Kompetencje zawodowe polskich położnych opracowanie autorskie Mgr położnictwa Justyna Krysa Nauczyciel akademicki w Samodzielnej Pracowni Umiejętności Położniczych na Wydziale Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Lublinie; absolwentka Wydziału Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Lublinie (2008 r.); interesuje się ustawodawstwem zawodowym położnych, kompetencjami zawodowymi położnej, filozofią i teorią opieki położniczej. Dr n. med. Grażyna Iwanowicz-Palus Adiunkt, kierownik Samodzielnej Pracowni Umiejętności Położniczych i Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, Prezes Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Położnych, wojewódzki konsultant w dziedzinie pielęgniarstwa ginekologiczno-położniczego województwa lubelskiego; interesuje się ustawodawstwem i statusem zawodowym położnych, transformacją systemu kształcenia położnych oraz organizacją i profesjonalizacją opieki położniczej. Niniejsza praca przedstawia kompetencje położnej według International Confederation of Midwives (ICM) Międzynarodowego Stowarzyszenia Położnych, a obowiązujące również w Polsce. ICM określiło kompetencje dla położnych oraz dla organizacji odpowiedzialnych za edukację i praktykę położniczą w danym kraju. Stały się one wytycznymi do stworzenia programu edukacyjnego położnictwa. Zakres kompetencji Autorzy prezentowanej pracy podjęli próbę przedstawienia podziału kompetencji dla położnej według sprawowanej opieki w poszczególnych okresach życia kobiety i jej rodziny. Kompetencje zawodowe położnych w Polsce przedstawiają się jako wiedza i umiejętności z zakresu: nauk społecznych, zdrowia publicznego i etyki, opieki przedporodowej, metod planowania rodziny, opieki i poradnictwa w trakcie ciąży, opieki podczas porodu, opieki poporodowej, 24
opieki nad noworodkiem i niemowlęciem do drugiego miesiąca życia, opieki nad kobietą ze schorzeniami ginekologicznymi, postawy reprezentowanej przez położną. Opieka położnicza Położna w Polsce jest rozpoznawana jako odpowiedzialna profesjonalistka, która pracuje wspólnie z kobietami, dając im niezbędne wsparcie, opiekę i informacje podczas ciąży, porodu i połogu, prowadzi poród na własną odpowiedzialność i zapewnia opiekę noworodkowi i niemowlęciu. Opieka ta zawiera profilaktykę, promocję naturalnego porodu, wykrywanie stanów nieprawidłowych u matki i dziecka, zapewnienie opieki medycznej i innych stosownych środków pomocy dla kobiet we wszystkich okresach ich życia oraz opiekę w sytuacji nagłej. Położna ma ważne zadanie jako doradca i edukator nie tylko kobiety, ale również całej rodziny i społeczeństwa. Jej praca powinna zawierać poradę przedkoncepcyjną i przygotowanie do rodzicielstwa oraz powinna obejmować pielęgnację zdrowia kobiety i jej rodziny w trakcie ciąży, porodu, połogu, zarówno w aspekcie seksualności, jak i płodności oraz opiekę nad dzieckiem, a także nad kobietą ze schorzeniami ginekologicznymi w każdym okresie jej życia 1. Kompetencje zawodowe położnych Zadania wyznaczone przez rolę zawodową położnej mogą być realizowane tylko wtedy, gdy położna uzyska w toku kształcenia odpowiednią wiedzę, umiejętności oraz postawy. Podane wartości zawierają się w kompetencjach zawodowych położnej 2. Kompetencje zawodowe położnych są rezultatem kształcenia zawodowego, a są to umiejętności i zdolności niezbędne do bezpiecznego i skutecznego wykonywania zawodu bez konieczności bezpośredniego nadzoru 3. Poszczególne kompetencje są wytycznymi dla opracowania programu edukacyjnego położnictwa oraz istotną informacją dla rządzących, którzy muszą zrozumieć, kim jest Copyright by Dr Josef Raabe, Spółka Wydawnicza Sp. z o.o. 25
