Problemy Inżynierii Rolniczej nr 2/2007 Małgorzata Trojanowska, Krzysztof Nęcka Katedra Energetyki Rolniczej Akademia Rolnicza w Krakowie WYZNACZANIE OBCIĄŻEŃ SZCZYTOWYCH W WIEJSKICH SIECIACH ELEKTROENERGETYCZNYCH Streszczenie W pracy przedstawiono modele przydatne do wyznaczania rocznego obciążenia szczytowego wiejskiej stacji transformatorowej 15/0,4 kv, w postaci regresyjnych zależności pomiędzy obciążeniem szczytowym stacji, a zużyciem energii elektrycznej przez odbiorców zasilanych za jej pośrednictwem. Praca zawiera także analizę dobowej, tygodniowej i rocznej zmienności obciążeń odbiorców wiejskich oraz wyniki obliczeń rocznego czasu użytkowania mocy szczytowej, dokonanych w oparciu o wyniki ciągłej rejestracji poboru mocy czynnej w wybranych wiejskich stacjach transformatorowych. Słowa kluczowe: wiejskie sieci elektroenergetyczne, zużycie energii elektrycznej, obciążenie szczytowe. Wstęp Wiejskimi sieciami elektroenergetycznymi nazywa się sieci niskiego i średniego napięcia zasilające wyłącznie wsie. Postępujący proces mechanizacji i automatyzacji produkcji rolnej powoduje systematyczny wzrost obciążeń szczytowych w tych sieciach. Znajomość obciążeń szczytowych jest niezbędna przy projektowaniu i modernizacji sieci, a także z punktu widzenia racjonalnego użytkowania mocy i energii elektrycznej. Wyznaczanie obciążeń szczytowych jest zadaniem trudnym, zwłaszcza w sieciach niskiego napięcia wobec ograniczonych możliwości wykonywania pomiarów mocy w tych sieciach. W praktyce projektowej spotyka się niewiele sposobów obliczania mocy szczytowej w wiejskich sieciach niskiego napięcia, a te, które istnieją wymagają często znacznej ilości trudnych do uzyskania danych oraz umiejętności operowania zaawansowanymi metodami matematycznymi, a zatem są kosztowne. Przedsiębiorstwa do prognozowania częściej i chętniej wykorzystują metody tańsze, nawet kosztem pewnego obniżenia wiarygodności prognoz. Szczególnie preferują one metody regresji, zwłaszcza liniowej oraz metody oparte na znajomości czasu użytkowania mocy szczytowej. 139
Małgorzata Trojanowska, Krzysztof Nęcka Celem pracy było zebranie, statystyczne opracowanie danych oraz zbudowanie modeli regresji umożliwiających określanie rocznego obciążenia szczytowego wiejskich stacji transformatorowych 15/04 kv na podstawie dostępnych, związanych z obciążeniami, danych uzupełniających. W pracy oszacowano również aktualny czas użytkowania rocznej mocy szczytowej przez odbiorców wiejskich. Cel pracy zrealizowano na podstawie wyników pomiarów własnych przeprowadzonych w stacjach transformatorowych na terenach wiejskich Polski południowej, a odbiorcami zasilanymi za ich pośrednictwem były głównie gospodarstwa domowe i rolne. W wybranych stacjach transformatorowych wykonywano całodobowe pomiary obciążeń mocą czynną przy użyciu specjalistycznych mierników rejestrujących AS-3. Wyniki pomiarów Przez pojęcie obciążenia szczytowego rozumie się maksymalną wartość mocy czynnej średniej 10.minutowej, która wystąpiła w analizowanym okresie. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że wielkością najbardziej skorelowaną z obciążeniem szczytowym stacji transformatorowej jest zużycie energii elektrycznej przez odbiorców zasilanych za jej pośrednictwem [Marzecki 2001; Trojanowska 2003; Zaleski 1998]. Słuszność tego twierdzenia potwierdziła również wykonana w pracy analiza korelacji, która wykazała istnienie silnej zależności pomiędzy wymienionymi wielkościami dla różnych okresów czasu (doby, roku), gdyż współczynniki korelacji przekraczały wartość 0,95. Opracowanie zależności regresyjnych wiążących obciążenie szczytowe ze zużyciem energii poprzedzono analizą zmienności