Awifauna lęgowa Nysy

Przyr. Śląska opol., 16: 1-21, 2010 Awifauna lęgowa Nysy Grzegorz KOPIJ, Justyna WOLANIN Zakład Ekologii Kręgowców, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, ul. Kożuchowska 5b, 51-631 Wrocław; E-mail: grzegorz.kopij@up.wroc.pl Breeding avifauna in the town of Nysa. Studies were conducted during the years 2005-2008 in the area as shown in fig 1-16. An attempt has been made to characterise the dominancie structure of breeding bird communities in main habitats, such as town centre, small hausing estate, block-buildings estate, forests and other timbered areas and communal gardens. During the years 2005-2008, 82 breeding bird species were recorded in Nysa (table 1; fig. 2-17). Four other species (Motacilla cinnerea, Lanius senator, Luscinia svecica, Galerida cristata) used to beed in Nysa long time ago. During the years 2005-2008 the following species were dominant: Passer domesticus, Apus apus, Columba livia and Delichon urbica. Apart from these the following other species were very common: Sturnus vulgaris, Sylvia atricapilla, Parus caeruleus and Streptopelia decaocto. Ciconia ciconia, Dryocopus martius, Picus canus, Dendrocopos medius, Ficedula albicollis, Lanius collurio and Sylvia nisoria are those species recorded in Nysa, which are included in the App. 1 of the Bird Directive of E.U. WSTĘP Na Śląsku awifauna lęgowa średniej wielkości miast jest bardzo słabo poznana. Dane ilościowe dla większości gatunków posiadamy jedynie z Prudnika (Kopij 1995) i ze Świdnicy (Szurlej 2006). Dla wielu innych miast dysponujemy danymi ilościowymi odnośnie kilku wybranych gatunków, jak pustułka (Kopij et al. 2009), płomykówka (Kopij 1992), czy gawron (Kopij 1989, 2000). Również dla Nysy, znanego ornitologicznego miasta, z którego wywodzą się najaktywniejsi śląscy badacze, jak A. Kalzua, C. Gloger czy P. Kollibay, brak jest danych ilościowych z całego miasta dla większości gniazdujących gatunków. Dane takie posiadamy jedynie z dwóch stosunkowo niewielkich powierzchni, przebadanych kilka lat temu przez Kopija (2006, 2007). Z punktu widzenia przyrodniczego Nysa to bardzo ciekawy zakątek Śląska. Miasto jest bowiem położone nad dużym sztucznym zbiornikiem zaporowym; przecina je sporych rozmiarów rzeka; na lewym jej brzegu znajdują się forty pruskie otoczone starym liściastym lasem przypominającym grąd. Forty te stanowią ważne zimowisko nietoperzy, stąd chronione są w ramach programu NATURA 2000. Niniejsza praca stanowi pierwszą próbę ilościowej charakterystyki lęgowej awifauny zarówno tych lasów, innych środowisk, jak i całego miasta. TEREN BADAŃ Badania przeprowadzano na terenie miasta Nysa, z wyłączeniem Jeziora Nyskiego, obszarów na północ od lasów otaczających forty oraz z wyłączeniem pół uprawnych przylegających do południowych, wschodnich i północno-wschodnich zabudowań miasta. Włączono natomiast

do terenu badań obszar łąk i pół między Nysą a Skorochowem, który znajduje się poza granicami administracyjnymi miasta. Nysa (50 28N, 17 20 E) jest położona w miejscu skrzyżowania 4 jednostek fizjograficznych: Obniżenia Otmuchowskiego, Doliny Nysy Kłodzkiej, Równiny Grodkowskiej i Wzgórz Strzegomskich. Miasto jest położone 195 m n.p.m. a jego powierzchnia w granicach administracyjnych wynosi 27.5 km 2 ; liczba ludności w 2005 r. 49 tys. Do najważniejszych przedsiębiorstw produkcyjnych należą w Nysie Chio Lily Snack Foods (największa w kraju wytwórnia chipsów), Cukry Nyskie, Taboss (producent systemów stabilizacji gruntów z tworzyw sztucznych) i Cafrex (producent konstrukcji stalowych). Rozwija się też sektor usług i handlu. Dla celów niniejszej pracy wyróżniono w Nysie następujące środowiska: śródmieście, osiedla willowe, osiedla blokowe, parki, lasy i zadrzewienia oraz ogródki działkowe. Śródmieście o pow. 92 ha obejmuje historyczną część miasta w obrębie fosy miejskiej (Kopij 2006). Przeważa tu stara ścisła zabudowa, z dużą ilością kościołów, zabytkowych kamiennic i bloków 3-4 pietrowych. Centrum (77 ha) jest otoczone pasem zieleni (15 ha), tj. Parkiem Dąbrowskiego (6 ha), tzw. Aleją Lompy (6 ha) i Stadionem Miejskim (c. 3 ha). W śródmieściu znajduje się kilka małych zadrzewień i parków (0.5-1 ha) a przy granicy zachodniej przepływa Nysa Kłodzka, brzegi której porastają drzewa. Osiedla willowe. Teren charakteryzuje zabudowa złożona z domków jednorodzinnych i przylegających doń ogrodów z obfitością drzew i krzewów liściastych i iglastych, tak rodzimych jak i egzotycznych. Dominują sosny Pinus spp., świerki Picea spp., brzozy Betula verrucosa, forsycje Forsythia intermedia, lilaki Syringa vulgaris, róże Rosa spp. i drzewa owocowe. Liczenia ptaków przeprowadzano na 4 powierzchniach (razem 171 ha): 1: pow. 30 ha; ograniczone ulicami Piłsudskiego-Krawiecka-Głuchołazska-Ściegiennego. 2: pow. 41 ha; ograniczone ulicami Żeromskiego-Sudecka-Gałczyńskiego-Piłsudskiego- Powstańców Śląskich. 3: pow. 54 ha; ograniczona ulicami Rodziwiczówny-Długosza-Grzegorza z Sanoka- Wańkowicza-Zapolskiej. 4: pow. 46 ha; ograniczona ulicami Chełmońskiego-Witkiewicza-Braci Gierymskich- Otmuchowska. Osiedla blokowe stanowią bloki mieszkaniowe 4- i 10-piętrowe. Osiedle ma ubogie środowisko przyrodnicze, w formie małych skwerów, placów zabaw, alejek. Głównymi gatunkami drzew są: brzozy, lipy Tilia spp., kasztanowce Aesculus hippocastaneum, jesiony Fraxinus excelsior i robinie Robinia pseudoacacia. Do liczeń ptaków wytypowano 5 powierzchni (razem 164 ha): I: pow. 40 ha; ograniczone ulicami Piłsudskiego-Zwycięstwa-Kościuszki-Prusa-Sudecka. II: pow. 26 ha; ograniczone ulicami Ujejskiego-Kościuszki-Eichendorfa. III: pow. 38 ha; Podzamcze : ograniczone ulicami Aleja Wojska Polskiego-Łąkowa- Chodkiewicza-Torowa-Grodkowska-Franciszkańska. IV: pow. 28 ha; ograniczone ulicami Mickiewicza-Rodziwiczówny-Sudecka-Gałczyńskiego. V: pow. 32 ha; ograniczone ulicami Kmicica-Słowiańska-Karugi. Parki miejskie są położone w bliskim sąsiedztwie centrum. Największym spośród nich jest Park Miejski o pow. 15 ha (Kopij 2007). Stanowi go stary drzewostan mieszany z dominacją dębu Quercus robur, lipy drobnolistnej Tilia cordata i olchy Alnus incana. Domieszkę w drzewostanie stanowią świerki Picea abies, klony Acer spp., brzoza, wierzby Salix spp. i topola czarna Populus nigra. Podszycie jest dość bujne, złożone głównie z czeremchy Prunus padus. Park Lompy (Aleja Lompy), pow. 16.6. ha. W drzewostanie przeważają kasztanowce, jesiony i lipy. Domieszkę stanowią: świerki, wierzby, klon zwyczajny, osika. Podszycie tworzą: forsycja, leszczyna, jarzębina, bez lilak i inne gatunki. 2

