Muzeum w budynkach zabytkowych: wyzwania i możliwości Janusz Czop Muzeum Narodowe w Krakowie
Muzeum Narodowe w Krakowie - 17 budynków - 9 Oddziałów - 800.000 obiektów
Budynki Muzeum : - wszystkie oddziały w zabytkowych budynkach ( od Sukiennic XIII w. po Gmach Główny lata 30-te XX w.) - tylko Gmach Główny projektowany i wybudowany jako muzeum - większość jest nieszczelna, słaba izolacja, wysokie współczynniki wymiany powietrza - centralne systemy kontroli klimatu tylko w Gmachu Gł (częściowo) i w przyszłości w Sukiennicach
Problem : zagrożenia kolekcji muzealnych niekorzystnymi warunkami mikroklimatu zmiany fizyczne uszkodzenia mechaniczne (zróżnicowana odpowiedź wymiarowa elementów obiektu) degradacja chemiczna atak biologiczny grzybów, pleśni
Specyfikacje warunków temperatury i wilgotności względnej dla zbiorów rozdział Muzea, galerie, archiwa i biblioteki podręcznika ASHRAE (Amerykańskie Stowarzyszenie Inżynierów Ogrzewania, Chłodzenia i Klimatyzacji) Kategorie kontroli warunków i zagrożeń zbiorów AA- precyzyjna kontrola A- precyzyjna kontrola, niewielkie fluktuacje albo wahania roczne B- precyzyjna kontrola z możliwym cyklem rocznym C- unikanie warunków skrajnych D- zapobieganie zawilgoceniu
Klasa AA Poziom stabilizacji RH 50% lub średnia historyczna T pomiędzy 15 25 o C Klasa stabilizacjizbiory muzealne, biblioteki, archiwa Dopuszczalne wahania roczne A ±10%, +5 o C, -10 o C B Dopuszczalne fluktuacje i gradienty przestrzenne 0%, ±5 o C ± 5%, ± 2 o C brak ±0%, +5 o C, -10 o C ±10%, ± 10 o C ale poniżej 30 o C Zagrożenie mech. uszkodzeniem ±5%, ± 2 o C niewielkie dla najbardziej wrażliwych obiektów, brak dla większości obiektów ±10%, ± 2 o C ±10%, ± 10 o C ale T<30 o C C 25% < RH < 75% temperatura rzadko powyżej 30 o C zazwyczaj poniżej 25 o C średnie dla najbardziej wrażliwych obiektów, niewielkie dla większości obiektów duże dla najbardziej wrażliwych obiektów, średnie dla większości obiektów D RH poniżej 75% wysokie dla większości obiektów, głownie z powodu niskiej RH (pękanie)
Specyfikacja zalecanych warunków mikroklimatycznych w MNK TEMPERATURA Dotyczy wszystkich rodzajów obiektów 19-21 C Dopuszczalne wahania dobowe ±1 C WILGOTNOŚĆ WZGLĘDNA 1. Obrazy na płótnie 40-55% 2. Obrazy na deskach, rzeźba polichromowana, meble 45-60% 3. Papier 50-55% 4. Tkaniny, ubiory 50-60% 5. Szkło 40-50% 6. Metal, broń, numizmaty 15-40% Dopuszczalne dobowe wahania ±5% kategoria AA według ASHRAE
MONITOROWANIE WARUNKÓW Radiowy system pomiarowy 200 czujników T i RH 45 czujników Lux/UV 2 pirometry 10 stacji zbierających dane pomiar co 1 godzinę wszystkie dane zbierane są na centralnym komputerze
Pomieszczenie nieklimatyzowane Muzeum St. Wyspiańskiego
Pomieszczenie nieklimatyzowane Muzeum St. Wyspiańskiego 70 60 T [ o C] i wilg.wzgl. [%] 50 40 30 20 10 0 01.01.06 01.04.06 01.07.06 01.10.06 01.01.07 Data
Pomieszczenie nieklimatyzowane Muzeum St. Wyspiańskiego 70 60 T [ o C] i wilg.wzgl. [%] 50 40 30 20 36% 10 0 01.01.06 01.04.06 01.07.06 01.10.06 01.01.07 Data
Pomieszczenie klimatyzowane Gmach Główny
Pomieszczenie klimatyzowane Gmach Główny 70 60 50 T [ o C] i wilg. wzgl. [%] 40 30 20 10 0 01.01.07 02.04.07 02.07.07 01.10.07 01.01.08 Data
Pomieszczenie klimatyzowane Gmach Główny 70 60 T [ o C] i wilg. wzgl. [%] 50 40 30 20 44% 10 0 01.01.07 02.04.07 02.07.07 01.10.07 01.01.08 Data
Pomieszczenie klimatyzowane Gmach Główny 70 60 50 poziom stabilizacji T [ o C] i wilg. wzgl. [%] 40 30 20 10 0 01.01.07 02.04.07 02.07.07 01.10.07 01.01.08 Data
Pomieszczenie klimatyzowane Gmach Główny 70 60 T [ o C] i wilg. wzgl. [%] 50 40 30 20 10 minimalna wartość w.w. w sali 302 minimalna wartośc w.w. w Galerii Rzemiosła Artystycznego poziom stabilizacji 0 01.01.07 02.04.07 02.07.07 01.10.07 01.01.08 Data
