ISTOTA OTOCZENIA REGIONALNEGO W FUNKCJONOWANIU MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW

PRACE NAUKOWE AKADEMII EKONOMICZNEJ WE WROCŁ AWIU Nr 1023 2004 Gospodarka lokalna i regionalna w teorii i praktyce Krzysztof Wach Akademia Ekonomiczna w Krakowie ISTOTA OTOCZENIA REGIONALNEGO W FUNKCJONOWANIU MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW 1. Wstęp Ostatnie lata to okres wzmożonej aktywności gospodarczej, która owocuje powstawaniem nowych podmiotów gospodarczych, zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorstw. Kierowanie firmą wymaga fachowych umiejętności menedżerskich, jak również gruntownej wiedzy na temat czynników wpływających na funkcjonowanie i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw. Na konkurencyjność przedsiębiorstw mają wpływ zarówno czynniki wewnętrzne w oparciu, o które przedsiębiorcy budują przewagę konkurencyjną, jak również czynniki zewnętrzne tkwiące w otoczeniu przedsiębiorstwa, które możemy rozpatrywać w skali makro, mikro oraz mezo, czyli na poziomie regionu. Każda organizacja gospodarcza musi właściwie postrzegać poszczególne elementy swojego otoczenia, aby mogła wśród nich prawidłowo funkcjonować. 2. Istota otoczenia regionalnego W literaturze przedmiotu można znaleźć podstawowe definicje otoczenia organizacji wywodzące się z nurtu systemowego. Otoczenie firmy (company environment, business environment) definiowane jest jako zewnętrzne środowisko firmy, na które składa się całokształt zjawisk, procesów i instytucji kształtujących jej stosunki wymienne oraz warunki rozwoju 1. Według M.Bednarczyk otoczeniem organizacji jest wszystko to, co 2 : nie należy do niej samej, a posiada wymiar czasoprzestrzenny; wywiera lub może wywierać na nią wpływ; 1 W.Šmid, Leksykon menedżera, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 2000, s.252 2 M.Bednarczyk, Otoczenie i przedsiębiorczość w zarządzaniu strategicznym organizacją gospodarczą, Zeszyty Naukowe Nr 128, Seria specjalna: Monografie, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 1996 oraz M.Bednarczyk, Organizacje publiczne. Zarządzanie konkurencyjnością, PWN, Warszawa-Kraków 2001, s.68, podobnie otoczenie definiuje W.Piotrowski: Zarządzanie. Teoria i praktyka, pod red. A.K.Kożmińskiego i W.Piotrowskiego, PWN, Warszawa 2002, s.701

lub na co organizacja oddziałuje obecnie lub będzie oddziaływać w przyszłości. Cechą charakteryzującą otoczenie jest jego zmienność oraz zagrożenia i szanse wynikające dla funkcjonowania przedsiębiorstwa. Otoczenie jest bowiem dla każdego przedsiębiorstwa 3 : zewnętrznym źródłem konkurencyjności przedsiębiorstw, czyli zdolności do konkurowania; zewnętrznym źródłem przewagi konkurencyjnej; źródłem szans (okazji) i zagrożeń (ograniczeń) pozycji konkurencyjnej; Warto podkreślić, iż na kondycję małych i średnich przedsiębiorstw wpływają zarówno uwarunkowania makroekonomiczne (otoczenie ogólne), jak i specyficzne czynniki wpływające na rozwój przedsiębiorczości. Otoczenie kreuje szereg czynników, które wpływają na funkcjonowanie przedsiębiorstw. Otoczenie biznesu rozpatrywać możemy przedmiotowo i/lub podmiotowo. Typowym podziałem otoczenia przedmiotowego jest ujęcie przestrzenne uwzględniające: makrootoczenie (zwane otoczeniem ogólnym lub dalszym) obejmujące ogólne czynniki ekonomiczne wpływające na rozwój przedsiębiorstw (m.in. system podatkowy, regulacje prawne itd.), jak również czynniki technologiczne, polityczno-prawne, społeczno-kulturowe oraz ekologiczne; mikrootoczenie (zwane otoczeniem konkurencyjnym lub bliższym) obejmujące rzeczywistą sytuację konkurencyjną przedsiębiorstw w przekroju sektorowym; mezootoczenie obejmujące czynniki