Runo tworzą głównie trawy. Park pełni rolę rekreacyjną (plac zabaw dla dzieci i boisko do piłki koszykowej). Park Kopernika, pow. 3.5 ha. Drzewostan stanowią dęby, klony, buki, lipy i kasztanowce. Podszycie i runo jest ubogie. Park Armii Krajowej, pow. 1.9 ha. Drzewostan stanowią lipy, kasztanowce, jesiony, graby i modrzewie. Brak jest podszycia a runo stanowią głównie trawy. Lasy wokół fortów, o łącznej powierzchni c. 300 ha, stanowią drzewostan liściasty, 60-80 letni, nawiązujący do grądu środkowoeuropejskiego Galio sylvatici Carpinetum. Drzewostan stanowi głównie dąb i lipa; domieszkę: klon, jesion, robinia, grab, buk Fagus sylvatica i kasztanowiec. Warstwa podszytu i runa jest bujna i złożona głównie z podlotu, czarnego bzu, leszczyny, czeremchy, tarniny, głogu i jeżyn. Forty stanowią kompleks 14 zespołów tworzących pruski system obronny, budowanych i modernizowanych w XVIII i XIX wieku. Część tych lasów, wraz z fortami, jest chroniona jako obszar NATURA 2000 (ważne zimowisko nietoperzy). Zadrzewienia porastają brzegi Nysy Kłodzkiej, tworząc na lewym jej brzegu większe powierzchnie przy ul Saperskiej (c. 110 ha). Drzewostan reprezentuje łęg jesionowotopolowy z domieszka dębu. Podszycie jest bardzo bujne, złożone z czeremchy, jeżyn, bzu czarnego Sambucus nigra i innych krzewów. Przy ul. Wojska Polskiego w Rochowie położony jest las mieszany o powierzchni c. 250 ha. Drzewostan jest złożony z klonów, olch, dębów, lip, sosen i buków. Dość bogate podszycie tworzą głównie jarzębina Sorbus aucuparia i tarnina Prunus spinosa. Ogródki działkowe rozciągają się na obu brzegach Nysy Kłodzkiej przy tamie oraz na wschodnich peryferiach miasta (również po obu stronach rzeki). Między Nysą a Skorochowem rozciąga się mozaika środowisk z dominacją wilgotnych łąk, urozmaicona polami uprawnymi, remizami oraz kilkoma małymi bagienkami zarośniętymi trzciną, szuwarami i turzycami. METODY BADAŃ Badania przeprowadzano w latach 2005-2008, przy czym w 2006 i 2008 tylko okazjonalnie. Liczenia ptaków na wybranych powierzchniach przeprowadzano w 2005 i 2007 r. Ptaki były liczone wczesnym ranem, przy słonecznej i bezwietrznej pogodzie Daty i czas liczeń przedstawiał się na poszczególnych powierzchniach następująco: Osiedla willowe: 1: 25.05.2005 (5.45-6.45); 2: 25.05.2005 (7.40-8.20); 3: 25.05.2005 (8.45-9.30); 4: 01.06.2005 (5.35-6.10). Osiedla blokowe: I: 26.05.2005 (6.50-7.30); II: 01.06.2005 (5.10-5.30); III: 01.06.2005. (8.15-8.55); IV: 26.05.2005 (8.20-8.40 i 9.35-9.45); V: 01.06.2005 (9.00-9.25). Parki miejskie: A (Lompy): 19.04.2005 (14.05-14.20); B (Kopernika): 25.04.2005 (13.45-14.00); C (Armii Krajowej): 24.04.2005 (14.00-14.20). Las wokół fortów: 25.04.2005 (10.00-12.30), 02.06.2005 (06.10-08.05), 29.06.2005 (07.05-09.00); 21.04.2007 (08.10-11.30), 09.06.2007 (06.00-09.45), 28.06.2007. Las przy ul. Saperskiej: 19.04.2005, 25.04.2005 i 21.04.2007 (11.40-12.40). Las w Rochowie: 29.03.2005 (11.00-13.30). Teren między Nysą a Skorochowem: 24.06.2005 (07.30-08.30). Stwierdenia gatunków rzadszych w skali miasta (ryc. 1-16) nanoszono bezpośrednio na mapę. Ponieważ liczenia przeprowadzane były w pełni okresu lęgowego, stwierdzenia jednorazowe osobnika wykazującego zachowania lęgowe lub terytorialne (śpiew, budowa gniazda, noszenie pokarmu dla piskląt etc.), w odpowiednim środowisku było traktowane jako rzeczywista para lęgowa. Zwracano przy tym uwagę by nie liczyć dwukrotnie tego samego osobnika (odpowiednia odległość, równocześnie śpiewające samce, odpowiedni 3