położna, co robi i jak zdobyła swoją wiedzę i umiejętności, tak aby można było wzmocnić podstawy prawne zawodu. Za istotne uważa się stwierdzenie, że określenie kompetencji jest niezbędne dla poszczególnych krajów, zarówno w planowaniu programów nauczania, jak i dla rozwoju standardów praktyki położniczej 4. dokumenty Kompetencje położnej w Polsce, które uzyskuje się w procesie kształcenia na poziomie studiów licencjackich i magisterskich, zostały opracowane na podstawie następujących dokumentów: Europejska Strategia WHO kształcenia pielęgniarek i położnych, Deklaracja Monachijska: Pielęgniarki i Położne na rzecz zdrowia, Program WHO, FIGO, ICM 1992 Bezpieczne macierzyństwo pakiet matka dziecko: wdrażanie zasad bezpiecznego macierzyństwa w państwach członkowskich, Program transformacji kształcenia pielęgniarek i położnych projekt Ministerstwa Zdrowia 2000 5. Podział kompetencji dla położnych Dr Grażyna Iwanowicz-Palus i prof. Irena Wrońska w artykule pod tytułem Kompetencje zawodowe położnych w Polsce a założenia europejskiej strategii WHO kształcenia pielęgniarek i położnych przedstawiły kompetencje położnej, które uzyskuje ona w toku nauki akademickiej. Bazując na definicji kompetencji zawodowych położnych oraz kluczowych pojęciach dla praktyki położniczej, a także dokumentach regulujących pracę położnych w Rzeczpospolitej Polskiej, można stworzyć podział kompetencji dla położnej na podstawie sprawowanej przez nią opieki w poszczególnych okresach życia kobiety i jej rodziny. Podstawową wiedzę, umiejętności i postawy uporządkowano według podanego niżej schematu 6. Podstawowa wiedza z zakresu nauk społecznych, zdrowia publicznego i etyki Położne mają wymaganą wiedzę z zakresu nauk społecznych, zdrowia publicznego i etyki. Jest to podstawa do sprawowania opieki wysokiej jakości. Wiedza i umiejętności w tym zakresie obejmują: poszanowanie dla danej kultury, rasy, religii, znajomość zwyczajów danej narodowości, umiejętność różnicowania korzystnych i szkodliwych praktyk zdrowotnych, zarówno tradycyjnych, jak i nowoczesnych, 26
metody zawiadamiania i transportu (opieka w nagłych wypadkach), znajomość bezpośrednich i pośrednich przyczyn śmiertelności i zachorowalności wśród matek i noworodków w społeczności lokalnej, obronę i umacnianie pozycji kobiet, zrozumienie praw człowieka, jego potrzeb i oczekiwań oraz ich wpływu na ludzkie zdrowie, korzyści i ryzyko dostępnych pozycji oraz udogodnień porodowych, strategie współpracy z kobietami w wyborze różnorodnych, bezpiecznych metod narodzin, znajomość środowiska lokalnego gromadzenie danych obejmujących stan zdrowia, odżywianie, sytuację socjalną i ekonomiczną, zagrożenia dla zdrowia ze strony środowiska, wskazania i procedury postępowania podczas resuscytacji krążeniowo-oddechowej, zarówno u dzieci, jak i u dorosłych, zdolności organizacyjne potrzebne przy zakładaniu i prowadzeniu odpowiednio wyposażonej, wysokiej jakości praktyki położniczej. Dodatkowa wiedza i umiejętności Dodatkowa wiedza i umiejętności z tego zakresu obejmują zasady epidemiologii, warunków sanitarnych, wiadomości z obszaru aseptyki i antyseptyki oraz statystyki i dokumentacji dotyczącej zdrowia społeczeństwa. Położna powinna także znać narodowe i miejscowe organizacje zdrowia oraz dostęp do opieki położniczej. Nieobce powinny jej być zasady promowania zdrowia i strategie zapobiegania chorobom stosowane w podstawowej opiece zdrowotnej wśród społeczeństwa. Ponadto powinna ona znać programy promujące zdrowie (świadczenie już istniejących usług i wiedza na temat wprowadzania nowych programów zdrowotnych wśród społeczeństwa). Zasady działania profesjonalnej położnej Położna, która działa w sposób profesjonalny, jest odpowiedzialna i świadoma swoich decyzji klinicznych. Aby pozostać na bieżąco w praktyce, łączy ona w swej pracy