oddziałujące na przedsiębiorstwa w układzie regionalnym, które uwzględniają specyficzne cechy poszczególnych regionów, województw, powiatów, gmin, czy obszarów przygranicznych. Regionalne otoczenie biznesu to szerokie spektrum różnych czynników. Do podmiotów regionalnego otoczenia biznesu zaliczyć można między innymi: izby gospodarcze, stowarzyszenia pracodawców, agencje rozwoju regionalnego, fundusze gospodarcze, inkubatory przedsiębiorczości, specjalne strefy ekonomiczne, giełdy i targi, instytucje oświatowe i szkoleniowe, firmy konsultingowe, biura i agencje pośrednictwa pracy, banki i instytucje oświatowe, parki technologiczne. Natomiast do przedmiotowych czynników otoczenia regionalnego zaliczyć można między innymi: infrastrukturę komunikacyjną, czy promocję gospodarczą i turystyczną. W praktyce zarządzania ważne jest szczegółowe określenie istotnych dla przedsiębiorstwa czynników i aspektów otoczenia, aby organizacja mogła efektywnie działać. Otoczenie postrzegane jest subiektywnie przez menedżerów, co wynika głównie ze zróżnicowanych doświadczeń oraz intuicji poszczególnych 3 M.Bednarczyk, Organizacje publiczne. Zarządzanie konkurencyjnością, PWN, Warszawa-Kraków 2001, s.68 424

menedżerów, ich wiedzy oraz nabytych kompetencji. Ma to wpływ na postrzeganie zmian zachodzących w otoczeniu, które z kolei determinują zachowania konkurencyjne na rynku, zwłaszcza lokalnym. Do czynników zewnętrznych wpływających na zachowania konkurencyjne małych i średnich przedsiębiorstw na rynku zaliczyć przede wszystkim należy warunki otoczenia konkurencyjnego oraz regionalnego. Intensywność zmian mezootoczenia w ostatnich latach wpływa na wzrost znaczenia strategicznego uwarunkowań regionalnego otoczenia biznesu. Każde przedsiębiorstwo dąży do osiągnięcia przewagi konkurencyjnej na rynku lokalnym, krajowym, czy wreszcie międzynarodowym. Realizacja tego celu pociąga za sobą konieczność rozwoju przedsiębiorstwa w wielu płaszczyznach oraz uwzględnianie szeregu czynników otoczenia mających wpływ na funkcjonowanie oraz rozwój podmiotu gospodarczego. 3. Otoczenie regionalne małych i średnich przedsiębiorstw Eksperci od polityki regionalnej kluczowe znaczenie w rozwoju lokalnym przypisują małych i średnim przedsiębiorstwom. Są one bowiem silniej powiązane ze środowiskiem lokalnym i mocniej w nim zakotwiczone, gdyż są uzależnione od otoczenia regionalnego ze względu na ich słabe strony 4. Sektor małych i średnich przedsiębiorstw jest jednym z głównych czynników wzrostu społecznogospodarczego państwa. Unia Europejska w Europejskiej Karcie Małej Firmy uznaje małe przedsiębiorstwa za kręgosłup Europejskiej gospodarki. 5 Karta uznaje również małe firmy za główny czynnik rozwoju innowacyjności, zatrudnienia, jak również społecznej i lokalnej integracji w Europie. Małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią w polityce regionalnej Unii Europejskiej jedną z najważniejszych dziedzin interwencjonalizmu publicznego poprzez promowanie kultury przedsiębiorczości oraz kreację i rozwój małych firm. Wartym zauważenie jest, iż pomoc dla sektora MSP należy do nielicznych wyjątków, na które Komisja Europejska regularnie wyraża zgodę 6. Małe przedsiębiorstwa są siłą napędową każdej gospodarki wolnorynkowej. Przedsiębiorczość jest jednym z głównych motorów rozwoju ekonomicznego lokalnych gospodarek, natomiast otoczenie regionalne ma zasadniczy wpływ na przedsiębiorczość i tworzenie miejsc pracy 7. Przedsiębiorcy tworzą nowe miejsca pracy, dochody oraz pomagają lokalnej gospodarce dostosować się do społeczno-ekonomicznych zmian pobudzając wzrost 4 por. I.Pietrzyk, Polityka regionalna Unii Europejskiej I regiony w państwach członkowskich, WYdawnitwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s.35 5 European Charter for Small Enterprises, http://europa.eu.int z dnia 14.08.2002 r. 6 C.D.Ehlerman, Les entreprises publiques et le contrŏle des aides d Etat [w:] Revue du Marché Commun et de l Union Européenne 1992, nr 360, s.616 7 Analytical framework and methodology for the local entrepreneurship reviews, Local Economic and Employment Development, OECD, dokument oficjalny dla partnerów LEED przeprowadzających badania, s.2 425

