Awifauna lęgowa wiosek gm. Korfantów na Śląsku Opolskim

Przyr. Śląska opol., 17: 14-21, 2011 Awifauna lęgowa wiosek gm. Korfantów na Śląsku Opolskim Grzegorz Kopij Zakład Ekologii Kręgowców, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, ul. Kożuchowska 5b, 51-631 Wrocław; e-mail: grzegorz.kopij@up.wroc.pl Breeding bird communities in villages in the Korfantów county, Opole Silesia. Studies were conducted by means of the line transect method. In each village (n=33) single counts were conducted in each month: April, May, June and July 2006. A total of 60 bird species were recorded. In particular villages the number changed from 14 to 43. The mean number of bird species per village was 25.3. In general, Hirundo rustica and Passer domesticus were eudominants, while Streptopelia decaocto and Stunus vulgaris dominants. Relatively common were Fringilla coelebs, Sylvia atricapilla, Carduelis carduelis, Sylvia curruca, Motacilla alba, Luscinia megarhynchos, Miliaria calandra and Turdus merula. WSTĘP Zespół ptaków lęgowych środowisk ruderalnych na Śląsku jest słabo poznany. Dane ilościowe z Dolnego Śląska pochodzą jedynie z okolic Legnicy (Dyrcz et al. 1991). Ze Śląska Opolskiego półilościowe badania przeprowadzano na Ziemi Grodkowskiej (Kopij 2004), Nyskiej (Kopij 2008) i Niemodlińskiej (Kopij 2009). Na obszarach tych skontrolowano odpowiednio 46, 83 i 45 wiosek. Niniejsza praca jest kontynuacją tej serii i przedstawia wyniki badań półilościowych nad ptakami lęgowymi w 33 wioskach gminy Korfantów. TEREN BADAŃ Badania przeprowadzano we wszystkich wioskach i przysiółkach (N = 33) gminy Korfantów, pow. Nysa, woj. opolskie. Gm. Korfantów zajmuje powierzchnię 180 km 2, w tym lasy 41.4 km 2, grunty orne 99 km 2, łąki 21.6 km 2. W 2009 r. liczba ludności wynosiła 9806 osób, w tym 1945 osób w Korfantowie. Dla porównia: woj. opolskie zajmuje 9 412.5 km 2. Powierzchnia bezleśna wynosi 7 059.4 km 2. Powierzchnie z miejską zabudową wynoszą c.700 km 2. Zatem powierzchnia województwa bez lasów i miejskiej zabudowy wynosi 6 360 km 2. Liczba ludności województwa w 2009 r. wynosiła 1 022 100, w tym ludnośc wiejska 481 000. W woj. Opolskim znajduje się 1560 wsi i przysiółków.

METODA BADAŃ Badania przeprowadzano wiosną i wczesnym latem 2006 r. W każdej wiosce wykonano serię 4 liczeń, po jednym liczeniu w każdym z 4 mięsięcy: kwiecień, maj, czerwiec i lipiec (tab. 1). W liczeniach zastosowano metodę transektów liniowych (Bibby et al. 1992). Transekty wyznaczono wzdłuż ulic przebiegających przez tereny zabudowane. W zależności od wielkości wioski liczenia trwały 