28 Dobry start na rynku pracy. Studencki przewodnik kariery Równe szanse na rynku pracy czyli jak szukać pracy, będąc osobą niepełnosprawną Jeśli jesteś osobą niepełnosprawną, rozpoczynającą poszukiwania pracy, warto, żebyś zastanowił się, jaką pracę możesz wykonywać, jaka forma zatrudnienia będzie dla Ciebie odpowiednia i jakie warunki muszą być spełnione (np. te dotyczące wyposażenia stanowiska pracy), abyś proponowaną pracę mógł przyjąć. Będą to również bardzo istotne informacje dla przyszłego pracodawcy. Większość pracodawców rekrutuje pracowników na zasadzie konkurencyjności, dlatego ważne jest, abyś jak najlepiej potrafił zaprezentować swoje umiejętności, kwalifikacje i kompetencje. Szansą na zatrudnienie osoby niepełnosprawnej jest również chroniony rynek pracy, czyli praca w zakładach pracy chronionej.
I część Ja na rynku pracy 29 Co to są zakłady pracy chronionej i na czym polega ich specyfika? Zakłady pracy chronionej stwarzają warunki do zatrudniania osób niepełnosprawnych, a w szczególności tych z orzeczeniem o znacznie ograniczonej zdolności do pracy. Celem tych zakładów jest stworzenie osobom niepełnosprawnym odpowiednich warunków pracy zarobkowej. Niektóre jako cel stawiają sobie również przygotowanie pracowników do wejścia na otwarty rynek pracy i zatrudnienia we wszystkich typach przedsiębiorstw. Do obowiązków takiego zakładu należy zapewnienie opieki medycznej, zaplecza socjalnego oraz stworzenie możliwości rehabilitacji osobom posiadającym orzeczenie o stopniu niepełnosprawności. W miejscach tych dużą wagę przykłada się do dostosowywania rodzaju pracy oraz urządzenia stanowiska pracy zgodnie z potrzebami zatrudnianej osoby (Gorczyca, Kaczmarczyk: www.niepelnosprawni.pl). Kolejną możliwością są zakłady aktywności zawodowej stworzone dla osób o znacznym stopniu niepełnosprawności, przygotowują poprzez rehabilitację zarówno zawodową, jak i społeczną, do prowadzenia samodzielnego i aktywnego życia w środowisku społecznym. Zakłady te stanowią łącznik między zakładami pracy chronionej a warsztatami terapii zajęciowej. Jaką funkcję pełnią warsztaty terapii zajęciowej? Warsztaty terapii zajęciowej stwarzają osobom niepełnosprawnym, zakwalifikowanym jako niezdolne do pracy, możliwości rehabilitacji w zakresie pozyskania lub przywracania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia (umiejętności wykonywania czynności codziennych oraz zaradności osobistej, podstawowe i specjalistyczne umiejętności zawodowe oraz poprawienie sprawności psychofizycznej). Informacje na temat tej formy wsparcia dla osób niepełnosprawnych znajdziesz w powiatowych centrach pomocy rodzinie w każdym większym mieście (Gorczyca, Kaczmarczyk: www.niepelnosprawni.pl).
30 Dobry start na rynku pracy. Studencki przewodnik kariery Szkolenia zawodowe dla niepełnosprawnych jak z nich skorzystać? Gdy rozpoczniesz poszukiwania pracy, może się okazać, że Twoje kwalifikacje nie są wystarczające na wciąż zmieniającym się i konkurencyjnym rynku pracy. Zastanów się więc, jakimi możliwościami dokształcenia się w interesującym Cię kierunku dysponujesz. Jeśli jesteś zarejestrowany w powiatowym urzędzie pracy, masz prawo skorzystać ze szkoleń zawodowych organizowanych i finansowanych przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). Celem takich szkoleń jest zwiększenie szans na zatrudnienie, poprzez podniesienie lub zmianę kwalifikacji. Aby zapisać się na wybrane szkolenie lub dowiedzieć się, jakie szkolenie w Twoim przypadku jest wskazane, zgłoś się do doradcy zawodu w swoim urzędzie pracy lub porozmawiaj z pracownikami PFRON. PFRON czym się zajmuje i jak może pomóc? Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych jest funduszem, którego środki przeznaczane są na rehabilitację zawodową i społeczną osób niepełnosprawnych oraz zatrudnianie osób niepełnosprawnych. Środki PFRON przeznaczane są między innymi na dofinansowanie kosztów zatrudnienia osób niepełnosprawnych, finansowanie turnusów rehabilitacyjnych, warsztatów terapii zajęciowej i zakładów aktywności zawodowej, wsparcie edukacji osób niepełnosprawnych. Na stronie internetowej PFRON znajdziesz szczegółowy opis działań oraz proponowanych możliwości rozwoju zawodowego i wejścia na rynek pracy przez osoby niepełnosprawne. Jak szukać pracy? Jak szukać pracy już wiesz. Pamiętaj jednak, aby jasno postawić sobie cel i aktywnie dążyć do jego realizacji. Obierając go, uwzględnij kilka elementów: własne możliwości (kwalifikacje, umiejętności, doświadczenie zawodowe, predyspozycje, możliwości fizyczne i zdrowotne oraz własne pragnienia i marzenia, które często stanowią silną motywację podczas poszukiwania pracy). W przypadku