wiedzę i umiejętności. Ponadto używa uniwersalnych, obowiązujących standardów prewencji zakażeń oraz technik aseptyki i antyseptyki oraz korzysta z konsultacji podczas sprawowania opieki. Profesjonalna położna jest tolerancyjna, nie osądza i szanuje odmienne kultury, pracuje w partnerstwie z kobietami i wspiera je w podejmowaniu świadomych decyzji dotyczących ich zdrowia. Ponadto używa stosownych technik komunikacji interpersonalnej oraz współpracuje w zespole medycznym dla podniesienia jakości opieki wśród kobiet i ich rodzin. Copyright by Dr Josef Raabe, Spółka Wydawnicza Sp. z o.o. 27
Edukacja prozdrowotna Położne zapewniają wysokiej jakości usługi prozdrowotne, prowadzą edukację zdrowotną w celu przygotowania do życia w rodzinie, świadomego macierzyństwa i ojcostwa. Podstawowa wiedza w tym zakresie obejmuje: korelacje między wzrostem i rozwojem fizycznym a rozwojem płciowym i aktywnością seksualną, anatomię oraz fizjologię kobiet i mężczyzn potrzebną do zrozumienia procesów koncepcji i reprodukcji, normy kulturowe i praktyki dotyczące seksualności i płciowości, komponenty historii zdrowia rodziny, wywiad rodzinny, badanie przedmiotowe i podmiotowe oraz badania laboratoryjne przeprowadzane dla oceny stanu ciąży, edukację zdrowotną w kierunku zdrowia reprodukcyjnego, chorób przenoszonych drogą płciową, HIV, AIDS i zdrowia dziecka, naturalne metody planowania rodziny oraz inne dostępne środki regulacji poczęć, które są dostosowane odpowiednio do danej kultury, mechaniczne, chemiczne, hormonalne i chirurgiczne metody zapobiegania zapłodnieniu, wskazania do ich stosowania, zalecane procedury w stosunku do kobiet, które muszą podjąć decyzję na temat metod planowania rodziny, symptomy i czynniki ryzyka infekcji dróg moczowych. Dodatkowa wiedza z zakresu edukacji prozdrowotnej W zakres edukacji prozdrowotnej wchodzi również wiedza obejmująca znajomość czynników, które biorą udział w reakcji i decyzjach dotyczących niezaplanowanej lub niechcianej ciąży, a także objawy i czynniki ryzyka powszechnych chorób (nagłych i przewlekłych), specyficznych dla danego regionu geograficznego, zapobieganie im, pielęgnowanie w trakcie choroby i sposoby leczenia. Ponadto położna powinna znać metody radzenia sobie w sytuacjach trudnych (problemy seksualne, przemoc domowa, zaniedbania fizyczne). Umiejętności z zakresu edukacji prozdrowotnej Umiejętności z zakresu edukacji prozdrowotnej obejmują: zbieranie wszechstronnego wywiadu, wykonywanie badania fizykalnego, aby ocenić stan pacjentki, zlecanie lub/i wykonywanie oraz interpretacja podstawowych badań laboratoryjnych, takich jak: Ht, badanie ogólne moczu, badania mikroskopowe, stosowanie edukacji zdrowotnej, udzielanie porad prozdrowotnych, 28
pomoc w dobraniu odpowiedniej, lokalnie dostępnej i kulturowo dostosowanej metody planowania rodziny, prowadzenie dokumentacji pielęgniarskiej zawierającej informacje o tym, co zostało zrobione i co pozostało do wykonania. Położna powinna także umieć posługiwać się mikroskopem oraz pobierać lub zlecać wymazy z szyjki macicy (PAP). Ponadto powinna znać i dostarczać wszystkie dostępne, odpowiednio dobrane metody antykoncepcji mechaniczne, chemiczne i hormonalne. Opieka i poradnictwo w trakcie ciąży Położne dostarczają wysokiej jakości opieki przedporodowej, aby maksymalnie zwiększyć potencjał zdrowia w okresie ciąży. Zawiera się w tym wczesne wykrywanie ciąży, opieka i pielęgnacja oraz zapobieganie komplikacjom, a także wiedza o postępowaniu w przypadku wystąpienia problemu. Wiedza z zakresu opieki i poradnictwa w trakcie ciąży Wiedza z zakresu opieki i poradnictwa w trakcie ciąży obejmuje: anatomię i fizjologię ludzkiego ciała, fizjologię cyklu miesiączkowego i procesu koncepcji, objawy