15-120 min., przeważnie 30-40 min. Liczbę potencjalnych par lęgowych stanowiła maksymalna liczba par stwierdzona w którymkolwiek spośród 4 liczeń. Indeks liczebności względnej obliczono w ten sposób, że liczbę par najliczniejszego gatunku dymówki przyjęto jako 100, a liczebność wszystkich innych stanowiła procent z tej liczby. WYNIKI We wszystkich wioskach gminy Korfantów stwierdzono gniazdowanie 60 gatunków ptaków. W poszczególnych wioskach liczba ta zmieniała się od 14 do 43 (tab. 2 i 3). Liczba par lęgowych w poszczególnych wioskach wynosiła od 40 do 362 (tab. 2). Średnia liczba gatunków przypadających na wioskę wynosiła 25.3 (SD=6.06). Średnia liczba par lęgowych na wioskę wynosiła 41.3 (SD=68.6). Dymówka i wróbel należały do grupy eudominantów, a sierpówka i szpak do grupy dominantów. Łączny ich udział we wszystkich wioskach wynosił 2/3 wszystkich lęgowych par. Stosunkowo licznie gniazdowały następujące inne gatunki: zięba, kapturka, szczygieł, peigża, pliszka siwa, słowik rdzawy, potrzeszcz i kos (tab. 1 i 2). LITERATURA Bibby C. J., Burgess N. D. 1992. Bird Census Techniques. London. Dyrcz A., Grabiński W., Stawarczyk T., Witkowski J. 1991. Ptaki Śląska monografia faunistyczna. Wrocław. Kopij G. 2004. Liczebnośc ptaków lęgowych w wioskach Ziemi Grodkowskiej. Przyr. Śląska opol., 10: 30-34. Kopij G. 2008. Ptali lęgowe w wioskach Ziemi Nyskiej w latach 2002-2007. Przyr. Śląska opol., 14: 14-23. Kopij G. 2009. Badania ilościowe nad ptakami lęgowymi okolic Niemodlina. Przyr. Śląska opol., 15: 1-23. 15

Table 1. Liczba ludności w poszczególnych wioskach i daty liczeń ptaków. Dla poszczególnych wiosek liczba ludności odnosi się także do przysiółków podlegających pod te wioski (p. przysiółek). Nr Nazwa wioski Liczba Daty liczeń w 2006 r. ludności I II III IV 1 Ligota Ścinawska c.20 13.4 12.5 17.6 5.7 2 Włostowa 456 20.4 1.6 19.6 10.7 3 Wojstrasz 20.4 1.6 19.6 10.7 4 Borek 226 20.4 1.6 19.6 10.7 5 Dobrzyków c.40 20.4 13.5 19.6 10.7 6 Rynarcice 203 20.4 2.6 19.6 13.7 7 Włodary, północ 803 20.4 2.6 19.6 13.7 8 Włodary, południe 20.4 2.6 19.6 13.7 9 Przydroże Wielkie, p. 163 21.4 12.5 17.6 5.7 10 Przydroże Wielkie 21.4 12.5 17.6 5.7 11 Przydroże Małe 374 21.4 12.5 17.6 5.7 12 Pleśnica 79 21.4 12.5 17.6 5.7 13 Waldeka c. 20 21.4 12.5 17.6 5.7 14 Ścinawa Mała 804 21.4 12.5 17.6 5.7 15 Ścinawa Nyska 498 21.4 12.5 17.6 5.7 16 Węża 430 21.4 25.4 17.6 5.7 17 Kuźnia Ligota 436 22.4 1.6 19.6 10.7 18 Przechód 817 22.4 1.6 19.6 10.7 19 Smolarnia 22.4 1.6 19.6 10.7 20 Wilczury 22.4 1.6 19.6 10.7 21 Rzymkowice 573 22.4 1.6 19.6 10.7 22 Kolonia Pogórz c.100 22.4 