LEKOMANIA Hanna Nawrocka LEKOMANIA czyli lekozależność jest stosunkowo nowym nałogiem. Pęd za cudownymi specyfikami rozpoczął się na zachodzie w latach 60-tych XX wieku wraz z odkryciem nowych leków uspokajających. Najpierw było valium (lek na bezsenność z grupy diazepanu), później relanium (lek uspokajający z grupy benzodiazepinidów). Obecnie najczęściej uzależniają benzodiazepiny, czyli leki nasenne i uspkajające. W warunkach polskich dostępne benzodiazepiny to: Elenium, Estazolam, Nitrozepam, Oxazepam, Relanium, Signopam, Walidol. Lekomania najczęściej obejmuje leki nasenne, przeciwbólowe, dopingujące i euforyzujące (wywołujące stan błogiego podniecenia). Polska jest 6-tym co do wielkości rynkiem zbytu leków w Europie, popyt na leki systematycznie rośnie. Pod względem liczby opakowań przypadających na głowę statystycznego mieszkańca zajmujemy po Francji drugie miejsce w Europie. Lekomania jest nałogiem niewidocznym. Bardzo łatwo można ukryć się z tym nałogiem, wiele leków można swobodnie i tanio kupić. Wśród zależności lekowych odróżnia się cięższą postać zwaną nałogiem lub lżejszą zwaną przyzwyczajeniem. Leki uspokajające i nasenne używane bez zalecenia lekarza są po papierosach, alkoholu i marihuanie najbardziej rozpowszechnionymi wśród młodzieży środkami odurzającymi. Z raportu ESPAD (The European School Survey on Alcohol and Other Drugs) wynika, że do nadużywania leków przyznało się niemal 20% nastolatków. To ponad 2 razy więcej niż wynosi europejska średnia. Dziewczęta około 2 razy częściej niż chłopcy regularnie przyjmują leki uspokajające i nasenne. Dzieci sięgają po leki psychotropowe, nasenne, środki przeciwbólowe oraz suplementy diety, które bez problemu można kupić w każdym kiosku. Nawet zwykłe pastylki przeciwbólowe mogą uszkodzić nerki i doprowadzić do ich niewydolności, zaszkodzić wątrobie lub zniszczyć błonę śluzową żołądka. Zdarzają się zatrucia witaminami, preparatami ziołowymi czy nawet kroplami do nosa.. Czasem na leki uspokajające decydują się osoby zażywające heroinę. Dzięki temu łatwiej im przetrwać ten czas, gdy ustaje działanie narkotyku. Niektórzy łączą leki uspokajające z alkoholem, by łatwiej się upić. Osoby uzależnione często przyjmują produkowane przez siebie mieszanki, np.8 tabletek Clonazepamu z 3 wodami po goleniu, piwo z 3-4 tabletkami Relanium lub łączą amfetaminę z innymi lekami. Gdy zażywa się leki uspokajające i substancje odurzające ryzyko uzależnienia jest duże. Takie działanie może prowadzić do kłopotów z oddychaniem, utraty przytomności, a nawet do śmierci.
POWODY PRZYJMOWANIA LEKÓW -niska samoocena, uciekanie się do leków w celu podniesienia swojej wartości -próba poradzenia sobie z trudnymi sytuacjami w szkole czy w domu -zachęta ze strony znajomych -nuda, nie ma się czym zająć -dla osiągnięcia lepszej zabawy -chęć dorównania innym -ciekawość, chęć spróbowania rzeczy nowych -łatwy dostęp i przystępna cena -chęć zwiększenia swojej wydolności psychofizycznej -chęć przeżycia przyjemności, uzyskanie lepszego samopoczucia -zbyt duże obciążenie nauką i rywalizacja o sukcesy w szkole Znaczna grupa gimnazjalistów, przede wszystkim dziewcząt bardzo często używa leków przeciwbólowych i stanowi to utrwalony sposób radzenia z dolegliwościami. Radzenie sobie z pospolitymi dolegliwościami bez konsultacji z rodzicami staje się akceptowanych przejawem samodzielności i niezależności nastolatków. Według nauczycieli rodzice często przyznają, że ulegają prośbom dzieci i kupują im leki uspokajające czy stymulujące pracę mózgu. Dzieci przekonują, że w ten sposób łatwiej przyswoją materiał albo zmniejszą stres towarzyszący egzaminom lub sprawdzianom. ROZPOWSZECHNIENIE I CZĘSTOŚĆ PRZYJMOWANIA LEKÓW PRZEZ MŁODZIEŻ -ból głowy i stosowane leki: Apap, Ibuprom, Nurofen oraz Aspiryna i Pyralgina. -ból brzucha- najczęściej stosowana No-spa, Krople żołądkowe (8%), 3% węgiel medyczny. -leki uspokajające- 6% uczniów. -trudności w zasypianiu- 8,6% uczniów. -przygnębienie i zły nastrój- 4,7%. -z powodu braku energii 10% uczniów przyjmuje zestawy witamin i minerałów.