ciąży, metody rozpoznania i potwierdzenia ciąży, diagnozę ciąży zagrożonej (ekotopowej), ciąży wielopłodowej, ocenę czasu trwania ciąży, ustalenie daty porodu na podstawie ostatniej miesiączki i wielkości macicy, komponenty wywiadu, wywiad z badania sprzed ciąży, komponenty zestawionego badania sprzed ciąży, prawidłowe wyniki podstawowych badań laboratoryjnych przeprowadzanych podczas ciąży w zależności od miejsca zamieszkania, prawidłowy przebieg ciąży zmiany zachodzące w ciele, powszechne dolegliwości, przewidywany wzrost wagi ciała, psychologiczne aspekty ciąży i ich wpływ na funkcjonowanie rodziny, niefarmakologiczne, bezpieczne preparaty stosowane dla złagodzenia dolegliwości okresu ciąży, sposoby określania dobrostanu płodu podczas ciąży, łącznie z określeniem akcji serca płodu i jego aktywności, potrzeby żywieniowe kobiety w ciąży, Copyright by Dr Josef Raabe, Spółka Wydawnicza Sp. z o.o. 29
temat wzrostu i rozwoju płodu, potrzeby edukacyjne dotyczące zmian w ciele kobiety, radzenia sobie z dolegliwościami, higieny, życia seksualnego, odżywiania, pracy w okresie ciąży, przygotowanie do narodzin i rodzicielstwa, przygotowanie domu/rodziny na przyjęcie dziecka, symptomy rozpoczynającego się porodu, przygotowanie do naturalnego karmienia piersią, techniki relaksacji i łagodzenia bólu dostępne podczas porodu, wpływ stosowania leków (przedawkowania ich), a także medycyny niekonwencjonalnej na płód, wpływ palenia papierosów, alkoholu, narkotyków na kobietę i płód, symptomy zaburzeń w trakcie ciąży groźnych dla życia kobiety i dziecka: preeklampsia, krwawienia, poród przedwczesny, ostra anemia. Położna powinna wykazywać się znajomością znaków i wskazówek dotyczących wybranych komplikacji i stanów okresu ciąży (m.in.: astma, zakażenie wirusem HIV, cukrzyca, ciąża po terminie, komplikacje kardiologiczne) oraz wpływu wyżej wymienionych chronicznych i ostrych stanów na przebieg ciąży i bezpośrednio na płód. Umiejętności z zakresu opieki i poradnictwa w czasie ciąży Umiejętności z zakresu opieki i poradnictwa w czasie ciąży obejmują: przeprowadzenie wstępnego wywiadu i prowadzenie na bieżąco dokumentacji na każdej wizycie przedporodowej, wykonanie badania przedmiotowego i podmiotowego oraz wyjaśnienie kobiecie jego wyników, ocenę podstawowych parametrów życia (temperatura, tętno, ciśnienie), ocenę odżywiania matki oraz jego korelacji ze wzrostem płodu, ocenę dna macicy, ustalenie położenia, ustawienia i ułożenia płodu na podstawie badania położniczego, ocenę wzrostu płodu, wysłuchanie tonów serca płodu i badanie palpacyjne macicy w celu oceny aktywności płodu, ocenę wymiarów miednicy na podstawie badania, obliczenie przypuszczalnej daty porodu, edukację kobiet na temat symptomów świadczących o nieprawidłowościach ciąży i poinformowanie o konieczności kontaktu z położną, edukację ciężarnych na temat radzenia sobie z powszechnymi dolegliwościami okresu ciąży, 30
dostarczenie wskazówek i zapewnienie przygotowania do porodu i rodzicielstwa, identyfikację nieprawidłowości przebiegu ciąży oraz ustalenie odpowiednich działań w sytuacji: nieodpowiedniego odżywiania w czasie ciąży, nieodpowiedniego wzrostu płodu, podniesionego ciśnienia, proteinurii, obecności znacznych obrzęków, uporczywych bólów głowy, zaburzeń widzenia, bólu w nadbrzuszu powiązanych z podwyższonym ciśnieniem, krwawienia z pochwy, ciąży wielopłodowej, nieprawidłowego położenia w terminie porodu, wewnątrzmacicznej śmierci płodu, przedwczesnego pęknięcia błon płodowych, wykonywanie ww. czynności kompetentnie, prowadzenie dokumentacji pielęgniarskiej zawierającej informacje o tym, co zostało zrobione i co pozostało do wykonania. Opieka i poradnictwo w czasie ciąży dodatkowe umiejętności Dodatkowe umiejętności