zapotrzebowania na moc w okresie doby, tygodnia i roku. Przykładowe dobowe przebiegi średnich 10.minutowych obciążeń mocą czynną zarejestrowane w wybranym tygodniu zimowym i letnim 2006 r. w typowej wiejskiej stacji transformatorowej 15/0,4 kv, przedstawiono na rysunku 1. Ze względu na charakter zmienności obciążeń można wyróżnić dwa rodzaje dni: robocze oraz świąteczne, przy czym poziom obciążeń w lecie jest o ok. 50% mniejszy niż w zimie. W dniach roboczych wyraźnie widać szczyt wieczorny. Godziny jego występowania zmieniają się w ciągu roku zależnie od długości dnia, jednak zawsze szczyt pojawia się po zachodzie słońca. W dni świąteczne szczyt wieczorny jest znacznie mniej widoczny niż w dni robocze. Obciążenie szczytu wieczornego może ponad trzykrotnie przekraczać obciążenie występujące w godzinach porannych i czas jego występowania pokrywa się ze szczytem obciążenia systemu elektroenergetycznego. Jest to zjawisko niekorzystne i należy dążyć do wprowadzenia taryf motywujących 140
Wyznaczanie obciążeń szczytowych... odbiorców wiejskich do korzystania z energii elektrycznej poza okresem największego obciążenia. 120 100 80 P [kw] 60 40 20 0 poniedziałek wtorek środa czwarek piątek sobota niedziela styczeń lipiec Rys. 1. Tygodniowa zmienność obciążenia mocą czynną wybranej wiejskiej stacji transformatorowej 15/0,4 kv Fig.1. Weekly variation in active power load of a selected 15/0.4 kv rural transformer station Maksymalne dobowe obciążenie występuje zawsze w okresie szczytu wieczornego, a więc między godziną 17 a 21. Z przeprowadzonych obliczeń wynika, że w poszczególnych dniach roboczych dobowe obciążenie szczytowe ma zbliżone wartości (tab. 1), natomiast w dniach świątecznych jego wartość jest niższa o prawie 10% od średniego obciążenia szczytowego w danym tygodniu. Tabela 1. Obciążenie szczytowe mocą czynną wybranej wiejskiej stacji transformatorowej 15/0,4 kv dla poszczególnych dni tygodnia stycznia Table 1. Active power peak loads of selected 15/0.4 kv rural transformer station for particular days of the week in January Dzień tygodnia Obciążenie szczytowe (kw) Odchylenie względne (%) Poniedziałek 103 5,6 Wtorek 98 0,4 Środa 97-0,6 Czwartek 97-0,6 Piątek 99 1,4 Sobota 101 3,1 Niedziela 89-9,3 Źródło: obliczenia własne autorów 141
Małgorzata Trojanowska, Krzysztof Nęcka Ponieważ roczne obciążenie szczytowe wiejskiej stacji transformatorowej występuje w dobie roboczej w okresie największego obciążenia systemu elektroenergetycznego, wydaje się, że jego wartość można wyznaczać nie tylko według wartości rocznego zużycia energii elektrycznej przez odbiorców zasilanych za pośrednictwem danej stacji, ale również na podstawie zużycia dobowego w dniu roboczym okresu zimowego. Posługując się analizą regresji, zamodelowano roczne obciążenie szczytowe stacji transformatorowych, przedstawiając je raz w funkcji rocznego zużycia energii elektrycznej przez odbiorców zasilanych z danej stacji, a drugi raz w funkcji dobowego zużycia energii elektrycznej w dniu roboczym w okresie największego obciążenia systemu elektroenergetycznego. Odpowiednie zależności zapewniające dobre dopasowanie funkcji do wartości empirycznych przedstawia rysunek 2 i tabela 2. 140 120 100 Prs [kw] 80 60 40 20 0 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 Ar [MWh] 120 100 80 Prs [kw] 60 40 20 0 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 Ad [kwh] Rys. 2. Zależność rocznego obciążenia szczytowego wiejskiej stacji transformatorowej 15/04 kv od zużycia energii elektrycznej przez odbiorców zasilanych ze stacji: a) rocznego, b) w roboczej dobie zimowej Fig.2. Dependence of annual peak load of a 15/0.4 kv rural transformer station on the consumption of electrical energy by customers supplied with energy through that station: a) annual, b) on a winter working day 142
