%, wyższych o 182,1 mln zł (o 5,9%) kwot dotacji celowych (w r. spadły o 0,4%).
Wykonanie budżetów w JST województwa dolnośląskiego za rok 5 Najwyższy wzrost dochodów własnych odnotowały powiaty (o 8,9%) i gminy wiejskie (o 8,1%), w dalszej kolejności gminy miejskie (o 6,5%) i miejsko-wiejskie (o 5,3%). Nieznaczny wzrost dochodów własnych odnotowały także miasta na prawach powiatu (o 0,5%), natomiast znaczące obniżenie ich poziomu (o 8,4%) dotyczyło dochodów województwa samorządowego. Poziom i dynamikę dochodów JST województwa dolnośląskiego w r. według ważniejszych źródeł przedstawia tab. 3. Tabela 3. Dynamika dochodów dolnośląskich JST w r. według ważniejszych źródeł Dochody w r. Dynamika dochodów ( = 100) Wyszczególnienie dochody własne subwencja ogólna dotacje celowe dochody własne [tys. zł] [%] subwencja ogólna dotacje celowe JST 15 405 497 8 753 031 3 398 841 3 253 625 103,7 103,0 103,6 105,9 Gminy, z tego: 6 847 952 4 043 480 1 473 983 1 330 489 105,7 106,5 100,3 109,8 miejskie 2 269 646 1 424 873 428 015 416 759 106,3 106,5 102,8 109,2 wiejskie 2 015 904 1 133 810 470 627 411 466 107,0 108,1 97,9 115,8 miejsko-wiejskie 2 562 402 1 484 797 575 341 502 264 104,3 105,3 100,4 105,9 Powiaty 1 976 285 654 078 786 656 535 551 105,0 108,9 100,2 108,0 Miasta na prawach powiatu 4 853 638 3 355 337 860 448 637 853 99,7 100,5 102,5 92,7 Województwo samorządowe 1 727 621 700 135 277 753 749 733 106,2 91,6 149,5 110,9 Wzrost dochodów własnych, które przesądzają o stopniu samodzielności finansowej JST, był konsekwencją: zwiększenia wpływów z tytułu udziału w podatkach państwowych (PIT i CIT) łącznie o 62,2 mln zł (o 1,9%), przy czym podobnie jak w roku poprzednim nastąpił wzrost wpływów z tytułu udziału w podatku PIT (o 216,5 mln zł, tj. o 8,4%) oraz spadek wpływów z tytułu udziału w podatku CIT (o 154,3 mln zł, tj. o 19,7%); wzrost wpływów z tytułu udziału w podatku PIT odnotowano w dochodach JST wszystkich szczebli (od 7,1% w dochodach miast na prawach powiatu do 10,2% w dochodach gminach wiejskich), natomiast wzrost wpływów z tytułu podatku CIT dotyczył jedynie w dochodów miast na prawach powiatu (o 5,9%), a pozostałe JST odnotowały ich wysoki spadek (od 19,8% województwo samorządowe do 35,8% gminy miejsko-wiejskie); zwiększenia wpływów z tytułu podatków i opłat lokalnych o 374,8 mln zł (o 13,1%), w tym w dochodach miast na prawach powiatu (o 15,7%), gmin miejsko-wiejskich (o 14,1%), gmin miejskich (o 11,9%) i gmin wiejskich (o 11,2%); o wzroście dochodów z tych tytułów zadecydował wzrost wpływów z podatku od nieruchomości o 75,4 mln zł (o 4,4%), podatku od czynności cywilnoprawnych o 41,6 mln zł (o 33%), opłaty eksploatacyjnej o 2,8 mln zł (o 3,1%), opłaty skarbowej o 1,4 mln zł (o 3,9%) oraz pozostałych opłat, obejmujących m.in. opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi o 255,8 mln zł (o 54,5%); opłaty wchodzące w zakres dochodów własnych powiatu wzrosły o 8,9%, wśród nich wpływy z opłaty komunikacyjnej o 2,3 mln zł (o 3,7%); zwiększenia wpływów ze sprzedaży majątku oraz zbycia i przekształcenia praw majątkowych łącznie o 10,4 mln zł (o 1,2%); najwyższy, ponad 5-krotny wzrost wpływów z tych tytułów odnotowano w dochodach województwa samorządowego, w dalszej kolejności w dochodach powiatów (o 51,8%) i gmin wiejskich (21,5%), a ich spadek w dochodach gmin miejsko-wiejskich (o 9,4%) i miast na prawach powiatu (o 8,6%). Wzrost dochodów JST w regionie z tytułu subwencji ogólnej (łącznie o 3,6%) dotyczył wzrostu kwot subwencji dla województwa samorządowego (o 49,5%), także dla gmin miejskich (o 2,8%) i miast na prawach powiatu (o 2,5%). Gminy miejsko-wiejskie uzyskały niewielki wzrost subwencji ogólnej (o 0,4%), podobnie powiaty (o 0,2%), a gminy wiejskie odnotowały spadek subwencji ogólnej (o 2,1%) w porównaniu do roku. Analiza zmiany kwot subwencji ogólnej według jej części oraz środków na uzupełnienie dochodów łącznie wyższych o 118,1 mln zł od kwot otrzymanych w r. wskazuje na obniżenie części oświatowej o 7,9 mln zł (o 0,3%) do kwoty 2 632,6 mln zł, na obniżenie części wyrównawczej o 3 mln zł (o 0,7%) do kwoty 436,2 mln zł oraz wzrost części równoważącej i regionalnej o 117,6 mln zł (o 64,8%) do kwoty 299 mln zł. Środki na uzupełnienie dochodów (36,2 mln zł) były wyższe o 11,4 mln zł, a część rekompensująca subwencji ogólnej (2,8 mln zł) nie odbiegała od poziomu roku poprzedniego.
6 Regionalna Izba Obrachunkowa we Wrocławiu Wydział Informacji, Analiz i Szkoleń Dla porównania wpłaty dolnośląskich JST do budżetu państwa na część równoważącą i regionalną subwencji ogólnej w roku wyniosły łącznie 446,3 mln zł i były o 112,4% (o 236,2 mln zł) wyższe niż w roku. Wpłat dokonało 14 gmin (76,2 mln zł), 4 powiaty (45,9 mln zł), 2 miasta na prawach powiatu (56,1 mln zł) oraz województwo samorządowe (268,2 mln zł). Wyniki porównań wskazują, że kwota wpłat była o 147,3 mln zł wyższa od łącznej kwoty części równoważącej i regionalnej przekazanej dolnośląskim JST z budżetu państwa. Dochody dolnośląskich JST z tytułu dotacji celowych były łącznie o 182,1 mln zł (o 5,9%) wyższe niż w roku poprzednim. O wzroście dochodów zdecydowało zwiększenie kwot dotacji celowych otrzymanych z budżetu państwa na finansowanie zadań z zakresu administracji rządowej (o 108,8 mln zł) oraz na dofinansowanie zadań własnych (o 20,1 mln zł). Jednocześnie odnotowano wzrost kwot dotacji celowych na finansowanie zadań realizowanych na podstawie porozumień między JST (wzrost o 15,4 mln zł) oraz dotacji i środków otrzymanych z funduszy celowych i innych jednostek sektora (o 37,4 mln zł). Wzrost dochodów z tytułu dotacji odnotowano w budżetach gmin wszystkich typów, województwa samorządowego i powiatów (łącznie o 232,5 mln zł), a ich spadek (o 50,4 mln zł) w budżetach miast na prawach powiatu. 3. Struktura dochodów W strukturze dochodów dolnośląskich JST w roku nastąpiły niewielkie zmiany w stosunku do roku poprzedniego. Udział dochodów własnych obniżył się do 56,8% (o 0,4 punktu proc.), subwencji ogólnej pozostał na tym samym poziomie 22,1% dochodów, a udział dotacji celowych wzrósł do 21,1% dochodów (o 0,4 punktu proc.). Dla porównania dla wszystkich JST w kraju dochody własne stanowiły 50,7%, subwencja ogólna 26,3%, dotacje 22,9% ich dochodów w roku. Analiza porównawcza struktury dochodów samorządowych w regionie i w kraju wskazuje, że dolnośląskie JST cechuje wysoki udział dochodów własnych, wyższy o 6,1 punktu proc. od ustalonych dla kraju. Zmiany struktury dochodów dolnośląskich JST w latach prezentują tab. 4 i rys. 4. Tabela 4. Struktura dochodów dolnośląskich JST w latach i tendencje jej zmian (w %) Wyszczególnienie Dochody własne Subwencja ogólna Dotacje celowe JST 57,0 57,2 56,8 22,0 22,1 22,1 21,0 20,7 21,1 Gminy, z tego: 57,7 58,6 59,0 22,6 22,7 21,5 19,7 18,7 19,5 miejskie 62,6 62,6 62,8 19,1 19,5 18,9 18,3 17,9 18,3 wiejskie 53,2 55,6 56,2 26,4 25,5 23,3 20,4 18,9 20,5 miejsko-wiejskie 56,1 57,3 57,9 23,4 23,3 22,5 20,5 19,4 19,6 Powiaty 31,7 31,9 33,1 42,4 41,7 39,8 25,9 26,4 27,1 Miasta na prawach powiatu 67,8 68,6 69,1 17,0 17,2 17,7 15,2 14,2 13,2 Województwo samorządowe 54,9 47,0 40,5 8,5 11,4 16,1 36,6 41,6 43,4 W roku, podobnie jak w latach poprzednich, najwyższy udział dochodów własnych (69,1%) dotyczył dochodów miast na prawach powiatu (wzrost udziału o 0,5 punktu proc.), a najniższy (33,1%) dochodów powiatów (wzrost udziału o 1,2 punktu proc.). Wykonanie dochodów gmin również wskazuje na wzrost udziału dochodów własnych (o 0,4 punktu proc.) do 59,0% dochodów. Tylko w dochodach województwa samorządowego odnotowano spadek udziału dochodów własnych do 40,5% (o 6,5 punktu proc.). Analiza struktury dochodów według poszczególnych jednostek wskazuje na duże zróżnicowanie udziału dochodów własnych w dochodach, co dla r. zawiera się w następujących przedziałach: gminy miejskie od 46,3% (Chojnów) do 78,7% (Karpacz), gminy wiejskie od 29,8% (Cieszków) do 81,9% (Jerzmanowa), gminy miejsko-wiejskie od 27,5% (Lubomierz) do 86,2% (Polkowice), powiaty od 19,7% (wołowski) do 60,4% (lubiński), miasta na prawach powiatu od 53,5% (Wałbrzych) do 74,5% (Wrocław).