Tabela 1. Częstość przyjmowania leków przez 15-letnią młodzież w ostatnim roku *Dane uzyskane w badaniach ankietowych wskazują, że stosowanie farmaceutyków jest zjawiskiem znacznie rozpowszechnionym wśród badanych 15-letnich uczniów z Warszawy. W ostatnim roku jakikolwiek z wymienionych w ankiecie leków stosowało ok. 81% badanych uczniów. *Najliczniejszą grupę stanowiły osoby przyjmujące leki z powodu bólu głowy i brzucha. W ciągu ostatniego roku, przynajmniej 1 2 razy, leki te stosowało około 60 70% uczniów, natomiast w ciągu ostatniego miesiąca około 40 50%. Mniejsza grupa nastolatków miała doświadczenia z lekami nasennymi, uspokajającymi lub służącymi poprawie funkcjonowania psychicznego i fizycznego. *Odsetki dziewcząt sięgających po leki na ból brzucha są znacznie wyższe niż u chłopców. Związane jest to z dolegliwościami menstruacyjnymi. *Z ogólnopolskich badań ankietowych (HBSC) przeprowadzonych w 2002roku wiadomo, że 5% 15-latków sięgnęło chociaż raz w życiu po leki w celu odurzenia się. Analiza tabelki M. Siemiański- uzależnienie od leków polega na zażywaniu różnorodnych substancji chemicznych (leków takich jak: narkotyki lub inne środki przeciwbólowe, nasenne, uspokajające i lotnych rozpuszczalników: benzyna, konopie, haszysz, marihuana, a także alkohol) w celach niemedycznych tj. w celu odurzenia się, oszołomienia.
Najistotniejsze cechy i objawy zespołu uzależnienia od leków i narkotyków to diagnoza lekomanii: -silna potrzeba lub przymus używania substancji psychoaktywnej -utrata samokontroli w używaniu substancji psychoaktywnej -przyjmowanie substancji w celu uniknięcia objawów abstynencji -wystąpienie zespołu abstynenckiego po przerwaniu przyjmowania substancji -wzrost tolerancji na ilość zażywanych leków lub narkotyków -charakterystyczny indywidualny sposób używania substancji -postępujące zaniedbanie innych zainteresowań lub przyjemności na rzecz zdobywania i przyjmowania substancji uzależniającej -zażywanie środka mimo wyraźnych szkód, o których wiadomo, że mają związek z przyjmowaniem środka Stwierdzając co najmniej trzy z powyższych objawów, które występują nieprzerwanie przez okres jednego miesiąca w ciągu ostatniego roku rozpoznajemy zespół uzależnienia. Ważną cechą uzależnienia od leków jest niepohamowana chęć spożywania kolejnych dawek leków, nawet w sytuacji, gdy wystąpiły już wszelkie objawy chorobowe. Zależność psychiczna to potrzeba, pragnienie przyjmowania danej substancji. Pragnienie może mieć charakter przymusu i często jest najsilniejszym czynnikiem prowadzącym do powtórnego przyjmowania substancji psychoaktywnych. Zależność fizyczna to wynik adaptacji ośrodkowego układu nerwowego do danej substancji psychoaktywnej. Nagłe jej odstawienie wywołuje wystąpienie zespołu abstynenckiego będącego grupą objawów o zmiennym przebiegu i nasileniu. Tolerancja polega na tym, że w celu uzyskania tych samych efektów konieczne jest zwiększenie przyjmowanej dawki. Tolerancja krzyżowa polega na powstawaniu tolerancji w stosunku do pokrewnego typu leku, np. heroina wykazuje tolerancję krzyżową w stosunku do morfiny. NADUŻYWANIE LEKÓW prowadzi do: -degeneracji psychicznej -zaburzeń najwyższych czynności umysłowych, myślenia, pamięci -wyniszczenia organizmu -uszkodzenia narządów wewnętrznych -zaburzeń ze strony układu nerwowego -zaawansowana próchnica zębów, zmiany zapalne skóry -nadużywanie leków nasennych prowadzi do osłabienia napięcia mięśniowego, poczucia nieustannego zmęczenia -nadużywanie leków uspokajających prowadzi do zawrotów głowy, niewyraźnej mowy -stosowanie kilku leków może być przyczyna wielu niebezpiecznych interakcji środków leczniczych w organizmie, zaciemnienia obrazu choroby, opóźnienia właściwego rozpoznania i leczeni -zażycie silnych środków przeciwbólowych utrudnia chirurgowi rozpoznanie ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego, urologowi kamicy układu moczowego, interniście zawału mięśnia sercowego -przedawkowanie Paracetamolu może doprowadzić do ciężkiego zatrucia, a w konsekwencji do uszkodzenia wątroby