Wyznaczanie obciążeń szczytowych... Tabela 2. Modele rocznego obciążenia szczytowego wiejskich stacji transformatorowych 15/0,4 kv Table 2. Models of annual peak loads for 15/0.4 kv rural transformer stations Zmienna zależna Zmienna niezależna Formuła empiryczna R 2 Roczne obciążenie szczytowe P rs (kw) Roczne zużycie energii elektrycznej A r (MWh) Dobowe zużycie energii elektrycznej w dniu roboczym w szczycie obciążenia systemu A d (kwh) P rs = 0,277 A r 0,95 P rs = 0,068 A d 0,97 Źródło: obliczenia własne autorów Wysokie dopasowanie funkcji do danych empirycznych (R 2 > 0,9) pozwala przypuszczać, że opracowane modele nadają się do praktycznego wykorzystania w prognozowaniu rocznego obciążenia szczytowego wiejskich stacji transformatorowych 15/0,4 kv. Przydatność opracowanych modeli do celów predykcyjnych sprawdzono poprzez wyznaczenie średnich absolutnych względnych błędów prognoz wygasłych [Dittman 2003], które są miarą dopuszczalności prognoz. W pierwszym przypadku średni błąd prognoz wygasłych wyniósł 8%, a w drugim 7%, co pozwala uznać wyznaczone prognozy za zadowalające [Zeliaś i in. 2004]. Jedna z najprostszych metod wyznaczania obciążenia szczytowego, chętnie stosowana w praktyce, polega na określaniu tego obciążenia na podstawie znajomości rocznego zużycia energii elektrycznej A r i wartości rocznego czasu użytkowania mocy szczytowej T s, z zależności: Ar P rs = (1) T s Problemem jest jednak właściwe oszacowanie wartości T s, które ulegają wzrostowi z latami wraz ze zwiększaniem się gęstości powierzchniowej obciążeń [Marzecki 2005]. Z przeprowadzonych badań własnych wynika, że średni czas użytkowania mocy szczytowej na obszarach wiejskich wynosi obecnie ok. 3200 godzin, przy współczynniku zmienności 0,17. Średni błąd prognozy wygasłej, wyznaczonej w oparciu o zależność 1 i przy przyjęciu T s = 3200 h, kształtuje się na poziomie 12% i nie pozwala uznać takiej prognozy za dopuszczalną [Zeliaś i in. 2004]. Podsumowanie Wobec ograniczonych możliwości wykonywania pomiarów obciążeń w sieciach niskiego, poszukuje się metod wyznaczania obciążeń na podstawie dostępnych, skorelowanych z mocą, wielkości, do których zalicza się zużycie energii elektrycznej, preferując przy tym metody proste i tanie. 143
Małgorzata Trojanowska, Krzysztof Nęcka Przedstawiono modele regresyjne wiążące roczne obciążenie szczytowe wiejskich stacji transformatorowych 15/0,4 kv ze zużyciem energii elektrycznej przez odbiorców zasilanych za ich pośrednictwem, zarówno rocznym jak i dobowym, nadające się do praktycznego wykorzystania przy podejmowaniu decyzji związanych z eksploatacją i rozwojem wiejskich sieci niskiego napięcia. Metodę tę cechuje prostota obliczeń, a prognozy obciążeń obliczone w oparciu o przedstawione modele można uznać za zadowalające. Bibliografia Dittman P. 2003. Prognozowanie w przedsiębiorstwie. Oficyna Ekonomiczna, Kraków Marzecki J. 2001. Rozdzielcze sieci elektroenergetyczne. WN PWN, Warszawa Marzecki J. 2005. Wybrane zagadnienia z problematyki terenowych sieci elektroenergetycznych. Przegląd Elektrotechniczny, 1: 62-67 Trojanowska M. 2003. Wyznaczanie obciążeń wiejskich sieci niskiego napięcia. Inżynieria Rolnicza, 3: 359-365 Zaleski W. 1998. Zastosowanie regresji rozmytej i regresji tradycyjnej na przykładzie modelowania obciążeń w miejskich sieciach rozdzielczych. IV Sympozjum nt. Metody matematyczne w elektroenergetyce. Zakopane, ss. 567-576 Zeliaś A., Pawełek B., Wanat S. 2004. Prognozowanie ekonomiczne. Teoria. Przykłady. Zadania. WN PWN, Warszawa Recenzent: Andrzej Chochowski 144