Wykonanie budżetów w JST województwa dolnośląskiego za rok 7 100% 80% 60% 40% 20% Dotacje celowe Subwencja ogólna Dochody własne 0% Gminy Powiaty Miasta na prawach powiatu Województwo samorządowe Rys. 4. Struktura dochodów dolnośląskich JST w latach W strukturze dochodów własnych najwyższą pozycję stanowiły wpływy z tytułu udziału w podatkach państwowych (PIT i CIT), które określiły łącznie 39,1% dochodów własnych JST w regionie, z tego: 70,8% dochodów województwa samorządowego, 54,3% dochodów powiatów, 37,2% dochodów miast na prawach powiatu i 32,7% dochodów gmin (37,8% dochodów gmin miejskich, 30,5% miejsko-wiejskich i 29,1% wiejskich). Dochody z tytułu podatków i opłat lokalnych stanowiły 36,9% dochodów własnych dolnośląskich JST, w tym 50,4% dochodów gmin (41,6% dochodów gmin miejskich, 56,8% wiejskich i 53,9% miejsko- -wiejskich). Wysoki udział podatków i opłat lokalnych dotyczył także dochodów własnych miast na prawach powiatu (31,8%), a zauważalnie niższy dochodów powiatów (12,9%) i województwa samorządowego (5,5%). Dochody z majątku określiły 10,2% dochodów własnych JST w regionie, z tego 6,7% dochodów województwa samorządowego, 6,4% dochodów powiatów, 8,1% dochodów gmin (12,3% dochodów gmin miejskich, 4,9% wiejskich i 6,6% miejsko-wiejskich) i 14,3% dochodów miast na prawach powiatu. Zmiany struktury dochodów własnych dolnośląskich JST w r. w stosunku do roku poprzedniego pozwalają zauważyć wzrost udziału dochodów z tytułu podatków i opłat lokalnych (o 3,4 punktu proc.) i wzrost udziału wpływów z PIT i CIT (o 0,4 punktu proc.) oraz spadek udziału dochodów z majątku (o 0,2 punktu proc.). Zmiany struktury dochodów własnych dolnośląskich JST w latach przedstawia rys. 5. 100% 80% 60% 40% 20% Pozostałe dochody własne Dochody z majątku Podatki i opłaty lokalne 0% Gminy Powiaty Miasta na prawach powiatu Województwo samorządowe Rys. 5. Struktura dochodów własnych dolnośląskich JST w latach Subwencja ogólna określiła 22,1% dochodów dolnośląskich JST w r., a jej udział w dochodach jednostek poszczególnych szczebli był bardzo zróżnicowany i kształtował się od 16,1% w dochodach województwa samorządowego do 39,8% w dochodach powiatów. Udział subwencji ogólnej w dochodach gmin kształtował się od 18,9% (gminy miejskie) do 23,3% (gminy wiejskie). Wyniki porównań rok do roku informują o wzroście udziału subwencji ogólnej w dochodach województwa (o 4,7 punktu proc.) i miast na prawach powiatu (0,5 punktu proc.) oraz o spadku jej udziału w dochodach powiatów i dochodach gmin (odpowiednio o 1,9 i 1,2 punktu proc.). Analiza struktury dochodów według poszczególnych JST wskazuje, że udział subwencji w dochodach gmin kształtował się: od 7,7% (Szklarska Poręba) do 49,1% (Lubomierz), w dochodach miast na prawach powiatu: od 14,6% (Wrocław) do 29,1% (Legnica), a w powiatach od 17% (legnicki) do 54,2% (strzeliński). W strukturze subwencji ogólnej część oświatowa stanowiła 78,1% (spadek udziału o 2,8 punktu proc.), część wyrównawcza 13% (spadek o 0,5 punktu proc.), a część równoważąca i regionalna 8,9% jej kwoty (wzrost udziału o 3,3 punktu proc.).
8 Regionalna Izba Obrachunkowa we Wrocławiu Wydział Informacji, Analiz i Szkoleń Dotacje celowe określiły 21,1% dochodów dolnośląskich JST w r., a ich udział w stosunku do roku poprzedniego wzrósł o 0,4 punktu proc. Dotacje stanowiły 43,4% dochodów województwa samorządowego, 27,1% dochodów powiatów, 19,5% dochodów gmin i 13,2% dochodów miast na prawach powiatu. Analiza zmian struktury dochodów informuje o kolejnym spadku udziału dotacji w dochodach miast na prawach powiatu (o 1 punkt proc.) oraz o dalszym wzroście udziału dotacji w dochodach województwa samorządowego (o 1,8 punktu proc.) i w dochodach powiatów (o 0,7 punktu proc.), a także o niewielkich przesunięciach w dochodach gmin (przywrócenie udziału z r.). W strukturze dotacji celowych największy udział miały dotacje przeznaczone na dofinansowanie zadań własnych samorządu 52,7% (spadek o 2,5 punktu proc.) oraz na finansowanie zadań z zakresu administracji rządowej 40,3% (wzrost o 1,1 punktu proc.). Dotacje na finansowanie zadań realizowanych wspólnie z innymi jednostkami (na podstawie porozumień) stanowiły 4,2% otrzymanych dotacji. 4. Poziom dochodów na 1 mieszkańca Dochody dolnośląskich JST w roku w przeliczeniu na 1 mieszkańca wyniosły 5297 zł i były o 195 zł (o 3,8%) wyższe niż w roku poprzednim, z tego dochody bieżące (4635 zł) wyższe o 184 zł (o 4,1%), a majątkowe (662 zł) wyższe o 11 zł (o 1,7%). Dochody gmin w przeliczeniu na 1 mieszkańca wyniosły 3468 zł i były o 191 zł (o 5,8%) wyższe od zrealizowanych w r., w tym gmin miejskich i wiejskich wyższe o 216 zł i 212 zł, a gmin miejsko-wiejskich tylko o 149 zł. Dochody per capita powiatów wzrosły o 49 zł (o 5,1%) i wyniosły 1001 zł, a województwa samorządowego wzrosły o 35 zł (o 6,3%) i wyniosły 594 zł. Poziomu roku poprzedniego nie uzyskały jedynie dochody per capita miast na prawach powiatu, które wyniosły 5198 zł i były niższe o 13 zł (o 0,2%) od zrealizowanych w roku. Poziom dochodów na 1 mieszkańca w latach i został zaprezentowany w tab. 5. Wyszczególnienie Tabela 5. Dochody na 1 mieszkańca dolnośląskich JST w latach i (w zł) z tego: z tego: bieżące majątkowe bieżące majątkowe JST 5 102 4 451 651 5 297 4 635 662 Gminy, z tego: 3 277 2 966 311 3 468 3 148 320 miejskie 3 098 2 770 328 3 314 2 975 339 wiejskie 3 394 3 116 278 3 606 3 283 323 miejsko-wiejskie 3 357 3 038 319 3 506 3 207 299 Powiaty 952 884 68 1 001 928 73 Miasta na prawach powiatu 5 211 4 544 667 5 198 4 639 559 Województwo samorządowe 559 379 180 594 378 216 Według liczby mieszkańców na dzień 30 czerwca. Wyniki porównań poziomu dochodowości jednostek poszczególnych szczebli i typów gmin wskazują na występowanie w regionie Dolny Śląsk wysokich różnic w poziomie dochodów per capita. W roku różnice te ukształtowały się w następujących przedziałach: 1) gminy od 2574 zł do 9096 zł, z tego: gminy miejskie od 2639 zł (Piława Górna) do 7204 zł (Świeradów-Zdrój), gminy wiejskie od 2626 zł (Przeworno) do 7546 zł (Jerzmanowa), gminy miejsko-wiejskie od 2574 zł (Nowogrodziec) do 9096 zł (Polkowice); 2) powiaty od 723 zł (średzki) do 1484 zł (milicki); 3) miasta na prawach powiatu od 4178 zł (Legnica) do 5588 zł (Wrocław). Z porównań rok do roku wynika, że dolna granica poziomu dochodów per capita gmin podwyższyła się (o 380 zł), a górna uległa obniżeniu (o 85 zł), co znalazło wyraz w zmniejszeniu się różnicy pomiędzy najwyższymi a najniższymi dochodami na 1 mieszkańca z 6817 zł (w r.) do 6522 zł (w r.) Największe różnice poziomu dochodów nadal dotyczą gmin miejsko-wiejskich, wśród których następuje wyznaczenie dolnej i górnej granicy dochodów gmin.