aktywności gospodarczej. Co więcej postawy przedsiębiorcze w społeczności lokalnej umożliwiają samozatrudnienie. Ze względu na liczne korzyści, jakie przynoszą gospodarce, rząd oraz samorząd terytorialny powinny wspierać ich rozwój oraz stymulować powstawanie nowych przedsiębiorstw, zwłaszcza drobnych i małych. Rozwój MSP jest jednym z priorytetów Narodowego Planu Rozwoju. Narodowa strategia rozwoju MSP jest obecnie uwarunkowana tak zwanym trzecim rządowym programem wsparcia tego sektora pt. Przede wszystkim przedsiębiorczość, który został przyjęty przez Rade Ministrów 29 stycznia 2002 roku 8. Sektor MSP jest jednym z czynników wzrostu gospodarczego każdego kraju, również Polski. Pozycja tego sektora w naszym kraju przybiera na znaczeniu każdego roku. Jakkolwiek dynamiczny wzrost MSP jest charakterystyczny dla okresu transformacji ekonomicznej w Polsce, pozostaje jednak nadal istotnym czynnikiem wzrostu gospodarczego naszego kraju. Rola sektora drobnych, małych i średnich przedsiębiorstw nabiera na znaczeniu zwłaszcza w okresie dekoniunktury gospodarczej oraz rosnącego bezrobocia. Małe i średnie przedsiębiorstwa mają duże znaczenie w tworzeniu Produktu Krajowego Brutto. W Polsce udział sektora MSP w tworzeniu PKB w 1999 roku wynosił 48,2%, natomiast w 2000 roku 49,4%., z czego małe przedsiębiorstwa wytworzyły 39,6%, średnie 9,8% (co daje razem dla sektora MSP 49,4%), natomiast duże przedsiębiorstwa 21,7%. Wartość Dodana Brutto w 2000 roku w Polsce wytworzone przez przedsiębiorstwa wyniosło 71,1%, z tego MSP wytworzyły 56,2% 9. Na koniec 2000 roku Krajowy Rejestr Urzędowy Podmiotów Gospodarki Narodowej REGON liczył 3 miliony 162 tysiące przedsiębiorstw, co stanowiło 99,8% wszystkich zarejestrowanych przedsiębiorstw. Z tego 55,5%, to jest ponad 1,7 miliona firm aktywnych, co stanowi 99,83% wszystkich aktywnych firm. Większość, bo aż 99,02% aktywnych firm stanowią przedsiębiorstwa małe. W 2000 roku liczba małych przedsiębiorstw aktywnych 10 w Polsce wynosiła 1 748 775. Liczba przedsiębiorstw średniej wielkości w tym samym roku wynosiła 14 227 (nieco powyżej 0,8%), a przedsiębiorstw dużych wynosiła 3 071 (nieco ponad 0,17%). Grupa włoskich oraz słoweńskich naukowców w opracowanym raporcie dotyczącym współpracy przygranicznej zaprezentowała model wyjaśniający wpływ procesów przedsiębiorczych na wzrost gospodarczy. Jednym z celów działania rządu oraz władz lokalnych mającym na celu wzrost gospodarczy jest systematyczne polepszanie warunków dla rozwoju sektora małych i średnich 8 Wcześniej: Pierwszy rządowy program Małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodarce narodowej sformułowany w czerwcu 1995, drugi rządowy program Kierunki działań rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw przyjęty przez Rade Ministrów w maju 1999 9 bez podmiotów administracji publicznej oraz bez podmiotów z sekcji A (rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo) oraz sekcji B (rybołówstwo i rybactwo) 10 j.w. 426