ZALEŻNOŚCI LEKOWEJ SPRZYJAJĄ: -kryzys tradycyjnej rodziny z upadkiem autorytetu ojca -szybkie tempo życia, dysproporcje między wymaganiami cywilizacji technicznej, a możliwościami adaptacji do niej -pojawienie się nowych, efektownych, tanich leków, które zwróciły uwagę młodzieży a możliwość odcięcia się na drodze chemicznej od przykrego stresu -poczucie przynależności do grupy i wynikające z tego bezkrytyczne naśladownictwo -zmiana opinii publicznej- wzrost tolerancji w odniesieniu do narkomanów -bezradność prawodawstwa wobec narastającego problemu zależności lekowej -ingerencja gangów przestępczych zachęconych możliwościami łatwego zarobku *Jeżeli długotrwałemu używaniu leków towarzyszyć będą objawy wzrastającego zatrucia lub ogólnego wyczerpania organizmu, to nałogu tego nie można już nazwać lekomanią, lecz toksykomanią. JAKA JEST RÓŻNICA MIĘDZY LEKOMANIĄ A NARKOMANIĄ? Z medycznego punktu widzenia nie ma różnicy między uzależnieniem od leku i narkotyków. Lekomania jest stanem wywołanym dłuższym stosowaniem leku. Lek powoduje przestrojenie czynności psychicznych oraz somatycznych charakteryzujących się: zmianami narządów obwodowych, np. zaburzeniami ciśnienia krwi, czynności serca, oddychania, układu pokarmowego. PROFILAKTYKA Kształtowanie wśród młodzieży umiejętności dbania o własne zdrowie wymaga z jednej strony promocji zachowań prozdrowotnych, a z drugiej- uczenia rozpoznawania zagrożeń. Jednym z takich zagrożeń jest powszechna praktyka sięgania po leki bez zalecenia lekarzy. Istota zagadnienia lekomanii tkwi w samoleczeniu. Dlatego każdy lek powinien być objęty nadzorem i wskazaniami lekarskimi, a każda skłonność do samoleczenia powinna być zwalczana. Tempo współczesnego życia, przemęczenie, stresy, bezsenność skłaniają wiele osób do szukania tzw. komfortu psychicznego. Osoby te chętnie sięgają po każdy lek, który odmieni wszystko, co jest związane z lękiem czy niepokojem. Co mogą zrobić rodzice? -wypieraj leki zabiegami terapeutycznymi, dietą, wypoczynkiem, kąpielami, masażem, akupresurą, muzykoterapią, chromoterapią (leczenie kolorami) -spędzaj czas ze swoim dzieckiem, staraj się poznać je oraz jego problemy -zachęcaj dziecko do podjęcia różnych zajęć w domu lub na świeżym powietrzu -otwarcie porozmawiaj z dzieckiem o nadużywaniu leków. Wytłumacz, dlaczego są szkodliwe. Ważne jest, aby twoje dziecko wiedziało, że chcesz mu pomóc, ponieważ je kochasz. Można przypuszczać, że wskaźniki stosowania leków przeciwbólowych, uspokajających będą rosły ze względu na ogólny wzrost konsumpcji leków, który jest efektem zmian na rynku leków, rozwoju działalności firm farmaceutycznym i reklamy. Do nadmiernej konsumpcji leków przyczynia się fakt, iż są one traktowane jako substancje, których podstawową funkcją jest leczenie i pomoc w dolegliwościach- nie są więc postrzegane tak negatywnie jak narkotyki. Konsumenci często nie traktują farmaceutyków sprzedawanych bez recepty jak leków i wiele osób jest przekonanych, że bez względu na przyjętą dawkę nie mogą one doprowadzić do śmierci.