STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 Stalowa Wola

SPIS TREŚCI Wstęp... 4 I. Raport diagnostyczny Miasta Stalowa Wola... 6 1. Ogólna charakterystyka... 6 1.1. Rys historyczny... 6 1.2. Uwarunkowania geopolityczne... 8 1.3. Uwarunkowania geograficzno- przyrodnicze... 13 2. Zagospodarowanie przestrzenne... 16 2.1. Infrastruktura drogowa... 16 2.2. Infrastruktura teleinformatyczna... 18 2.3. Gospodarka komunalna... 19 3. Środowisko naturalne... 23 3.1. Otoczenie przyrodnicze... 23 3.2. Stan środowiska naturalnego... 26 3.2. Działania proekologiczne... 33 4. Sytuacja społeczna... 34 4.1. Dane demograficzne... 34 4.2. Zasoby mieszkaniowe... 42 4.3. Pomoc społeczna... 46 4.4. Ochrona zdrowia... 47 4.5. Kultura i sport... 49 4.6. Edukacja... 53 4.7. Rynek pracy... 65 5. Sytuacja gospodarcza... 74 5.1. Przemysł... 76 5.2. Handel i usługi... 80 5.3. Turystyka... 82 5.4. Instytucje otoczenia biznesu... 85 5.5. Inwestycje... 88 II. Analiza SWOT... 92 III. Strategia rozwoju Miasta Stalowa Wola... 97 1. Ogólne załoŝenia... 97 RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 2

2. Uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne rozwoju... 98 3. Analiza potrzeb rozwojowych miasta... 101 4. Misja Miasta Stalowa Wola... 105 5. Wizja Miasta Stalowa Wola... 106 6. Obszary strategiczne... 107 7. Cele i zadania strategiczne... 109 8. Haromonogram realizacji strategii... 117 9. Źródła finansowania strategii... 118 10. Związki z innymi strategiami... 126 11. Zarządzanie i monitoring... 132 SPIS OBRAZÓW... 140 SPIS RYSUNKÓW... 140 SPIS TABEL... 140 SPIS WYKRESÓW... 142 RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 3

Wstęp Strategia rozwoju jest to dokument planistyczny, wprowadzający mechanizmy długookresowego planowania inwestycji. Ponadto zapewnia racjonalne wykorzystanie dostępnych zasobów, a takŝe równowaŝy rozwój społeczno - gospodarczy z ochroną środowiska kulturowego i naturalnego. Strategia rozwoju tworzy warunki dla funkcjonowania podmiotów gospodarczych oraz ogranicza konflikty w przestrzeni. Jest to sposób, w jaki miasto zamierza realizować swoją misję i cele, wskazuje kierunek rozwoju. Wymaga spojrzenia perspektywicznego i kompleksowego. Jest zarówno narzędziem analitycznym jak i roboczym. Odpowiada na pytanie co miasto musi zrobić aby się rozwijać, stwarza ramy bardziej szczegółowego planowania oraz ułatwia koncentrację energii i zasobów na najwaŝniejsze działania. Sformułowanie planu strategicznego stanowi podstawę do opracowywania planów bardziej specjalistycznych, np. finansowych. Strategia odpowiada na pytania: Co trzeba zrobić? Kiedy naleŝy to zrobić? W jaki sposób? Kto ma realizować wyznaczone cele i zadania? Punktem wyjściowym formułowania strategii jest analiza własnych zasobów i moŝliwości oraz szans i zagroŝeń raport diagnostyczny miasta. Diagnoza sytuacji społeczno gospodarczej miasta została przeprowadzona w oparciu o aktualne dane dostarczone przez Urząd Miasta Stalowa Wola oraz na podstawie analizy danych z ostatnich lat. Raport został sporządzony w odniesieniu do następujących obszarów: 1) Ogólna charakterystyka. 2) Zagospodarowanie przestrzenne. 3) Środowisko naturalne. 4) Sytuacja społeczna. 5) Sytuacja gospodarcza. Druga część strategii ma charakter programujący, a podstawą do jej opracowania były wyniki debaty nad kierunkami rozwoju Miasta Stalowa Wola zorganizowanej w Urzędzie RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 4

Miasta 15 listopada 2007r., w której uczestniczyli mieszkańcy oraz władze miasta. Spotkanie dotyczyło kwestii związanych z: 1. Infrastrukturą techniczną. 2. Stanem środowiska naturalnego. 3. Sytuacją społeczną. 4. Sytuacją gospodarczą. Celem spotkania było określenie priorytetowych kierunków rozwoju w tych właśnie dziedzinach. Oprócz dyskusji na wyŝej wymienione tematy uczestnicy spotkania wypełnili 2 ankiety: dotyczące potrzeb rozwojowych miasta oraz oceny uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych oddziałujących na funkcjonowanie miasta Stalowa Wola. Pierwsza ankieta zawierała pytania oceniające poszczególne dziedziny rozwoju, a takŝe trendy w nich panujące. Ankieta odnośnie potrzeb rozwojowych miasta składała się z 7 pytań otwartych. Szczegółowe informacje dotyczące debaty oraz jej wyników zawarte są w III planistycznej części dokumentu. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 5

I. Raport diagnostyczny Miasta Stalowa Wola 1. Ogólna charakterystyka 1.1. Rys historyczny Stalowa Wola powstała na terenie wsi Pławo, odnośnie której pierwsze wzmianki sięgają I połowy XV w. Ludność zamieszkująca tamtejsze tereny zajmowała się głównie łowiectwem, uprawą roli, wyrębem drzew oraz bartnictwem. W okresie I-go rozbioru Polski, Pławo wchodziło w skład kameralnego dominum Nisko. Następnie znajdowało się w posiadaniu baronów Richenbachów (1837-1867r.), by później stanowić własność magnatów - rodziny Resigner. W trakcie I wojny światowej, wieś stała się własnością Maksymiliana Francke. Przełomowym momentem dla rozwoju miasta był 1937r., kiedy Eugeniusz Kwiatkowski zatwierdził plan Centralnego Okręgu Przemysłowego oraz budowę Zakładów Południowych. Do momentu wybuchu II wojny światowej powstała tu część zakładów. W 1939r. prezydent Ignacy Mościcki dokonał uroczystego otwarcia nowo wzniesionych Zakładów Południowych. W1948r. Zakładom nadano nazwę Huta Stalowa Wola (HSW) Obejmowała ona wówczas: Fabrykę Maszyn w Radomsku, Fabrykę Maszyn w LeŜajsku, Fabrykę Maszyn w StrzyŜowie, Zakład Maszyn Budowlanych w Lubaczowie, Zakład Projektowania i Realizacji Inwestycji i Remontów Budowlanych w Stalowej Woli, Zakład Projektowo-Technologiczny w Stalowej Woli, Odlewnię śeliwa w Koluszkach. W latach 60 i 70, dzięki współpracy kooperacyjnej z firmami niemieckimi, brytyjskimi, amerykańskimi, HSW pozyskała najnowsze technologie, a w latach 80 stała się znaczącym producentem sprzętu wojskowego oraz stali jakościowych. Lata 90 to okres restrukturyzacji, reorganizacji oraz umacniania się profilu produkcji i poszukiwania dróg wiodących do lepszej jakości, a takŝe poprawy konkurencyjności i obniŝenia kosztów RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 6

wytwarzania. W 1991 roku nastąpiło przekształcenie HSW Kombinatu Przemysłowego w HSW Spółkę Akcyjną. Elektrownia Stalowa Wola była drugim co do wielkości zakładem powstałym w ramach programu w 1939r. Z upływem czasu przekształciła się z funkcjonującej jedynie na potrzeby Huty w głównego dostawcę energii cieplnej dla przemysłu oraz okolicznych miast. W latach 70 i 80 Elektrownia została przebudowana na potrzeby ciepłownictwa, głównie w celu bezzwrotnego podgrzewu wody do podziemnego wytopu siarki w kopalni w Jeziórku. W 1989r. stała się samodzielnym Przedsiębiorstwem Państwowym, a od 1996r. zaczęła funkcjonować jako Spółka Akcyjna. Dynamiczny rozwój miasta rozpoczął się po zakończeniu wojny. W tym okresie powstało wiele nowych zakładów przemysłowych, szkół, budynków, osiedli, ulic, a takŝe baza sportowa i kulturalna. Lata 60 to okres kiedy Stalowa Wola przekształciła się do rozmiarów duŝego miasta. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 7

1.2. Uwarunkowania geopolityczne Stalowa Wola to miasto połoŝone w południowo - wschodniej Polsce. Od 1999r. naleŝy do województwa podkarpackiego i znajduje się w jego północnej części. Zajmuje powierzchnię 82,5 km 2, co stanowi 9,9% powierzchni całego powiatu stalowowolskiego i 0,45% powierzchni województwa podkarpackiego. Mapa 1. Powiat stalowowolski na tle województwa podkarpackiego Stalowa Wola jest gminą o statusie miasta oraz siedzibą władz powiatu ziemskiego stalowowolskiego, w skład którego wchodzą gminy: Bojanów, Pysznica, Radomyśl nad Sanem, Stalowa Wola, Zaklików, Zaleszany. Bojanów - gmina graniczy ze Stalową Wolą od strony południowej, jest połoŝona w centrum dawnej Puszczy Sandomierskiej. Powierzchnia gminy obejmuje 17.952 ha. Gmina składa się z 13 sołectw: Bojanów, Bojanów za rzeką, Stany, Kozły ZałęŜe, Laski, Korabina, Cisów Las, Gwoździec, Ruda, Przyszów I, Przyszów II, Maziarnia, Burdze. Do najwaŝniejszych walorów przyrodniczych gminy naleŝą otaczające ją lasy, czysta woda rzeki Łęg oraz duŝa powierzchnia terenów wypoczynkowych wzdłuŝ rzeki. Gmina posiada 2 zabytkowe obiekty: kościół drewniany w Stanach z 1802r. oraz kaplicę cmentarną z początku XIX w., znajdującą RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 8

się na cmentarzu parafialnym. Zycie kulturalne skupia się wokół Gminnego Ośrodka Kultury, gdzie występuje kapela ludowa Łęgowianie, teatrzyk Brzydkie Kaczątko oraz dziecięce zespoły taneczne: Skrzaty, Bąble i Łobuziaki. Rozwój kultury fizycznej zapewnia Ludowy Zespół Sportowy Łęg. Gmina posiada duŝy potencjał gospodarczy atrakcyjne oferty inwestycyjne (duŝa ilość terenów pod budownictwo mieszkaniowe i usługowe oraz moŝliwości wynajmu lokali pod działalność produkcyjną i gospodarczą). Zaleszany - gmina graniczy ze Stalową Wolą od zachodu, połoŝona jest wzdłuŝ lewego brzegu Sanu. Zajmuje obszar 8 700 ha. W skład gminy wchodzi 13 sołectw: Agatówka, Dzierdziówka, Kępie Zaleszańskie, Kotowa Wola, Majdan Zbydnowski, Motycze Szlacheckie, Obojna, Pilchów, Skowierzyn, Turbia, Wólka Turebska, Zaleszany, Zbydniów. Elementem krajobrazu gminy są Starorzecza, gromadzące szereg unikalnych pomników przyrody. PołoŜenie wzdłuŝ brzegu Sanu sprzyja wędkarstwu. Gmina posiada bardzo dobrze rozwinięte sieci: gazową i wodociągową oraz system energetyczny, a takŝe dobrze rozwiniętą infrastrukturę komunikacyjną. W Turbii znajduje się lotnisko, którego gospodarzem jest Aeroklub Stalowowolski. Gmina posiada bogate złoŝa surowca do produkcji ceramiki budowlanej, stąd teŝ bardzo duŝa ilość cegielni. śycie kulturalne gminy skupia się wokół Gminnego Ośrodka Kultury oraz Biblioteki Gminnej. Bardzo popularny w regionie jest Ludowy Zespół Śpiewaczy Malwa w Turbii oraz Gwardia StraŜy Grobowej im. Tadeusza Kościuszki w Majdanie Zbydniowskim. Kultura fizyczna rozwijana jest na bazie Ludowych Zespołów Sportowych. Pysznica - graniczy ze Stalową Wolą od wschodu, połoŝona jest w Kotlinie Sandomierskiej, w dorzeczu Sanu i jego dopływu rzeki Bukowa. Zajmuje powierzchnię 14 800 ha. W skład gminy wchodzi 10 sołectw: Pysznica, Jastkowice, Olszowiec, Sudoły, KłyŜów, Krzaki- Słomiana, Studzieniec, Brandwica, Bąków i Chłopska Wola. Piękny krajobraz przyrodniczy, bogactwo lasów i terenów rekreacyjnych stanowią doskonałe warunki do rozwoju turystyki. Gmina wyposaŝona jest w sieć gazową, wodociągową, automatyczną łączność telefoniczną, system zbiórki stałych i płynnych odpadów, gminną oczyszczalnię ścieków oraz sieć kanalizacyjną w Pysznicy Podborku i Jastkowicach, a takŝe stację segregacji odpadów. Rozwój sfery kulturalnej mieszkańców zapewnia Dom Kultury w Pysznicy oraz Gminna Biblioteka Publiczna. Gmina posiada bardzo dobrze rozwiniętą sieć dydaktyczno sportową. Dogodne warunki do korzystania z opieki zdrowotnej zapewniają ośrodki zdrowia w Pysznicy i Jastkowach a takŝe punkt lekarski w KłyŜowie. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 9

Radomyśl nad Sanem - graniczy ze Stalową Wolą od północy, jest najbardziej wysuniętą na północ gminą województwa podkarpackiego. Część terytorium gminy w południowo wschodniej części obejmuje Park Krajobrazowy Lasy Janowskie. Całkowita powierzchnia gminy Radomyśl wynosi 13 363 ha. W skład gminy wchodzi 16 sołectw: Antoniów, Chwałowice, Czekaj Pniewski, Dąbrowa Rzerzycka, Dabrówka, Kępa Rzerzycka, ŁąŜek Chwałowski, Nowiny, Orzechów, Ostrówek, Pniów, Radomyśl, Rzeczyca Długa, Rzeczyca Okrągła, Musików, Witkowie, Wola Rzerzycka, śabno. Potencjałem rozwojowym są przede wszystkim walory rekreacyjno turystyczne oraz bogate pokłady gliny i piasku. Atrakcję stanowi Rezerwat Orzecha Wodnego w Pniowie Gmina jest dobrze wyposaŝona w sieć gazową, infrastrukturę telekomunikacyjną oraz drogową. Ponadto gmina posiada duŝe zasoby uzbrojonych w infrastrukturę techniczną terenów. Na terenie gminy znajdują się 2 stacje uzdatniania wody: w Radomyślu nad sanem oraz w Chwałowicach. Atrakcje kulturalne zapewnia Gminny Ośrodek Kultury w Radomyślu oraz działający w jego strukturze Wiejski Dom Kultury w Chwałowicach. Do najbardziej atrakcyjnych obiektów turystycznych naleŝą: 38 zabytkowych domów, zespół kościoła pod wezwaniem Św. Zygmunta w Pniowie, zespół kościoła pod wezwaniem Św. Jana Chrzciciela w Radomyślu nad Sanem, cmentarz rzymsko katolicki w Radomyślu, zabytkowe kapliczki i domy w Woli Rzerzyckiej, Antoniowie i Chwałowicach. Zaklików - znajduje się na północ od Stalowej Woli, na granicy WyŜyny Lubelskiej i Kotliny Sandomierskiej, w kompleksie lasów Lipskich i Janowskich. Zajmuje obszar 20 200 ha. Gmina liczy 16 sołectw. Ogromny walor turystyczny stanowi połoŝenie wśród lasów sosnowych. W okolicy wsi Lipa znajdują się wody mineralno siarczkowe. Najciekawsze zabytki gminy Zaklików to: kościół parafialny w Zaklikowie p.w. Św. Trójcy z 1608r., kościół modrzewiowy p.w. Św. Anny ok. 1580r., drewniane domy miejskie z XVIII i XIX w., dworski zespół murowany z początku XX w., zabytkowe cmentarze, kapliczki przydroŝne w Zaklikowie oraz pomniki przyrody. Gmina posiada dobrze rozwiniętą bazę rekreacyjną. Działalność kulturalna sprowadza się do funkcjonowania Gminnego Centrum Kultury w Zaklikowie. O rozwój kultury fizycznej dbają 3 kluby sportowe: KS Sarna Zaklików, KS Czarni Lipa, KS Huragan Zdziechowice. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 10