Wykonanie budżetów w JST województwa dolnośląskiego za rok 9 Poziom dochodów per capita dla gmin w regionie (3468 zł) osiągnęło 57 gmin, z tego 33 gminy wiejskie (42,3% tych gmin), 12 gmin miejskich (37,5% tych gmin) i 12 gmin miejsko-wiejskich (21,8% tych gmin), co również wskazuje na niską dochodowość gmin miejsko-wiejskich w regionie. Dla porównania dochody wszystkich jednostek samorządu terytorialnego w kraju w przeliczeniu na 1 mieszkańca w r. wyniosły 5050 zł i w stosunku do r. wzrosły o 289 zł (6,1%), z tego dochody miast na prawach powiatu wyniosły 5398 zł (wzrost o 339 zł), dochody gmin wyniosły 3272 zł (wzrost o 174 zł), dochody powiatów wyniosły 920 zł (wzrost o 27 zł), a dochody województw samorządowych wyniosły 461 zł (wzrost o 43 zł). Jak wynika z analizy porównawczej, dolnośląskie JST z wyjątkiem miast na prawach powiatów po raz kolejny uzyskały poziom dochodów per capita wyższy od średnich ustalonych dla wszystkich JST w kraju. 5. Finansowanie zadań JST z udziałem środków unijnych W związku z początkową fazą nowej perspektywy finansowej na lata 2020, rok upłynął na wdrażaniu i konsultowaniu z Komisją Europejską programów operacyjnych na lata 2020. Dokumentem określającym strategię interwencji funduszy europejskich w Polsce w ramach trzech polityk unijnych w latach 2020, tj.: Polityki Spójności, Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybołówstwa, jest Umowa Partnerstwa (zatwierdzona z Polską przez Komisję Europejską dnia 23 maja r.). Jak wynika ze wstępu do Umowy, dokument ten określa kontekst strategiczny w wymiarze tematycznym i terytorialnym, jak również wskazuje oczekiwane rezultaty oraz obowiązujące ramy finansowe i wdrożeniowe, stanowiąc punkt odniesienia do określania szczegółowej zawartości programów operacyjnych. Instrumentami realizacji tej Umowy są krajowe programy operacyjne i regionalne programy operacyjne. Wynegocjowana z Komisją Europejską Umowa Partnerstwa oraz programy operacyjne stanowią podstawę do realizacji nowej perspektywy finansowej w Polsce. Logika programowania perspektywy finansowej na lata 2020 opiera się na powiązaniu oczekiwań europejskich odnośnie koncentracji na celach Strategii na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającemu włączeniu społecznemu Europa 2020 z celami krajowymi wskazanymi w Strategii Rozwoju Kraju 2020 Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo, przyjętej przez Radę Ministrów w dniu 25 września roku. Unia Europejska w ramach Polityki Spójności na lata 2020 przeznaczyła dla Polski 82,5 mld euro. W nowej perspektywie finansowej realizowanych będzie sześć krajowych programów operacyjnych, w tym jeden ponadregionalny dla województw Polski Wschodniej: Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ), Program Operacyjny Inteligentny Rozwój (PO IR), Program Operacyjny Wiedza, Edukacja, Rozwój (PO WER), Program Operacyjny Polska Cyfrowa (PO PC), Program Operacyjny Pomoc Techniczna (PO PT) i Program Operacyjny Polska Wschodnia (PO PW), a także szesnaście regionalnych programów operacyjnych po jednym dla każdego województwa samorządowego. Ponadto w Polsce w latach 2020 realizowany będzie Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW), Program Rybactwo i Morze (PO RYBY) oraz Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej (EWT). Z uwagi na trwające w r. prace nad organizacją systemu wdrażania programów nowej perspektywy finansowej i zamykaniem realizacji programów poprzedniej perspektywy, w budżetach dolnośląskich JST na rok realizowane były programy i projekty z udziałem środków UE finansowane z puli funduszy przysługującej w ramach perspektywy finansowej na lata 2007. Realizując cele polityki spójności, polegającej na wspieraniu wzrostu gospodarczego, społecznego i przestrzennego, dolnośląskie JST absorbowały środki funduszy strukturalnych, tj. Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) przyznawane na realizację programów i projektów w ramach ustanowionych programów operacyjnych. Realizując natomiast cele wspólnej polityki rolnej, opierającej się na wspieraniu rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich w państwach członkowskich UE, dolnośląskie JST korzystały ze środków Europejskiego Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) przyznawanych na działania PROW. Wykonanie budżetów przez dolnośląskie JST za rok potwierdza w szczególności realizację programów i projektów w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego (RPO WD), komponentu regionalnego Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL) oraz PROW. Ustalenia kwot dochodów i wydatków dolnośląskich JST związanych z realizacją programów i projektów finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 u.f.p. (dalej środków UE) dokonano
10 Regionalna Izba Obrachunkowa we Wrocławiu Wydział Informacji, Analiz i Szkoleń na podstawie danych przedstawionych w sprawozdaniach budżetowych, przyjmując kwoty wykazane w odpowiednich podziałkach klasyfikacji budżetowej wyróżnione poprzez dodanie czwartej cyfry do paragrafu dochodów lub wydatków, odpowiednio: o symbolu 1, 7 i 8 dla oznaczenia dochodów i wydatków, których źródłem są środki pochodzące z budżetu UE, oraz 2 i 9 dla oznaczenia współfinansowania krajowego. Jak wynika ze sprawozdań budżetowych dolnośląskich JST za rok, łączna kwota dochodów otrzymanych na dofinansowanie programów i projektów realizowanych z udziałem środków UE wyniosła 1 177 mln zł (w r. było to 1 201 mln zł), natomiast łączna kwota wydatków związanych z ich realizacją wyniosła 1 473 mln zł (w r. 1 310 mln zł). Plan dochodów z tytułu dotacji i środków na finansowanie wydatków związanych z realizacją projektów z udziałem środków UE (1 251 mln zł) został wykonany w 94,1%, w tym plan dochodów gmin (394,7 mln zł) wykonano od 71,8% (miejskie) do 78,6% (wiejskie). Wykonanie planu wydatków (1 657,5 mln zł) wyniosło 88,9%, w tym ustalonych w budżetach gmin (512,7 mln zł) kształtowało się od 77,8% (miejsko-wiejskie) do 85,6% (miejskie). Dochody i wydatki dolnośląskich JST związane z realizacją programów i projektów z udziałem środków UE w latach i przedstawia tab. 6. Tabela 6. Dochody i wydatki na realizację programów i projektów z udziałem środków UE (w tys. zł) Wyszczególnienie na programy Dochody Wydatki środki UE* z tego środki krajowe (współfinansowanie)** na programy środki UE* z tego środki krajowe (współfinansowanie)** na programy środki UE* z tego środki krajowe (współfinansowanie)** na programy środki UE* z tego środki krajowe (współfinansowanie)** JST 1 201 295 1 108 139 93 156 1 177 261 1 060 828 116 433 1 309 869 825 098 484 771 1 473 317 958 579 514 738 Gminy, z tego: 260 902 252 144 8 758 291 669 284 080 7 589 353 993 232 145 121 847 419 764 274 821 144 944 miejskie 98 360 97 468 892 105 928 104 485 1 442 130 548 92 190 38 358 135 686 102 014 33 671 wiejskie 74 480 69 910 4 571 88 812 84 047 4 764 108 262 67 982 40 280 137 757 83 673 54 084 miejsko-wiejskie 88 061 84 766 3 295 96 929 95 547 1 383 115 183 71 973 43 209 146 322 89 133 57 188 Powiaty 71 655 63 445 8 210 72 632 64 846 7 785 79 818 64 827 14 990 71 553 59 359 12 194 Miasta na prawach powiatu 340 751 333 452 7 299 245 049 242 107 2 942 305 765 179 589 126 177 331 314 185 058 146 256 Województwo samorządowe 527 987 459 098 68 889 567 911 469 795 98 116 570 293 348 536 221 756 650 686 439 341 211 345 W tym dotacje i środki *** 1 140 616 1 073 145 67 471 1 063 043 980 087 82 956 82 927 32 246 50 681 76 297 12 544 63 753 * Paragrafy z końcówkami: 1, 7, 8. ** Paragrafy z końcówkami: 2, 9. *** Dotacje i środki (paragrafy w dochodach: 200, 270, 620, 629 i paragrafy w wydatkach: 200, 620). W łącznej kwocie otrzymanego przez dolnośląskie JST w r. dofinansowania realizacji programów i projektów z udziałem środków UE (1 177 mln zł): środki pochodzące z budżetu UE wyniosły łącznie 1 060 mln zł i stanowiły 90,1% otrzymanego dofinansowania (w r. wyniosły 1 108 mln zł i stanowiły 92,2%), współfinansowanie krajowe wyniosło 116,4 mln zł i stanowiło 9,9% otrzymanego dofinansowania (w r. wyniosło 93,2 mln zł i stanowiło 7,8%). Analiza dochodów przeznaczonych na realizację programów i projektów w podziale na środki UE i środki krajowe wskazuje na obniżenie (o 47,3 mln zł) w r. w porównaniu do r. poziomu dofinansowania ze środków UE, przy jednoczesnym wzroście (o 23,3 mln zł) poziomu środków krajowych. Z analizy wydatków na realizację programów i projektów w podziale na środki UE i środki krajowe wynika natomiast wzrost (o 133,5 mln zł) w r. w porównaniu do r. poziomu wydatków na realizację programów i projektów finansowanych ze środków UE, przy wzroście (o 30 mln zł) wydatków finansowanych ze środków krajowych. Najwięcej środków 5 na dofinansowanie realizacji programów i projektów odnotowano w budżecie województwa samorządowego 567,9 mln zł (o 39,9 mln więcej niż w r.), co łączy się z pełnionymi przez ten samorząd funkcjami, w tym Instytucji Zarządzającej RPO WD. Wysoką pulę środków pozyskały gminy 5 W analizie nie uwzględniono dochodów oznaczonych symbolem 3 łącznie w wysokości 64,2 mln zł, w tym w budżecie województwa samorządowego w wysokości 63,8 mln zł, i dochodów oznaczonych symbolem 5 występujących w budżecie Wrocławia w wysokości 2,6 mln zł.