odstęp czasowy). Liczba par lęgowych w ten sposób określona może więc być dla większości gatunków zaniżona, szczególnie dla tych, prowadzących bardziej skryty tryb życia. Liczebność gatunków liczniejszych oszacowano poprzez ekstrapolację wyników z liczeń na powierzchniach próbnych (tab. 2-5). Ponieważ określona liczba par lęgowych danego gatunku na poszczególnych powierzchniach próbnych reprezentuje wartość minimalną (jednorazowe liczenia z reguły zaniżają rzeczywistą liczbę par lęgowych) również wartości ekstrapolowane są zaniżone. Z tego powodu dla gatunków tych łączną liczbę par lęgowych w mieście określono podając tę wartość minimalną i szacowaną wartość maksymalną (przy uwzględnieniu stopnia wykrywalności danego gatunku przy jednorazowym liczeniu). Liczenia jerzyków i gniazd oknówek na powyższych powierzchniach bloków mieszkaniowych i w śródmieściu określono 11.07.2006 (05.30-08.40). Liczenia gniazd gawronów dokonano 12.04.2007 i 25.04.2008. Za eudominantów uznano gatunki stanowiące więcej jak 10% całego ugrupowania ptaków lęgowych, za dominantów gatunki stanowiące 5.0-9.9% tego ugrupowania, a za subdominanty gatunki stanowiące 2.0-4.9% ugrupowania. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA AWIFAUNY LĘGOWEJ W latach 2005-2008 wykazano 82 gatunki ptaków lęgowych (tab. 1; ryc. 1-16). Dawniej lęgowe były jeszcze 4 inne gatunki. W latach 2005-2008 gatunkami dominującymi były: wróbel, jerzyk, gołąb miejski oraz oknówka. Do grupy gatunków pospolitych można zaliczyć szpaka, kapturkę i sierpówkę. Do gatunków chronionych w ramach tzw. Dyrektywy Ptasiej należały: bocian biały, dzięcioł czarny, dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł średni, muchołówka białoszyja, gąsiorek, jarzębatka. Do gatunków rzadkich zaliczono ponadto krętogłowa i dudka. W ostanim stuleciu Nysę zasiedlało kolejno 11 gatunków. PRZEGLĄD WYBRANYCH GATUNKÓW Bocian biały. Od co najmniej 1974 gniazduje na budynku Technikum Rolniczego przy ul. Rodziewiczówny. W 1974: HPmx, 1984: HPmx, 1988: HPmx, 1989: HPm2, 1990: HPm2, 1994: HPo(x), 1995: HPm2, 2007: HO, 2008: HO. Drugie gniazdo zostało założone na kominie szklarni przy ul. Waryńskiego (2007: HPmx; 2007-2009: HO). Myszołów. W 2005-2007 wykazano jedynie 3 pary w lasach na lewym brzegu Nysy Kłodzkiej. Pustułka. W 2008 r. wykazano 7 par lęgowych, w tym 5 w śródmieściu, a 1-2 pary w Rochowie przy ul. Wojska Polskiego. Nie wykazano jej jednak w osiedlach blokowych. Sierpówka. Po raz pierwszy stwierdzona w Nysie w październiku 1956 r. przez A. Wiktora (Dyrcz 1962). Obecnie w samym śródmieściu (77 ha) gniazduje 65 par (Kopij 2006), na 5 wybranych powierzchniach w osiedlach willowych (łącznie 171 ha) 52 pary, a na 5 wybranych powierzchniach z blokami mieszkaniowym (łącznie 164 ha) co najmniej 52 pary (tab. 2 i 3). Grzywacz. W całym mieście gniazduje 60-80 par, w tym 9 par w Parku Miejskim i 16 par w śródmieściu. Jerzyk. W 2007 r. w śródmieściu (77 ha) stwierdzono 205 par, a na 5 powierzchniach z blokami mieszkalnymi 285 par. Dudek. Para tych rzadkich na Śląsku ptaków gniazdowała na skraju lasu przy forcie Bombardier w 2007 r. Dziecioły. Wykazano 7 gatunków; wszystkie gniazdowały w lasach wokół fortów; niewielka liczba par była też wykazana w innych zadrzewieniach i w parkach. Do gatunków szczególnie 4