Mapa 2. Stalowa Wola na tle powiatu stalowowolskiego RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 11

Mapa 3. Plan Miasta Stalowa Wola Źródło: Miasto Stalowa Wola RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 12

Tabela 1. Powierzchnia Stalowej Woli na tle wybranych miast województwa podkarpackiego Wyszczególnienie Powierzchnia ha km 2 Stalowa Wola 8 252 83 Krosno 4 350 43 Przemyśl 4 376 44 Rzeszów 6 805 68 Tarnobrzeg 8 539 85 Mielec 12 227 122 Źródło: Dane GUS za rok 2006 Stalowa Wola w porównaniu do wybranych największych miast województwa podkarpackiego znajduje się na 3 miejscu zaraz za Tarnobrzegiem, natomiast w skali kraju na 1670 miejscu. Miasto ma bardzo korzystne połoŝenie geograficzne w regionie, na przecięciu szlaków północ południe, wschód zachód. Istotne znaczenie dla Stalowej Woli ma bliskość duŝych ośrodków miejskich jak Kraków i Rzeszów oraz fakt relatywnej bliskości granic Ukrainy i Słowacji oraz szlaków tranzytowych. Implikuje to ogromne moŝliwości osiągnięcia profitów zarówno gospodarczych, społecznych jak i kulturowych. 1.3. Uwarunkowania geograficzno przyrodnicze Stalowa Wola jest połoŝona w południowo - wschodniej Polsce, w Kotlinie Sandomierskiej, w widłach Wisły i Sanu. Płaskie ukształtowanie terenu stanowi idealne miejsce dla duŝych szlaków komunikacyjnych. Miasto ulokowane jest na wysokości od 151 do 160m n.p.m. w przygranicznej strefie 2 mezoregionów: 1. Równiny Tarnobrzeskiej - jest to region o powierzchni około 1 410 km 2, zbudowany z plejstoceńskich piasków rzecznych, z których powstały liczne wydmy. Na terenie Równiny Tarnobrzeskiej znajdują się złoŝa siarki, które zalegają pod warstwą piasków. Znaczną część obszaru równiny zajmuje Puszcza Sandomierska, którą porastają bory mieszane (głównie dąb i sosna). 2. Doliny Dolnego Sanu - mezoregion zajmuje powierzchnię ok. 1 320 km 2. Ma postać bruzdy erozyjnej, której długość wynosi ponad 130 km, natomiast szerokość około 10 km. Dno doliny wypełnione jest osadami rzecznymi, których miąŝszość wynosi 20-30 m. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 13

Porastają je łąki, a takŝe lasy łęgowe. W obrębie terasy zalewowej znajdują się starorzecza, zaś na terasach połoŝonych powyŝej terasy zalewowej wydmy. Jednym z najwaŝniejszych walorów przyrodniczych okolicy jest Puszcza Sandomierska, rozpościerająca się w kierunku gminy Bojanów. UŜytki rolne i leśne Rolnictwo w Mieście Stalowa Wola odgrywa znikomą rolę. Większość terenów zajmują uŝytki leśne. Tabela 2. UŜytki rolne oraz leśne w powiecie i mieście (dane w ha) w 2007r. Ogółem UŜytki rolne Lasy UŜytki leśne Zadrzewione i zakrzewione Razem Pozostałe uŝytki Stalowa Wola 8 252 1 365 5 014 70 5 084 1 803 Bojanów 17 934 5 669 10 512 328 10 840 1 425 Pysznica 14 669 5 310 8 638 129 8 767 592 Radomyśl nad 13 390 6 409 4 579 743 5 322 1 659 Sanem Zaklików 20 213 5 429 13 261 381 13 642 1 142 Zaleszany 8 717 6 668 1 189 184 1 373 676 Powiat 83 175 30 850 43 193 1 835 45 028 7 297 stalowowolski Źródło: Dane udostępnione przez Miasto Stalowa Wola Łączna powierzchnia uŝytków leśnych w mieście wynosi 5 084 ha, podczas gdy uŝytki rolne zajmują jedynie 1 365 ha. Zasoby naturalne W niedalekiej odległości od Stalowej Woli w rejonie Tarnobrzegu i Lubaczowa zlokalizowane są złoŝa siarki wynoszące około 200 mln ton. W dolinach w obrębie duŝych rzek Podkarpacia, takich jak: Wisła, San, Wisłok i Wisłoka znajdują się piaski i Ŝwiry w ilości około 110 mln ton. Ponadto w województwie podkarpackim odnaleźć moŝna około 600 000 ton piasku kwarcowego uŝywanego do produkcji betonu komórkowego i cegły wapienno- RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 14

piaskowej, ok. 22,5 mln ton surowców ilastych niezbędnych w ceramice budowlanej oraz torfy wapienne i margale uŝywane w przemyśle włókienniczym. Zasoby diatomitów i ziemi okrzemkowej wykorzystywane są w przemyśle chemicznym, spoŝywczym, budowlanym i środków ochrony roślin. WaŜnym zasobem jest równieŝ surowiec drzewny. Cieki wodne Przez miasto przepływa rzeka San, a takŝe odcinki Sanny, Łęgu i Bukowej. Przy czym najwyŝszym poziomem czystości charakteryzują się 2 ostatnie. DuŜe zasoby stanowią wody podziemne, które są głównym źródłem zaopatrzenia ludności w wodę pitną. Obecność rzek stwarza ogromny potencjał jeśli chodzi o zapotrzebowanie w wodę zarówno dla osiedlania się na tym terenie jak równieŝ na potrzeby gospodarcze. Szczegółowe informacje na temat stanu wód zawarte są w rozdziale określającym stan środowiska naturalnego. Klimat Obszar i okolicę Stalowej Woli moŝna zakwalifikować do klimatu podgórskich nizin i kotlin. Średnia roczna temperatura wynosi 8 0 C i obniŝa się w kierunku południowym. Dla tego rodzaju klimatu charakterystyczne są częste zmiany pogody oraz temperatury. Rocznie liczba dni, w których występują przymrozki mieści się w granicach 90-100 dni. Pierwsze przymrozki zaczynają się często w połowie października, a kończą pod koniec kwietnia. Największe zachmurzenie występuje między listopadem a lutym, sięgając swojego maksimum w grudniu. Liczba godzin, kiedy świeci słońce średnio wynosi 5 w ciągu lata i 2 godziny zimą. Jest to spowodowane licznymi mgłami oraz inwersją temperatury. Średnioroczne opady wynoszą 800mm, z czego 7-10% to opady śnieŝne. Grubość pokrywy śnieŝnej sięga nawet 50cm i zdarza się to najczęściej na przełomie stycznia i lutego, a utrzymuje 50-60 dni w skali roku. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 15

2. Zagospodarowanie przestrzenne 2.1. Infrastruktura drogowa Układ drogowy Stalowa Wola jest znaczącym węzłem komunikacyjnym w regionie. PołoŜona jest na skrzyŝowaniu dróg płn. - płd. i wsch.- zach. Przez miasto przebiega droga krajowa 77 Lipnik - Stalowa Wola Przemyśl. W odległości ok. 60 km od miasta planowana jest budowa autostrady A 4. Drogi wojewódzkie przebiegające przez miasto to: Olbięcin Stalowa Wola Nr 855 oraz Nagnajów Tarnobrzeg Stalowa Wola Nr 871. Drogi wojewódzkie przebiegające w pobliŝu miasta to drogi Nr: 854, 856, 857,858, 861, 863, 872, 985. Średni dobowy ruch na drodze krajowej 77 w centrum miasta wynosi 12 412 samochodów na dobę, natomiast na drodze wojewódzkiej 871 4 317 samochodów na dobę. Obraz 1. Stalowa Wola nocą - skrzyŝowanie ul. KEN i Al. Jana Pawła II RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 16

Tabela 3. Długość i jakość dróg gminnych i powiatowych w latach 2005 i 2007 Wyszczególnienie 2005r. 2007r. Drogi powiatowe O nawierzchni twardej 173,9 km 173,9 km O nawierzchni ulepszonej 170,3 km 173,9 km Drogi gminne O nawierzchni twardej 65,4 km 69,8 km O nawierzchni ulepszonej 65,1 km 69,3 km Źródło: Dane udostępnione przez Urząd Miasta Stalowa Wola W przeciągu ostatnich 2 lat zwiększyła się długość dróg powiatowych o nawierzchni ulepszonej o 3,3 km oraz długość dróg gminnych o nawierzchni twardej o 4,4 km i długość dróg gminnych o nawierzchni ulepszonej o 4,2 km. Komunikacja autobusowa Po mieście moŝna poruszać się komunikacją publiczną w postaci ZMKS na 10 liniach. Długość trasy komunikacyjnej autobusowej wynosi 41km. Układ kolejowy Przez teren miasta przebiegają 3 linie kolejowe o długości ok. 12 km. 1. Lublin Przeworsk, odcinek Lublin Stalowa Wola (linia jednotorowa niezelektryfikowana), 2. Sandomierz Stalowa Wola (linia dwutorowa zelektryfikowana), 3. Stalowa Wola Hrubieszów (linia jednotorowa niezelektryfikowana). Ogromne znaczenie ma takŝe węzeł kolejowy Rozwadów, który posiada bezpośrednie połączenie z Przemyślem, Krakowem, Lublinem, Warszawą, Łodzią i Poznaniem, a takŝe z miastami Śląska i Wrocławiem. W odległości ok. 10 km od Stalowej Woli przebiega szeroko-torowa trasa LHS (Linia Hutniczo-Siarkowa), która łączy Katowice z centrami przemysłowymi Ukrainy. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 17

2.2. Infrastruktura teleinformatyczna Na terenie Stalowej Woli oprócz ogólnopolskich dostawców, świadczących usługi telekomunikacyjne, Telekomunikacji Polskiej S.A. działa lokalna firma telekomunikacyjna Pilicka Telefonia Sp. z o.o. Firma świadczy usługi w 3 obszarach dla firm, osób indywidualnych oraz usługi internetowe. Potrzeby komunikacyjne mieszkańców Stalowej Woli są spełniane takŝe dzięki telefonii bezprzewodowej, operatorów telefonów komórkowych. Innym coraz bardziej popularnym środkiem komunikacji jest Internet. Na terenie miasta działają następujący dostawcy Internetu : MTM INFO firma oferuje dostęp do Internetu, obejmujący podłączanie pojedynczych odbiorców oraz budowę i przyłączanie całych sieci komputerowych. Oferta handlowa firmy adresowana jest do klientów indywidualnych oraz małych i średnich przedsiębiorstw. Telekomunikacja Polska Neostrada tp oferuje stały i szybki dostęp do Internetu bez blokowania linii telefonicznej, umoŝliwia przesyłanie duŝych ilości informacji, korzystanie z poczty elektronicznej i multimediów oraz zakładanie stron www. CoverNET firma działa na terenie Stalowej Woli i okolic od 2003r. Oferta firmy opiera się na usługach związanych z bezprzewodowym dostępem do Internetu, skierowana jest przede wszystkim do osób indywidualnych, ale takŝe do firm oraz osób prowadzących działalność gospodarczą. Kompleksowa oferta rozpoczyna się zaprojektowaniem sieci lokalnej LAN, instalacją urządzeń i ułoŝeniem przewodów w budynku, a kończy się podłączeniem Internetu oraz skonfigurowaniem komputera. MK-NET S.C. firma jest jednym z największych dostawców Internetu na obszarze Stalowej Woli i miejscowości sąsiadujących, działa od 2002r., a swoją ofertę kieruje zarówno do klientów indywidualnych jak i firm. TELE 2 świadczy usługi w technologii ADSL (szerokopasmowe cyfrowe łącze internetowe oparte na sieci telefonicznej). Firma posiada kompleksową ofertę zarówno dla biznesu jak teŝ osób indywidualnych. TVK Diana firma oferuje dostęp bez ograniczeń do zasobów światowego Internetu, brak limitu transferu danych, zabezpieczenie przed awariami dynamiczne przełączanie w przypadku awarii jednego z łączy, system monitoringu działający 24x7, własną stronę www, własne konto pocztowe o pojemności 50MB, 1Mb/s w nocy, a takŝe opiekę specjalistów. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 18

TVK Stella firma wykorzystując instalację telewizji kablowej oferuje tani, łatwy i nielimitowany dostęp do Internetu. Telewizje: Telewizja Miejska Stalowa Wola, Telewizja Kablowa "Diana", Telewizja Kablowa "Stella". Stacje radiowe Radio Leliwa oddział w Stalowej Woli. Redakcje Wydawnictwo "Sztafeta" - redakcja tygodnika, "Echo Dnia" - oddział redakcji dziennika, "Nowiny" - oddział redakcji dziennika. 2.3. Gospodarka komunalna Na ternie miasta funkcjonuje Miejski Zakład Komunalny Spółka z o.o. w Stalowej Woli. Przedmiotem działalności spółki jest: zaopatrzenie w wodę pitną, oczyszczanie ścieków komunalnych, instalatorstwo wodno kanalizacyjne, konserwacja urządzeń wodno kanalizacyjnych, wywóz i unieszkodliwianie nieczystości oraz prowadzenie składowiska odpadów, zagospodarowanie surowców wtórnych, usługi transportowe, dystrybucja paliw, naprawy pojazdów mechanicznych, remonty dróg, chodników i placów, wynajem nieruchomości, analizy i badania techniczne. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 19

Dane odnośnie urządzeń sieciowych zlokalizowanych na terenie miasta przedstawiają poniŝsze tabele. Tabela 4. Wodociągi w Stalowej Woli w 2006r. Wyszczególnienie Jednostka 2006r. miary Długość czynnej sieci rozdzielczej km 90,2 Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego szt. 2 408 zamieszkania Woda dostarczona gospodarstwom domowym dam3 2 346 Liczba ludności korzystającej z sieci wodociągowej osoba 62 948 Źródło: Dane GUS z 2006r. Tabela 5. Kanalizacja w Stalowej Woli w 2006r. Wyszczególnienie Jednostka 2006r. miary Długość czynnej sieci kanalizacyjnej km 104,4 Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego szt. 927 zamieszkania Ścieki odprowadzane dam3 2 481 Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej osoba 56 878 Źródło: Dane GUS za 2006r. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 20