I część Ja na rynku pracy 31 określania własnych możliwości, stwórz listę mocnych i słabych stron; sytuację prawną (orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, pobieranie renty są to bardzo ważne aspekty, które mogą zwiększać lub zmniejszać szansę na zatrudnienie w danej placówce); zasoby zewnętrzne (możliwości uzyskania pomocy); bariery (zastanów się, jakie bariery możesz napotkać, szukając pracy, i w jaki sposób sobie z nimi radzić) (www.niepelnosprawni.pl). Warto również, żebyś wcześniej zapoznał się ze specyfiką zawodu, jaki chcesz wykonywać, aby sprawdzić, czy Twoje możliwości i predyspozycje pozwalają Ci na ubieganie się o zatrudnienie na wybranym stanowisku. Pomocny będzie Podręcznik oceny zawodów z punktu widzenia różnych rodzajów niepełnosprawności, wydany przez Centrum Metodyczne Informacji i Poradnictwa Zawodowego. Znajdziesz w nim opisy zawodów z wyszczególnieniem przeciwwskazań do wykonywania danego rodzaju pracy. Twoja wiedza na ten temat będzie też dla pracodawcy sygnałem, że wiesz, jakich warunków pracy potrzebujesz i jakie rozwiązania można zastosować. Spójrz na przykład: Sekretarka Przeciwwskazania do wykonywania zawodu: zaburzenia dużego i niewielkiego stopnia sprawności kończyn górnych; zaburzenia niewielkiego i dużego stopnia sprawności zmysłu słuchu; zaburzenia dużego stopnia sprawności zmysłu wzroku; zaburzenia niewielkiego i dużego stopnia w koordynacji wzrokowo-ruchowej; zaburzenia dużego stopnia w układzie mięśniowym oraz kostno-stawowym; umiarkowane i lekkie upośledzenie umysłowe; niska sprawność ekspresji werbalnej.
32 Dobry start na rynku pracy. Studencki przewodnik kariery Dla osób z niepełnosprawnością kończyn dolnych istnieje możliwość odpowiedniego przystosowania miejsca pracy, aby wykonywanie pracy na stanowisku sekretarki było możliwe. Warto również zapoznać pracodawcę z informacją o możliwościach refundacji kosztów związanych z przystosowaniem miejsca pracy (więcej informacji na ten temat znajdziesz w dalszej części rozdziału). Jeśli potrafisz już określić wymienione elementy, czas aktywnie zacząć szukać pracy! Metody poszukiwania są dla wszystkich jednakowe, a więc pierwszym etapem jest napisanie odpowiednich dokumentów aplikacyjnych: CV i listu motywacyjnego. Pamiętaj, że nie masz obowiązku umieszczać w CV informacji o posiadanym orzeczeniu o stopniu niepełnosprawności, jednak niesie to ze sobą ryzyko podjęcia nieodpowiedniej dla Ciebie pracy i może stwarzać niekomfortową sytuację podczas rozmowy kwalifikacyjnej, jeśli pracodawca będzie zaskoczony. Dlatego warto, abyś tą informację zamieścił, zwracając równocześnie więcej uwagi na wskazanie posiadanych kwalifikacji i zdobytego doświadczenia. Jak już wiesz, kolejnym krokiem w aktywnym poszukiwaniu pracy jest wyszukiwanie i przeglądanie ofert zamieszczanych w gazetach oraz na portalach internetowych. Część portali oraz agencji pośrednictwa pracy przedstawia oferty specjalnie wyselekcjonowane dla osób niepełnosprawnych (w treści tych ofert orzeczenie o stopniu niepełnosprawności jest wymogiem w ubieganiu się o dane stanowisko). Jakie korzyści mają pracodawcy zatrudniający osoby niepełnosprawne? Kiedy zostaniesz zaproszony na rozmowę kwalifikacyjną, warto, abyś wcześniej zapoznał się z przepisami prawnymi, które określają ulgi i wsparcie dla pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne, czyli: dofinansowanie składek na ubezpieczenie społeczne zakres dofinansowania jest różny i zależy od wielkości zakładu pracy oraz formy prowadzenia (czy jest to zakład pracy chronionej lub aktywności zawodowej), a przy jego udzielaniu brana jest pod uwagę