rzadkich i chronionych należały: dzięcioł czarny (1 para), dzięcioł zielonosiwy (2 pary) i dzięcioł średni (3 pary). Ponadto gniazdowały: dzięcioł zielony, dzięcioł duży, dzięciołek i krętogłów. Słowik rdzawy. Wykazano 18 par lęgowych, głównie nad Nysą Kłodzką i w lasach wokół fortów. Dawniej był znacznie liczniejszy (Kollibay 1906). Pleszka. W latach 1989-92 stwierdzono w Nysie 3 pary lęgowe (Kopij 1999) a wynik nie wydaje się być zaniżony. Obecnie gniazduje przynajmniej 10 par. Kwiczoł. Jeszcze w końcu XIX wieku w ogóle nie gniazdował na Ziemi Nyskiej (Kollibay 1898). W mieście zaczął gniazdowac prawdopodobnie w latach 80-lub nawet dopiero 90-tych XX wieku. W latach 2005-2007 wykazano już 9 par lęgowych. Zaganiacz. Obecnie gniazduje 38-50 par. Świerszczak. Stanowisko lęgowe C. Gloger wykazał w Nysie już w 1826 roku (Kollibay 1898) i gniazduje w tym mieście do dziś. Muchołówka szara. W latach 1989-92 stwierdzono w Nysie tylko 1 parę lęgową (Kopij 1999), choć kilka innych par mogło ujść wtedy uwadze. Obecnie w całym mieście gniazduje co najmniej 35 par. Muchołówka białoszyja. Po raz pierwszy stwierdzona w Nysie w 2005 r. Obecnie w lasach wokół fortów gniazduje 9 par i 6 par w innych miejscach miasta. Pełzacz leśny. Stwierdzony tylko w lasach wokół fortów. Pełzacz ogrodowy. Stwierdzony tylko w Parku Miejskim, w liczbie 3 par. Wilga. Stwierdzono 10 par lęgowych, większość w lasach wokół fortów i nad Nysą Kłodzką. Sroka. Dwukrotnie liczniejsza od wrony, tak w centrum, jak i na obrzeżach miasta. Gawron. W 2006 r. gniazdowały 103 pary (Kopij 2006). W 2007 r. stwierdzono w 4 koloniach 90 gniazd (34 na jesionach, 41 na platanach, 6 na topolach, 7 na lipach i 2 na grabie): Park Kopernika 5, Aleja Lompy 18, ul. Piastowska 14, przy skrzyżowaniu Chopina i Krzywoustego 53 gniazd. W 2008 r. naliczono 78 gniazd, w tym 38 na jesionach, 37 na platanach, i pojedynczo na lipie, grabie i brzozie. Wrona. Obecnie gniazduje około 20 par. W innych śląskich miastach tej wielkości i mniejszych jest znacznie rzadsza, bądź w ogóle nie występuje (e.g. Kopij 1995, 2002; Szurlej 2006). Kruk. Po raz pierwszy gniazdowanie w obrębie Nysy wykazano w 2005 r. w lesie w Rochowie. Trznadel. Dość licznie gniazduje na peryferiach miasta, ale zupełnie brak go w śródmieściu. Nigdzie, jak dotychczas, nie stwierdzono gatunku pokrewnego ortolana, i wykazano tylko pojedyncze pary potrzosa i potrzeszcza. AWIFAUNA LĘGOWA RÓŻNYCH ŚRODOWISK W śródmieściu wykazano łącznie 30 gatunków ptaków (Kopij 2006). Do eudominantów zaliczono wróbla, jerzyka, oknówkę i gołębia miejskiego. Razem stanowiły one 2/3 wszystkich lęgowych ptaków. Do gatunków dominujących włączono sierpówkę, gawrona i kawkę (razem 19.2%). W osiedlach blokowych wykazano 25 gatunków (tab. 3). Oknówka, wróbel i jerzyk jako eudominanci stanowiły razem 71.7% całego ugrupowania. Jedynie sierpówka była w grupie dominantów. Natomiast w osiedlach willowych wróbel i sierpówka były w grupie eudominantów (razem 52.4%), a dymówka, szpak i kopciuszek w grupie dominantów (razem 22.5%). W parku miejskim (15 ha) wykazano 38 gatunków lęgowych. Dominanci stanowiły ponad połowę wszystkich par lęgowych (Kopij 2007). W 3 małych parkach śródmiejskich 5