z zakresu opieki i poradnictwa w czasie ciąży obejmują poradnictwo zdrowotne dla kobiet w kwestii odżywiania, ćwiczeń, zaprzestania palenia. Położna powinna także wykonać badanie pomiaru miednicy oraz badanie metodą Dopplera. Do zadań położnej należy ponadto identyfikowanie i odniesienie się do takich nieprawidłowych zmian podczas ciąży, jak: ciąża za mała i za duża do wieku płodowego, podejrzenie wielowodzia, cukrzycy, płodowych anomalii (np. skąpomoczu), nieprawidłowe wyniki badań laboratoryjnych, rozpoznanie infekcji przenoszonych drogą płciową, zapalenia pochwy, układu moczowego, górnych dróg oddechowych, ocena płodu po przewidzianym terminie porodu. Położna powinna także wykazywać znajomość zasad postępowania w walce z ww. schorzeniami i nieprawidłowościami, która bazuje na lokalnych standardach i dostępnych środkach. Powinna także umieć wykonać zewnętrzny obrót w położeniu pośladkowym. Opieka podczas porodu Położne zapewniają wysokiej jakości opiekę podczas porodu. Zapewniają one bezpieczeństwo matce i dziecku, postępując zgodnie z zasadami przebiegu porodu. Wykazują się także umiejętnością radzenia sobie w sytuacjach trudnych i nagłych w trakcie porodu, tak aby utrzymać zdrowie kobiety i jej dziecka na wysokim poziomie. Copyright by Dr Josef Raabe, Spółka Wydawnicza Sp. z o.o. 31
Wiedza w zakresie opieki podczas porodu obejmuje: fizjologię porodu, anatomię główki płodu (największy obwód i punkt prowadzący), psychologiczne i kulturowe aspekty porodu, zwiastuny porodu, prawidłowy postęp porodu oraz prowadzenie kartogramu lub podobnych sposobów zapisu, metody oceny dobrostanu płodu podczas porodu, metody oceny dobrostanu matki podczas porodu, mechanizm obniżania się płodu w miednicy podczas porodu, sposoby na podniesienie komfortu rodzenia (obecność rodziny, pozycja, nawodnienie, wsparcie emocjonalne, niefarmakologiczne metody łagodzenia bólu), fizjologię przejścia dziecka do życia pozamacicznego, fizyczną opiekę nad noworodkiem: ciepło, karmienie, oddychanie, promowanie kontaktu skóra do skóry noworodka i matki, drogi wsparcia i promowanie wyłącznego, nieprzerywanego karmienia piersią, zasady fizjologicznego postępowania w trzecim okresie porodu, wskazania do zastosowania środków nadzwyczajnych: zatrzymane łożysko, dystocja barkowa, atonia macicy, zamartwica noworodka, wskazania do porodu zabiegowego: stan zagrożenia życia płodu, infekcja, wypadnięcie pępowiny, oznaki komplikacji w czasie porodu: krwawienie, zatrzymanie akcji porodowej, nieprawidłowe przodowanie płodu, rzucawka, stan zagrożenia życia rodzącej, zagrożenie życia płodu, infekcja, wypadnięcie pępowiny, zasady aktywnego prowadzenia trzeciego okresu porodu. Umiejętności z zakresu opieki podczas porodu Umiejętności z zakresu opieki podczas porodu obejmują: zbieranie dokładnego wywiadu oraz ocenę parametrów życiowych rodzącej, wykonanie badania fizykalnego, wykonanie kompletnego badania przez powłoki brzuszne w celu oceny pozycji płodu i obniżania się główki w kanale rodnym, ocenę częstotliwości i efektywności skurczów macicy, wykonanie kompletnego i dokładnego badania miednicy, oceny postępu porodu, stanu błon płodowych oraz ocenę współmierności porodowej, śledzenie postępu porodu na podstawie kartogramu lub podobnego narzędzia zapisu porodu, dostarczanie psychologicznego wsparcia dla kobiety i rodziny, prowadzenie właściwego nawodnienia, odżywiania i zapewnienie komfortu podczas porodu, ocenę opróżnienia pęcherza moczowego, 32