W 2006r. z instalacji wodociągowych korzystało 96,1% mieszkańców, a z instalacji kanalizacyjnych 86,8% mieszkańców. Tabela 6. Sieć gazowa w Stalowej Woli w 2006r. Sieć gazowa Jednostka 2006r. miary Długość czynnej sieci ogółem km 170 285,0 Długość czynnej sieci przesyłowej km 32 651,0 Długość czynnej sieci rozdzielczej m 137 634,0 Czynne połączenia do budynków mieszkalnych szt. 5 287,0 Odbiorcy gazu gosp. dom. 21 347,0 Odbiorcy gazu ogrzewający mieszkania gazem gosp. dom. 987,0 Odbiorcy gazu w miastach gosp. dom. 21 347,0 ZuŜycie gazu tys.m3 6 909,9 ZuŜycie gazu na ogrzewanie mieszkań tys.m3 2 441,1 Ludność korzystająca z sieci gazowej osoba 62 214,0 Źródło: GUS za 2006 Według danych z 31.08.2007r. długość sieci gazowej wzrosła do 184,9 km (sieć gazowa niskiego ciśnienia: 51 710 m, średniego ciśnienia: 62 523 m, przyłącza gazowe niskiego ciśnienia: 39 634 m, średniego ciśnienia: 31 034 m). 1 Elektroenergetyka W energię elektryczną miasto zaopatruje Elektrownia Stalowa Wola S.A. Spółka składa się z 2 części: Elektrownia II o osiągalnej mocy elektrycznej 91 MW i cieplnej 422 MW oraz Elektrownia III o osiągalnej mocy elektrycznej 250 MW. Ilość odbiorców energii elektrycznej na niskim napięciu w 2005r. wynosiła 24 362, a jej zuŝycie 33 396. MW h. W maju 2007r. swoją działalność rozpoczęła Energetyka Południe S.A. (EP S.A.), do której zgodnie z rządowym Programem dla elektroenergetyki - wniesiono akcje: EnergiiPro S.A., Enionu S.A., Południowego Koncernu Energetycznego S.A. i Elektrowni Stalowa Wola S.A. EP S.A. obejmuje swoim działaniem 17% powierzchni kraju. Spółka jest drugim pod względem wielkości producentem energii elektrycznej w Polsce, a takŝe liderem pod względem sprzedaŝy energii dla klientów indywidualnych oraz korporacyjnych. 1 Dane z 31.08.2007r., dostarczone przez Miasto Stalowa Wola RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 21

Tabela 7. ZuŜycie energii elektrycznej na terenie gminy Stalowa Wola Wyszczególnienie Odbiorcy energii elektrycznej na niskim napięciu ZuŜycie energii elektrycznej na niskim napięciu Stan na 31.12.2005 Stan na 31.12.2006 24 362 szt. 24 387 szt. 33 396 MW h 33 800 MW h ZuŜycie energii elektrycznej w przeliczeniu na 1 mieszkańca 504,3 KW h 513,5 KW h ZuŜycie energii elektrycznej w przeliczeniu na 1 odbiorcę 1 370,8 KW h 1 386 KW h Źródło: Dane dostarczone przez Miasto Stalowa Wola Ciepłownictwo Głównym dostarczycielem energii cieplnej w mieście jest Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej sp. z o.o. w Stalowej Woli. Spółka prowadzi działalność gospodarczą w zakresie przesyłania i dystrybucji ciepła zakupionego w Elektrowni Stalowa Wola S.A na potrzeby centralnego ogrzewania i podgrzewania wody wodociągowej dla odbiorców z terenu gmin Stalowa Wola oraz Nisko. Tabela 8. Elektrociepłownia Stalowa Wola- dane o przedsiębiorstwie za 2006r. Wielkość mocy cieplnej zamówionej przez odbiorców ogółem Wielkość mocy cieplnej zamówionej przez Miasto Stalowa Wola Wielkość mocy cieplnej zamówionej przez Miasto Nisko Długość eksploatowanych sieci cieplnych Długość eksploatowanych zewnętrznych instalacji odbiorczych Ilość eksploatowanych węzłów cieplnych Roczna sprzedaŝ ciepła ogółem SprzedaŜ na cele komunalno bytowe Pozostałe Zatrudnienie ogółem 147 22 MW 126,82 MW 20,4 MW 196,26 km 47,15 km 99 szt. 1 003 986,16 GJ 884 186,16 GJ 149 800 GJ 125 osób Zatrudnienie w działalności koncesjonowanej 124 osób Źródło: Dane udostępnione przez Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej sp. z o.o. w Stalowej Woli RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 22

Miasto jest bardzo dobrze zaopatrzone w infrastrukturę energetyczną, posiada teŝ własne zasoby wodne i ujęcie wody. Głównym problemem w zakresie gospodarki komunalnej, z jakim zmaga się Stalowa Wola jest niepełna kanalizacja. 3. Środowisko naturalne 3.1. Otoczenie przyrodnicze Stalowa Wola połoŝona jest w Kotlinie Sandomierskiej. W jej pobliŝu znajdują się ogromne połacie lasów mieszanych, pozostałych po dawnej puszczy Sandomierskiej. Korelują one z tarasową rzeźbą terenu, zbudowaną z glin lodowcowych bądź utworów fluwioglacjalnych. W skład lasów wchodzą głównie: sosny 66%, dęby 19%, olchy 11%, brzozy 2% oraz inne drzewa 2%. Utworzono tam 6 rezerwatów florystycznych, mających za zadanie chronić rzadkie gatunki roślin. WaŜnym elementem krajobrazu jest przepływająca rzeka San, która łączy się na Północnym Zachodzie z Wisłą. W pobliŝu miasta znajduje się Rezerwat Przyrody Jastkowice o powierzchni 45,68 ha, gdzie oprócz wielu gatunków drzew godne uwagi jest równieŝ runo leśne, wśród którego moŝna wyróŝnić m.in. czerniec groszkowy, czosnek niedźwiedzi i Ŝywiec gruczołowaty. We wsi Pniów i Orzechów znajdują się rezerwaty florystyczne o powierzchni odpowiednio: 4,15 ha i 1,72 ha. MoŜna tam spotkać największe skupiska kotewki - jadalnego orzecha wodnego. Na terenie kotliny zlokalizowany jest Park Krajobrazowy Lasy Janowskie, który stanowi jeden z największych w Polsce zwartych kompleksów leśnych. Powierzchnia samego Parku wynosi 39 150 ha, a jego otuliny 60 500 ha. O wysokich walorach świadczy fakt, Ŝe w Lasach Janowskich wyodrębniono ponad 200 zespołów roślinnych, w tym 33 leśne. Niezwykle zróŝnicowane w skali kraju są siedliska torfowiskowe. W Parku znajdziemy ponad 800 gatunków roślin naczyniowych, 162 gatunki mszaków i około 230 gatunków porostów. Na uwagę zasługuje fakt istnienia duŝych kompleksów stawów, a takŝe licznej zwierzyny. Lasy Janowskie są bardzo waŝnym miejscem wśród polskich obszarów chronionych i włączone zostały do europejskiej sieci Natura 2000. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 23

Obraz 2. Lasy Janowskie Innym rezerwatem przyrody jest Rezerwat Kacze Błota zajmujący powierzchnię 168,87 ha. Na jego terenie występuje 80 gatunków roślin naczyniowych, 2 gatunki rosiczek, storczyk krwisty i kocanka piaskowa oraz inne bardzo cenne gatunki. Rezerwat Imielity Ług zajmujący powierzchnię 802 ha jest rezerwatem o wybitnych walorach przyrodniczych. Ma charakter wodno - torfowiskowy, gdzie miąŝszość torfu dochodzi do 6m.Występuje tam bogata roślinność, spośród której jest wiele zagroŝonych gatunków. Warunki tam panujące idealnie nadają się dla zwierząt. Szczególnie ptaków błotnych, wodnych i drapieŝnych( Ŝuraw, rybołów, łabędź niemy, bielik, bocian czarny). Obraz 3. Rezerwat Imielity Ług RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 24

Cała Kotlina Sandomierska jest głównie obszarem torfowisk i lasów wilgotnych. Obok gatunków pospolitych jest wiele ginących, rzadko spotykanych i chronionych. Znajduje się tam wiele gatunków zwierząt, chociaŝby największe zwierzę występujące w Polsce Ŝubr, a takŝe wiele innych: jelenie, dziki, sarny, lisy, zające, baŝanty, wiewiórki, nietoperze oraz padalec zwyczajny, jaszczurka zwinka oraz róŝne gatunków owadów. W Kotlinie Sandomierskiej występują najczęściej gleby bielicowe lub na skutek przekształcenia działalnością człowieka pseudoblielicowe. Charakteryzują się intensywnym brunatnym zabarwieniem. Powstały na warstwach istebniańskich dolnych, piaskowcach i łupkach ilastych z gleb lessowych i lessopodobnych, piasków całkowitych i niecałkowitych. Na terenie tym występuje równieŝ drugi rodzaj gleb, a mianowicie gleby torfowe, występujące na obszarze tzw. Wielkiego Błota. Gleby te mają odczyn zbliŝony do obojętnego i zalicza się je do IV i V klasy. Powierzchnię terenów zielonych w samym mieście Stalowa Wola oraz ich podział przedstawia poniŝsza tabela. Tabela 9. Tereny zieleni w Stalowej Woli w 2007r. Wyszczególnienie Powierzchnia Parki 18,7 ha Zieleń uliczna 54,5 ha Zieleń osiedlowa 17,1 ha Park Charzewicki 13,5 ha Pozostałe 13,5 ha Źródło: Dane udostępnione przez Urząd Miasta Stalowa Wola Największą powierzchnię w mieście zajmuje zieleń uliczna - 54,5 ha, następnie parki, zieleń osiedlowa oraz Park Charzewicki i pozostałe tereny zieleni. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 25

3.2. Stan środowiska naturalnego Zanieczyszczenie powietrza Według danych Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Rzeszowie za 2006r. powiat stalowowolski obok powiatu mieleckiego i miasta Rzeszów wprowadza do powietrza atmosferycznego największe ilości zanieczyszczeń (ponad 3000 Mg/rok zanieczyszczeń gazowych oraz ponad 200 Mg/rok zanieczyszczeń pyłowych). Zanieczyszczenie powietrza w Stalowej Woli, biorąc pod uwagę emisję zanieczyszczeń pyłowych, wzrosło w porównaniu ze stanem zanieczyszczeń z 2000r. o 26,34%. Emisja zanieczyszczeń gazowych nieznacznie się zmniejszyła - o 2,61%. Wielkość emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych w latach 2000 2005 przedstawiają poniŝsze wykresy. Wykres 1. Wysokość emisji zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciąŝliwych na terenie Stalowej Woli w latach 2000 2005 (dane w tonach) 800 700 600 500 400 300 200 100 0 714 652 562 600 527 523 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS z lat 2000 2005 Emisja zanieczyszczeń pyłowych wzrosła w Stalowej Woli z 562 ton w 2000r. do 714 ton w 2005r. 608 ton zanieczyszczeń pyłowych pochodzi ze spalania paliw, natomiast pozostałe 5 ton to emisja nie zorganizowana. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 26

Wykres 2. Wysokość emisji zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciąŝliwych na terenie Stalowej Woli w latach 2000 2005 (dane w tonach) 1450000 1400000 1350000 1300000 1250000 1200000 1150000 1100000 1050000 1407183 1254304 1244356 1221648 1202272 1186296 2000 2001 2002 2003 2004 2005r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS za lata 2000 2005 W skład zanieczyszczeń gazowych wchodzi przede wszystkim emisja dwutlenku węgla - 1 209 049 t/r. i kolejno dwutlenku siarki - 8 711 t/r., nie zorganizowana - 3 875 t/r., tlenków azotu - 2 797 t/r. oraz tlenku węgla - 957 t/r. Największy wzrost emisji zanieczyszczeń gazowych miał miejsce z 2002 na 2003r. Emisja wzrosła wówczas o 15,70%. Według danych WIOS w Rzeszowie w 2006r. stęŝenie SO 2 w Stalowej Woli wynosiło 6,2 µg/m3, a dopuszczalnym poziom substancji w powietrzu w ciągu roku to 20 µg/m3. Daje to bardzo dobrą ocenę jakości powietrza, pod względem zanieczyszczenia przez SO 2. StęŜenie NO 2 wynosiło 26,2 µg/m3. Norma substancji w powietrzu to 40 µg/m3, a wartość marginesu tolerancji 10 µg/m3. Oznacza to dostateczny poziom czystości powietrza, biorąc pod uwagę zanieczyszczenie wywołane NO 2. Zawartość benzenu wyniosła 2,7 µg/m3. Dopuszczalny poziom stęŝenia substancji w powietrzu to 5 µg/m3, tyle samo wynosi wartość marginesu tolerancji, co oznacza bardzo dobra ocenę jakości powietrza, pod względem stęŝenia tej substancji. Emisję zanieczyszczeń pyłowych oraz gazowych w Stalowej Woli w porównaniu do wybranych miast województwa podkarpackiego przedstawiają poniŝsze tabele oraz wykresy. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 27

Tabela 10. Emisja zanieczyszczeń pyłowych powietrza z zakładów szczególnie uciąŝliwych w wybranych miastach województwa podkarpackiego Wyszczególnienie 2000 2001 2002 2003 2004 2005r. Stalowa Wola 562 527 600 653 523 714 Krosno 263 246 265 331 270 216 Przemyśl 352 333 356 294 335 281 Rzeszów 299 323 228 318 244 295 Tarnobrzeg 561 526 367 257 314 262 Mielec 580 608 531 507 588 745 Źródło: Dane GUS za lata 2000 2005 Wykres 3. Emisja zanieczyszczeń pyłowych powietrza z zakładów szczególnie uciąŝliwych w wybranych miastach województwa podkarpackiego (dane w tonach) 800 700 600 500 400 300 200 100 Stalowa Wola Krosno Przemyśl Rzeszów Tarnobrzeg Mielec 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS za lata 2000 2005 Tabela 11. Emisja zanieczyszczeń gazowych powietrza z zakładów szczególnie uciąŝliwych (dane w tonach) Wyszczególnienie 2000 2001 2002 2003 2004 2005r. Stalowa Wola 1 254 304 1 202 272 1 186 296 1 407 183 1 244 356 1 221 648 Krosno 149 846 145 648 159 325 157 558 139 642 135 719 Przemyśl 60 345 67 217 58 763 62 449 61 943 60 461 Rzeszów 344 697 376 472 246 542 531 713 580 671 501 372 Tarnobrzeg 595 958 378 683 99 257 89 988 77 541 72 965 Mielec 183 562 187 787 170 425 379 476 369 939 353 513 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS za lata 2000 2005 RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 28