wykazano łącznie 13 gatunków, a dominanci stanowiły aż 83.6%. Grupę tą tworzyły zięba, szpak, kos, modraszka, bogatka, kapturka i mazurek (tab. 4). W lasach wokół fortów łącznie w 2005 i 2007 r. wykazano 51 gatunków (tab. 5). Do gatunków najliczniejszych, stanowiących c. 1/3 całego ugrupowania należały: zięba, kos, szpak, modraszka, bogatka i kowalik. Stosunkowo licznie gniazdowały zaganiacze, muchołówki szare, muchołówki białoszyje, pokrzywnice, słowiki rdzawe, śpiewaki, rudziki, trznadle i wilgi. Do gatunków chronionych w ramach tzw. Dyrektywy Ptasiej, a wykazanych jako lęgowe w tych lasach należały: dzięcioł czarny, dzięcioł zielonosiwy, dzięciol średni, muchołówka białoszyja, jarzębatka i gąsiorek. W lesie nad Nysą Kłodzka przy ul. Saperskiej w 2005 i 2007 r. wykazano łącznie 33 gatunki. Do dominantów zaliczono ziębę, szpaka, kapturkę modraszkę, pierwiosnka i grzywacza. Z kolei w lesie w Rochowie oprócz czterech pierwszych gatunków do dominantów również należała bogatka, pierwiosnek i rudzik. Brak kapturki w tej grupie można tłumaczyć zbyt wczesnym terminem liczenia, kiedy to kapturka była jeszcze nie obecna. Na obszarze łąkowo-polnym między Nysą a Skorochowem liczebnie dominował trznadel, cierniówka, kapturka, pierwiosnek i łozówka (razem c. 50% całego urupowania). Z gatunków rzadszych należy tu wymienic pliszkę żółtą, krętogłowa, gąsiorka, rokitniczkę i pokląskwę. ZMIANY W AWIFAUNIE LĘGOWEJ W ostanim stuleciu Nysę zasiedlało kolejno 11 gatunków: kulczyk od 1865 (Kollibay 1906), dzięcioł zielonosiwy od c. 1900 (Kollibay 1898, 1906), gawron od 1952 (Kopij 1999), sierpówka od 1956 (Dyrcz 1962), kwiczoł, muchołówka białoszyja od 1989 (Kopij 1999); dudek, dzięcioł czarny, kląskawka, pokrzewka jarzębata, kruk po raz pierwszy stwierdzone w latach 2005-2008 (obecne badania). Dla kilku gatunków udowodniono wzrost liczebności. Wg Kollibaya (1906) w parku miejskim miały gniazdować tylko 2 pary kowalika. Obecnie lęgnie się tam 13 par (Kopij 2007), a liczebność w całym mieście szacuje się na 75-90 par (tab. 1). Wygląda na to, że na początku XX wieku w centrum miasta gniazdowała tylko jedna para zaganiacza (Paxa 1925). Na początku następnego wieku wykazano tam już 10 par (Kopij 2007). Jeszcze pod koniec XIX wieku kapturka musiała być bardzo rzadkim ptakiem lęgowym w Nysie i okolicach, skoro Kollibay (1898) pisze bei Neisse noch nicht brütend gefunden, aber vom 23.30. Mai 1896 ein im Stadtpark beobachtet. W latach 1989-92 w Nysie gniazdowały 2 pary pustułki (Kopij 1999), w 2005 r. 3 pary (Kopij 2006) a w 2008 już 7 par (ryc. 1, tab. 1). Podobny wzrost liczebności odnotowano i w innych miastach Śląska (Kopij et al. 2009). Stanowisko lęgowe dzięcioła zielonego i zielonosiwego było znane w Nysie już w XIX wieku (Kollibay 1906). Nysa było jednym z 3 miast na Śląsku, gdzie stwierdzono gniazdowanie tego drugiego gatunku (Kollibay 1906, Pax 1925). W latach 1989-92 potwierdzono w Nysie gniazdowanie pojedynczych par obu tych gatunków (Kopij 1999). Obecnie gniazduje 5-7 par dzięcioła zielonego i 2 pary dzięcioła zielonosiwego. Do gatunków, które niewątpliwie zwiększyły swą liczebność należy także sroka, wrona, dzwoniec, kulczyk (cf. Kollibay 1898, 1906, Pax 1925). Nie wiadomo jednak nic o tempie tego wzrostu. Dla kilku gatunków wykazano spadek liczebności. Kollibay (1906) w maju 1895 r. zarejestrował c. 100 śpiewających samców słowika rdzawego w zadrzewieniach miasta. Obecnie w całym mieście wykazano tylko 18 par (ryc. 7). W 1898 r. w samym parku miejskim na powierzchni 26 morgów odstrzelono 61 gąsiorków, w 1900 32 (Kollibay 6

1906), a już Pax (1925) podaje, że w parku nie gniazdował. Obecnie na obrzeżach tego parku gniazduje tylko 1 para, a w całym mieście zaledwie kilka par (tab. 1). Jeszcze w latach 1989-92 kilka par kawek gniazdowało w dziuplach platanów w parku miejskim (Kopij 2007). Obecnie tam nie gniazdują. Gniazdowanie gawrona po raz pierwszy stwierdzono w Nysie w 1952 r. (Kopij 2006). Jego liczebność systematycznie wzrastała aż do początku lat 90-tych (ponad 500 gniazd), po czym zaczęła szybko spadać, tak że w 2008 r. było w całym mieście już tylko 78 gniazd. Do gatunków, których gniazdowanie nie potwierdzono należy: pliszka górska Motacilla cinerea (w latach 1890-1905 lęgowa nad Nysą Kłodzką przy parku miejskim; Kollibay 1906), dzierzba rudogłowa Lanius senator (lęgowa w latach 1895-98 na cmentarzu w Rochowie, ale potem już nie notowana; Kollibay 1898, 1906); dzierlatka Galerida cristata (gniazdowała w latach 20-tych XX wieku na dachach domów; Pax 1925); podróżniczek Luscinia svecica cyenecula (parę ptaków stwierdzono 28.04.1897 r. w Rochowie; gniazdowanie prawdopodobne; Kollibay 1898); LITERATURA Dyrcz A. 1962. Nie opublikowane dotąd stanowiska sierpówki, Streptopelia decaocto (Friv.), w Polsce. Prz. zool. 6(1): 81-82. Gloger C. L. 1833. Schlesiens Wirbelthier-Fauna. Kaluza A. 1814. Ornitologia silesiaca. Breslau. Kollibay P. 1898. Beiträge zu Schlesiens Avifauna. J. Orn., 46(1): 24-56. Kollibay P. 1906. Die Vogel der Preussischen Provinz Schlesien. Breslau. Kopij G. 1989. Materiały do awifauny Śląska gawron Corvus frugilegus. Ptaki Śląska, 7: 132. Kopij G. 1990. Rozmieszczenie i liczebność płomykówki (Tyto alba) na południowej Opolszczyźnie. Not. orn., 31: 43-52. Kopij G. 1995. Ptaki miasta Prudnika. Przyr. Śląska opol., 1: 12-17. Kopij G. 1999. Awifauna lęgowa Płaskowyżu Głubczyckiego. Chr. Przyr. ojcz., 55(2): 34-51. Kopij G. 2002. Ptaki lęgowe śródmieścia Opola. Przyr. Śląska opol., 8: 21-22. Kopij G. 2003. Zmiany liczebności gawrona Corvus frugilegus w regionie Nysy na przestrzeni XX wieku. Przyr. Śląska opol., 9: 15-16. Kopij G. 2006. Zespół ptaków lęgowych w centrum Nysy. Prz. przyr., 17: 79-86. Kopij G. 2007. Zespół ptaków lęgowych parku miejskiego w Nysie. Przyr. Śląska opol., 13: 27-29. Kopij G., Niżyńska-Bubel J., Spurek P. 2009. Zur Verbreitung, den Bestanden und den Habitaten des Turmfalken Falco tinnunculus in Wrocław/Breslau in den Jahren 2005 bis 2007. Ornithologische Mitteilungen, 61(7): 233-237. Pax F. 1925. Wirbelthierfauna von Schlesien. Berlin. Szurlej A. 2006. Awifauna Świdnicy. Nieopubl. Praca mag. Wrocław: Uniwersytet Przyrodniczy. 7