szybką identyfikację nieprawidłowości w trakcie porodu i odpowiednią interwencję, wykonanie odpowiednich ręcznych pomocy w porodach odwróconych, postępowanie w przypadku pępowiny okręconej wokół szyi dziecka, wykonanie episiotomii, jeżeli to konieczne, wykonanie szycia krocza w razie potrzeby, wspomaganie fizjologicznej akcji w trzecim okresie porodu, aktywne przeprowadzenie trzeciego okresu porodu, łącznie z podawaniem środków naskurczowych, kontrolowaną trakcją za sznur pępowinowy, masażem macicy przed porodem łożyska, ochronę przed wynicowaniem macicy w trzecim okresie porodu, zbadanie kompletności łożyska i błon płodowych, oszacowanie utraty krwi przez rodzącą, badanie stanu pochwy i szyjki macicy pod kątem uszkodzeń, zaopatrzenie uszkodzeń pochwy i krocza, nadzór nad krwawieniem po porodzie, zapewnienie odpowiednich warunków dla matki i noworodka sprzyjających nawiązaniu więzi emocjonalnej, zainicjowanie karmienia piersią jak najwcześniej po narodzinach i poparcie wyłącznego karmienia piersią, wykonanie badania fizykalnego noworodka, prowadzenie dokumentacji pielęgniarskiej zawierającej informacje o tym, co zostało zrobione i co pozostało do wykonania. Opieka w trakcie porodu dodatkowe umiejętności Dodatkowe umiejętności z zakresu opieki w trakcie porodu obejmują: wykonanie odpowiednich pomocy ręcznych w porodzie twarzyczkowym i miednicowym, podawanie znieczulenia miejscowego, zakładanie próżnociągu położniczego lub kleszczy położniczych, postępowanie przy nieprawidłowych położeniach płodu, dystocji barkowej, stanach zagrożenia płodu, wykrywanie i postępowanie w przypadku wypadnięcia pępowiny, wykonanie ręcznego wydobycia płodu, wykrywanie i postępowanie w uszkodzeniach szyjki macicy, wykonanie oburęcznego ucisku macicy w celu opanowania krwawienia, zakładanie wenflonu, pobranie krwi, wykonanie badania Ht i Hb, przepisanie i/lub podawanie farmakologicznych środków łagodzących ból, jeżeli jest taka potrzeba, podawanie oksytocyny do indukcji i stymulacji porodu lub jako postępowanie w krwawieniu po porodzie, znajomość zasad transportu kobiety do innego oddziału. Copyright by Dr Josef Raabe, Spółka Wydawnicza Sp. z o.o. 33
Opieka poporodowa Położne zapewniają wszechstronną, wysokiej jakości opiekę w połogu, która jest dostosowana kulturowo. Wiedza w tym zakresie obejmuje informacje na temat prawidłowego procesu cofania się zmian ciążowych i porodowych oraz zmian powstałych po porodzie (po poronieniu). Położna powinna wykazywać się znajomością procesu laktacji oraz zaburzeń, które mogą mu towarzyszyć (zastój pokarmu, brak pokarmu). Jej rolą jest także przekazywanie informacji na temat prawidłowego odżywiania się matki w trakcie połogu, odpoczynku, pracy fizycznej oraz higieny osobistej. Wiedza z zakresu opieki poporodowej obejmuje także takie aspekty, jak: odżywcze potrzeby dziecka, więź rodzice dziecko oraz sposoby na wypromowanie pozytywnej relacji pomiędzy nimi. Ponadto nieobce położnej powinny być takie zagadnienia, jak: wskaźniki nieprawidłowej inwolucji, np. uporczywe maciczne krwawienie, infekcja dróg rodnych, oznaki problemów podczas karmienia piersią, a także znaki i symptomy niebezpieczeństwa dla życia matki, np. uporczywe krwawienie z pochwy, zatrzymanie moczu, nietrzymanie stolca, poporodowa preeklampsia. Połóg dodatkowa wiedza Dodatkowa wiedza z zakresu opieki poporodowej obejmuje znajomość wskaźników wybranych komplikacji w okresie połogu, takich jak: uporczywa anemia, krwiak, zapalenie gruczołu piersiowego, depresja poporodowa, zakrzepowe zapalenie żył itp. Położna powinna również zapewnić opiekę i konsultację potrzebną w razie wystąpienia zagrożenia i po poronieniu oraz znać symptomy komplikacji po poronieniu. Umiejętności z zakresu opieki poporodowej Umiejętności z zakresu opieki poporodowej obejmują: przeprowadzenie dokładnego wywiadu zawierającego szczegóły przebiegu ciąży i porodu, wykonanie fizykalnego badania matki, ocenę inwolucji macicy i gojenia się ran po porodzie, zainicjowanie i promowanie wyłącznego karmienia piersią, wykształcenie u matki troski o własne zdrowie i zdrowie dziecka, włącznie z odpoczynkiem i odżywianiem, 34