Wykres 4. Emisja zanieczyszczeń gazowych powietrza z zakładów szczególnie uciąŝliwych w wybranych miastach województwa podkarpackiego (dane w tonach) 1 600 000 1 400 000 1 200 000 1 000 000 800 000 600 000 400 000 200 000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005r. Stalowa Wola Krosno Przemyśl Rzeszów Tarnobrzeg Mielec Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS za lata 2000 2005 W Stalowej Woli na przestrzeni lat 2000 2005 odnotowano bardzo wysoki poziom emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych w porównaniu do pozostałych wybranych miast województwa podkarpackiego. Wpływa na to przede wszystkim fakt, Ŝe jest to miasto przemysłowe, na terenie którego znajduje się wiele fabryk emitujących zanieczyszczenia. Pobór wody Według danych WIOS za 2006r. powiat stalowowolski pobiera i zuŝywa największe ilości wody (137,2 hm 3, z czego 124,3 hm 3 zuŝyto na cele przemysłowe) w województwie podkarpackim. Na drugim miejscu znajduje się powiat tarnobrzeski (35,8 hm 3 ), zaś na trzecim miasto Tarnobrzeg (29,2 hm 3 ). RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 29

Wykres 5. ZuŜycie wody w Stalowej Woli na potrzeby gospodarki narodowej i przemysłu w 2006r. 10% 2% Przemysł Eksploatacja sieci wodociągowej Gospodarstwa domowe 88% Źródło: Miejski Zakład Komunalny w Stalowej Woli Emisja ścieków komunalnych i przemysłowych Według danych GUS za 2006r. łącznie blisko 50% ścieków komunalnych na terenie województwa podkarpackiego wytworzyły miasta: Rzeszów - 8,932 hm 3, Przemyśl - 3,051 hm 3, Mielec - 2,615 hm 3, Krosno - 2,545 hm 3, Stalowa Wola 2,481 hm 3, Dębica 2,409 hm 3, Jarosław 2,060 hm 3. Oczyszczaniem ścieków w mieście Stalowa Wola zajmuje się biologiczna oczyszczalnia o przepustowości 23 000 m 3 /d. Łączna ilość ścieków oczyszczanych przez stalowowolską oczyszczalnię w 2006r. wyniosła 3 770 dam 3 /r. Według danych WIOS za 2006r. największy udział w emisji ścieków przemysłowych mają miasta: Stalowa Wola, Tarnobrzeg, Rzeszów, Dębica, Jasło, Mielec, LeŜajsk i Jedlicze. Oczyszczaniem wód zajmują się 2 oczyszczalnie ścieków (komunalna i przemysłowa) o łącznej przepustowości 123 dam 3 na dobę (komunalna - 23 dam 3 na dobę, przemysłowa- 100 dam 3 na dobę). Łączna ilość odprowadzanych ścieków komunalnych w 2006r., wynosiła 2 481 dam 3, natomiast ścieków przemysłowych 129 461 dam 3. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 30

Wykres 6. Ilość odprowadzanych ścieków przemysłowych w wybranych miastach województwa podkarpackiego (dane w hm 3 ) 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 0,7 1,2 1,5 1,8 1,9 4,9 Jedlicze Mielec Jasło Dębica Rzeszów Stalow a Wola 8,1 Tarnobrzeg Źródło: Dane WIOS w Rzeszowie za 2005r. Jakość wód powierzchniowych płynących i podziemnych Przez miasto Stalowa Wola przepływa rzeka San. Jest to największy karpacki dopływ Wisły, o długości 443,4 km i zlewni o powierzchni 16 861,3 km 2. Lewostronne dopływy Sanu to: Wołowaty, Solinka, Hoczewka, Osława, Sanoczek, Łęg Rokietnicki, Wisłok, Trzebośnica, Rudnia i Barcówka. Do prawostronnych dopływów naleŝą: Czarny, Olszanka, Tyrawka, Stupnica, Wiar, Wisznia, Szkło, Lubaczówka, Złota, Tanew i Bukowa. W zlewni Sanu oprócz Stalowej Woli znajdują się miasta: Lesko, Zagórz, Sanok, Dynów, Przemyśl, Radymno, Jarosław, Lubaczów, Oleszyce, Cieszanów, LeŜajsk, Sokołów Małopolski, Nowa Sarzyna, Rudnik nad Sanem, Ulanów oraz Nisko. W 2005r. do Sanu odprowadzane były ścieki z oczyszczalni biologicznych w Lesku, Sanoku, Dynowie, Jarosławiu, Wierzawicach, LeŜajsku, Nisku i Stalowej Woli, a takŝe ścieki przemysłowe z Sanockich Zakładów Przemysłu Gumowego Stomil-Sanok S.A. w Sanoku, z Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w Sanoku, a takŝe z jednostek wchodzących w skład Grupy Kapitałowej Huty Stalowa Wola S.A. w Stalowej Woli oraz firm, które są zlokalizowane na terenie HSW S.A. i Tarnobrzeskiej Specjalnej strefy Ekonomicznej. Do Sanu wpływają takŝe wody pochłodnicze z Elektrowni Stalowa Wola S.A. w Stalowej Woli. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 31

W 2006r. zostały przeprowadzone badania jakości rzeki w 20 punktach pomiarowokontrolnych.wyniki badań wskazały na przynaleŝność wód Sanu do IV - niezadowalającej klasy w 6 punktach kontrolnych, przynaleŝność do III - zadowalającej klasy odnotowano w 13 punktach, a do II klasy oznaczającej dobrą jakość w 1 punkcie. Główne zaopatrzenie ludności w wodę stanowią wody podziemne. Według danych WIOS z 2006r. wody podziemne w Stalowej Woli naleŝały do IV klasy. PrzynaleŜność do IV klasy oznacza niezadowalającą jakość - przekroczenie przez większość wskaźników dopuszczalnego poziomu jakości wody przeznaczonej do spoŝycia oraz podwyŝszenie wskaźników jakości w wyniku naturalnych procesów oraz słabego oddziaływania antropogenicznego. Do badań nad jakością wody wykorzystano wskaźniki: amoniak arsen, azotany, azotyny, bor, chlorki, chrom, cyjanki, cynk, fluorki, fosforany, glin, kadm, krzemionka, magnez, mangan, miedź, nikiel, odczyn ph, ołów, potas, przewodność, siarczany, sód, wapń, węgiel organiczny, wodorowęglany, Ŝelazo ogólne i rtęć. Odpady przemysłowe i komunalne Według danych WIOS za 2006r. powiatami, które wytworzyły największe ilości odpadów przemysłowych są: powiat ropczycko sędziszowski (22% odpadów województwa), stalowowolski (20,5%), mielecki (18,2%), miasto Rzeszów (8,9%). W powiatach tych powstało 60,7% odpadów przemysłowych województwa. Z analizy ilości odpadów przemysłowych poddawanych odzyskowi w stosunku do ilości odpadów wytworzonych na terenie poszczególnych powiatów wynika, Ŝe najwięcej odpadów bo aŝ 65% odzyskiwanych jest na terenie powiatu stalowowolskiego, ropczycko sędziszowskiego i mieleckiego. Powiatami, w których wytworzono największe ilości odpadów niebezpiecznych są: powiat dębicki (25,9% odpadów powstałych w województwie), krośnieński (17,2%), stalowowolski (14,7%), mielecki (13,5%), jasielski (10,6%). Za odpady niebezpieczne uznaje się odpady, które ze względu na swoje pochodzenie, skład chemiczny, biologiczny, a takŝe inne właściwości stanowią zagroŝenie dla Ŝycia lub zdrowia ludzi i środowiska. Powiaty, na których obszarze zebrano największe ilości odpadów komunalnych są: miasto Rzeszów, powiat mielecki, stalowowolski, miasto Przemyśl, a takŝe powiat sanocki. Na ich terenie zebrano łącznie 40,1% odpadów z całego województwa podkarpackiego. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 32

Stalowa Wola jest miastem o wysokim zanieczyszczeniu środowiska naturalnego. W mieście występuje duŝe zanieczyszczenie pyłowe i gazowe powietrza. Na wysokim poziomie znajduje się równieŝ emisja ścieków i odpadów komunalnych oraz przemysłowych. Niezadowalająca jest takŝe jakość wód podziemnych, które zwykle stanowią główne źródło zaopatrzenia ludności w wodę. Zanieczyszczenie środowiska w Stalowej Woli wynika przede wszystkim z przemysłowego charakteru miasta, ale takŝe z emisji spalin, związanych z komunikacją samochodową. 3.2. Działania proekologiczne W działalność proekologiczną juŝ od kilku lat jest zaangaŝowana Elektrownia Stalowa Wola. Podejmowane przez nią działania znacznie ograniczają negatywny wpływ produkcji na środowisko. Obecnie na terenie miasta realizowana jest inwestycja związana z budową elektrowni wodnej. Ponadto Elektrownia Stalowa Wola na bieŝąco inwestuje w produkcję tzw. zielonej energii. Warta około 26 mln zł inwestycja pozwoli na to, by 10% ogółu produkowanej przez elektrownię energii uzyskiwana była ze źródeł ekologicznych. Interesującym pomysłem jest takŝe budowa małej elektrowni wodnej o wartości 2 mln zł. Ideą proekologicznej działalności Elektrowni jest tzw. czysta produkcja, która polega na: poprawie efektywności wykorzystania istniejących zasobów naturalnych, poprawie efektywności wykorzystania surowców wtórnych, ograniczeniu powstawania zanieczyszczeń na początku procesu produkcyjnego, ograniczeniu kosztów produkcji, przy zachowaniu takiej samej jakości. Inne działania, mające na celu ograniczyć negatywne oddziaływanie na środowisko polegają na: ograniczaniu emisji pyłów i gazów do powietrza atmosferycznego, poprzez stosowanie nowoczesnych technologii, ochronie wód poprzez wykorzystanie ścieków w produkcji i obniŝanie zuŝycia wody, eliminacji składowania odpadów paleniskowych, utrzymywaniu urządzeń technicznych w dobrym stanie. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 33

4. Sytuacja społeczna 4.1. Dane demograficzne Według danych z 30.06.2007r. Stalowa Wola jest zamieszkiwana przez 66 703 mieszkańców, co daje jej 65 miejsce w skali kraju. Gęstość zaludnienia całego powiatu stalowowolskiego na tle województwa podkarpackiego przedstawia poniŝsza tabela. Tabela 12. Zaludnienie w poszczególnych powiatach województwa podkarpackiego (dane w os./ km 2 ) Powiat przeworski Powiat sanocki Powiat strzyŝowski Powiat leski Powiat lubaczowski Powiat przemyski Powiat jarosławski 113 77 123 32 44 59 119 Powiat jasielski Powiat krośnieński Powiat tarnobrzeski Powiat bieszczadzki Powiat brzozowski Powiat ropczyckosędziszowski Powiat rzeszowski 138 119 103 19 121 130 141 Powiat stalowowolski Powiat łańcucki Powiat mielecki Powiat niŝański Powiat dębicki Powiat kolbuszowski Powiat leŝajski 131 172 151 85 170 79 119 Źródło: Urząd Statystyczny w Rzeszowie (dane za 2006r.) RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 34

Mapa 4. Zaludnienie w poszczególnych powiatach województwa podkarpackiego Źródło: Urząd Statystyczny w Rzeszowie, dane za 2006r. Powiat stalowowolski w 2006r. znajdował się w III grupie pod względem gęstości zaludnienia (131 os./ km 2 ), podczas gdy średnia dla Podkarpacia to 118 osób na km 2. Bardziej zaludnione od Stalowej Woli były tylko powiaty: rzeszowski, łańcucki, mielecki, dębicki i jasielski. Zestawienie wysokości zaludnienia w Mieście Stalowa Wola w porównaniu do wybranych większych miast województwa podkarpackiego przedstawia poniŝsza tabela. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 35

Tabela 13. Zaludnienie Stalowej Woli na tle wybranych miast województwa podkarpackiego w 2006r. Wyszczególnienie Ludność Ogółem Os./ km 2 Stalowa Wola 67 221 2 794 Krosno 47 723 1 097 Przemyśl 67 127 1 534 Rzeszów 163 508 2 403 Tarnobrzeg 50 047 586 Mielec 61 707 1 329,3 3 Źródło: Dane GUS za 2006r. Gęstość zaludnienia w Stalowej Woli wg danych GUS wynosi 794 os./ km 2. W porównaniu do wybranych miast województwa podkarpackiego miasto znajduje się za Krosnem, Rzeszowem i Przemyślem. PrzewyŜsza natomiast Tarnobrzeg, gdzie gęstość zaludnienia wynosi 586 os/ km 2. Na przestrzeni lat 2000-2006 liczba mieszkańców miasta zmniejszyła się z 68 243 do 65 498 mieszkańców, z czego 33 825 to kobiety, a 31 673 męŝczyźni. Oprócz spadku liczby ludności występuje zjawisko przewagi kobiet, współczynnik feminizacji to 107 kobiet na 100 męŝczyzn. Kształtowanie się wysokości liczby ludności w latach 2000-2006 przedstawia poniŝszy wykres. 2 Dane dostarczone przez Urząd Miasta Stalowa Wola 3 Dane za 2005r. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 36

Wykres 7. Liczba ludności w Stalowej Woli w latach 2002 2007 70000 69500 69000 68500 68000 67500 67000 66500 66000 65500 65000 69997 69341 68710 68079 67221 66703 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Źródło: Urząd Miasta Stalowa Wola Wykres 8. Liczba ludności w Stalowej Woli w latach 2002 2006 wg płci 37000 36000 35000 34000 33000 32000 31000 30000 36058 35738 35418 35157 34768 34541 33939 33603 33292 32922 32453 32162 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Kobiety MęŜczyźni Źródło: Urząd Miasta Stalowa Wola RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 37

W ostatnich latach zanotowano znaczny spadek przyrostu naturalnego. Ruch naturalny wg płci przedstawia poniŝsza tabela. Tabela 14. Ruch naturalny wg płci w latach 2000 2006 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006r. Urodzenia Ŝywe Ogółem 632 616 589 557 522 610 529 MęŜczyźni 334 317 315 290 262 302 270 Kobiety 298 299 274 267 260 308 259 Zgony ogółem Ogółem 414 468 450 476 450 470 486 MęŜczyźni 222 264 236 244 258 255 252 Kobiety 192 204 214 232 192 215 234 Zgony niemowląt Ogółem 1 2 2 2 5 7 3 MęŜczyźni 1 1 2 1 2 2 1 Kobiety 0 1 0 1 3 5 2 Źródło: Dane GUS z lat 2000 2006 Wykres 9. Przyrost naturalny ogółem w Stalowej Woli w latach 2000 2006 250 218 200 150 148 139 140 100 81 72 50 43 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006r. Źródło: Dane GUS za lata 2000 2006 RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 38