Wykonanie budżetów w JST województwa dolnośląskiego za rok 11 łącznie 291,7 mln zł (o 30,8 mln więcej niż w r.) i miasta na prawach powiatu łącznie 245,0 mln zł (o 95,7 mln mniej niż w r.), natomiast powiaty pozyskały łącznie 72,6 mln zł (o 1 mln mniej niż w r.). Wśród samorządów lokalnych najwięcej środków na realizację programów i projektów pozyskały: Wrocław (183,2 mln zł), Wałbrzych (28,6 mln zł), Jelenia Góra (23,6 mln zł), Bolesławiec m. (13,6 mln zł), Świdnica m. (13,0 mln zł), Bielawa i Głogów m. (po 9,8 mln zł), Powiat wołowski (9,7 mln zł), Legnica (9,6 mln zł) oraz Prusice (9,5 mln zł). Tylko w budżecie jednej dolnośląskiej gminy nie odnotowano w r. dochodów związanych z realizacją programów i projektów z udziałem środków UE. Udział środków na realizację programów i projektów w dochodach dolnośląskich JST obniżył się z 8,1% w r. do 7,6% w r. Niemniej przy porównaniu do roku poprzedniego udział środków na realizację programów i projektów w stosunku do dochodów wyniósł w r.: w budżecie województwa 32,9% dochodów (w r. 32,5%), w budżetach miast na prawach powiatu 5,0% dochodów (w r. 7,0%), w budżetach gmin 4,3% dochodów (w r. 4,0%), w budżetach powiatów 3,7% dochodów (w r. 3,8%). W łącznej kwocie wydatków na finansowanie programów i projektów z udziałem środków UE wydatki majątkowe (wydatki inwestycyjne, wydatki na zakupy inwestycyjne, dotacje celowe i zwroty dotacji) wyniosły 1 186 mln zł i stanowiły 80,5% wartości realizowanych projektów (w r. wyniosły 1 051 mln zł, tj. 80,2%). Wydatki na programy i projekty miękkie (m.in. promocja integracji społecznej, promocja zatrudnienia, poprawa jakości kapitału ludzkiego, pomoc techniczna) wyniosły 287,4 mln zł i absorbowały 19,5% środków (w r. wyniosły 258,9 mln zł, tj. 19,8%). W łącznej kwocie wydatków na programy i projekty realizowane z udziałem środków UE (1 473 mln zł): wydatki finansowane ze środków UE wyniosły 958,6 mln zł, co odpowiadało 65,1% wartości zrealizowanych wydatków na programy i projekty (w r. wyniosły 825,1 mln zł, tj. 63%), w tym wydatki na programy i projekty inwestycyjne 756,3 mln zł, wydatki stanowiące współfinansowanie krajowe (środki własne JST, dotacje z budżetów krajowych) wyniosły łącznie 514,7 mln zł, co odpowiadało 34,9% wartości zrealizowanych wydatków na programy i projekty (w r. wyniosły 484,8 mln zł, tj. 37%), w tym wydatki tytułem współfinansowania programów i projektów inwestycyjnych 429,6 mln zł. W roku udział wydatków dolnośląskich JST związanych z realizacją programów i projektów z udziałem środków UE stanowił 9,2% ich łącznych wydatków (w r. 8,9%). Udział wydatków w budżetach jednostek poszczególnych kategorii kształtował się następująco: województwo samorządowe 33,3% wydatków (dla porównania w r. 35,9%), miasta na prawach powiatu 6,4% wydatków (w r. 6,4%), gminy miejskie 5,9% wydatków (w r. 6,2%), gminy wiejskie 6,8% wydatków (w r. 5,8%), gminy miejsko-wiejskie 5,7% wydatków (w r. 4,7%), powiaty 3,6% wydatków (w r. 4,3%). Najwyższe wydatki 6 na realizację programów i projektów w wysokości 650,7 mln zł, w tym 76,3 mln zł przekazanych w formie dotacji celowych (w 620 i 200) wykazuje budżet województwa samorządowego. Wśród dolnośląskich gmin najwyższe wydatki na realizację projektów z udziałem środków UE wykazują budżety: Wrocławia (220,9 mln zł), Wałbrzycha (86,3 mln zł), Bolesławca m. (19,0 mln zł), Jeleniej Góry (15,4 mln zł), Głogowa m. (14,5 mln zł), Jelcza-Laskowic (13,7 mln zł), Bielawy (12,5 mln zł), Świdnicy m. (12,4 mln zł) oraz Świeradowa-Zdroju (11,1 mln zł). Wydatki na programy i projekty oraz poziom dofinansowania ze środków UE w latach i przedstawia rys. 6. 6 W analizie nie uwzględniono wydatków oznaczonych symbolem 3 łącznie w wysokości 63,9 mln zł, w tym w budżecie województwa samorządowego w wysokości 63,8 mln zł, i wydatków oznaczonych symbolem 5 występujących w budżecie Wrocławia w wysokości 2,7 mln zł.
12 Regionalna Izba Obrachunkowa we Wrocławiu Wydział Informacji, Analiz i Szkoleń Prezentacja graficzna wielkości wydatków związanych z realizacją programów i projektów w budżetach jednostek poszczególnych kategorii w latach i pozwala zauważyć skalę zmian w poziomach realizacji, które w przypadku budżetów: miast na prawach powiatu były wyższe o 25,5 mln zł (o 8,4%) niż w roku poprzednim, powiatów niższe o 8,3 mln zł (o 10,4%) niż w roku poprzednim, gmin miejskich wyższe o 5,1 mln zł (o 3,9%) niż w roku poprzednim, gmin wiejskich wyższe o 29,5 mln zł (o 27,2%) niż w roku poprzednim, gmin miejsko-wiejskich wyższe o 31,1 mln zł (o 27,0%) niż w roku poprzednim, województwa samorządowego niższe o 80,4 mln zł (o 14,0%) niż w roku poprzednim. 500 400 300 200 100 0 Wydatki ze środków krajowych Wydatki ze środków UE Wartość dofinansowania ze środków UE (zaliczka, refundacja) Gminy miejskie Gminy wiejskie Gminy miejsko-wiejskie Powiaty Miasta na prawach powiatu Województwo samorządowe Rys. 6. Wydatki na programy i projekty realizowane z udziałem środków Unii Europejskiej oraz poziom dofinansowania z budżetu Unii w latach i (w mln zł) Gminy miejskie Gminy wiejskie Gminy miejsko-wiejskie Powiaty Miasta na prawach powiatu Województwo samorządowe Wskaźniki dynamiki, odmiennie niż w roku poprzednim, informują o wzroście tych wydatków w budżecie województwa samorządowego, budżetach miast na prawach powiatu oraz w budżetach gmin wszystkich typów, i o obniżeniu poziomu tych wydatków w budżetach powiatów. Analiza realizacji programów i projektów finansowanych z udziałem środków UE w budżetach dolnośląskich JST w roku, przy porównaniu do roku poprzedniego wskazuje, że przy obniżeniu łącznej kwoty dofinansowania (o 24 mln zł) nastąpił wzrost poziomu wydatków na ich realizację (o 163,4 mln zł), co w ujęciu procentowym oznacza spadek poziomu dofinansowania (o 2,0%) i wzrost poziomu wydatków (o 12,5%). W efektach finansowych oznacza to jednocześnie uzasadnienie dla zaciągniętych przez JST w r. kredytów i pożyczek na sfinansowanie wydatków związanych z realizacją projektów z udziałem środków UE, w tym pożyczek na wyprzedzające finansowanie działań PROW. Z danych przedstawionych w sprawozdaniach budżetowych wynika, że kwota zaciągniętych w roku kredytów i pożyczek na te cele była łącznie o 157 mln zł wyższa od zaciągniętych w r. (ustalenia w tym zakresie przedstawiono w części 9 opracowania). Wykonanie planu dochodów i wydatków wskazuje, że w roku dolnośląskie JST korzystały jedynie z puli środków UE przeznaczonych na realizację programów i projektów wygaszanej perspektywy finansowej (na lata 2007 ), a realizowane projekty stanowiły kontynuację lub zakończenie przedsięwzięć rozpoczętych w poprzednich latach. Wykonanie planu wydatków wskazuje na wystąpienie pojedynczych przypadków zwrotu dotacji (wydatki w 291 i 666) łącznie na kwotę 37,6 mln zł (w r. na kwotę 4,7 mln zł), w tym w budżecie województwa samorządowego na kwotę 35,1 mln zł (5,4% wydatków na programy i projekty). Z kolei odnotowane w budżetach gmin wszystkich typów niższe wykonanie planu dochodów z tytułu dofinansowania niż planu wydatków na realizację projektów wskazuje na możliwość wystąpienie niekorzystnych efektów korekt finansowych. Nie bez znaczenia dla poziomu wykonania wydatków na programy i projekty z udziałem środków UE w roku może pozostawać również fakt, że był to rok wyborczy, w którym odnotowuje się wzrost wydatków gmin, w tym szczególnie wydatków inwestycyjnych. 6. Wielkość i dynamika wydatków Wydatki dolnośląskich JST w roku wyniosły łącznie 16 053,9 mln zł i były o 1 408,8 mln zł (o 9,6%) wyższe od wykonanych w roku poprzednim. Wydatki bieżące (12 542,4 mln zł) były o 733,1 mln zł (o 6,2%) wyższe od wykonanych w roku poprzednim, a wydatki majątkowe (3 511,5 mln zł) wyższe o 675,7 mln zł (o 23,8%). Dla porównania w r. wydatki dolnośląskich JST nie osiągnęły poziomu z roku poprzedniego (były łącznie o 50,1 mln zł niższe od wykonanych w r.).