przedsiębiorstw. Raport w celu ulepszenia wspomnianych warunków rekomenduje zestaw sześciu narzędzi zwanych osiami. Są to odpowiednio: ośrodki wspierania biznesu, infrastruktura przedsiębiorczości, usługi dla biznesu, wsparcie finansowe, szkolenia oraz promocja postaw przedsiębiorczych. Poszczególnym osiom przyporządkowano miary w celu ustalenia bieżących (wyjściowych) warunków dla rozwoju sektora MSP (zob. rys. 1). Rys. 1. Macierz ulepszania warunków rozwoju sektora MSP w regionie Źródło: Systematic support for co-operation among SMEs located in the areas adjoining the border between Slovenia and Italy, Synthesis document, w ramach programu: Phare CBC Slovenia-Italy SME Strategy SL- 9701.0302, Seed s.p.a., November 2000, s.18 Kolejnym zadaniem przyczyniającym się do wzrostu gospodarczego jest rozwijanie, a następnie wykorzystanie szans (okazji) dla przedsiębiorczości tkwiących w otoczeniu. Są to głownie obszary, które mogą być z powodzeniem wykorzystane przez sektor lokalnych MSP, ale również zagraniczne firmy (np. BIZ). Szkolenie jest jednym z istotnych elementów omawianego modelu. Jego celem jest rozwój oraz umocnienie kompetencji przedsiębiorców. Zarówno drobne, małe i średnie przedsiębiorstwa, jak i duże przedsiębiorstwa wpływają na wzrost gospodarczy. Sektor MSP pełni również funkcję zaplecza dla dużych przedsiębiorstw. Tworzy bowiem odpowiednią strukturę ekonomiczną potrzebną do prawidłowego funkcjonowania całej gospodarki, w tym dużych przedsiębiorstw. Współpraca pomiędzy sektorem MSP, a dużymi 427

przedsiębiorstwami polega głównie na kooperacji, podwykonawstwie (outsourcingu). Kolejnym zadaniem zarówno rządu, jak i władz lokalnych jest pomoc w rozwijaniu relacji pomiędzy sektorem MSP a dużymi przedsiębiorstwami. 4. Działania samorządu terytorialnego wobec sektora MSP Znaczenie regionu oraz wpływ czynników mezo-otoczenia jest kwestią kluczową dla zarządzania małymi i średnimi przedsiębiorstwami zwłaszcza w procesie integracji z Unią Europejską. Jednym z celów drugiego rządowego programu wsparcia dla MSP 11 było zaangażowanie samorządu terytorialnego w jego realizację, głównie poprzez konsultację, ale także wspólne działania promocyjne i edukacyjne. Samorząd terytorialny może stosować szeroki wachlarz działań pobudzających rozwój regionu, głównie poprzez oddziaływanie na warunki prowadzenia działalności gospodarczej. Władze samorządowe mogą wspierać lokalną przedsiębiorczość poprzez szereg działań. Według specjalistów angielskich jednym z działań jest inwestowanie w infrastrukturę techniczną, obejmującą zwłaszcza infrastrukturę komunikacyjną oraz infrastrukturę teleinformatyczną, która między innymi umożliwia drobnym przedsiębiorstwom dostęp do Internetu. Istotne znaczenie mają działania ułatwiające uzbrojenie terenu pod przyszłe inwestycje. Działania promocyjne na rzecz regionu, lokalnych produktów, czy wreszcie lokalnej przedsiębiorczości są również elementem sprzyjającym rozwojowi drobnych i małych przedsiębiorstw w regionie. Samorząd terytorialny powinien wspierać przedsiębiorczość lokalną poprzez szeroko zakrojoną działalność doradczą oraz szkoleniową. Istotną rolę odgrywają tutaj również szkoły wyższe, które zapewniają wysoko wykwalifikowaną kadrę zwłaszcza dla średnich przedsiębiorstw. Władze lokalne powinny aktywnie przeciwdziałać bezrobociu i prowadzić aktywizację lokalnego rynku pracy poprzez wspieranie szeregu programów szkoleniowych, kursów kwalifikacyjnych. Głównym działaniem władz samorządowych, które wspiera małe i średnie przedsiębiorstwa jest pomoc w kreowaniu tak zwanego otoczenia biznesu poprzez tworzenie i wspieranie ośrodków wspomagania przedsiębiorczości, w tym inkubatorów przedsiębiorczości parków technologicznych, agencji rozwoju regionalnego, ośrodków doradczoszkoleniowych, funduszy poręczeniowo-pożyczkowych, regionalnych centrów obsługi inwestora, stref przemysłowych oraz lokalnych centrów wspierania biznesu. Syntetyczne zestawienie celów instytucjonalnego otoczenia biznesu w regionie przedstawia tabela 1. Samorządy terytorialne powinny tworzyć korzystne warunki finansowe dla działania i rozszerzania działalności gospodarczej. Przykładami działań 11 Drugi rządowy program wsparcia sektora MSP pt. Kierunki działań rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw został przyjęty przez Radę Ministrów w maju 1999 r. 428