1.6 19.6 10.7 23 Stara Jamka 243 22.4 13.5 19.6 10.7 24 Piechocice 154 22.4 13.5 19.6 10.7 25 Puszyna 356 22.4 13.5 19.6 10.7 26 Wielkie Łąki 128 24.4 2.6 21.6 13.7 27 Ferdynandka 24.4 2.6 21.6 13.7 28 Kuropas 160 24.4 2.6 21.6 13.7 29 Myszowice 156 24.4 2.6 21.6 13.7 30 Niesiebędowice 130 24.4 10.5 14.6 7.7 31 Jagielnica 186 25.4 10.5 17.6 5.7 32 Gryżów 350 25.4 10.5 17.6 5.7 33 Rączka 139 16.4 10.5 14.6 9.7 16

Tabela 2. Liczba par lęgowych poszczególnych gatunków ptaków w wioskach gminy Korfantów w 2006 roku. Nr wioski (vide tab. 1) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 H. rustica 18 30 57 45 20 80 30 50 40 45 55 P. domesticus 10 36 9 12 10 23 16 25 10 19 40 S. decaocto 3 12 5 4 4 8 9 9 2 9 12 D. urbica 10 40 2 9 26 S. vulgaris 1 13 1 3 1 5 10 18 1 6 8 C. chloris 4 7 3 5 1 5 10 7 1 10 9 P. ochruros 1 11 6 9 1 6 5 5 2 5 3 C. cannabina 2 2 2 6 5 6 5 4 6 S. serinus 1 6 3 1 2 8 3 1 2 4 P. montanus 5 3 1 3 1 2 2 2 2 1 F. coelebs 5 1 2 1 3 2 4 1 3 5 S. atricapilla 1 3 1 1 3 1 2 1 4 2 M. calandra 2 2 4 1 1 3 4 1 1 2 P. major 1 1 1 2 2 2 1 2 1 C. carduelis 1 1 1 1 3 4 7 1 2 2 S. curruca 3 1 3 3 2 1 1 3 4 E. citrinella 1 3 1 1 3 4 4 1 2 2 M. alba 4 1 3 1 1 2 3 2 1 A. palustris 2 3 1 2 6 2 1 3 1 H. icterina 2 2 2 2 1 2 1 A. apus 1 L. megarhynchos 1 2 1 1 5 2 T. merula 1 1 1 1 2 1 1 4 S. communis 2 1 1 2 1 4 1 P. caeruleus 1 1 1 1 1 1 M. striata 1 1 1 1 P. pica 1 1 1 1 1 1 O. orilolus 1 1 2 P. collybita 2 1 1 1 C. ciconia 1 1 C. canorus 1 1 1 1 T. pilaris 2 1 1 1 1 L. collurio 1 1 1 1 C. monedula 2 T. philomelos 2 S. torquata C. coturnix 1 2 L. naevia 1 1 1 1 C. cornix 1 1 P. trochilus 1 J. torquilla 1 S. turtur 1 1 A. pratensis 1 A. platyrhynchos 1 L. fluviatilis 1 S. europaea 1 A. arundinaceus 1 A. nisus 1 Liczba gatunków 15 30 17 18 17 30 31 31 22 28 34 Liczba par lęgowych 49 173 97 104 50 208 139 177 74 141 204 17

Nr wioski 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 H. rustica 80 60 63 30 60 70 30 50 20 90 1 P. domesticus 55 5 102 50 38 56 25 12 20 25 18 S. decaocto 8 1 30 22 6 9 5 3 3 14 1 D. urbica 7 12 2 2 10 5 3 S. vulgaris 3 18 6 6 8 15 10 10 5 1 C. chloris 4 1 14 2 3 9 10 6 6 11 3 P. ochruros 3 2 11 2 4 12 8 7 5 9 5 C. cannabina 4 1 4 2 7 1 4 2 1 3 2 S. serinus 3 1 10 5 5 3 5 2 5 P. montanus 5 7 3 1 7 1 2 1 2 F. coelebs 4 1 10 2 3 2 6 6 2 3 S. atricapilla 3 1 8 4 3 1 2 2 1 5 M. calandra 2 8 2 4 3 7 3 P. major 2 3 1 1 4 4 2 6 3 4 C. carduelis 2 1 8 2 2 2 2 5 1 S. curruca 2 4 2 2 5 1 1 1 1 E. citrinella 3 2 2 1 3 1 3 1 1 M. alba 1 1 1 2 1 2 2 2 1 4 A. palustris 2 1 2 1 2 1 H. icterina 2 1 3 2 1 1 1 1 A. apus 5 2 6 1 