Wykonanie budżetów w JST województwa dolnośląskiego za rok 13 Zmiany poziomu wydatków dolnośląskich JST w latach przedstawia rys. 7, a poziom wydatków w latach i w podziale na bieżące i majątkowe pokazuje tab. 7. 7 6 5 4 Wydatki majątkowe Wydatki bieżące 3 2 1 0 Rys. 7. Wydatki bieżące i majątkowe dolnośląskich JST w latach (w mld zł) W roku odnotowano wzrost wydatków jednostek wszystkich szczebli i typów gmin. Najwyższy wzrost dotyczył wydatków województwa samorządowego (o 23%), kolejno gmin miejskich (o 9,7%), miast na prawach powiatu (o 9,4%) i gmin wiejskich (o 9,2%). Wydatki powiatów wzrosły łącznie o 5,3%, a gmin miejsko-wiejskich tylko o 4,8%. Rozpiętość procentowa wzrostu ukształtowała się dla wydatków majątkowych między 34,7% (województwo samorządowe) a 6,1% (gminy miejsko-wiejskie), natomiast dla wydatków bieżących między 15,6% (województwo samorządowe) a 3,6% (powiaty). Tabela 7. Dynamika wydatków dolnośląskich JST w r. Wyszczególnienie Wydatki w r. Wydatki w r. z tego: z tego: bieżące majątkowe bieżące majątkowe Struktura wydatków bieżących majątkowych Dynamika wydatków ( = 100) Gminy Powiaty Miasta na prawach powiatu Województwo samorządowe bieżących majątkowych [tys. zł] [%] JST 14 645 096 11 809 319 2 835 777 16 053 875 12 542 399 3 511 476 78,1 21,9 109,6 106,2 123,8 Gminy, z tego: 6 419 480 5 247 278 1 172 203 6 913 856 5 548 654 1 365 202 80,3 19,7 107,7 105,7 116,5 miejskie 2 105 024 1 762 342 342 682 2 309 164 1 875 435 433 729 81,2 18,8 109,7 106,4 126,6 wiejskie 1 862 595 1 482 044 380 551 2 034 541 1 579 520 455 021 77,6 22,4 109,2 106,6 119,6 miejsko-wiejskie 2 451 861 2 002 891 448 970 2 570 151 2 093 699 476 451 81,5 18,5 104,8 104,5 106,1 Powiaty 1 870 170 1 670 338 199 831 1 969 241 1 731 096 238 145 87,9 12,1 105,3 103,6 119,2 Miasta na prawach powiatu 4 767 161 3 921 325 845 835 5 216 527 4 140 642 1 075 886 79,4 20,6 109,4 105,6 127,2 Województwo samorządowe 1 687 230 885 717 801 513 1 588 285 970 378 617 907 61,1 38,9 94,1 109,6 77,1 Wyniki analiz zmian poziomu wydatków według poszczególnych JST pozwoliły zauważyć wzrost wydatków w budżetach 153 jednostek (78,1%) i spadek wydatków w budżetach 43 jednostek (21,9%), co było spowodowane obniżeniem poziomu wydatków majątkowych, a w 22 JST (14 gmin i 8 powiatów) także wydatków bieżących. W zakresie zmian poziomu wydatków majątkowych JST w roku odnotowano: wzrost wydatków majątkowych w budżetach 126 jednostek (łącznie na kwotę 896,8 mln zł), z tego w budżetach 108 gmin, 14 powiatów, 3 miast na prawach powiatu oraz województwa samorządowego; najwyższy wzrost odnotowano w budżecie województwa (o 214,4 mln zł), miasta Wałbrzych (o 166,3 mln zł) oraz we Wrocławiu (o 83,8 mln zł); spadek wydatków majątkowych w budżetach 70 jednostek (łącznie na kwotę 221,1 mln zł), z tego w budżetach 57 gmin, 12 powiatów i 1 miasta na prawach powiatu; największy spadek odnotowano w budżecie Jeleniej Góry (o 43,5 mln zł), gminie miejskiej Zgorzelec (o 10,6 mln zł) oraz w Polkowicach (o 8,1 mln zł).
14 Regionalna Izba Obrachunkowa we Wrocławiu Wydział Informacji, Analiz i Szkoleń 7. Struktura wydatków Wydatki bieżące w wysokości 12,5 mld zł (95,4% planowanych) stanowiły 78,1%, a wydatki majątkowe w wysokości 3,5 mld zł (88,7% planowanych) stanowiły 21,9% wydatków dolnośląskich JST w roku. Wyniki porównań do danych krajowych wskazują, że udział wydatków majątkowych w regionie ukształtował się nieco powyżej średniej dla kraju, która wyniosła 21% wydatków. Zdecydowały o tym wydatki majątkowe dolnośląskich gmin, których udział w wydatkach wyniósł 19,7% (przy średniej w kraju 18,2%). Udział wydatków majątkowych powiatów stanowił 12,1% ich wydatków (przy średniej w kraju 14,7%), wydatków miast na prawach powiatu odpowiednio 20,6% (przy średniej w kraju 20,9%), a wydatków województwa samorządowego odpowiednio 42,6% (przy średniej w kraju 43%). Najwyższy udział wydatków majątkowych w wydatkach odnotowano w budżecie województwa samorządowego i gminy Dobroszyce (po 42,6%), a najniższy w budżecie Powiatu górowskiego i w budżecie gminy Ruja. Strukturę wydatków dolnośląskich JST w r. przedstawiono na rys. 8. Zmiany w strukturze wydatków dolnośląskich JST w r. w stosunku do r.: wydatki na wynagrodzenia i pochodne stanowiły 31,5% wydatków i 40,3% wydatków bieżących (w r. odpowiednio 33,6% i 41,6%), wydatki w formie dotacji na zadania bieżące stanowiły 8,9% wydatków i 11,4% wydatków bieżących (w r. odpowiednio 9,1% i 11,3%), wydatki na świadczenia na rzecz osób fizycznych stanowiły 7,0% wydatków i 9,0% wydatków bieżących (w r. odpowiednio 7,6% i 9,5%), wydatki na obsługę długu stanowiły 1,4% wydatków i 1,8% wydatków bieżących (w r. odpowiednio 1,8% i 2,2%), pozostałe wydatki bieżące stanowiły 29,3% wydatków i 37,5% wydatków bieżących (w r. odpowiednio 28,5% i 35,4%). Wydatki majątkowe 21,9% Wynagrodzenia i pochodne 31,5% Pozostałe wydatki bieżące 29,3% Rys. 8. Struktura wydatków dolnośląskich JST w r. (w podziale na wydatki majątkowe i grupy wydatków bieżących) Dotacje 8,9% Wydatki na obsługę długu 1,4% Świadczenia na rzecz osób fizycznych 7,0% Zmiany w strukturze wydatków bieżących dolnośląskich JST w latach przedstawiono na rys. 9, a strukturę tych wydatków w budżetach jednostek poszczególnych szczebli w r. przedstawia tab. 8. 100% 80% 60% Pozostałe wydatki bieżące Obsługa długu i wypłaty z tytułu poręczeń Świadczenia na rzecz osób fizycznych 40% Dotacje na zadania bieżące Wynagrodzenia i pochodne 20% 0% Gminy Powiaty Miasta na prawach powiatu Województwo samorządowe Rys. 9. Struktura wydatków bieżących dolnośląskich JST w latach
Wykonanie budżetów w JST województwa dolnośląskiego za rok 15 Tabela 8. Struktura wydatków bieżących dolnośląskich JST w r. według grup wydatków Wyszczególnienie Wydatki bieżące (w tys. zł) wynagrodzenia i pochodne Struktura wydatków bieżących według grup (w %) dotacje świadczenia na rzecz osób fizycznych obsługa długu pozostałe JST 12 542 399 40,3 11,4 9,0 1,8 37,5 Gminy, z tego: 5 548 654 41,9 8,7 14,1 1,7 33,6 miejskie 1 875 435 41,6 9,8 12,8 1,7 34,1 wiejskie 1 579 520 42,5 8,0 14,8 1,4 33,2 miejsko-wiejskie 2 093 699 41,8 8,3 14,7 1,8 33,4 Powiaty 1 731 096 56,9 7,4 4,0 1,5 30,2 Miasta na prawach powiatu 4 140 642 36,8 11,0 6,5 2,0 43,7 Województwo samorządowe 1 122 008 19,7 32,4 0,4 2,1 45,4 Zmiany struktury wydatków bieżących dolnośląskich JST wskazują, że w stosunku do r. udział wydatków na wynagrodzenia i pochodne obniżył się w jednostkach wszystkich kategorii (łącznie o 1,3 punktu proc.) najbardziej w wydatkach województwa samorządowego (o 3 punkty proc.). Podobny charakter zmian dotyczy spadku udziału wydatków na obsługę długu (łącznie o 0,4 punktu proc.), który odnotowano w budżetach JST wszystkich szczebli i typów gmin oraz wydatków