odpowiednie postępowanie w przypadku identyfikacji krwiaka, odpowiednią opiekę nad matką w przypadku stwierdzenia infekcji, prowadzenie dokumentacji pielęgniarskiej zawierającej informacje o tym, co zostało zrobione i co pozostało do wykonania. Do zadań położnej należy konsultacja z kobietami oraz ich rodzinami w sprawie seksualności i planowania rodziny po porodzie, a także wsparcie kobiety po przebytym poronieniu. Opieka nad noworodkiem i niemowlęciem do drugiego miesiąca życia Położne zapewniają wysokiej jakości, wszechstronną opiekę dla zasadniczo zdrowego dziecka od momentu narodzin do ukończenia drugiego miesiąca życia. Wiedza z tego zakresu obejmuje adaptację noworodka do życia pozamacicznego, czyli zaspokojenie jego podstawowych fizjologicznych potrzeb, takich jak: oddychanie, ciepło, odżywianie, więź matka dziecko. Rolą położnej jest także dokonanie bezpośredniej oceny kondycji noworodka (ocena w skali Apgar), na którą składają się takie elementy, jak: oddychanie, praca serca, odruchy, napięcie mięśni, kolor skóry. Położna powinna mieć podstawową wiedzę na temat wyglądu i zachowania się noworodka, a także znać normy prawidłowego wzrostu i rozwoju dziecka. Ponadto powinna ona umieć wyróżnić wybrane komplikacje okresu noworodkowego, takie jak: przedgłowie, hipoglikemia, hipotermia, infekcja. Jej rolą jest także promowanie zdrowia i zapobieganie chorobom u noworodków i niemowląt, a także pouczanie o potrzebie uodpornienia, ryzyka i korzyści płynących ze szczepienia dzieci. W zakres wiedzy na temat opieki nad noworodkiem i niemowlęciem do drugiego miesiąca życia wchodzi także znajomość wybranych komplikacji występujących u noworodków, takich jak: żółtaczka, krwiak podokostnowy, przyczyny nagłej śmierci noworodków, a także informacje na temat prawidłowego wzrostu i rozwoju dziecka przedwcześnie urodzonego, od urodzenia do ukończenia drugiego miesiąca życia. Copyright by Dr Josef Raabe, Spółka Wydawnicza Sp. z o.o. 35
Umiejętności z zakresu opieki nad noworodkiem i niemowlęciem do ukończenia drugiego miesiąca życia Zakres opieki poporodowej obejmuje: utrzymanie prawidłowego oddychania dziecka poprzez udrożnienie dróg oddechowych, utrzymanie odpowiedniej temperatury ciała, unikanie przegrzewania, wykonanie natychmiastowej oceny noworodka wg skali Apgar lub innej, wykonanie badania pod kątem prawidłowych oznak życia, przystawienie dziecka do piersi matki, przyjęcie odpowiedniej pozycji do karmienia, edukację rodziców na temat symptomów niebezpieczeństw groźnych dla życia i zdrowia dziecka, rozpoczęcie reanimacji w razie potrzeby, przewiezienie dziecka na oddział intensywnej terapii w razie potrzeby, prowadzenie dokumentacji pielęgniarskiej zawierającej informacje o tym, co zostało zrobione i co pozostało do wykonania. Opieka poporodowa dodatkowe umiejętności Do zadań położnej w okresie poporodowym należy edukacja rodziców na temat prawidłowego rozwoju dziecka oraz podawanie informacji dotyczących opieki nad dzieckiem, a także pomoc rodzicom w uzyskaniu pomocy socjalnej w razie potrzeby. Szczególną opieką powinni zostać otoczeni rodzice dzieci, u których wykryto wadę wrodzoną, a także ci rodzice, którzy doświadczyli poronienia lub śmierci dziecka. Zadaniem położnej jest także pomoc w transporcie noworodka oraz pomoc rodzinie po narodzinach więcej niż jednego dziecka. Kompetencje położnej poszerzają się wraz ze zdobywaną przez nią wiedzą i umiejętnościami, a także z nabywaniem doświadczenia. Dlatego bardzo ważny w pracy położnej jest rozwój zawodowy. Nabyta wiedza, umiejętności i doświadczenie motywują do inicjowania zmian w praktyce zawodowej. Podstawy prawne Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej z dnia 5 lipca 1996 r. (DzU z 1996 r. Nr 91, poz. 410 z późn. zm.). 36