wspierających sektor MSP może być stosowanie polityki ograniczenia wzrostu cen na usługi komunalne, czy ustalenie niskiego poziomu opłat i podatków lokalnych. Władze samorządowe dla wsparcia przedsiębiorczości lokalnej mogą oddać przedsiębiorcom do korzystania mienie będące własnością samorządu terytorialnego. Opisane działania władz lokalnych można zaklasyfikować do jednego z czterech lokalnych instrumentów wspierania sektora MSP, a mianowicie 12 : (1) Inwestycji w infrastrukturę, (2) Działań promocyjnoorganizatorskich, (3) Preferencji finansowych oraz (4) Pomocy publicznej. Tabela 1. Cele instytucji wspierających rozwój lokalnej przedsiębiorczości Źródło: E.J.Blakey, Planning local economic development. Theory and practice, SAGE Publ., Thousand Oaks- London-New Dehli, s.180 Nadrzędnym celem władz lokalnym powinno być ułatwianie oraz inicjowanie przedsiębiorczości prywatnej. Warto bowiem pamiętać, iż kluczem do rozwoju regionalnego jest odpowiednie połączenie polityki władz i inicjatywy prywatnej 13. Polityka regionalna jest obecnie jednym z głównych priorytetów Unii Europejskiej. Ma na celu z jednej strony podniesienie konkurencyjności regionu, z drugiej zaś jej zadaniem jest wyrównanie dysproporcji pomiędzy regionami. Należy jednak 12 por. W.Dziemanowicz, M.Mackiewicz, E.Malinowska, W.Misiąg, M.Tomalak, Wspieranie przedsiębiorczości przez samorząd terytorialny, PFPiRMSP, Warszawa 2000, s.26 i następne 13 M.Bąk, M.Grabowski, P.Kulawczuk, M.Nowicki, M.Wargacki, E.Wojnicka, Małe i średnie przedsiębiorstwa a rozwój regionalny, PARP, Warszawa 2001, s.8 429

pamiętać, iż polityka regionalna przede wszystkim winna stymulować lokalną przedsiębiorczość, bez której nie możliwe jest osiągnięcie celów głównych (zob. rys. 2). Działania prowadzone w ramach polityki regionalnej koncentrują się głównie na 14 : rozwoju infrastruktury technicznej i informatycznej; wspieraniu inwestycji; wspieraniu rozwoju instytucji otoczenia przedsiębiorczości; działaniu na rzecz rozwoju zasobów ludzkich. Rys. 2. Instrumenty działania samorządu terytorialnego wobec MSP Źródło: opracowanie własne Grupa Robocza Komitetu Przemysłowego OECD w opracowanym raporcie wskazuje najlepsze rozwiązania (best practices) w czterech dziedzinach objętych 14 tamże, s.11 430

badaniem. Władze publiczne w krajach członkowskich OECD na rzecz rozwoju sektora MSP stosują w poszczególnych dziedzinach 15 : w dziedzinie promowania skutecznego finansowania, nie zniekształcającego warunków konkurencji najlepszymi rozwiązaniami są udzielanie gwarancji przy zaciąganiu pożyczek oraz promowanie nieformalnych źródeł finansowania poprzez ulepszenie przepływu informacji między potencjalnymi inwestorami. w dziedzinie promowania otoczenia biznesu sprzyjającego rozwojowi MSP najlepsze rozwiązania to zmniejszenie ciężaru regulacji prawnych i formalności administracyjnych; zintegrowanie polityki wobec MSP z ogólną polityką rządu oraz tzw. koncepcja one-stop shop 16. w dziedzinie doskonalenia umiejętności menedżerskich przedsiębiorców i zdolności konkurencyjnych MSP najlepsze rozwiązania ze strony władz publicznych to: usprawnienie dostępu oraz zachęcenie przedsiębiorców do korzystania z kompetencji