Wykres 10. Przyrost naturalny wg płci w Stalowej Woli w latach 2000 2006 120 112 106 100 95 93 79 80 60 40 20 53 60 46 35 4 68 47 18 25 MęŜczyźni Kobiety 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006r. Źródło: Dane GUS za lata 2000-2006 W roku 2006 zanotowano spadek przyrostu naturalnego w stosunku do roku bazowego (2000r.). Szczególnie widoczny jest spadek przyrostu naturalnego wśród męŝczyzn. Wynika to ze spadku liczby urodzin przy jednoczesnym wzroście zgonów. Spadek liczby mieszkańców Stalowej Woli jest równieŝ spowodowany spadkiem liczby zameldowań przy wzroście wymeldowań. Tabela 15. Migracje na pobyt stały gminne wg typu i kierunku w Stalowej Woli 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006r. Zameldowania Ogółem 506 545 416 412 537 397 480 Miasta 172 244 167 154 179 161 194 Wieś 323 296 238 248 325 187 236 Zagranica 11 5 11 10 33 49 50 Wymeldowania Ogółem 671 951 943 1 076 1 083 1 072 1 168 Miasta 347 384 408 464 387 444 489 Wieś 309 410 422 471 531 506 405 Zagranica 15 157 113 141 165 1 - Źródło: Dane GUS z lat 2000 2006 RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 39

Wykres 11. Struktura migracji w latach 2000 2006 w Stalowej Woli 1200 1 076 1 083 1 072 1 168 1000 951 943 800 671 600 400 506 545 416 412 537 397 480 Zameldowania Wymeldowania 200 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006r. Źródło: Dane GUS z lat 2000 2006 W ostatnich latach zanotowano zjawisko wzrostu liczby osób, które wyjeŝdŝają z miasta, liczba wymeldowań w porównaniu z 2002r. wzrosła o blisko 43%, co jest bardzo niekorzystna tendencją. W latach 2000-2006 zanotowano takŝe spadek ludności w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym, a wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym. Tabela 16. Liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym w latach 2000 2006 w Stalowej Woli 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006r. Ludność w wieku przedprodukcyjnym (poniŝej 15 lat) Ogółem 13 036 12 244 11 609 11 009 10 496 9 971 9 531 MęŜczyźni 6 685 6 295 5 968 5 688 5 436 5 130 4 871 Kobiety 6351 5949 5641 5321 5060 4841 4660 Ludność w wieku produkcyjnym Ogółem 47 573 47 706 47 860 47 762 47 810 47 809 47 386 MęŜczyźni 23 927 23 961 23 958 23 899 23 969 23 032 23 943 (15-64 lata) Kobiety (15-59 lat) 23 646 23 745 23 902 23 863 23 841 23 777 23 443 Ludność w wieku RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 40

poprodukcyjnym Ogółem 7 634 7 784 7 928 8 035 8 176 8 317 8 581 MęŜczyźni 2 461 2 535 2 617 2 693 2 739 2 798 2 859 Kobiety 5 173 5 249 5 311 5 342 5 437 5 519 5 772 Źródło: Dane GUS za lata 2000 2006 Wykres 12. Procentowy udział osób w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym na przestrzeni lat 2002 2006 w Stalowej Woli 100% 80% 60% 40% 20% 0% 22,7 65,6 11,8 21,6 66,4 12 20,6 67,1 12,3 19,8 67,6 12,6 18,9 68 13,1 2002 2003 2004 2005 2006 Poprodukcyjny Produkcyjny Przedprodukcyjny Źródło: Dane GUS za lata 2002 2006 ChociaŜ w Stalowej Woli przewaŝają osoby w wieku produkcyjnym (68%), to na przestrzeni lat 2000-2006 moŝna zaobserwować bardzo niekorzystne zjawisko. Polega ono na spadku liczby osób w wieku produkcyjnym, przy wzroście osób w wieku poprodukcyjnym. Taka tendencja przyczynia się do starzenia społeczności lokalnej i w przyszłości moŝe obciąŝyć fiskalnie osoby pracujące. Tabela 17. Struktura ludności wg podziału na płeć i wykształcenie w Stalowej Woli Wyszczególnienie Ogółem MęŜczyźni Kobiety Bez wykształcenia 1 231 518 713 lub podstawowe nieukończone Podstawowe 14 104 6 400 7 704 Średnie 20 112 8 867 11 245 Policealne 1 959 423 1 536 WyŜsze 7 359 3 464 3 895 Źródło: Dane GUS RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 41

Największą część ludności w Stalowej Woli stanowią osoby z wykształceniem średnim - 20 112, spośród których większość to kobiety. Na drugim miejscu znajdują się osoby z wykształceniem podstawowym, z wykształceniem wyŝszym na trzecim i kolejno z wykształceniem policealnym i bez wykształcenia. 4.2. Zasoby mieszkaniowe W 2006r. w Stalowej Woli było 22 567 mieszkań. Liczbę mieszkań, izb i powierzchni uŝytkowej w wybranych większych miastach województwa podkarpackiego przedstawia poniŝsza tabela. Tabela 18. Zasoby mieszkaniowe w wybranych miastach województwa podkarpackiego w 2006r. Wyszczególnienie Mieszkania Izby Powierzchnia uŝytkowa mieszkań Stalowa Wola 22 567 81 084 1 297 826 Krosno 16 088 62 189 1 104 297 Przemyśl 23 237 78 259 1 374 269 Rzeszów 56 743 205 051 3 561 572 Tarnobrzeg 16 442 59 765 1 011 735 Mielec 19 758 73 840 1 241 214 Źródło: Dane GUS za 2006r. Stalowa Wola znajduje się na 3 miejscu w porównaniu do wybranych miast zarówno pod względem ilości mieszkań, izb oraz powierzchni. Tabela 19. Zasoby mieszkaniowe w Stalowej Woli wg form własności w latach Wyszczególnienie 2002 2006 Jednostka miary 2002 2003 2004 2005 2006r. Ogółem Mieszkania ob. 21 638 22 306 22 437 22 510 22 567 Izby ob. 77 503 79 834 80 497 80 864 81 084 Powierzchnia uŝytkowa mieszkań Zasoby gmin m 2 1 223 769 1 268 464 1 285 078 1 292 889 1 297 826 RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 42

Mieszkania ob. 3 226 3 167 3 202 2 393 2 420 Izby ob. 9 377 8 877 8 932 6 637 6 682 Powierzchnia m 2 142 561 137 823 139 231 102 034 102 759 uŝytkowa mieszkań Zasoby spółdzielni mieszkaniowych Mieszkania ob. 12 491 12 504 12 504 12 546 12 546 Izby ob. 44 681 44 729 44 729 44 897 44 897 Powierzchnia uŝytkowa mieszkań m 2 639 173 639 944 639 944 643 041 643 041 Zasoby zakładów pracy Mieszkania ob. 320 269 268 231 231 Izby ob. 1 126 948 945 816 816 Powierzchnia uŝytkowa mieszkań m 2 15 875 13 345 13 289 11 437 11 437 Zasoby osób fizycznych Mieszkania ob. 6 116 6 311 6 408 7 284 7 314 Izby ob. 23 984 25 143 25 754 28 374 28 549 Powierzchnia uŝytkowa mieszkań m 2 456 338 474 763 490 025 533 737 537 949 Zasoby pozostałych podmiotów Mieszkania ob. 59 55 55 56 56 Izby ob. 152 137 137 140 140 Powierzchnia uŝytkowa mieszkań m 2 2 807 2 589 2 589 2 640 2 640 Źródło: Dane GUS Z lat 2002 2006 Na przestrzeni lat 2002 2006 łączna liczba mieszkań wzrosła, przy czym wzrost ten został zanotowany jedynie w przypadku mieszkań, których właścicielami były osoby fizyczne. W przeciągu ostatnich lat wzrosła takŝe nieznacznie przeciętna powierzchnia uŝytkowa mieszkań. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 43

Wykres 13. Przeciętna powierzchnia uŝytkowa mieszkań w Stalowej Woli w latach 2002 2006 (dane w m 2 ) 57,6 57,4 57,2 57 56,8 56,6 56,4 56,2 56 57,4 57,5 57,3 56,9 56,6 2002 2003 2004 2005 2006 Źródło: Dane GUS za lata 2002 2006 Wykres 14. Przeciętna powierzchnia uŝytkowa mieszkań na 1 osobę w Stalowej Woli w latach 2002 2006 (dane w m 2 /os.) 20 19,5 19 19,3 19,6 19,8 19 18,5 18,2 18 17,5 17 2002 2003 2004 2005 2006 Źródło: Dane GUS za lata 2002 2006 Powierzchnia uŝytkowa mieszkań wzrosła z 56,6 m 2 w 2002r. do 57,5 m 2 w 2006r. Zwiększyła się równieŝ przeciętna powierzchnia uŝytkowa przypadająca na 1 mieszkańca, która wzrosła z 18,2 m 2 /os. do 19,8 m 2 /os. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 44

Obraz 4. Stalowowolskie osiedle mieszkaniowe Większość mieszkań w mieście jest wyposaŝona w instalacje wodociągowe, łazienki oraz ogrzewanie centralne. Liczba instalacji na przestrzeni ostatnich lat pozostaje niezmienna. Tabela 20. Udział mieszkań w Stalowej Woli wyposaŝonych w instalacje w ogóle mieszkań w latach 2003 2006 (dane w %) Wyszczególnienie 2003 2004 2005 2006r. Wodociąg 99,1 99,1 99,1 99,1 Łazienka 98,1 98,1 98,1 98,1 Centralne ogrzewanie 97,4 97,4 97,4 97,4 Źródło: Dane GUS z lat 2003 2006 W mieście jest ok. 3 razy więcej ludności (67 221) niŝ mieszkań (22 567). Zasoby te nie zaspokajają jednak potrzeb społeczności lokalnej. W bardzo podobnej sytuacji znajdują się pozostałe badane miasta województwa podkarpackiego (Krosno, Przemysł, Rzeszów, Tarnobrzeg, Mielec), gdzie stosunek ludności do mieszkań wynosi ok. 3 os./mieszkanie. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 45

4.3. Pomoc społeczna Na terenie miasta znajdują się 2 placówki stacjonarnej pomocy społecznej i 1 dom pomocy społecznej. Łączna ilość miejsc w ośrodkach wynosi 119, a liczba mieszkańców- 114. Dom Pomocy Społecznej mieści się na ulicy Dmowskiego 2. Jest to nowoczesny i dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych zakład. Budynek połoŝony jest w centrum miasta, ale w zacisznym miejscu, w otoczeniu 70 arów zieleni. W domu znajduje się 88 miejsc mieszkalnych, kaplica, biblioteka, jadalnia, świetlica, gabinet lekarski i fizjoterapii. Inne instytucje pomocy społecznej mieszczące się na terenie miasta to: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, ul. Dmowskiego 1, Polski Czerwony KrzyŜ, ul. Wyszyńskiego 7a, Polski Komitet Pomocy Społecznej, ul. Wyszyńskiego 7a, Poradnia Psychologiczno - Pedagogiczna, ul. Okulickiego 12, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, ul. 1-go Sierpnia 12, Schronisko dla bezdomnych, ul. Rozwadowska 15, Towarzystwo Pomocy im. Brata Alberta, ul. Wałowa 46, Zakład Pielęgnacyjno- Opiekuńczy, ul. Dąbrowskiego 5. Stalowa Wola dysponuje równieŝ 1 Ŝłobkiem, w którym znajduje się 75 miejsc rzeczywistych. Tabela 21. Liczba Ŝłobków na terenie Stalowej Woli w latach 2000 2006 Wyszczególnienie 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006r. śłobki 2 2 2 2 1 1 1 Miejsca rzeczywiste 110 110 103 100 80 75 75 Dzieci przebywające w ciągu roki 168 130 142 156 164 143 150 Źródło: Dane GUS za lata 2000 2006 Liczba dzieci przebywających w Ŝłobkach zmniejszyła się ze 168 w 2000r. do 150 w 2006r. W 2006r. w Stalowej Woli było 2 196 dzieci w wieku od 0 3 lat, natomiast miejsc rzeczywistych 75, co oznacza Ŝe na 1 miejsce przypada blisko 30 dzieci. Z tych danych wynika, Ŝe liczba miejsc w Ŝłobkach jest zbyt mała w stosunku do łącznej ilości dzieci w wieku od 0 do 3. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 46

4.4. Ochrona zdrowia W mieście funkcjonuje 1 szpital - Powiatowy Szpital Specjalistyczny w Stalowej Woli, dysponujący nowoczesną bazą diagnostyczno - leczniczą. Cel działalności szpitala to przede wszystkim udzielanie świadczeń zdrowotnych, ratowanie, przywracanie oraz poprawa zdrowia. Jednostka zajmuje się ponadto promocją zdrowia i zapobieganiem chorobom oraz przygotowywaniem osób do wykonywania zawodów medycznych. Podstawowe zadania zakładu sprowadzają się do sprawowania opieki stacjonarnej, udzielania specjalistycznych i konsultacyjnych świadczeń ambulatoryjnych, działania na rzecz promocji zdrowia oraz szkolenie pracowników medycznych. Wykres 15. Liczba hospitalizacji w Powiatowym Szpitalu Specjalistycznym w Stalowej Woli na przestrzeni lat 2002 2006 23500 23000 22500 22000 21500 21000 20500 20000 19500 19000 22782 23104 23446 22534 20765 2002 2003 2004 2005 2006 Źródło: Dane za lata 2002 2006 udostępnione przez Powiatowy Szpital Specjalistyczny w Stalowej Woli Ilość hospitalizacji wzrosła w porównaniu do roku 2002 z 20 765 do 22 534. Najliczniejsza grupa pacjentów w 2006r. znajdowała się na oddziałach Chirurgii Ogólnej- 3 167 oraz Ginekologiczno PołoŜniczym 3 087, najmniejsza na oddziale Kardiologii Inwazyjnej i Angiologii z Pr. Hemodynamiki 35. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 47

Wykres 16. Ilość świadczeń ambulatoryjnych w Powiatowym Szpitalu Specjalistycznym w Stalowej Woli w latach 2002 2006 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 125455 107713 102550 100048 100922 0 2002 2003 2004 2005 2006 Źródło: Dane za lata 2002 2006 udostępnione przez Powiatowy Szpital Specjalistyczny w Stalowej Woli Na przestrzeni lat 2002-2006 w odróŝnieniu od hospitalizacji, liczba świadczeń ambulatoryjnych spadła z 125 455 do 100 922. Najwięcej świadczeń ambulatoryjnych w 2006r. zostało wykonanych w poradni Chirurgii Ortopedyczno - Urazowej PS1-13 478. śadnych świadczeń nie wykonały poradnie: Alergologiczna dla Dzieci PS1, Alergologiczna PS1, Chirurgii Ortopedyczno - Urazowej PS1, Chirurgii Ortopedyczno - Urazowej PS2, Neurologiczna PS2, Okulistyczna PS2. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 48