L. megarhynchos 1 3 4 1 1 1 T. merula 2 1 3 2 2 1 1 2 S. communis 2 1 1 2 1 1 P. caeruleus 6 4 1 1 1 1 1 M. striata 1 3 1 3 1 2 P. pica 1 2 1 2 O. orilolus 2 1 1 P. collybita 1 7 1 C. ciconia 1 1 1 1 C. livia 7 C. canorus 1 T. pilaris 1 1 L. collurio 2 1 1 1 C. monedula 2 T. philomelos 1 1 1 1 S. torquata 1 1 1 L. naevia 1 C. coccothraustes 1 1 P. phoenicurus 1 P. trochilus 1 J. torquilla 1 P. colchicus 2 1 E. schoeniclus 1 S. turtur 1 A. pratensis 1 D. major 1 V. vanellus 1 1 P. sibilatrix 1 L. fluviatilis 1 S. europaea 1 F. hypoleuca 1 P. canus 1 C. palumbus 1 Liczba gatunków 27 18 40 26 23 26 30 26 22 25 13 Liczba par lęgowych 204 85 362 155 153 212 154 127 94 200 43 18

Nr wioski 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 H. rustica 20 50 90 30 2 60 30 32 30 80 66 P. domesticus 40 25 34 14 3 26 20 17 37 43 40 S. decaocto 9 4 16 5 1 11 9 6 9 11 9 D. urbica 5 10 20 10 45 S. vulgaris 9 5 10 6 1 7 4 7 1 12 25 C. chloris 3 3 8 3 2 2 7 2 2 9 5 P. ochruros 4 9 4 2 1 3 5 5 2 8 4 C. cannabina 1 4 6 3 1 5 3 4 3 3 1 S. serinus 1 4 8 1 3 3 4 1 5 1 P. montanus 1 3 3 1 1 5 1 3 6 1 F. coelebs 2 2 9 1 1 3 2 1 1 1 S. atricapilla 2 3 3 2 2 4 2 3 5 1 M. calandra 4 1 2 1 1 4 1 1 3 2 P. major 3 2 2 2 1 4 1 5 1 C. carduelis 3 5 2 1 1 1 1 1 S. curruca 1 4 2 2 1 1 1 2 E. citrinella 1 2 4 1 1 1 2 2 3 M. alba 1 1 1 1 1 1 2 1 1 2 A. palustris 4 3 1 1 2 1 3 1 H. icterina 2 3 6 2 2 1 2 1 A. apus 3 L. megarhynchos 2 1 3 2 1 1 1 1 1 T. merula 2 3 1 4 1 1 1 S. communis 1 1 2 2 P. caeruleus 2 1 1 3 1 1 M. striata 1 1 1 1 1 P. pica 1 1 1 1 1 2 O. orilolus 1 1 C. ciconia 2 1 1 1 C. livia C. canorus 1 1 1 1 1 T. pilaris 1 L. collurio 1 C. monedula 1 1 T. philomelos 1 S. torquata 1 1 C. coturnix 1 1 C. cornix 1 C. coccothraustes 1 P. phoenicurus 1 1 E. schoeniclus 1 1 A. platyrhynchos 1 D. major 1 P. sibilatrix 1 G. chloropus 1 Liczba gatunków 22 27 27 19 15 22 30 21 29 24 24 Liczba par lęgowych 114 142 223 86 19 138 129 93 140 211 215 19

Tabela 3. Sumaryczne dane o liczebności ptaków lęgowych w wioskach (n=33) gminy Korfantów w 2006 roku. L liczba par lęgowych; Freq. częstotliwość występowania w wioskach (n=33 wioski); x średnia liczba par lęgowych na wioskę (n=33 wioski), SD odchylenie standardowe tek średniej; Index wskaźnik liczebności względnej. Gatunek L % Freq. % x SD Index Dymówka H. rustica 1514 32.1 33 100.0 45.9 23.9 100.0 Wróbel P. domesticus 915 19.4 33 100.0 27.7 19.6 60.4 Sierpówka S. decaocto 269 5.7 33 100.0 8.2 6.1 17.8 Oknówka D. urbica 218 4.6 17 51.5 6.6 12.9 14.4 Szpak S. vulgaris 236 5.0 32 97.0 7.2 5.8 15.6 Dzwoniec C. chloris 177 3.8 33 100.0 