zewnętrznych i równocześnie oddziaływanie na podaż doradztwa przystosowanego do potrzeb sektora MSP. w dziedzinie promowania dostępu do informacji, do sieci przedsiębiorstw i rynku światowego rozwiązania typy best practice to: wspieranie tworzenia sieci przedsiębiorstw; tworzenie instytucji wspierających innowacje 17 ; zamówienia publiczne. Uwarunkowania regionalne, a zwłaszcza sprawne i efektywne wykorzystanie lokalnie zróżnicowanych szans, predyspozycji rozwojowych oraz współpracy między podmiotami może być znaczącym stymulatorem rozwoju drobnych, małych i średnich przedsiębiorstw. Uaktywnienie potencjału przedsiębiorczości tkwiącego w poszczególnych podmiotach gospodarczych warunkuje właściwy mechanizm kształtowania się wielkości przychodów i wielkości kosztów. Należy jednak uwzględnić mechanizm pętli hamowania rozwoju przedsiębiorczości (zob. rys.3) 18. 15 Les meilleures politiques pour les petites et moyennes enterprises, OECD, Paris 1995 za: I.Pietrzyk, Polityka regionalna Unii Europejskiej I regiony w państwach członkowskich, WYdawnitwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s.35-42 16 System ten umożliwia koordynację różnorodnych systemów pomocy, o którą mogą ubiegać się przedsiębiorcy, którzy wszelkie informacje i porady mogliby uzyskać w jednym miejscu zwanym one stop shop. 17 Przykładem może być inicjatywa Komisji Europejskiej tworzenia Business and Innovation Centers (BIC), czy Francuska Narodowa Agencja Waloryzacji Badań (Agence Nationale de Valorisation de la Recherche - ANVAR 18 A.Lozano, S,Sysko-Romańczuk, Integracja wspólna budowa przedsiębiorczych regionów i miast. Wyzwania dla konkurencyjności, Materiały II Międzynarodowej Konferencji Nuakowej pt. Przedsiębiorstwo Przyszłości 2001, http://www.zti.com.pl/instytut/pp/referaty/ref39_full.html 431

Wariant hamujący OTOCZENIE Wariant stymulujący FIRMA Pętla hamowania przedsiębiorczości Zahamowanie rozwoju infrastruktury Przychody Koszty Zysk brutto Podatki (wartościowo) zysk netto inwestycje dywidenda konsumpcja Pętla stymulacji przedsiębiorczości Rozwój infrastruktury Ubożenie pozostałych firm w łańcuchu gospodarczym Wzrost bogactwa pozostałych firm w łańcuchu gospodarczym Rys. 3. Mechanizm hamowania i rozwoju przedsiębiorczości Źródło: A.Lozano, S.Sysko-Romańczuk, Integracja wspólna budowa przedsiębiorczych regionów i miast. Wyzwania dla konkurencyjności, Materiały II Międzynarodowej Konferencji Nuakowej pt. Przedsiębiorstwo Przyszłości 2001 zorganizowanej w Warszawie w dniach 16-17.XI, wersja elektroniczna: http://www.zti.com.pl/instytut/pp/referaty/ref39_full.html Uwagi końcowe Sektor małych i średnich przedsiębiorstw odgrywa znaczącą rolę w gospodarce kraju, zwłaszcza w okresie dekoniunktury gospodarczej oraz rosnącego bezrobocia. Rząd, samorząd terytorialny oraz lokalne społeczności powinny aktywnie wspierać rozwój regionalnej przedsiębiorczości. Na kondycję drobnych, małych i średnich przedsiębiorstw wpływają zarówno ogólne uwarunkowania makroekonomiczne, jak i specyficzne czynniki charakterystyczne dla tego sektora. Dlatego państwo powinno nie tylko zapewnić odpowiednią politykę makroekonomiczną, ale przede wszystkim usunąć przeszkody funkcjonowania oraz rozwoju tego sektora. Państwo powinno nie tylko sprzyjać spontanicznemu powstawaniu drobnych firm, ale również stymulować samodzielną działalność obywateli. Znaczącą rolę zwłaszcza dla drobnych i małych przedsiębiorstw odgrywa regionalne otoczenie biznesu. Jednym z priorytetowych zadań samorządu terytorialnego powinien być rozwój 432