Najliczniejszą grupą zawodową byli lekarze medycyny - 126 oraz pielęgniarki - 382, natomiast najmniejszą stomatolodzy - 1. Tabela 22. Placówki ochrony zdrowia na terenie Stalowej Woli w latach 2004-2006 Wyszczególnienie 2004 2005 2006r. Ogółem 20 22 22 Publiczne 3 3 3 Niepubliczne 17 19 19 SłuŜby medycyny pracy 5 5 2 Praktyki lekarskie 39 39 48 Źródło: Dane GUS za lata 2004-2006 Na przestrzeni lat 2004-2006 wzrosła liczba zarówno placówek ochrony zdrowia jak i praktyk lekarskich, co świadczy o wzroście zapotrzebowania na tego typu usługi. Ogółem w 2006r. na terenie Stalowej Woli znajdowały się 22 placówki ochrony zdrowia. Zdecydowany prym wiodły jednak prywatne praktyki lekarskie, których zarejestrowanych było 48. 4.5. Kultura i sport Kultura Najstarszą placówką kulturalną w Stalowej Woli jest Miejska Biblioteka Publiczna, która funkcjonuje juŝ od 1936r. Na terenie miasta znajduje się równieŝ Biblioteka Uniwersytecka KUL. Według danych GUS z 2006r. łączna ilość bibliotek wraz z filiami wynosi 7, w tym 5 to obiekty przystosowane do osób poruszających się na wózkach inwalidzkich. Biblioteki zatrudniały łącznie 31 pracowników. Księgozbiór obiektów wynosił 208 876 pozycji, a wielkość wypoŝyczeń 233 474 pozycje. W mieście znajdują się takŝe 2 kina: Ballada oraz Wrzos. W kinach wyświetlono w 2006r. 1 485 seansów, które zgromadziły łącznie 46 916 widzów. Jednym z najwaŝniejszych ośrodków kulturalnych na terenie miasta jest Muzeum Regionalne w Stalowej Woli. Muzeum w ciągu 2006r. odwiedziło 17 630 osób. Jednostka posiada 4 działy: archeologii, historii, etnologii i sztuki. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 49

W dziale archeologii kolekcjonowane są materiały zabytkowe, dotyczące wszystkich okresów pradziejów oraz wczesnego średniowiecza. Zbiór zabytków archeologicznych pozwala zapoznać się z najdawniejszą przeszłością regionu w dorzeczu dolnego Sanu i Łęgu od początków osadnictwa ludzkiego aŝ do końca staroŝytności i czasów pierwszych Piastów. W dziale historii gromadzone są zabytki obrazujące dzieje regionu. Najbogatszy zbiór przedstawia historię Stalowej Woli, a przede wszystkim Rozwadowa - dzielnicy miasta. Dział etnografii przechowuje zbiory dotyczące kultury ludowej. Największą część kolekcji stanowią przedmioty, które prezentują kulturę materialną i duchową Lasowiaków, zamieszkujących tereny dawnej Puszczy Sandomierskiej. Kolekcja Towarzystwa Sztuk Pięknych w Stalowej Woli zapoczątkowała zbiory Muzeum. Kolekcja zdominowana jest przez prace artystów tworzących w regionie lub wywodzących się z niego. Muzeum gromadzi dzieła Alfonsa Karpińskiego, urodzonego w Rozwadowie znanego twórcy. Istotną rolę odgrywają takŝe prace związane z ikonografią regionu. Obraz 5. Muzeum Regionalne w Stalowej Woli Imprezy kulturalne odbywają się w Miejskim Domu Kultury w Stalowej Woli, a takŝe w Spółdzielczym Domu Kultury. Najbardziej popularne, organizowane corocznie imprezy to Dni Stalowej Woli, Konkurs Piosenki Wygraj Sukces, Ogólnopolski Festiwal Zespołów Folklorystycznych im. M. Kosińskiego oraz Ogólnopolskie Spotkania Dziecięcych Zespołów Folklorystycznych Lasowiaczek. W Stalowej Woli znajdują się 4 galerie dzieł sztuki: Galeria "Tło" SprzedaŜna i Wystawiennicza, Antykwariat Galicja, WernisaŜe SDK oraz Galeria Autorska K. Myk- Magdziak, S. Magdziak. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 50

Stalowowolski ruch artystyczny reprezentowany jest przez: Zespół Pieśni i Tańca Lasowiacy, Zespół Taneczny Volta, Chór Cantus, Chór Kameralny, Chór Gaudium, Orkiestrę Dętą, Teatr Dramatyczny im. J. śmudy, Teatr Okna. Sport Stalowa Wola posiada bogatą ofertę dla miłośników sportu. Mieszkańcy mogą aktywnie spędzić czas na 2 basenach: 1. Basen kąpielowy i pływalnia kryta MOSiR, 2. Basen Poradni Leczenia Osteoporozy i Chorób Narządu Ruchu w Stalowej Woli. Do dyspozycji mieszkańców są takŝe korty tenisowe oraz: Hala sportowa: Parkiet: długość 28m, szerokość 16m, Pojemność: 1500 miejsc siedzących. Obraz 6. Hala sportowa w Stalowej Woli RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 51

Stadion Sportowy: Boisko: długość 105m, szerokość 68m, Pojemność: 6500 miejsc, w tym 1500 na trybunie krytej, 450 plastikowych krzeseł. Obraz 7. Stadion sportowy w Stalowej Woli Hala tenisowa, Miejski stadion sportowy. Na terenie miasta funkcjonuje kilka klubów i organizacji sportowych: Zakładowy Klub Sportowy "Stal", Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji, Katolicki Klub Sportowy "Victoria", Miejski Klub Lekkoatletyczny, Aeroklub Stalowowolski - lotnisko Turbia, Liga Obrony Kraju Strzelnica Sportowa, Automobilklub, ul. Ofiar Katynia 28a, Miejski Klub Tenisowy "Sponsor-Stal", Stalowowolski Klub Płetwonurkowy HOVER, Yacht Club Stalowa Wola, LOK Przystań Wodna, Podkarpackie Centrum Nurkowe FROGMEN. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 52

Jednym z najbardziej znanych klubów sportowych w Stalowej Woli jest Klub Sportowy STAL Stalowa Wola, który powstał w 1938 r. W następnym roku utworzono sekcje: piłki noŝnej, tenisa ziemnego i bokserska. Po 8 latach funkcjonowania rozszerzono działalność klubu o sekcje lekkoatletyki i tenisa stołowego, a po 2 następnych latach utworzono sekcję hokeja na lodzie, która mimo zdobycia tytułu mistrza okręgu rzeszowskiego została rozwiązana w 1952 r. W międzyczasie, w 1949 r. klub przyjął nazwę Związkowy Klub Sportowy. W następnych latach po kolejnej zmianie nazwy na Koło Sportowe Stal Stalowa Wola utworzono nowe sekcje: kolarska, gimnastyczna, motorowa, szachowa i narciarska. Do czasu przyjęcia ostatecznej nazwy w 1958 r. Zakładowy Klub Sportowy "STAL" Stalowa Wola, powstała jeszcze sekcja łucznictwa. W latach 60 - tych powstały sekcje: piłki ręcznej, koszykówki i pływacka. Do końca roku 1980 została rozwiązana Sekcja Tenisa Stołowego, a Sekcja Bokserska przeniesiona do MKS Wisłoka Mors w Dębicy. Kolejne lata przyniosły dla klubu wiele sukcesów na arenie ogólnopolskiej. 4.6. Edukacja Edukacja odgrywa bardzo waŝną rolę w rozwoju społeczeństwa, dostarczając na rynek pracy wykwalifikowaną kadrę. Przyczynia się w ten sposób do rozwoju nie tylko społecznego, ale takŝe gospodarczego. Współczynnik skolaryzacji w Stalowej Woli jest zbliŝony do średniej krajowej i osiąga niemal 100%. Jest to bardzo dobry wynik i oznacza, Ŝe niemal wszystkie osoby, w tym przedziale wiekowym są objęte edukacją. Tabela 23. Komputeryzacja w szkołach Stalowej Woli (dane w szt.) 2003 2004 2005 2006r. Komputery 269 328 329 377 Dostęp do Internetu 236 304 310 363 Źródło: Dane GUS za lata 2003 2006 W ostatnich latach wzrosła liczba komputerów w szkołach, zwiększył się równieŝ dostęp do Internetu. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 53

Szkolnictwo przedszkolne Na terenie miasta funkcjonuje 13 przedszkoli, w których znajduje się łącznie 1 330 miejsc na 1 402 dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Oznacza to, Ŝe na 1 miejsce w Ŝłobku przypada 1,054 dzieci w wieku od 3 6 lat. Jest to wystarczająca ilość miejsc. Szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne W Stalowej Woli znajduje się 9 szkół podstawowych oraz 1 specjalna, posiadających ogółem 184 pomieszczenia na 3 940 uczniów. Na 1 pomieszczenie przypadało 21, 41 uczniów, co oznacza Ŝe w mieście znajduje się odpowiednia ilość szkół podstawowych. Ogólna liczba absolwentów 2006r. wynosiła 773. Szkolnictwo gimnazjalne to 8 szkół, a takŝe 1 gimnazjum specjalne, posiadających 113 pomieszczeń. W 2006r. do szkół uczęszczało 2 533 uczniów, a ukończyło ją 1 014 absolwentów. Z analizy danych wynika, Ŝe na 1 pomieszczenie przypadało 22,41 uczniów, czyli jak w przypadku szkolnictwa podstawowego jest to wystarczająca ilość miejsc. Szkolnictwo średnie 1) Zespół Szkół Ogólnokształcących W skład Zespołu Szkół Ogólnokształcących im. Komisji Edukacji Narodowej wchodzi: Liceum Ogólnokształcące z Oddziałami Integracyjnymi. Kierunki kształcenia to matematyczno-fizyczny, matematyczno-informatyczny, dziennikarski, matematyczno-historyczny, językowo-geograficzny, biologiczno-chemiczny, oddział integracyjny. Szkoła utrzymuje wysoką pozycję w rankingach. MoŜe się teŝ poszczycić wysokim wskaźnikiem absolwentów zdających pomyślnie egzaminy wstępne na wyŝsze uczelnie. Najczęściej wybieranymi kierunkami były: ekonomia, filologia, prawo, matematyka, informatyka, medycyna, historia, politologia i stosunki międzynarodowe. Piękną kartę w dziejach szkoły zapisali absolwenci, którzy powrócili do niej jako nauczyciele edukujący następne pokolenie młodzieŝy. Liceum utrzymuje stałe kontakty z francuską szkołą w Troyes. Corocznie odbywa się wymiana młodzieŝy, uczniowie wyjeŝdŝają do Francji, a w następnym roku goszczą kolegów francuskich. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 54

Obraz 8. Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Komisji Edukacji Narodowej 2) Zespół Szkół Nr 1 im. gen. Władysława Sikorskiego w Stalowej Woli W skład Zespołu Szkół Nr 1 im. gen. Władysława Sikorskiego w Stalowej Woli wchodzą: Liceum Ogólnokształcące, Liceum Profilowane, Technikum, Zasadnicza Szkoła Zawodowa, Technikum Uzupełniające. Szkoła otrzymała następujące odznaczenia i wyróŝnienia: "ZasłuŜony dla Huty Stalowa Wola", "ZasłuŜony dla Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie", "ZasłuŜony dla Stalowej Woli", "ZasłuŜony dla Województwa Tarnobrzeskiego", "Medal za zasługi w rozwoju kultury fizycznej w szkole". Obraz 9. Zespół Szkół Nr 1 im. gen. Władysława Sikorskiego w Stalowej Woli RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 55

3) Zespół Szkół Nr 2 im. Tadeusza Kościuszki w Stalowej Woli Zespół Szkół Nr 2 im. Tadeusza Kościuszki to szkoła, która w swoich działaniach odwołuje się do takich wartości jak: prawda, dobro, sprawiedliwość, wolność tolerancja, odpowiedzialność. Priorytetem jej działań są: wysoka jakość kształcenia, efektywność nauczania osiągana dzięki stosowaniu najlepszych programów i atrakcyjniejszych metod nauczania. Profesjonalna kadra nauczycielska jest najcenniejszym kapitałem intelektualnym szkoły. Zapewnia ona najnowocześniejszą w regionie bazę i wyposaŝenie. Efektem pracy i starań jest absolwent przygotowany do funkcjonowania we współczesnym świecie, krytyczny wobec przemian cywilizacyjnych, umiejący radzić sobie w sytuacjach trudnych i stresujących, potrafiący sprostać wymaganiom na rynku wyŝszych uczelni lub rynku pracy, a przy tym jest wraŝliwy i funkcjonujący w świecie kultury. W skład Zespołu Szkół Nr 2 im. Tadeusza Kościuszki wchodzą: Liceum Ogólnokształcące, Liceum Profilowane, Technikum, Zasadnicza Szkoła Zawodowa, Technikum Uzupełniające, Szkoła Policealna. 4) Zespół Szkół Nr 3 im. Króla Jana III Sobieskiego w Stalowej Woli W skład Zespołu Szkół Nr 3 im. Króla Jana III Sobieskiego w Stalowej Woli wchodzą: Liceum Profilowane, Technikum, Zasadnicza Szkoła Zawodowa, Technikum Uzupełniające, Szkoła Policealna. Szkoła posiada 2 pracownie komputerowe, pracownię pisania na maszynie, pracownię symulacyjną, środowiskową salę gimnastyczną, siłownię. MłodzieŜ ma moŝliwość nauki języków: angielskiego, niemieckiego, rosyjskiego. Ponadto w szkole funkcjonuje Szkolny Ośrodek Kariery. Zespół Szkół Nr 3 współpracuje z wieloma szkołami w kraju i za granicą. Między innymi z: Obchodną Akademią w Ostrawie (Czechy), Obchodną Akademią w Koszycach (Słowacja), ze szkołą w Miszkolcu (Węgry). Szkoła bierze udział w projekcie międzynarodowej współpracy symulacyjnych firm, aktualnie funkcjonują 2 takie firmy: PH "RAJ" S.A. Opiekunowie: mgr Jerzy Miszczyszyn, mgr Marzena Garbacz oraz PH "Koszyczek". Opiekunowie: mgr Maryla Wardak-Matusiak, mgr Maria Piekarz. MłodzieŜ uczestniczy w olimpiadach przedmiotowych oraz róŝnych konkursach szkolnych i międzyszkolnych: Olimpiadach Wiedzy Ekonomicznej, Olimpiadzie z Rachunkowości, Wiedzy Historycznej, Ekologicznej, Języka Angielskiego, Festiwalu Teatrów Obcojęzycznych w Rzeszowie, RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 56