Tabela 1. Systematyczny wykaz gatunków lęgowych stwierdzonych w Nysie w latach 2005-2007. Objaśnienia: pogrubionym drukiem: liczby absolutne; zwykłym drukiem: dane oparte na cenzusach; w nawiasach: dane szacunkowe (oparte na liczeniach na wybranych powierzchniach i ekstrapolowane). Nazwa polska Nazwa łacińska Liczebność Bocian biały Ciconia ciconia 2 Krzyżówka Anas platyrhynchos (25-35) Myszołów Buteo buteo 3 Pustułka Falco tinnunculus 7 Bażant Phasianus colchicus (5-10) Kokoszka wodna Gallinula chloropus (1-5) Gołąb miejski Columba livia (150-400) Grzywacz Columba palumbus (60-80) Sierpówka Streptopelia decaocto (175-250) Turkawka Streptopelia turtur 1 Puszczyk Strix aluco (5-15) Uszatka Asio otus (1-5) Kukułka Cuculus canorus 3 Jerzyk Apus apus (470-550) Dudek Upupa epops 1 Krętogłów Jynx torquilla 4 Dzięcioł zielonosiwy Picus canus 2 Dzięciol zielony Picus viridis 5-7 Dzięcioł czarny Dryocopus martius 1 Dzięcioł duży Dendrocopos major 25 Dzięciol średni Dendrocopos medius 3 Dzięciołek Dendrocopos minor 4 Skowronek Alauda arvensis (1-5) Dymówka Hirundo rustica (50-70) Oknówka Delichon urbica (225-300) Pliszka żółta Motacilla flava (1-3) Pliszka siwa Motacilla alba (5-10) Strzyżyk Troglodytes troglodytes 9 Pokrzywnica Prunella modularis 14 Rudzik Erithacus rubecula (37-50) Słowik rdzawy Luscinia megarhynchos 18 Kopciuszek Phoenicurus ochruros (60-90) Pleszka Phoenicurus phoenicurus 10 Pokląskwa Saxicola rubetra (2-5) Kląskawka Saxicola torquata 2 Kos Turdus merula (100-130) Kwiczoł Turdua pilaris 9 Śpiewak Turdua philomelos 21 Świerszczak Locustella naevia 5 Strumieniówka Locustella fluviatilis 1 Rokitniczka Acrocephalus schoenobaenus 1 Łozówka Acrocephalus palustris (12-30) 8

Zaganiacz Hippolais icterina (38-50) Jarzębatka Sylvia nisoria 1 Piegża Sylvia curruca (24-35) Cierniówka Sylvia communis (15-25) Gajówka Sylvia borin (1-5) Kapturka Sylvia atricapilla (110-150) Pierwiosnek Phylloscopus collybita (70-90) Piecuszek Phylloscopus trochilus (10-30) Świstunka Phylloscopus sibilatrix (10-15) Mysikrólik Regulus regulus 3 Muchołówka szara Muscicapa striata 35 Muchołówka białoszyja Ficedula albicollis 15 Muchołówka żałobna Ficedula hypoleuca 1-3 Raniuszek Aegithalos caudatus (5-15) Szarytka Parus palustris 3-6 Modraszka Parus caeruleus (90-140) Bogatka Parus major (80-120) Kowalik Sitta europaea (75-90) Pełzacz leśny Certhia familiaris 8 Pełzacz ogrodowy Certhia brachydactyla 3 Wilga Oriolus oriolus 10 Gąsiorek Lanius collurio 4 Sójka Garrulus glandarius 10 Sroka Pica pica (40-60) Kawka Corvus monedula (70-100) Gawron Corvus frugilegus 102 Wrona Corvus cornix (20-25) Kruk Corvus coraz 1 Szpak Sturnus vulgaris (190-350) Wróbel Passer domesticus (530-1000) Mazurek Passer montanus (70-150) Zięba Fringilla coelebs (170-190) Kulczyk Serinus serinus (50-70) Dzwoniec Carduelis chloris (60-120) Szczygieł Cardueis carduelis (20-40) Makolągwa Carduelis cannabina (18-40) Grubodziób Coc. coccothraustes (6-10) Trznadel Emberiza citrinella (45-60) Potrzos Emberiza schoeniclus (2-5) Potrzeszcz Miliaria calandra 1 9

Tabela 2. Ptaki lęgowe osiedli willowych (liczba zarejestrowanych par) w Nysie w 2005 r. Gatunek Numer osiedla Razem I II II IV N % Wróbel 47 28 42 33 150 38.9 Sierpówka 19 10 12 11 52 13.5 Dymówka 19 0 9 4 32 8.3 Szpak 8 2 7 12 29 7.5 Kopciuszek 10 1 6 9 26 6.7 Makolągwa 3 2 1 6 12 3.1 Kulczyk 4 2 0 5 11 2.8 Oknówka 4 0 1 6 11 2.8 Dzwoniec 1 2 2 6 11 2.8 Bogatka 8 0 0 0 8 2.1 Sroka 4 1 1 2 8 2.1 Kapturka 3 0 1 3 7 1.8 Zięba 3 3 0 0 6 1.6 Kos 0 0 2 3 5 1.3 Piegża 1 2 1 0 4 1.0 Łozówka 1 0 0 3 4 1.0 Cierniówka 1 0 1 1 3 0.8 Kawka 2 0 0 0 2 0.5 Wrona 1 1 0 0 2 0.5 Modraszka 0 0 0 2 2 0.5 Kukułka 1 0 0 0 1 0.3 Total 140 54 86 106 386 10