na świadczenia na rzecz osób fizycznych (łącznie o 0,5 punktu proc.). Struktura wydatków bieżących jednostek poszczególnych szczebli i typów gmin charakteryzowała się dużym zróżnicowaniem: udział wynagrodzeń i pochodnych zawierał się w przedziale od 19,7% (województwo samorządowe) do 56,9% (powiaty), w budżetach gmin wynosił 41,9%, udział dotacji kształtował się w przedziale od 7,4% (powiaty) do 32,4% (województwo samorządowe), w budżetach gmin wynosił 8,7%, udział wydatków na świadczenia na rzecz osób fizycznych kształtował się pomiędzy 0,4% (województwo samorządowe) a 14,8% (gminy wiejskie), udział wydatków na obsługę długu zawierał się w przedziale od 1,4% (gminy wiejskie) do 2,1% (województwo samorządowe), w 3 gminach nie wystąpiły wydatki na obsługę długu, udział pozostałych wydatków bieżących kształtował się od 30,2% (powiaty) do 45,4% (województwo samorządowe), w gminach łącznie stanowił 33,6% ich wydatków bieżących. Strukturę wydatków dolnośląskich JST w r. z uwzględnieniem kierunków wydatkowania środków według działów klasyfikacji budżetowej przedstawia tab. 9. Wyszczególnienie Tabela 9. Struktura wydatków dolnośląskich JST według działów (w %) oświaty i wychowania transportu i łączności Udział wydatków przeznaczonych na finansowanie zadań pomocy społecznej administracji publicznej gospodarki komunalnej i ochrony środowiska kultury i ochrony dziedzictwa narodowego gospodarki mieszkaniowej (dział 801) (dział 600) (dział 852) (dział 750) (dział 900) (dział 921) (dział 700) pozostałych JST 25,7 15,0 11,0 9,0 8,2 6,1 4,7 20,3 Gminy, z tego: 30,9 9,3 13,6 10,5 11,8 5,9 4,7 13,3 miejskie 29,6 10,0 14,0 9,3 12,6 5,7 6,3 12,4 wiejskie 32,1 10,0 12,7 11,9 11,1 6,7 2,8 12,7 miejsko-wiejskie 31,0 8,2 14,1 10,5 11,7 5,4 4,8 14,4 Powiaty 27,6 13,4 16,2 10,3 0,4 0,2 0,4 31,4 Miasta na prawach powiatu 25,8 16,1 9,5 6,6 9,3 8,8 7,6 16,1 Województwo samorządowe 5,0 33,4 0,8 8,7 0,2 5,4 1,1 45,4 Wydatki dolnośląskich JST w roku, tak jak w poprzednich latach, koncentrowały się w czterech działach klasyfikacji budżetowej: Oświata i wychowanie (25,7%), Transport i łączność (15,0%), Pomoc społeczna (11,0%) i Administracja publiczna (9,0%). Na finansowanie zadań klasyfikowanych w tych
16 Regionalna Izba Obrachunkowa we Wrocławiu Wydział Informacji, Analiz i Szkoleń działach przeznaczono łącznie 9 746 mln zł (o 501 mln zł więcej niż w r.), co stanowiło 60,7% wydatków JST w r. (w r. stanowiło 63,1% wydatków). Na realizację zadań związanych z: oświatą i wychowaniem przeznaczono kwotę 4 123 mln zł (w r. 4 058 mln zł), transportem i łącznością 2 406 mln zł (w r. 2 100 mln zł), pomocą społeczną 1 771 mln zł (w r. 1 744 mln zł), a na finansowanie zadań administracji 1 447 mln zł (w r. 1 343 mln zł). Znaczące kwoty, tak jak w roku poprzednim, wydatkowano na realizację zadań gospodarki komunalnej i ochrony środowiska 1 317 mln zł (w r. wydatkowano 953,1 mln zł), kultury i ochrony dziedzictwa narodowego 976,6 mln zł (w r. wydatkowano 758,1 mln zł) i gospodarki mieszkaniowej 752,9 mln zł (w r. wydatkowano 689,6 mln zł). Wyniki porównań wskazują na wystąpienie tendencji wzrostu wydatków we wszystkich wymienionych działach. Najwyższy dotyczył gospodarki komunalnej i ochrony środowiska (38,1%), w najniższym stopniu wzrosły wydatki na pomoc społeczną (1,5%). Wydatki na zadania oświaty i wychowania stanowiły 30,9% (w r. 32,6%) wydatków gmin i 27,6% (w r. 30,4%) wydatków powiatów. Największy udział wydatków na finansowanie zadań oświaty odnotowano w gminie Malczyce (49,2%), a najniższy w gminie Lewin Kłodzki (17,6%). Wśród powiatów najwyższy udział wydatków na oświatę odnotowano w budżecie powiatu świdnickiego (42,8%), a najniższy w budżecie powiatu legnickiego (9,3%), w budżetach miast na prawach powiatu najniższy w Wałbrzychu (20,3%), a najwyższy w Legnicy (38,2% wydatków). Finansowanie zadań transportu i łączności absorbowało 33,4% wydatków województwa samorządowego (w r. 40,5%), 16,1% wydatków miast na prawach powiatu, 13,4% wydatków powiatów i 9,3% wydatków gmin. Wyniki porównań rok do roku wskazują na niewielki wzrost udziału wydatków na finansowanie tych zadań (o 0,7 punktu proc.). Najwyższe wydatki na finansowanie zadań transportu i łączności odnotowano w budżecie województwa (653,1 mln zł) i Wrocławia (612,4 mln zł). Wydatki na finansowanie zadań pomocy społecznej stanowiły znaczącą pozycję w wydatkach powiatów (16,2%) i w wydatkach gmin (13,6%). Ich udział w wydatkach gmin kształtował się w przedziale od 4,9% (Kobierzyce) do 24,7% (Góra), a w wydatkach powiatów od 5,8% (lubiński) do 45,9% (legnicki). Na finansowanie zadań administracji publicznej dolnośląskie JST wydatkowały łącznie o 103,7 mln zł więcej niż w roku. Wzrost udziału tych wydatków dotyczył wyłącznie budżetu województwa samorządowego (o 1 punkt proc.), w miastach na prawach powiatu pozostał na niezmienionym poziomie, a w powiatach i gminach uległ obniżeniu. Najwyższy udział dotyczył wydatków gminy Jerzmanowa (19,8%), a najniższy wydatków miasta Wałbrzych (5,2%). Samodzielność JST w prowadzeniu gospodarki finansowej wyraża się szczególnie swobodą w podejmowaniu decyzji dotyczących określenia zakresu zadań inwestycyjnych finansowanych z ich budżetów. Wydatki majątkowe dolnośląskich JST w r. wyniosły łącznie 3 511,5 mln zł, z czego na rozwój infrastruktury transportu przeznaczono 1 287,9 mln zł, co stanowiło 36,7% łącznej kwoty ich wydatków majątkowych. Strukturę wydatków majątkowych dolnośląskich JST, określoną udziałem procentowym wydatków przeznaczonych na rozwój infrastruktury określonych dziedzin (działów klasyfikacji budżetowej) w łącznej kwocie wydatków majątkowych w r., przedstawia tab. 10. Tabela 10. Struktura wydatków majątkowych dolnośląskich JST w r. według działów (w %) Wyszczególnienie transport i łączność kultura i ochrona dziedzictwa narodowego gospodarka komunalna i ochrona środowiska Udział wydatków majątkowych według działów rolnictwo i łowiectwo gospodarka mieszkaniowa oświata i wychowanie kultura fizyczna (600) (921) (900) (010) (700) (801) (926) pozostałe JST 36,7 13,0 10,6 9,6 6,2 5,9 4,2 13,7 Gminy, z tego: 32,3 11,1 21,5 3,8 6,3 8,2 9,3 7,5 miejskie 31,2 11,0 23,8 0,0 6,6 5,7 12,8 8,9 wiejskie 32,2 13,6 19,4 8,9 3,1 11,2 5,9 5,6 miejsko-wiejskie 33,5 8,8 21,3 2,5 9,0 7,6 9,4 8,0 Powiaty 71,6 0,5 3,0 1,0 1,0 5,2 2,0 15,7 Miasta na prawach powiatu 31,0 26,5 6,4 0,0 10,2 7,3 0,8 17,6 Województwo samorządowe 41,1 2,4 0,2 34,1 2,4 0,7 0,7 18,4