Konkursach z zakresu znajomości Małego Rocznika Statystycznego, "Aids i Ty", "Alkohol oszukuje", "MłodzieŜowym piórem", Zawodach matematycznych, sportowych oraz sanitarno-medycznych, Konkursach informatyczno ekonomicznych, Wyprawach naukowo badawczych, śyciu kulturalnym miasta. 5) Zespół Szkół Nr 4 im. płk. Stanisława Dąbka w Stalowej Woli W skład Zespołu Szkół Nr 4 im. płk. Stanisława Dąbka w Stalowej Woli wchodzą: Liceum Ogólnokształcące Liceum Profilowane, Technikum, Zasadnicza Szkoła Zawodowa, Technikum Uzupełniające. Baza szkoły składa się z: 2 pracowni informatyki z dostępem do Internetu, biblioteki i Centrum Multimedialnego z dostępem do Internetu, boiska szkolnego, kortu tenisowego, siłowni, warsztatów szkolnych - Centrum Kształcenia Praktycznego, pracowni technicznej, 20 klasopracowni, 3 pracowni elektroniki, 4 pracowni językowych do pracy w grupach, pracowni przedsiębiorczości, świetlicy z bufetem. Na terenie szkoły prowadzone są zajęcia pozalekcyjne: Szkolne Koło Sportowe, Sekcja Tenisa, Kółko Komputerowe, Kółko Językowe, Kółko Teatralne, Radiowęzeł Szkolny, Gazetka Szkolna. Szkoła podpisała umowę ze Stowarzyszeniem Grupy Przedsiębiorstw Przemysłu Lotniczego "Dolina Lotnicza" celem przygotowania kadr na potrzeby lokalnego rynku pracy w zawodach: ślusarz, spawacz, operator obrabiarek sterowanych numerycznie, technik elektronik. Uczniowie szkoły zdobywają certyfikaty europejskiego komputerowego prawa jazdy, uczestniczą w olimpiadzie technicznej, olimpiadzie wiedzy o wynalazczości, olimpiadzie informatycznej uzyskując wysokie lokaty, zdobywając wyróŝnienia i nagrody. Wielu uczniów rozwija swoje zdolności sportowe, a szkoła osiąga znaczne sukcesy w tej dziedzinie. 6) Zespół Szkół Nr 5 im. Jana Pawła II w Stalowej Woli W skład Zespołu Szkół Nr 5 im. Jana Pawła II w Stalowej Woli wchodzą: Liceum Profilowane, Technikum, Zasadnicza Szkoła Zawodowa, Technikum Uzupełniające. Szkoła zapewnienia uczniom pełny rozwój umysłowy, moralno-emocjonalny i fizyczny w zgodzie z ich potrzebami i moŝliwościami. Zapewnia takŝe opiekę pedagogiczną i zdrowotną oraz pełne bezpieczeństwo w szkole i w czasie zajęć organizowanych przez szkołę. UmoŜliwia rozwój talentów i zainteresowań poznawczych, społecznych, RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 57

artystycznych i sportowych. Szkoła stara się indywidualnie podchodzić pedagogicznie i opiekuńczo do kaŝdego dziecka. Realizuje następujące cele: umoŝliwia zdobycie wiedzy i umiejętności niezbędnych do uzyskania świadectwa ukończenia szkoły, kształtuje środowisko wychowawcze, sprawuje opiekę nad uczniami odpowiednio do ich potrzeb oraz moŝliwości szkoły. 7) Zespół Szkół Nr 6 Specjalnych w Stalowej Woli W skład Zespołu Szkół Nr 6 Specjalnych w Stalowej Woli wchodzą: Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 8 Specjalna w Stalowej Woli, Publiczne Gimnazjum Nr 8 Specjalne w Stalowej Woli, Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna, Trzyletnia Szkoła Specjalna Przysposabiająca do Pracy dla Uczniów z Upośledzeniem Umysłowym w Stopniu Umiarkowanym lub Znacznym oraz dla Uczniów z Niepełnosprawnościami SprzęŜonymi. Szkoła oferuje dzieciom i młodzieŝy niepełnosprawnej intelektualnie fachową opiekę pedagogiczną i psychologiczną. Dobrze wyposaŝone sale lekcyjne dostosowane są do wieku i moŝliwości uczniów. Zespołowe zajęcia edukacyjne mają na celu wszechstronny rozwój uczniów, uwzględniają ich indywidualne moŝliwości oraz umiejętności. Działalność edukacyjna szkoły opiera się na indywidualnych programach edukacyjno-terapeutycznych, które opracowywane są dla kaŝdego ucznia w kaŝdym roku szkolnym przez zespół specjalistów. W pracowniach gospodarstwa domowego młodzieŝ nabywa oraz doskonali umiejętności związane z przygotowywaniem prostych posiłków. Sala gimnastyczna oraz boiska sportowe przy szkole pozwalają prowadzić urozmaicone zajęcia wychowania fizycznego oraz organizować zawody i imprezy sportowe. W szkole prowadzone są takŝe zajęcia z gimnastyki korekcyjnej. Integralną częścią szkoły jest świetlica, której celem jest rozwój ucznia pozwalający na moŝliwie największą samodzielność. DuŜym powodzeniem i zainteresowaniem wśród dzieci cieszą się zajęcia z komputerem. KaŜdy uczeń uczestniczy w indywidualnych zajęciach z zakresu: logopedii, rewalidacji oraz gimnastyki korekcyjnej. Praca wyrównawcza z uczniem mającym trudności w nauce prowadzona jest w 3 kierunkach: 1. Oddziaływanie na sferę emocjonalno-motywacyjną (oddziałanie psychoterapeutyczne). 2. Stymulacje rozwoju funkcji orientacyjno-poznawczych i umysłowych (usprawnianie zaburzonych procesów psychomotorycznych). 3. Wyrównywanie braków wiadomościach i umiejętnościach szkolnych (ćwiczenia sprawności czytania, pisania i liczenia. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 58

W szkole prowadzone są zajęcia z muzykoterapii. Treści zajęć to: śpiew, recytacja tekstów, śpiewanie piosenek ze słuchu takŝe gra na instrumentach poznawanie zjawisk akustycznych, akompaniament do zabaw i piosenek, poznanie i gra na instrumentach perkusyjnych. Szkoła prowadzi takŝe zajęcia komunikacji alternatywnej, na które uczęszczają uczniowie mający trudności komunikacyjne związane z niepełnosprawnością intelektualną, zaburzeniami autystycznymi oraz ze specyficznymi zaburzeniami języka. W gabinecie logopedycznym prowadzona jest terapia mowy. 8) Centrum Kształcenia Ustawicznego W skład Centrum Kształcenia Ustawicznego wchodzą: Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych, Technikum dla Dorosłych, Zasadnicza Szkoła Zawodowa dla Dorosłych, Liceum Uzupełniające dla Dorosłych, Technikum Uzupełniające dla Dorosłych, Szkoła Policealna dla Dorosłych. W Centrum działa Państwowa Komisja Egzaminacyjna d/s nadawania tytułów kwalifikacyjnych robotnika wykwalifikowanego oraz mistrza w zawodzie. Szkoła prowadzi szkolenie uczniów klas wielozawodowych (pracownicy młodociani) z zakresu teoretycznych przedmiotów zawodowych dla zawodów : mechanik pojazdów, samochodowych, elektromechanik, blacharz, lakiernik, murarz, stolarz, fryzjer, ciastkarz, kucharz, sprzedawca Szkoła dysponuje: pracownią komputerową wyposaŝoną w nowoczesny sprzęt, pracownią fryzjerską oraz dwoma nowocześnie wyposaŝonymi pracowniami technologiczno - gastronomicznymi, wyposaŝoną biblioteką oraz pomieszczeniem stanowiącym bazę dla doradców metodycznych. 9) Zespół Szkół Ogólnokształcących Nr 2 w Stalowej Woli W skład Zespołu Szkół Ogólnokształcących Nr 2 w Stalowej Woli wchodzi gimnazjum oraz Samorządowe Liceum Ogólnokształcące. Liceum posiada klasy z rozszerzonymi przedmiotami: język polski, historia, j. obce, biologia, chemia, fizyka, matematyka, informatyka, fizyka, matematyka, informatyka, geografia, język polski, historia, język nowoŝytny. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 59

Misją szkoły jest wspieranie rozwój ucznia, a więc szkoła jest: przyjazna, kompetentna, innowacyjna, środowiskowa, podmiotowa, dobrze zorganizowana, nowocześnie administrowana. 10) Społeczne Liceum Ogólnokształcące Jest to szkoła niepubliczna o uprawnieniach szkoły publicznej. Liceum posiada 2 źródła finansowania: subwencje szkolne oraz czesne. Posiada 2 kierunki kształcenia młodzieŝy: humanistyczny oraz przyrodniczy. Ponadto liceum oferuje rozszerzony wymiar zajęć z przedmiotów maturalnych a takŝe z języków obcych. Zajęcia prowadzone są z native speakerem, co w znacznym stopniu zwiększa efektywność nauki. Do najwaŝniejszych zalet szkoły naleŝą małe zespoły klasy liczą maksymalnie 20 osób, co stwarza warunki do indywidualnego podejścia do uczniów oraz poprawia komfort prowadzonych zajęć. 11) Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 1 Jest szkołą środowiskową, przyjazną uczniom, bezpieczną i stanowi bazę kulturalno - oświatową dla dzieci, młodzieŝy i dorosłych. Ściśle współpracuje z miejscową parafią. Uczniowie i absolwenci szkoły osiągają wysokie wyniki w nauce, sporcie, licznych konkursach przedmiotowych na szczeblu miejskim i wojewódzkim. Szkoła uczestniczy w projekcie z Danią, Wielką Brytanią i Niemcami. Comenius - komponent programu Socrates wspiera inicjatywy mające na celu podniesienie jakości edukacji szkolnej i promowanie świadomości wymiaru europejskiego w procesach edukacyjnych. Ma na celu wzbogacenie i uzupełnienie systemów edukacyjnych krajów uczestniczących. Pomaga uczniom i nauczycielom w kształtowaniu poczucia przynaleŝności do szerszej i otwartej na świat społeczności europejskiej - społeczności o róŝnych tradycjach, mającej jednak korzenie we wspólnej historii. 12) Państwowa Szkoła Muzyczna I i II st. SZKOŁA MUZYCZNA I STOPNIA kształci dzieci w wieku 7 10 lat oraz 10 16 lat. Dzieci w wieku 7 10 lat objęte są 6 letnim cyklem nauczania gry na: fortepianie, skrzypcach, wiolonczeli, gitarze, akordeonie. MłodzieŜ w wieku 10 16 lat objęta jest natomiast cyklem 4 letnim nauki gry na: wiolonczeli, gitarze, akordeonie, flecie, klarnecie, trąbce, skrzypcach i fortepianie. SZKOŁA MUZYCZNA II STOPNIA kształci uczniów w wieku 10 21 lat. Uczniowie zdobywają zakres umiejętności na poziomie: klasy VI PSM I stopnia cykl 6 letni, RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 60

klasy IV PSM I stopnia cykl 4 letni. Szkoła istnieje od 1938 roku. Ma długoletnie tradycje i po wielu przekształceniach przybrała obecną formę. Rok 1990 to nadanie Szkole imienia I. J. Paderewskiego i ukierunkowanie się na popularyzację muzyki polskiej, równieŝ współczesnych kompozytorów, piszących dla dzieci. Od 1993 roku organizowane są Ogólnopolskie Konkursy im. J. Garści przeznaczone dla dzieci szkół muzycznych. Zyskały one duŝą popularność i uznanie w całej Polsce. Przez te lata szkoła oprócz funkcji dydaktycznej, pełni rolę waŝnej instytucji kulturalnej w mieście i okolicy. Współpracuje z placówkami upowszechniania kultury, odbywa się wiele koncertów w wykonaniu uczniów szkoły i muzyków profesjonalnych. W okresie działalności Szkoły naukę pobierało 2350 uczniów w PSM I st. i 490 uczniów w PSM II st. Wielu absolwentów związało się zawodowo Z muzyką. Obecnie na wyŝszych uczelniach muzycznych studiuje 15 osób. 33 nauczycieli to uczniowie i absolwenci Państwowego Ogniska Muzycznego i Państwowej Szkoły Muzycznej I i II st. w Stalowej Woli. Miasto Stalowa Wola posiada bardzo dobrze rozwiniętą bazę edukacyjną, która umoŝliwia młodzieŝy kształcenie na róŝnych kierunkach, fachową opiekę psychologiczną i pedagogiczną oraz dobre przygotowanie do ubiegania się o przyjęcie na wyŝsze uczelnie. Szkolnictwo wyŝsze Stalowa Wola posiada 5 wyŝszych uczelni, które spełniają bardzo waŝną funkcję w zakresie nauki, są to: 1. Wydział Zamiejscowy Nauk o Społeczeństwie w Stalowej Woli - Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Wydział Zamiejscowy Nauk o Społeczeństwie w Stalowej Woli utworzony w 2004r. kształci specjalistów ekonomii, pedagogiki, socjologii i prawa. Studenci wydziału zamiejscowego są zrównani w prawach ze studentami KUL-u. Uczelnia gwarantuje podobną jakość nauczania, przy duŝo mniejszych kosztach. Dyplomy są honorowane w Unii Europejskiej. Ponadto uczelnia współpracuje z WyŜszą Szkołą Ekonomiczną EHSAL w Brukseli. Wydział Zamiejscowy Nauk o Społeczeństwie w Stalowej Woli KUL kształci ok. 2600 studentów, zatrudnia ponad 100 wykładowców, w większości będących RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 61

samodzielnymi pracownikami naukowymi. Jego pierwszym dziekanem jest ks. prof. dr hab. Marian Wolicki. Dla realizacji celów dydaktycznych, Wydział dysponuje 3 budynkami dydaktycznymi z 2300 miejscami wykładowymi i dobrze zaopatrzoną biblioteką. W 2 akademikach jest 560 miejsc noclegowych dla studentów, 16 pokojów gościnnych dla wykładowców oraz 4 mieszkania dla samodzielnych pracowników naukowych. Na potrzeby wychowania fizycznego dostępne są sale gimnastyczne Gimnazjum nr 2 oraz miejskie obiekty sportowe. 2. WyŜsza Szkoła Ekonomiczna w Stalowej Woli ZałoŜycielem WyŜszej Szkoły Ekonomicznej w Stalowej Woli jest "DrukTur" Spółka z o.o., która rowadzi działalność dydaktyczną na podstawie licencji udzielonej przez Ministra Edukacji Narodowej w 1987 roku. Uczelnia prowadzi zapisy na studia stacjonarne oraz niestacjonarne na kierunku Ekonomia w następujących specjalnościach: Ekonomika Obrotu celnego, Euroregionalizm, Gospodarka Turystyczna, Informatyka w Zarządzaniu, Organizacja i Ekonomika Przedsiębiorstw, Rachunkowość i Zarządzanie Finansami Firmy. Uczelnia kształci ok. 1000 studentów. Wypromowanych zostało ponad 3000 licencjatów. Zatrudnia na pełnych etatach 22 wykładowców. Ponadto stale w ramach umów cywilno-prawnych współpracuje z WSE ponad 50 wykładowców i lektorów z renomowanych ośrodków akademickich w kraju, m.in. z: SGH w Warszawie, ALMAMER WSE w Warszawie, UMCS w Lublinie, Politechniki Lubelskiej, Politechniki Rzeszowskiej, Uniwersytetu Rzeszowskiego, AGH w Krakowie. Wśród wykładowców są praktycy, co umoŝliwia na co dzień kontakt z lokalnym biznesem i aktualnymi problemami gospodarczymi naszego regionu. Przy WyŜszej Szkole Ekonomicznej w Stalowej Woli działa Studium Języków Obcych, które oferuje naukę języków: angielskiego, niemieckiego, rosyjskiego i francuskiego. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 62