Tabela 3. Ptaki lęgowe (liczba zarejestrowanych par) osiedli blokowych w Nysie w 2005 r. Gatunek Numer osiedla Razem I II III IV V N % Oknówka 89 15 95 25 15 239 33.4 Wróbel 49 19 31 25 29 153 21.4 Jerzyk 45 20 10 16 30 121 16.9 Sierpówka 24 5 7 12 4 52 7.3 Gołąb miejski 25 5 0 0 0 30 4.2 Szpak 13 3 6 6 2 30 4.2 Kawka 8 3 0 0 0 11 1.5 Kos 0 4 1 1 3 9 1.3 Dzwoniec 1 6 0 1 0 8 1.1 Modraszka 0 3 4 1 0 8 1.1 Piegża 3 1 0 2 2 8 1.1 Sroka 1 1 2 0 3 7 1.0 Grzywacz 1 2 0 1 2 6 0.8 Kopciuszek 0 3 3 0 0 6 0.8 Kapturka 2 0 2 0 1 5 0.7 Makolągwa 0 3 0 0 2 5 0.7 Dymówka 0 2 0 0 2 4 0.6 Kulczyk 0 3 0 0 1 4 0.6 Mazurek 0 0 0 0 2 2 0.3 Szczygieł 1 0 1 0 0 2 0.3 Zaganiacz 0 1 1 0 0 2 0.3 Pliszka siwa 1 0 0 0 0 1 0.1 Bogatka 0 1 0 0 0 1 0.1 Wrona 0 1 0 0 0 1 0.1 Zięba 0 0 1 0 0 1 0.1 Razem 263 101 164 90 98 716 Tabela 4. Ptaki lęgowe (liczba zarejestrowanych par) parków w Nysie w 2005 r. Gatunek Park Razem A B C N % Gawron 26 0 0 26 28.3 Zięba 3 7 1 11 12.0 Kos 5 5 0 10 10.9 Modraszka 4 3 1 8 8.7 Szpak 5 1 0 6 6.5 Bogatka 4 1 1 6 6.5 Mazurek 0 5 0 5 5.4 Kapturka 3 1 1 5 5.4 Pierwiosnek 3 1 0 4 4.3 Grzywacz 2 1 0 3 3.3 Dzwoniec 2 0 1 3 3.3 Sierpówka 0 3 0 3 3.3 Szczygieł 0 2 0 2 2.2 Razem 57 30 5 92 11

Tabela 5. Ptaki lęgowe (liczba zarejestrowanych par) lasów w Nysie w 2005 i 2007 r. Lasy wokół fortów Lasy przy Saperskiej Las w Gatunek Liczba par Razem Liczba par Razem Rochowie 2005 2007 N % 2005 2007 N % N % Zięba 46 30 46 10.1 7 9 9 7.1 27 16.9 Szpak 34 15 34 7.5 15 12 15 11.8 19 11.9 Kapturka 33 21 33 7.2 11 6 11 8.7 0 0.0 Kos 32 20 32 7.0 3 1 3 2.4 10 6.3 Modraszka 21 26 26 5.7 9 2 9 7.1 7 4.4 Kowalik 23 17 23 5.0 4 0 4 3.1 16 10.0 Bogatka 17 19 19 4.2 5 2 5 3.9 10 6.3 Pierwiosnek 18 18 18 3.9 13 5 13 10.2 11 6.9 Rudzik 12 15 15 3.3 3 1 3 2.4 11 6.9 Zaganiacz 15 7 15 3.3 0 0 0 0.0 0 0.0 Kulczyk 11 12 12 2.6 3 1 3 2.4 0 0.0 Mazurek 5 12 12 2.6 4 0 4 3.1 0 0.0 Grzywacz 12 11 12 2.6 8 2 8 6.3 6 3.8 Słowik rdzawy 12 7 12 2.6 2 0 2 1.6 0 0.0 Muchołówka szara 11 8 11 2.4 1 2 2 1.6 0 0.0 Dzięcioł duży 9 10 10 2.2 2 1 2 1.6 6 3.8 Dzwoniec 10 10 10 2.2 0 1 1 0.8 2 1.3 Śpiewak 9 7 9 2.0 1 0 1 0.8 5 3.1 Sroka 6 8 8 1.8 1 0 1 0.8 0 0.0 Swistunka 6 8 8 1.8 2 1 2 1.6 0 0.0 Muchołówka biał. 8 4 8 1.8 0 0 0 0.0 0 0.0 Pokrzywnica 8 2 8 1.8 3 0 3 2.4 1 0.6 Trznadel 6 7 7 1.5 4 0 4 3.1 4 2.5 Piecuszek 2 7 7 1.5 4 2 2 1.6 0 0.0 Wilga 6 5 6 1.3 0 0 0 0.0 0 0.0 Wrona 4 5 5 1.1 3 1 3 2.4 1 0.6 Pełzacz leśny 3 5 5 1.1 1 1 1 0.8 2 1.3 Piegża 1 5 5 1.1 1 0 1 0.8 1 0.6 Strzyżyk 2 4 4 0.9 2 0 2 1.6 1 0.6 Szczygieł 4 2 4 0.9 2 2 2 1.6 1 0.6 Sierpówka 3 3 3 0.7 0 0 0 0.0 1 0.6 Sójka 3 2 3 0.7 1 0 1 0.8 4 2.5 Dzięcioł zielony 3 2 3 0.7 1 1 1 0.8 1 0.6 Grubodziób 2 2 2 0.4 0 0 0 0.0 4 2.5 Dzięcioł średni 1 2 2 0.4 0 0 0 0.0 1 0.6 Dzięcioł czarny 1 2 2 0.4 0 0 0 0.0 0 0.0 Krętogłów 2 2 2 0.4 0 1 1 0.8 0 0.0 Gąsiorek 2 1 2 0.4 0 0 0 0.0 0 0.0 Raniuszek 1 1 1 0.2 1 0 1 0.8 1 0.6 Myszołów 0 1 1 0.2 0 1 1 0.8 1 0.6 Makolągwa 0 1 1 0.2 0 0 0 0.0 0 0.0 Jarzębatka 0 1 1 0.2 0 0 0 0.0 0 0.0 Dzięciołek 1 0 1 0.2 0 0 0 0.0 2 1.3 12