Wykonanie budżetów w JST województwa dolnośląskiego za rok 17 Wydatki majątkowe dolnośląskich JST na rozwój infrastruktury transportu były w roku o 328,8 mln zł wyższe od wykonanych w roku poprzednim, a ich udział w wydatkach majątkowych wyższy o 2,9 punktu proc. Ich udział w strukturze wydatków majątkowych: powiatów wzrósł z 51,3% (w r.) do 71,6% i kształtował się w przedziale od 0% (górowski) do 97,5% (wrocławski), miast na prawach powiatu wzrósł z 28,4% (w r.) do 31,0% i kształtował się w przedziale od 27,8% (Wrocław) do 70,2% (Jelenia Góra), województwa samorządowego obniżył się z 47,7% (w r.) do 41,1%, gmin wzrósł z 27,4% (w r.) do 32,3% i kształtował się w przedziale od 0% (Lewin Kłodzki, Platerówka, Ruja, Ziębice) do 79,4% (Zawonia). Na finansowanie zadań związanych z rozwojem kultury i ochroną dziedzictwa narodowego (wydatki w dziale 921) JST przeznaczyły łącznie 458,1 mln zł, co stanowiło 13,0% (w r. 10,2%) ich wydatków majątkowych. Wysoki udział tych wydatków odnotowano w budżetach miast na prawach powiatu 26,5% (wzrost o 7,4 punktu proc.) oraz w budżetach gmin 11,1% (wzrost o 1,8 punktu proc.), w tym w wydatkach gmin wiejskich miejsko-wiejskich i wiejskich (wzrost o 2,3 i 1,8 punktu proc.), co łączyło się z rozbudową świetlic wiejskich w ramach działań PROW. W strukturze wydatków majątkowych gmin, pomimo niewielkiego spadku, zauważa się wysoki udział wydatków związanych z rozwojem gospodarki komunalnej i ochrony środowiska najwyższy w budżetach gmin miejskich (23,8%), niższy w budżetach gmin miejsko-wiejskich i wiejskich (odpowiednio 21,3% i 19,4%). Ponadto, w wydatkach majątkowych gmin wiejskich utrzymał się wysoki udział wydatków związanych z rolnictwem (8,9%), co łączyć należy z rozwojem infrastruktury wodociągowej i sanitacyjnej na terenach wiejskich. Udział wydatków JST poszczególnych szczebli w określeniu wartości wydatków samorządowych na rozwój infrastruktury w regionie w r., w tym infrastruktury transportu, przedstawia rys. 10. Województwo samorządowe Miasta na prawach powiatu Powiaty Gminy miejskie Gminy wiejskie Gminy miejsko-wiejskie Transport Gospodarka komunalna i ochrona środowiska Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego Rolnictwo i łowiectwo Pozostałe 0 200 000 400 000 600 000 800 000 1 000 000 Rys. 10. Poziom i struktura wydatków majątkowych dolnośląskich JST w r. (w tys. zł) Analiza zmian poziomu wydatków samorządowych na rozwój infrastruktury transportu w latach pozwala zauważyć, że po odnotowanym w r. spadku tych wydatków w roku uzyskały poziom z roku. Wzrost poziomu tych wydatków wystąpił w samorządach wszystkich szczebli najwyższy, prawie dwukrotny w samorządach powiatowych. Zmiany poziomu wydatków majątkowych dolnośląskich JST, w tym wydatków na rozwój infrastruktury transportu w latach przedstawiono na rys. 11. 2 Wydatki na rozwój infrastruktury transportu Pozostałe wydatki majątkowe 1 0 Gminy Powiaty Miasta na prawach powiatu Województwo samorządowe Rys. 11. Wydatki majątkowe dolnośląskich JST w latach, w tym na rozwój infrastruktury transportu (w mld zł)
18 Regionalna Izba Obrachunkowa we Wrocławiu Wydział Informacji, Analiz i Szkoleń 8. Poziom wydatków na 1 mieszkańca Wydatki dolnośląskich JST w roku w przeliczeniu na 1 mieszkańca wyniosły łącznie 5520 zł i były o 489 zł (o 9,7%) wyższe od wykonanych w roku poprzednim, z tego wydatki bieżące (4312 zł) wyższe o 225 zł (o 6,3%) i wydatki majątkowe (1207 zł) wyższe o 233 zł (o 23,9%) od wykonanych w roku. Wzrost wydatków odnotowano w jednostkach wszystkich szczebli i typów gmin. W roku najwyższe wydatki per capita (5586 zł) zrealizowały miasta na prawach powiatu i to one odnotowały kwotowo najwyższy wzrost wydatków (o 483 zł). Wydatki per capita gmin (3501 zł) były o 254 zł wyższe od wykonanych w roku poprzednim, z tego gmin miejskich o 319 zł, gmin wiejskich o 285 zł, a gmin miejsko-wiejskich tylko o 167 zł. Wydatki per capita województwa samorządowego (672 zł) wzrosły o 126 zł, wykazując jednocześnie najwyższą dynamikę wzrostu. Wydatki powiatów w przeliczeniu na 1 mieszkańca wyniosły 997 zł i były o 51 zł wyższe od zrealizowanych w roku. Poziom wydatków w przeliczeniu na 1 mieszkańca w latach i w podziale na bieżące i majątkowe zaprezentowano w tab. 11. Wyszczególnienie Tabela 11. Wydatki na 1 mieszkańca dolnośląskich JST w latach i (w zł) z tego: z tego: bieżące majątkowe bieżące majątkowe JST 5 031 4 057 974 5 520 4 312 1 207 Gminy, z tego: 3 247 2 654 593 3 501 2 810 691 miejskie 3 053 2 556 497 3 372 2 738 633 wiejskie 3 354 2 668 685 3 639 2 825 814 miejsko-wiejskie 3 350 2 736 613 3 517 2 865 652 Powiaty 946 845 101 997 877 121 Miasta na prawach powiatu 5 103 4 197 905 5 586 4 434 1 152 Województwo samorządowe 546 333 212 672 386 286 Według liczby mieszkańców na dzień 30 czerwca. Różnice pomiędzy najwyższymi a najniższymi wydatkami per capita dolnośląskich JST zawarły się w r. w następujących przedziałach: 1) gminy: od 2551 zł do 8671 zł, z tego: miejskie: od 2692 zł (Piława Górna) do 8009 zł (Świeradów-Zdrój), wiejskie: od 2675 zł (Borów) do 7376 zł (Jerzmanowa), miejsko-wiejskie: od 2551 zł (Głuszyca) do 8671 zł (Polkowice); 2) powiaty: od 708 zł (średzki) do 1531 zł (milicki); 3) miasta na prawach powiatu: od 4224 zł (Jelenia Góra) do 6012 zł (Wałbrzych). Wyniki porównań rok do roku wskazują na podwyższenie dolnej granicy wydatków per capita gmin w regionie (o 426 zł) i obniżenie górnej granicy wydatków (o 336 zł), co wyraziło się zmniejszeniem różnicy pomiędzy najwyższymi i najniższymi wydatkami gmin z 6882 zł (w r.) do 6120 zł (w r.). Tak jak dla dochodów, najniższy i najwyższy poziom wydatków per capita gmin w regionie wyznaczyły gminy miejsko-wiejskie. Zmniejszenie się zróżnicowania poziomu wydatków na 1 mieszkańca dotyczyło także gmin wiejskich, natomiast jego zwiększenie gmin miejskich, powiatów i miast na prawach powiatu. Wyniki analiz wskazują, że podwyższenie poziomu wydatków per capita było wynikiem wzrostu wydatków majątkowych w budżetach: miast na prawach powiatu o 247 zł (27,3%), gmin miejskich o 136 zł (27,4%), gmin wiejskich o 129 zł (18,8%), województwa samorządowego o 74 zł (34,9%), gmin miejsko-wiejskich o 39 zł (6,4%), powiatów o 20 zł (19,8%). Zróżnicowanie poziomu wydatków majątkowych JST w regionie w przeliczeniu na 1 mieszkańca zawierało się w r. w następujących granicach: 1) dla gmin: od 50 zł do 3324 zł, z tego: miejskich: od 85 zł (Piechowice) do 3324 zł (Świeradów-Zdrój),