lokalnej przedsiębiorczości między innymi poprzez wspieranie regionalnych ośrodków wspomagania biznesu. Otoczenie regionalne kreuje zbiór czynników, które można nazwać albo stymulatorami, albo barierami rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw. Władze lokalne powinny niwelować bariery, przekształcając je w stymulatory. Istotną funkcję, jaką ma do spełnienia zarówno rząd, jak również samorząd terytorialny jest wpływanie na zmiany postaw przedsiębiorczych społeczności lokalnych stymulując powstawanie nowych przedsiębiorstw, zwłaszcza drobnych i małych. Albowiem na poziom konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw ma wpływ ich mezootoczenie, zwłaszcza instytucjonalne instrumenty wspomagania regionalnego. Otoczenie regionalne kreuje zbiór czynników, które są albo stymulatorami albo barierami rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw. Literatura 1. Analytical framework and methodology for the local entrepreneurship reviews, Local Economic and Employment Development, OECD, dokument oficjalny dla partnerów LEED przeprowadzających badania 2. Bąk M., Grabowski M., Kulawczuk P., Nowicki M., Wargacki M., Wojnicka E., Małe i średnie przedsiębiorstwa a rozwój regionalny, Wydawnictwo Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2001 3. Bednarczyk M., Organizacje publiczne. Zarządzanie konkurencyjnością, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa-Kraków 2001 4. Bednarczyk M., Otoczenie i przedsiębiorczość w zarządzaniu strategicznym organizacją gospodarczą, Zeszyty Naukowe Nr 128, Seria specjalna: Monografie, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 1996 5. Blakey E.J., Planning local economic development. Theory and practice, SAGE Publ., Thousand Oaks-London-New Dehli 6. Dziemanowicz W., Mackiewicz M., Malinowska E., Misiąg W., Tomalak M., Wspieranie przedsiębiorczości przez samorząd terytorialny, Wydawnictwo Polskiej Fundacji Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa 2000 7. Ehlerman C.D., Les entreprises publiques et le contrŏle des aides d Etat [w:] Revue du Marché Commun et de l Union Européenne 1992, nr 360 8. European Charter for Small Enterprises, http://europa.eu.int z dnia 14.08.2002 r. 9. Kierunki działań rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw, Drugi rządowy program wsparcia sektora MSP przyjęty przez Radę Ministrów w maju 1999 r. 10. Lozano A., Sysko-Romańczuk S., Integracja wspólna budowa przedsiębiorczych regionów i miast. Wyzwania dla konkurencyjności, Materiały II Międzynarodowej Konferencji Nuakowej pt. Przedsiębiorstwo Przyszłości 2001 zorganizowanej przez SGH w Warszawie w dniach 16-17 listopada 2001 r., wersja elektroniczna dostępna: http://www.zti.com.pl/instytut/pp/referaty/ref39_full.html 11. Pietrzyk I., Polityka regionalna Unii Europejskiej I regiony w państwach członkowskich, WYdawnitwo Naukowe PWN, Warszawa 2002 12. Publikacje elektroniczne http://www.ae.krakow.pl/wachk/publikacje/publikacje.htm 433

13. Przede wszystkim przedsiębiorczość, Trzeci Rządowy Program wsparcia sektora MSP przyjęty przez Rade Ministrów 29 stycznia 2002 r. 14. Raport z badań statutowych pt. Monitoring konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw, kierownik tematu: Prof. dr.hab. M.Bednarczyk, Grant nr 83/KPiI/2/2002/s, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 2002, (maszynopis) 15. Regional clusters in Europe, Observatory of European SMEs 2002, No.3, European Commission 16. Šmid W., Leksykon menedżera, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 2000 17. Wawrzyniak B., Koładkiewicz I., Kreowanie lokalnej przedsiębiorczości, Wydawnictwo Polskiej Fundacji Promocji Kadr, Łódź 2000 18. Zarządzanie. Teoria i praktyka, pod red. A.K.Kożmińskiego i W.Piotrowskiego, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2002 434