Dudek 1 0 1 0.2 0 0 0 0.0 1 0.6 Potrzeszcz 1 0 1 0.2 0 0 0 0.0 1 0.6 Kukułka 1 0 1 0.2 0 0 0 0.0 0 0.0 Kwiczoł 1 0 1 0.2 0 0 0 0.0 0 0.0 Turkawka 1 0 1 0.2 4 0 4 3.1 0 0.0 Muchołówka żałob. 1 0 1 0.2 0 0 0 0.0 0 0.0 Bażant 1 0 1 0.2 1 0 1 0.8 0 0.0 Dzięcioł zielonos. 1 0 1 0.2 0 0 0 0.0 0 0.0 Krzyżówka 0 0 0 0.0 1 0 1 0.8 0 0.0 Kruk 0 0 0 0.0 0 0 0 0.0 1 0.6 Szarytka 0 0 0 0.0 0 0 0 0.0 1 0.6 Razem 413 347 456 100.0 123 55 127 100.0 160 100.0 13

Ryc. 1. Rozmieszczenie par lęgowych myszołowa Buteo buteo oraz pustułki Falco tinnunculus w Nysie. Na ryc. 1-16 symbole z polami wypełnionymi 2005 r.; symbole z pola niewypełnione 2007 r. myszołów Buteo buteo pustułka Falco tinnunculus Ryc. 2. Rozmieszczenie par lęgowych turkawki Streptopelia turtur, kukułki Cuculus canorus oraz dudka Upupa epos w Nysie. kukułka Cuculus canorus dudek Upupa epops turkawka Streptopelia turtur 14

Ryc. 3. Rozmieszczenie par lęgowych krętogłowa Jynx torquilla w Nysie. krętogłów Jynx torquilla Ryc. 4. Rozmieszczenie par lęgowych dzięcioła zielonego Picus viridis, dzięcioła zielonosiwego Picus canus, dzięcioła czarnego Dyrocopus martius w Nysie. dzięcioł zielony Picus viridis dzięcioł czarny Dyrocopus martius dzięcioł zielonosiwy Picus canus 15

Ryc. 5. Rozmieszczenie par lęgowych dzięcioła dużego Dendrocopos major, dzięcioła średniego Dendrocopos medius oraz dzięciołka Dendrocopos minor w Nysie. dzięcioł duży Dendrocopos major dzięciołek Dendrocopos minor dzięcioł średni Dendrocopos medius Ryc. 6. Rozmieszczenie par lęgowych pokrzywnicy Prunella modularis oraz strzyżyka Troglodytes troglodytes w Nysie. pokrzywnica Prunella modularis strzyżyk Troglodytes troglodytes 16

Ryc. 7. Rozmieszczenie par lęgowych słowika rdzawego Luscinia megarhynchos oraz kląskawki Saxicola torquata w Nysie. słowik rdzawy Luscinia megarhynchos kląskawka Saxicola torquata Ryc. 8. Rozmieszczenie par lęgowych drozda śpiewaka Turdus philomelos i kwiczoła Turdus pilaris w Nysie. drozd śpiewak Turdus philomelos kwiczoł Turdus pilaris 17

Ryc. 9. Rozmieszczenie par lęgowych świerszczaka Locustella naevia, rokietniczki Acrocephalus schoenobaenus, strumieniówki Locustella fluviatilis w Nysie. świerszczak Locustella naevia strumieniówka Locustella fluviatilis rokietniczka Acrocephalus schoenobaenus Ryc 10. Rozmieszczenie par lęgowych mysikrólika Regulus regulus oraz sikory ubogiej Parus palustris w Nysie. sikora uboga Parus palustris mysikrólik Regulus regulus 18

Ryc. 11. Rozmieszczenie par lęgowych muchołówki szarej Muscicapa striata w Nysie. muchołówka szara Muscicapa striata Ryc. 12. Rozmieszczenie par lęgowych muchołówki żałobnej Ficedula hypoleuca oraz muchołówki białoszyjej Ficedula albicollis w Nysie. muchołówka białoszyja Ficedula albicollis muchołówka żałobna Ficedula hypoleuca 19

Ryc. 13. Rozmieszczenie par lęgowych pełzacza leśnego Certhia familiaris oraz pełzacza ogrodowego Certhia brachydactyla w Nysie. pełzacz leśny Certhia familiaris pełzacz ogrodowy Certhia brachydactyla Ryc. 14. Rozmieszczenie par lęgowych wilgi Oriolus oriolus w Nysie. wilga Oriolus oriolus 20

Ryc. 15. Rozmieszczenie par lęgowych gąsiorka Lanius collurio i potrzeszcza Miliaria calandra. potrzeszcz Miliaria calandra gąsiorek Lanius collurio Ryc. 16. Rozmieszczenie par lęgowych kruka Corvus corax, oraz sójki Garrulus glandarius w Nysie. sójka Garrulus glandarius kruk Corvus corax 21