5.4 3.4 11.7 Kopciuszek P. ochruros 169 3.6 33 100.0 5.1 3.1 11.2 Makolągwa C. cannabina 103 2.2 31 93.9 3.1 1.8 6.8 Kulczyk S. serinus 101 2.1 29 87.9 3.1 2.4 6.7 Mazurek P. montanus 76 1.6 29 87.9 2.3 1.9 5.0 Zięba F. coelebs 89 1.9 30 90.9 2.7 2.3 5.9 Kapturka S. atricapilla 76 1.6 30 90.9 2.3 1.6 5.0 Potrzeszcz M. calandra 70 1.5 27 81.8 2.1 1.8 4.6 Bogatka P. major 64 1.4 28 84.8 1.9 1.4 4.2 Szczygieł C. carduelis 63 1.3 27 81.8 1.9 1.9 4.2 Piegża S. curruca 54 1.1 26 78.8 1.6 1.2 3.6 Trznadel E. citrinella 56 1.2 28 84.8 1.7 1.1 3.7 Pliszka siwa M.alba 47 1.0 29 87.9 1.4 0.9 3.1 Łozówka A. palustris 46 1.0 23 69.7 1.4 1.2 3.0 Zaganiacz H. icterina 43 0.9 23 69.7 1.3 1.1 2.8 Jerzyk A. apus 18 0.4 6 18.2 0.5 2.1 1.2 Słowik rdzawy L. megarhynchos 36 0.8 21 63.6 1.1 1.1 2.4 Kos T. merula 39 0.8 23 69.7 1.2 1.0 2.6 Cierniówka S. communis 26 0.6 17 51.5 0.8 0.8 1.7 Modraszka P. caeruleus 30 0.6 19 57.6 0.9 1.3 2.0 Muchołówka szara M. striata 20 0.4 15 45.5 0.6 0.7 1.3 Sroka P. pica 19 0.4 16 48.5 0.6 0.4 1.3 Wilga O. orilolus 10 0.2 8 24.2 0.3 0.5 0.7 Bocian biały C. ciconia 14 0.3 7 21.2 0.4 2.2 0.9 Gołąb miejski C. livia 11 0.2 10 30.3 0.3 0.3 0.7 Kukułka C. canorus 7 0.1 10 30.0 0.2 0.4 0.5 Kwiczoł T. pilaris 10 0.2 10 30.3 0.3 0.0 0.7 Gąsiorek L. collurio 9 0.2 8 24.2 0.3 0.4 0.6 Kawka C. monedula 10 0.2 9 27.3 0.3 0.3 0.7 Śpiewak T. philomelos 6 0.1 4 12.1 0.2 0.6 0.4 Kląskawka S. torquata 7 0.1 6 18.2 0.2 0.4 0.5 Przepiórka C. coturnix 5 0.1 5 15.2 0.2 0.0 0.3 Świerszczak L. naevia 5 0.1 4 12.1 0.2 0.5 0.3 Wrona C. cornix 5 0.1 5 15.2 0.2 0.0 0.3 Grubodziób C. coccothraustes 3 0.1 3 9.1 0.1 0.0 0.2 Pleszka P. phoenicurus 3 0.1 3 9.1 0.1 0.0 0.2 Piecuszek P. trochilus 3 0.1 3 9.1 0.1 0.0 0.2 Krętogłów J. torquilla 2 0.0 2 6.1 0.1 0.0 0.1 Bażant P. colchicus 2 0.0 2 6.1 0.1 0.0 0.1 Potrzos E. schoeniclus 3 0.1 2 6.1 0.1 0.7 0.2 Turkawka S. turtur 3 0.1 3 9.1 0.1 0.0 0.2 Świergotek łąkowy A. pratensis 3 0.1 3 9.1 0.1 0.0 0.2 Krzyżówka A. platyrhynchos 2 0.0 2 6.1 0.1 0.0 0.1 Dzięcioł duży D. major 2 0.0 2 6.1 0.1 0.0 0.1 Czajka V. vanellus 2 0.0 2 6.1 0.1 0.0 0.1 20

Gajówka S. borin 2 0.0 2 6.1 0.1 0.0 0.1 Strumieniówka L. fluviatilis 2 0.0 2 6.1 0.1 0.0 0.1 Kowalik S. europaea 2 0.0 2 6.1 0.1 0.0 0.1 Muchołówka żałobna F. hypoleuca 2 0.0 2 6.1 0.1 0.0 0.1 Dzięcioł zielonosiwy P. canus 1 0.0 1 3.0 0.0 0.0 0.1 Grzywacz C. palumbus 1 0.0 1 3.0 0.0 0.0 0.1 Trzciniak A. arundinaceus 1 0.0 1 3.0 0.0 0.0 0.1 Kokoszka wodna G. chloropus 1 0.0 1 3.0 0.0 0.0 0.1 Krogulec A. nisus 1 0.0 1 3.0 0.0 0.0 0.1 Ortolan E. hortulana 1 0.0 1 3.0 0.0 0.0 0.1 21