I część Ja na rynku pracy 33 również liczba osób niepełnosprawnych zatrudnionych w danym miejscu. Dofinansowanie dotyczy osób zatrudnionych na umowę o pracę i posiadających aktualne orzeczenie o stopniu niepełnosprawności. Instytucją przyznającą środki jest PFRON (Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997 r. Dz. U. 1997, nr 123, poz. 776, art. 25); dofinansowanie wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych możliwość uzyskania tego dofinansowania mają pracodawcy prowadzący zakłady pracy chronionej, pracodawcy zatrudniający co najmniej 25 pracowników i osiągający wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych min. 6% oraz pracodawcy zatrudniający do 25 pracowników w pełnym wymiarze godzinowym (Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997 r. Dz. U. 1997, nr 123, poz. 776, art. 26 a -c); zwrot kosztów przystosowania stanowiska pracy to wsparcie dotyczy pracodawców, którzy przez okres co najmniej 36 miesięcy zatrudniają osoby niepełnosprawne (skierowane przez urząd pracy) lub osoby, których niepełnosprawność powstała w czasie zatrudnienia w tym zakładzie (bez winy pracodawcy). Zwrot kosztów utworzenia lub przystosowania już istniejącego stanowiska pracy, uwzględniający potrzeby osoby niepełnosprawnej, może dotyczyć: adaptacji pomieszczenia oraz zatrudnienia pracownika pomagającego osobie niepełnosprawnej. Pracodawca, starający się o zwrot tych kosztów, składa wniosek we właściwym urzędzie pracy (Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997 r. Dz. U. 1997, nr 123, poz. 776, art. 26 e); szkolenie osób niepełnosprawnych organizowane przez pracodawcę pracodawca może zorganizować i przeprowadzić szkolenie, podnoszące kwalifikacje zatrudnionych osób niepełnosprawnych i wnioskować do PFRON o refundację poniesionych kosztów (Rotkiewicz 2006: 55 72).
34 Dobry start na rynku pracy. Studencki przewodnik kariery Jakimi uprawnieniami dysponują osoby niepełnosprawne w miejscu pracy? Oprócz udogodnień dla pracodawcy, prawo reguluje również uprawnienia osób niepełnosprawnych. Wiąże się to między innymi z niestandardowym czasem pracy, którego wymiar zależy od stopnia niepełnosprawności. Przy lekkim stopniu niepełnosprawności czas pracy nie może przekraczać 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo, przy znacznym i umiarkowanym stopniu 7 godzin dziennie i odpowiednio 35 godzin tygodniowo. Osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej i godzinach nadliczbowych. Przepis ten jednak nie dotyczy osób zatrudnionych przy pilnowaniu mienia (Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997 r. Dz. U. 1997, nr 123, poz. 776, art. 14). Kolejnym z uprawnień, jakie ma pracownik niepełnosprawny, jest dodatkowy urlop w wymiarze 10 dni w roku kalendarzowym przy orzeczeniu o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Prawo do dodatkowego urlopu pracownik nabywa po przepracowaniu pierwszego roku po dniu orzeczenia niepełnosprawności (Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997 r. Dz. U. 1997, nr 123, poz. 776, art. 19). Pracownicy o znacznym i umiarkowanym stopniu niepełnosprawności mają również prawo do tzw. płatnego zwolnienia w pracy. Oznacza to, że podczas przebywania na zwolnieniu osoba taka zachowuje wynagrodzenie, które jest odpowiednio naliczane (Rotkiewicz 2006: 31 38). Co zrobić, jeśli pobierasz rentę, a chcesz ubiegać się o pracę? Przepisy ustawy o rencie socjalnej (Dz. U. 2003, nr 135, poz. 1268 z dnia 27 czerwca 2003 r.) nie formułują zakazu podjęcia pracy w przypadku osób pobierających rentę. Istnieją jednak obwarowania dotyczące kwoty wynagrodzenia, jaką może otrzymywać pracownik
I część Ja na rynku pracy 35 miesięcznie nie może przekraczać 30% przeciętnego wynagrodzenia za ostatni kwartał kalendarzowy. Wszystkie szczegółowe informacje odnoszące się do wymienionych przepisów prawnych, dotyczących zatrudniania osób niepełnosprawnych, znajdziesz na stronach internetowych PRFON: www. pfron.org.pl. Wiesz już, jak zacząć poszukiwania pracy i o czym powinieneś pamiętać. Czas na działanie! Teraz wszystko w Twoich rękach nie bój się spróbować!