Wykonanie budżetów w JST województwa dolnośląskiego za rok 19 wiejskich: od 50 zł (Ruja) do 2472 zł (Kobierzyce), miejsko-wiejskich: od 116 zł (Głuszyca) do 2242 zł (Prusice); 2) dla powiatów: od 1 zł (górowski) do 266 zł (milicki); 3) dla miast na prawach powiatu: od 357 zł (Jelenia Góra) do 2300 zł (Wałbrzych). Różnice między najwyższymi i najniższymi wydatkami majątkowymi w porównaniu do r. uległy zmniejszeniu w gminach miejsko-wiejskich i powiatach, a zwiększeniu w miastach na prawach powiatu, gminach miejskich i w gminach wiejskich. Wyniki porównań poziomu dochodów i wydatków per capita dolnośląskich JST pozwalają zauważyć, że w roku wydatki te były łącznie o 223 zł wyższe od zrealizowanych dochodów (w r. wydatki były niższe od dochodów o 71 zł). Ustalenia szczegółowe wskazują na wystąpienie ujemnej różnicy pomiędzy dochodami a wydatkami per capita w 101 (51,5%) JST, co dotyczy 87 gmin, 11 powiatów i 3 miast na prawach powiatu, których budżety w roku zamknęły się deficytem (o 8 JST więcej niż w r.). 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 Dochody Gminy miejskie Gminy wiejskie Wydatki Gminy miejsko-wiejskie Powiaty Miasta na prawach powiatu Województwo samorządowe Rys. 12. Poziom dochodów i wydatków przypadających na 1 mieszkańca w latach i (w zł) Gminy miejskie Gminy wiejskie Gminy miejsko-wiejskie Powiaty Miasta na prawach powiatu Województwo samorządowe Poziom dochodów i wydatków dolnośląskich JST w przeliczeniu na 1 mieszkańca według szczebli przedstawia rys. 12, a według poszczególnych jednostek zestawienie nr 2 na końcu opracowania. Dla porównania w roku wydatki wszystkich JST w kraju w przeliczeniu na 1 mieszkańca wyniosły 5113 zł i w stosunku do wykonanych w r. wzrosły o 342 zł, tj. 7,2%, natomiast wydatki JST w regionie wyniosły 5520 zł i wzrosły o 489 zł, tj. 9,7%. Wydatki per capita gmin w kraju wyniosły 3292 zł (wzrost o 217 zł), a wydatki gmin w regionie 3501 zł (wzrost o 254 zł). Wydatki per capita miast na prawach powiatu w kraju wyniosły 5509 zł (wzrost o 392 zł), a wydatki miast w regionie 5586 zł (wzrost o 483 zł). Wydatki per capita powiatów w kraju wyniosły 920 zł (wzrost o 33 zł), a powiatów w regionie 997 zł (wzrost o 51 zł). Wydatki per capita 16 województw samorządowych wyniosły 474 zł (wzrost o 45 zł), a wydatki województwa dolnośląskiego wyniosły 672 zł (wzrost o 126 zł). Wyniki porównań do średnich krajowych wskazują, że po raz kolejny wydatki per capita dolnośląskich JST ukształtowały się powyżej wartości ustalonych dla wszystkich JST i poszczególnych szczebli, co było wynikiem wzrostu wydatków majątkowych. Poziom wydatków dolnośląskich gmin i miast na prawach powiatu w przeliczeniu na 1 mieszkańca w r. ukazuje kartogram na końcu opracowania. 9. Przychody i rozchody budżetów W roku przychody budżetów JST województwa dolnośląskiego wyniosły łącznie 2 078,7 mln zł i były o 557,6 mln zł wyższe od zrealizowanych w roku. Przychody pochodzące: z zaciągnięcia kredytów i pożyczek oraz emisji obligacji (przychody zwrotne) wyniosły 1 391,8 mln zł i określiły 66,9% przychodów (w r. wyniosły 879,7 mln zł i stanowiły 57,8% przychodów), z nadwyżek z lat ubiegłych (nadwyżki budżetowej i wolnych środków) wyniosły 677,0 mln zł i określiły 32,6% przychodów (w r. nadwyżki z lat ubiegłych wyniosły 624,0 mln zł i stanowiły 41,0% przychodów), ze spłat pożyczek udzielonych wyniosły 7,9 mln zł, w związku z czym miały marginalny charakter w określeniu przychodów (0,4% przychodów) i były prawie dwa razy niższe niż w roku poprzednim.
20 Regionalna Izba Obrachunkowa we Wrocławiu Wydział Informacji, Analiz i Szkoleń Przychody i rozchody budżetów według typów JST przedstawia tab. 12. Tabela 12. Przychody i rozchody budżetów dolnośląskich JST w r. (w tys. zł) Wyszczególnienie Przychody kredyty, pożyczki, obligacje w tym nadwyżki, w tym wolne środki Rozchody w tym spłata i wykup Przyrost przychodów zwrotnych JST 2 078 742 1 391 809 568 523 838 318 802 877 588 932 Gminy, w tym: 734 230 358 391 262 773 345 230 318 451 39 940 miejskie 209 041 113 973 88 852 99 549 95 015 18 958 miejsko-wiejskie 278 351 109 282 82 545 108 115 88 747 20 535 wiejskie 246 838 135 136 91 377 137 567 134 689 447 Powiaty 151 340 47 801 99 068 50 065 45 095 2 706 Miasta na prawach powiatu 744 127 625 617 117 657 303 123 302 431 323 186 Województwo samorządowe 449 045 360 000 89 025 139 900 136 900 223 100 Wyniki analizy wskazują, że w r. przychody z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz sprzedaży obligacji były łącznie o 512,1 zł (o 58,2%) wyższe od zrealizowanych w r., co wynikało ze wzrostu kwot z zaciągnięcia kredytów i pożyczek (o 807,9 mln zł) oraz ze spadku kwot ze sprzedaży papierów wartościowych (o 295,9 mln zł). O wyższej kwocie przychodów zwrotnych JST w roku zadecydował w szczególności ponad dwukrotny wzrost przychodów z tytułu kredytów i pożyczek, na co wpływ miała liczba jednostek zaciągających z tego tytułu zobowiązania oraz ich wyższe w stosunku do roku poprzedniego kwoty. Wielkość przychodów w r. określiły w szczególności: przychody pochodzące z zaciągnięcia kredytów i pożyczek łącznie w kwocie 1 339,1 mln zł, które pozyskało i włączyło w finansowanie budżetu 126 JST (112 gmin, 9 powiatów, 4 miasta na prawach powiatu i województwo samorządowe), w tym na finansowanie programów i projektów realizowanych z udziałem środków UE zaciągnięto łącznie 265,8 mln zł kredytów i pożyczek, co stanowiło 19,8% wartości zaciągniętych w r. (dla porównania w r. zaciągnięto 70,9 mln zł kredytów i pożyczek na wyprzedzające finansowanie, co stanowiło 13,3% zaciągniętych), przychody pochodzące ze sprzedaży papierów wartościowych łącznie w kwocie 52,7 mln zł, które pozyskało i włączyło w finansowanie budżetu 14 JST (12 gmin, 1 powiat i 1 miasto na prawach powiatu), w tym powiązanie tych przychodów z finansowaniem programów i projektów realizowanych z udziałem środków UE dotyczyło kwoty 11,0 mln zł, co stanowiło 20,8% wartości emisji (w r. dotyczyło kwoty 38,9 mln zł, co stanowiło 11,0% wartości emisji) 7, przychody pochodzące z nadwyżki budżetu z lat ubiegłych łącznie w kwocie 108,5 mln zł, które wystąpiły w przychodach budżetu 15 JST (14 gmin i 1 powiatu), przychody pochodzące z wolnych środków, jako nadwyżki środków wynikających z rozliczenia kredytów i pożyczek z lat ubiegłych łącznie w kwocie 568,5 mln zł, które wystąpiły w przychodach budżetu 173 JST (143 gmin, 4 miast na prawach powiatu, 25 powiatów i województwa). Kwoty zaciągniętych przez dolnośląskie JST w r. kredytów i pożyczek oraz wyemitowanych obligacji stanowiły łącznie 9,0% dochodów i 8,7% wydatków zrealizowanych w tym roku budżetowym. Dla porównania zaciągnięte w r. stanowiły 5,9% dochodów i 6,0% wydatków, a zaciągnięte w r. stanowiły 7,4% dochodów i wydatków. Wyniki porównań rok do roku nie potwierdziły, odnotowanej w r., skłonności JST do ograniczenia kwot deficytów budżetów i przychodów zwrotnych włączanych w ich finansowanie oraz ograniczenia kwot kredytów zaciąganych na spłaty zobowiązań zapadających w roku budżetowym. 7 W roku obowiązują nowe zasady wykazywania w sprawozdaniach budżetowych przychodów pochodzących ze sprzedaży papierów wartościowych, do których nie należy zaliczać przychodów z obligacji komunalnych o ograniczonej zbywalności (niedopuszczonych do obrotu zorganizowanego), co potwierdzono zmianą przepisów sprawozdawczych.