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 listopada 2007 r. w sprawie rodzaju i zakresu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych udzielanych przez pielęgniarkę albo położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego (DzU z 2007 r. Nr 210, poz. 1540). Ustawa o samorządzie pielęgniarek i położnych z dnia 19 kwietnia 1991 r. (DzU z 1991 r. Nr 41, poz. 178 z późn. zm.). Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 8 lipca 1997 r. w sprawie wymogów, jakim powinny odpowiadać pod względem technicznym i sanitarnym urządzenia i pomieszczenia, w których można wykonywać indywidualną praktykę pielęgniarki i położnej (DzU z 1997 r. Nr 85, poz. 543). Kodeks etyki zawodowej pielęgniarki i położnej Rzeczypospolitej Polskiej. Dyrektywa Rady 80/154/EWG z dnia 21 stycznia 1980 r. w sprawie wzajemnego uznawania dyplomów, świadectw i innych dowodów posiadania kwalifikacji położnej i postanowienia ułatwiające skuteczne wykonywanie prawa do zakładania przedsiębiorstw i swobody świadczenia usług (DzU WE Nr L 176, 17.05.1977 r.). Dyrektywa Rady 80/155/EWG z dnia 21 stycznia 1980 r. w sprawie koordynacji przepisów prawnych, regulacji i działań administracyjnych dotyczących podejmowania i prowadzenia działalności położnej (DzU WE NR L 033, 11.02.1980 r.). Dyrektywa 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych (tekst mający znaczenie dla EOG), (DzU UE, 30.09.2005 r.), której celem jest stworzenie jednolitego, przejrzystego i elastycznego systemu uznawania kwalifikacji zawodowych w Unii Europejskiej zastępującego kilka dyrektyw systemu ogólnego i kilkanaście dyrektyw sektorowych, który ułatwi korzystanie ze swobód rynku wewnętrznego. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 października 2005 r. w sprawie zakresu zadań lekarza, pielęgniarki i położnej podstawowej opieki zdrowotnej (DzU z 2005 r. Nr 214, poz. 1816) jako dokumentu stworzonego wyłącznie dla pracowników podstawowej opieki zdrowotnej. Bibliografia Competencies ICM, www.internationalmidwives.org. Definition of the Midwife, International Confederation of Midwifes Council meeting, 19 th July, 2005, Brisbane, Australia. Europejska Strategia WHO kształcenia pielęgniarek i położnych, DLVR020301 Strategia kształcenia 14 maja 1999 r., Światowa Organizacja Zdrowia, Biuro Regionalne w Europie, Kopenhaga 2000. Iwanowicz-Palus G., Wrońska I., Kompetencje zawodowe położnych w Polsce a założenia Europejskiej Strategii WHO kształcenia pielęgniarek i położnych, Ann. Acad. Med. Łódź 2002, nr 4, s. 47. Iwanowicz-Palus G., Unijne uwarunkowania kształcenia i wykonywania zawodu położnej, Pielęgniarka i Położna nr 11, 2003, s. 5. Copyright by Dr Josef Raabe, Spółka Wydawnicza Sp. z o.o. 37
Iwanowicz-Palus G., Polska położna w obliczu nowej rzeczywistości unijne uwarunkowania kształcenia i wykonywania zawodu, www.rodzicpoludzku.pl. http://www.zdrowarodzina.pl/komp.html. Przypisy 1 Definition of the Midwife, International Confederation of Midwifes Council meeting, 19 th July, 2005, Brisbane, Australia. 2 G. Iwanowicz-Palus, I. Wrońska, Kompetencje zawodowe położnych w Polsce a założenia Europejskiej Strategii WHO kształcenia pielęgniarek i położnych, Ann. Acad. Med. Łódź 2002 nr 4, s. 47. 3 Europejska Strategia WHO kształcenia pielęgniarek i położnych, DLVR020301 Strategia kształcenia 14 maja 1999, Światowa Organizacja Zdrowia, Biuro Regionalne w Europie, Kopenhaga 2000. 4 Competencies ICM, www.internationalmidwives.org. 5 Europejska Strategia WHO, op. cit., s. 48 49. 6 Competencies ICM, www.internationalmidwives.org. 38