Pomieszczenie o lokalnie kontrolowanym klimacie Pałac Bp Ciołka
Pomieszczenie o lokalnie kontrolowanym klimacie Pałac Bp Ciołka 70 60 T [ o C] i wilg.wzgl. [%] 50 40 30 20 10 0 09.11.07 09.02.08 09.05.08 09.08.08 09.11.08 Data
Pomieszczenie o lokalnie kontrolowanym klimacie Pałac Bp Ciołka 70 60 T [ o C] i wilg.wzgl. [%] 50 40 30 20 52% 10 0 09.11.07 09.02.08 09.05.08 09.08.08 09.11.08 Data
Pomieszczenie o lokalnie kontrolowanym klimacie Pałac Bp Ciołka 70 60 T [ o C] i wilg.wzgl. [%] 50 40 30 20 52% 10 0 09.11.07 09.02.08 09.05.08 09.08.08 09.11.08 Data
Kategoria budynków wg. potencjału kontroli mikroklimatu ASHRAE Klasa kontroli Kategoria budynku Budynki Muzeum Możliwa klasa stabilizacji klimatu częściowa kontrola IV większość budynków C zapobiega znaczącym zagrożeniom D zapobiega zawilgoceniu pełna kontrola V GG, Pałac Ciołka, w przyszłości Sukiennice B stabilizacja z możliwym cyklem rocznym
Pomieszczenia stabilizowane przez mobilne urządzenia kategoria B w zasięgu ręki 70 60 T [ o C] i wilg.wzgl. [%] 50 40 30 20 10 0 09.11.07 09.02.08 09.05.08 09.08.08 09.11.08 Data
Pomieszczenia stabilizowane przez mobilne urządzenia kategoria B w zasięgu ręki wprowadzenie odpowiednich procedur dotyczących wietrzenia i serwisowania defensorów zapewni kategorię B konieczna jest procedura awaryjna w przypadku odcięcia zasilania
PODSUMOWANIE kategoria kontroli warunków w większości budynków D (?) jeżeli stosujemy skuteczną, lokalną kontrolę to C możliwa kategoria B (kontrola nad krótkotrwałymi wahaniami RH w okresie zimowym) CO WIEMY? brak zagrożeń grzybami pleśniowymi obiekty niestabilne chemicznie zagrożone w okresie dziesięcioleci realne zagrożenie uszkodzeniem mechanicznym dla obiektów wrażliwych i średnio wrażliwych
WNIOSKI dotychczasowa, uniwersalna norma konserwatorska jest bardzo trudna do realizacji i w praktyce nie istnieje (nawet przy optymalnym zaangażowaniu środków) należy opracowywać indywidualne normy konserwatorskie, które będą narzędziem wspomagającym w strategii zarządzania zbiorami wybór strategii zarządzania mikroklimatem powinien zostać oparty na analizie zagrożeń i możliwości każdego muzeum (badania materiałowe, monitorowanie stanu zachowania obiektów, realia finansowe i organizacyjne)
CEL MUZEUM Opracowanie nowych zasad i procedur zarządzania mikroklimatem w celu poprawy ochrony zbiorów oraz optymalizacji zużycia energii.
METODY 1. Złagodzenie restrykcyjnych, nierealnych poziomów stabilizacji (Nowe standardy Smithsonian Institution) 2. Wprowadzenie różnych poziomów stabilizacji RH i T w zależności od pory roku (obniżenie T w okresach silnych mrozów o 4 C odpowiada wzrostowi RH do 10%).
3. Analiza klimatu historycznego (koncepcja dowiedzionej fluktuacji -proofed fluctuation) zaaklimatyzowane obiekty są mniej podatne na uszkodzenia. Aklimatyzacja obiekty musi być potwierdzona oceną stanu zachowania. 4. Procedury min. wietrzenia, obniżenia temperatury w okresach silnych mrozów (4 C odpowiada 10%), serwisowania urządzeń mobilnych. 5. Procedury awaryjne- od wycofania obiektu z ekspozycji po czasowe zamknięcie muzeum.
6. Polityka wypożyczeń - żądany poziom T i RH powinien odpowiadać długookresowej wartości średnich w muzeum, do których obiekt jest zaaklimatyzowany
7. Optymalne wykorzystanie środków dostępnych na ochronę zbiorów - kierowanie środków na obszary gdzie efekt poprawy będzie największy np. metody pasywneramy mikroklimatyczne, gabloty, stworzenie wyspecjalizowanych magazynów dla obiektów wrażliwych itd.
Muzeum XXI wieku??? Czy to tylko kolekcja czy też kolekcja w budynku???
Przyszłość MUZEUM jest zakorzeniona w budynkach w których się mieści, a równocześnie MUZEUM powinno docierać do ludzi z całego świata i być miejscem gdzie ludzie z całego świata mogą prowadzić dialog. Neil MacGregor - Dyrektor British Museum