3. OLYMPUS Szkoła WyŜsza im. Romualda Kudlińskiego w Warszawie wydział zamiejscowy w Stalowej Woli Wydział Zamiejscowy Uczelni działa na podstawie decyzji Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 13 stycznia 2003 r. Do atutów szkoły naleŝą: Wysoka pozycja w rankingu szkół wyŝszych. Indywidualizacja kontaktów ze swoimi słuchaczami. Bardzo wysokie stypendia socjalne i naukowe. Współpraca z instytucjami w kraju i za granicą. Organizacja staŝy w kraju i za granicą (Projekt Leonardo Da Vinci 13 tyg. StaŜ w instytucjach finansowych w Londynie). Brak dodatkowych opłat za egzaminy. Dobra atmosfera. Szkoła WyŜsza OLYMPUS to nieduŝa, ale nowoczesna uczelnia kształcąca na kierunku FINANSE I RACHUNKOWOŚĆ studia stacjonarne /dzienne/ i niestacjonarne /zaoczne/: I stopnia /licencjackie/, II stopnia /uzupełniające studia magisterskie/) oraz na kierunku FILOLOGIA (studia stacjonarne /dzienne/ i niestacjonarne /zaoczne/: I stopnia /licencjackie/). Filozofią szkoły jest, by przyszłe zmiany na rynku pracy nie zaskoczyły i nie wyeliminowały Ŝadnego z jej absolwentów - bez względu na to, jaką specjalność ukończył. Pod względem jakości nauczania od 1995 uczelnia jest w ścisłej warszawskiej czołówce. Kameralna atmosfera i bliski kontakt z kadrą, a takŝe łatwy dojazd, nowoczesne sale, 2 pracownie komputerowe z dostępem do Internetu, własna biblioteka, klub studencki z bufetem, praktyki, staŝe w kraju i za granicą, konferencje i seminaria naukowe m.in. te cechy stanowią o wysokiej jakości studiowania w tej uczelni. 4. POLITECHNIKA RZESZOWSKA - Studia Zamiejscowe w Stalowej Woli Uczelnia prowadzi kształcenie na kierunku mechanika i budowa maszyn studia pierwszego stopnia, studia stacjonarne i niestacjonarne. Mechanika i budowa maszyn jest jednym z najstarszych technicznych kierunków studiów. Absolwenci kierunku uzyskują wszechstronną wiedzę z zakresu technologii, konstrukcji i eksploatacji maszyn, obejmującą nie tylko podstawy teoretyczne i wiedzę fachową, ale równieŝ umiejętności wykorzystania nowoczesnych technik komputerowych w projektowaniu i produkcji. Ponadto program studiów umoŝliwia zdobycie wiedzy z zakresu nauk ekonomicznych, organizacji i zarządzania, ekologii. Studia na tym kierunku zapewniają RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 63

wykształcenie specjalistów dla nowoczesnego przemysłu maszynowego i przemysłów pokrewnych. Szeroki zakres wiedzy zdobytej przez absolwentów kierunku otwiera moŝliwości podjęcia pracy zawodowej w przedsiębiorstwach zajmujących się wytwarzaniem i eksploatacją maszyn, w jednostkach projektowych, konstrukcyjnych i technologicznych - takŝe związanych z automatyzacją procesów technologicznych, jednostkach odbioru technicznego produktów i materiałów, jednostkach akredytacyjnych i atestacyjnych, jednostkach naukowo-badawczych i konsultingowych oraz innych jednostkach gospodarczych, administracyjnych i edukacyjnych wymagających wiedzy technicznej i informatycznej. Absolwenci mogą być równieŝ zatrudnieni jako specjaliści w dziedzinie przygotowania, organizacji i zarządzania produkcją. Zgodnie ze standardami kształcenia kwalifikacje absolwenta studiów I stopnia obejmują wiedzę i umiejętności konieczne do zrozumienia zagadnień z zakresu budowy, wytwarzania i eksploatacji maszyn. Absolwenci posiadają gruntowną znajomość zasad mechaniki oraz projektowania z wykorzystaniem nowoczesnych narzędzi obliczeniowych. W planie studiów moŝna wyróŝnić grupy przedmiotów podstawowych i kierunkowych. Grupa przedmiotów podstawowych obejmuje m.in.: matematykę, fizykę, mechanikę techniczną, wytrzymałość materiałów, mechanikę płynów. W grupie przedmiotów kierunkowych znajdują się: podstawy konstrukcji maszyn, eksploatacja maszyn, grafika inŝynierska, materiały konstrukcyjne i podstawy obróbki cieplnej, techniki wytwarzania, termodynamika techniczna, podstawy elektrotechniki i elektroniki, podstawy automatyki, miernictwo i systemy pomiarowe, ekologia. Oprócz przedmiotów wymienionych powyŝej w planach studiów znajdują się przedmioty o charakterze ogólnym: przedmioty humanistyczne, języki obce oraz wychowanie fizyczne. Absolwenci studiów I stopnia ( inŝynierskich ) mogą podjąć naukę na studiach II stopnia (magisterskich). Absolwenci studiów II stopnia mogą kształcić się na studiach doktoranckich prowadzonych na Wydziale Budowy Maszyn i Lotnictwa. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 64

4.7. Rynek pracy Poziom i struktura zatrudnienia W Stalowej Woli ogółem zatrudnionych jest 24 425 osób. Zestawienie wysokości zatrudnienia w poszczególnych miastach województwa podkarpackiego wg płci przedstawia poniŝsza tabela. Tabela 24. Zatrudnienie wg płci w wybranych miastach województwa podkarpackiego w 2006r. Ogółem Kobiety MęŜczyźni Stalowa Wola 24 425 8 776 15 649 Krosno 25 399 10 806 14 593 Przemyśl 17 354 8 818 8 536 Rzeszów 72 741 33 924 38 817 Tarnobrzeg 11 133 5 574 5 559 Mielec 22 905 9 164 13 741 Źródło: Dane GUS za 2006r. Miasto pod względem wysokości zatrudnienia w porównaniu do wybranych miast znajduje się na 3 miejscu. Pierwsze miejsce zajmuje miasto Rzeszów, natomiast najniŝszy poziom zatrudnienia odnotowano w Tarnobrzegu. Wykres 17. Zatrudnienie ogółem w Stalowej Woli w latach 2000-2006 25 000 24 514 24 593 24 828 24 425 24 500 24 054 24 000 23 500 23 257 23 467 23 000 22 500 22 000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006r. Źródło: Dane GUS za lata 2000 2006 RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 65

Wykres 18. Struktura zatrudnienia w Stalowej Woli wg płci w latach 2000 2006 16 000 14 000 12 000 14 835 15 378 15 409 15 005 14 708 14 848 15 649 10 000 8 000 6 000 9 679 9 215 9 419 9 049 8 549 8 619 8 776 MęŜczyźni Kobiety 4 000 2 000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006r. Źródło: Dane GUS za lata 2000 2006 Na przestrzeni lat 2000 2006 nastąpił nieznaczny spadek zatrudnienia, przy czym dotyczył on jedynie liczby zatrudnionych kobiet, która spadła z 9 679 w 2000r. do 8 776 w 2006r. Jest to bardzo duŝa przewaga; liczba zatrudnionych męŝczyzn jest niemal dwukrotnie większa. Tak ogromnych dysproporcji nie ma w Ŝadnym z wybranych miast województwa podkarpackiego. Zatrudnienie w poszczególnych sektorach gospodarki w Mieście Stalowa Wola przedstawia poniŝszy wykres. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 66

Wykres 19. Udział zatrudnienia w poszczególnych sektorach gospodarki w 2005r. 18% 0,21% Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i rybactwo Przemysł i budownictwo 25% 57% Usługi rynkowe Usługi nierynkowe Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych dostarczonych przez Urząd Miasta Stalowa Wola Najwięcej osób w badanym okresie zatrudnionych było w przemyśle i budownictwie (13 260), kolejno w sektorze usług rynkowych (5 933), usług nierynkowych (4 224) i najmniej w rolnictwie, łowiectwie, leśnictwie i rybactwie (50). Taka struktura zatrudnienia moŝe tłumaczyć przewagę męŝczyzn na rynku pracy. Stalowa Wola jest bowiem miastem, gdzie dominującą rolę odgrywa przemysł oraz budownictwo - sektory gospodarki, w których głównie zatrudniają się męŝczyźni. PoniŜej przedstawione są dane powiatowe odnośnie średniego wynagrodzenia brutto w powiecie stalowowolskim oraz w wybranych powiatach województwa podkarpackiego. Tabela 25. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w wybranych powiatach województwa podkarpackiego Lp. Miasto Średnie wynagrodzenie brutto Stan na 1 Polska 2 703,41 III kwartał 2007r. 2 Województwo podkarpackie 2 443,33 Grudzień 2007r. 3 Rzeszów 2 522,57 Grudzień 2006r. 4 Powiat stalowowolski 2 264,72 Grudzień 2006r. 5 Powiat mielecki 2 230,13 Grudzień 2006r. 6 Powiat krośnieński 1 940,57 Grudzień 2006r. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 67

7 Powiat tarnobrzeski 2 346,81 Grudzień 2006r. 8 Powiat przemyski 2 003,47 Grudzień 2006r. Źródło: Urząd Statystyczny w Rzeszowie Powiat stalowowolski pod względem wynagrodzeń w porównaniu do wybranych powiatów województwa podkarpackiego (mieleckiego, krośnieńskiego, tarnobrzeskiego i przemyskiego) znajduje się na 1 miejscu. WyŜsze średnie płace mają mieszkańcy Rzeszowa. Płace w powiecie stalowowolskim są takŝe niŝsze w porównaniu z całym województwem podkarpackim oraz średnią krajową. Bezrobocie W 2007r. wysokość bezrobocia w Stalowej Woli wynosiła 2 759 osób. W porównaniu do 2003r. zanotowano znaczny spadek liczby bezrobotnych. Stopa bezrobocia w powiecie stalowowolskim spadła z 15,7% do 10,2%. Dla porównania stopa bezrobocia w województwie podkarpackim wynosi 14,1%, a w całym kraju 12,3%. Wykres 20. Liczba bezrobotnych w Stalowej Woli ogółem w latach 2003-2007 5 000 4 500 4 000 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 4 833 4 312 4 042 3 286 2 759 2003 2004 2005 2006 30.06.2007r. Źródło: Dane GUS za lata 2003-2006 oraz Powiatowego Urzędu Pracy w Stalowej Woli z 2007r. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 68

Wykres 21. Struktura bezrobocia wg płci w latach 2003 2007 3 000 2 500 2 000 2 644 2 189 2 492 2 393 1 820 1 649 2 110 1 844 1 500 1 000 1 176 915 MęŜczyźni Kobiety 500 0 2003 2004 2005 2006 2007r. Źródło: Dane GUS za lata 2003 2006 oraz Powiatowego Urzędu Pracy w Stalowej Woli z 2007r. W trudnej sytuacji znajdują się przede wszystkim kobiety, wśród których bezrobotnych jest prawie dwukrotnie więcej niŝ męŝczyzn. Wysokość bezrobocia w Stalowej Woli w porównaniu do wybranych miast województwa podkarpackiego przedstawia poniŝsza tabela. Tabela 26. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych wg płci w wybranych miastach województwa podkarpackiego w 2007r. Wyszczególnienie Ogółem Kobiety MęŜczyźni Stalowa Wola 2 759 1 844 915 Krosno 1 665 1 151 514 Przemyśl 4 845 2 726 2 119 Rzeszów 8 078 4 470 3 608 Tarnobrzeg 2 641 1 599 1 042 Mielec 2 814 1 775 1 039 Źródło: Dane statystyczne Powiatowych Urzędów Pracy w Stalowej Woli, Krośnie, Przemyślu, Rzeszowie, Tarnobrzegu i Mielcu z 2007r. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 69

Wykres 22. Przeciętna stopa bezrobocia na obszarze działania powiatowych urzędów pracy wybranych miast województwa podkarpackiego w 2007 r. 17,9 18 16 13,2 14 12 10 8 6 4 2 10,2 10,6 9,8 10,8 Stalowa Wola Krosno Przemyśl Rzeszów Tarnobrzeg Mielec 0 Stalow a Wola Krosno Przemyśl Rzeszów Tarnobrzeg Mielec Źródło: Obwieszczenie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 26 września 2007 r. w sprawie przeciętnej stopy bezrobocia w kraju oraz na obszarze działania powiatowych urzędów pracy. Stalowa Wola pod względem liczby bezrobotnych znajduje się na 4 miejscu wśród wybranych miast województwa podkarpackiego. Tabela 27. Struktura bezrobocia w Stalowej Woli w 2007r. Wyszczególnienie 2007r. Ogółem 2 759 Z prawem do zasiłku Ogółem 255 Kobiety 142 Bez prawa do zasiłku Ogółem 2 504 Kobiety 1 702 Ze zwolnień grupowych Ogółem 114 Kobiety 83 Źródło: Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Stalowej Woli z 2007r. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 70

Tabela 28. Bezrobotni w szczególnej sytuacji na rynku pracy Do 25 roku Ŝycia Bez kwalifikacji zawodowych Ogółem 526 Ogółem 695 Kobiety 341 Kobiety 481 PowyŜej 50 roku Ŝycia Niepełnosprawni Ogółem 533 Ogółem 116 Kobiety 295 Kobiety 64 Długotrwale bezrobotni Wychowujący samotnie co najmniej 1 dziecko do 7 roku Ŝycia Ogółem 1 685 Ogółem 122 Kobiety 1 223 Kobiety Źródło: Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Stalowej Woli z 2007r. Tabela 29. Bezrobotni wg czasu pozostawania bez pracy Do 1m-ca 6-12m-cy Ogółem 275 Ogółem 526 Kobiety 141 Kobiety 354 1-3m-cy 12-24m-cy Ogółem 341 Ogółem 366 Kobiety 189 Kobiety 271 3-6m-cy PowyŜej 24m-cy Ogółem 431 Ogółem 838 Kobiety 258 Kobiety 631 Źródło: Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Stalowej Woli z 2007r. Tabela 30. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych wg staŝu pracy Do 1 roku 10-20 lat Ogółem 323 Ogółem 469 Kobiety 221 Kobiety 321 1-5 lat 20-30 lat Ogółem 588 Ogółem 319 Kobiety 389 Kobiety 164 5-10 lat Bez staŝu Ogółem 369 Ogółem 637 Kobiety 268 Kobiety 463 Źródło: Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Stalowej Woli z 2007r. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 71

Tabela 31. Bezrobotni wg wieku 18-24 lata 45-54 lata Ogółem 526 Ogółem 737 Kobiety 341 Kobiety 467 25-34 lata 55-59 lat Ogółem 805 Ogółem 146 Kobiety 591 Kobiety 64 35-44 lata PowyŜej 60 lat Ogółem 529 Ogółem 16 Kobiety 381 Kobiety - Źródło: Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Stalowej Woli z 2007r. Tabela 32. Bezrobotni wg wykształcenia WyŜsze Średnie ogólnokształcące Ogółem 325 Ogółem 296 Kobiety 239 Kobiety 226 Policealne i średnie zawodowe Pozostałe Ogółem 756 Ogółem 717 Kobiety 549 Kobiety 431 Źródło: Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Stalowej Woli z 2007r. Bardziej szczegółowa analiza sytuacji rynku pracy, wskazuje na to, Ŝe największy problem ze znalezieniem pracy mają osoby z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym. Najmniej bezrobotnych jest wśród osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym i wyŝszym. Największą grupę wg czasu pozostawania bez pracy stanowią osoby długotrwale bezrobotne, które zwykle tracą juŝ prawo do pobierania zasiłku. Pozostałe grupy osób bezrobotnych to osoby pozostające bez pracy przez okres 6 do 12m-cy, następnie od 3-6, 12-24 i 1-3. Najmniej bezrobotnych jest wśród osób pozostających najkrócej bez pracy, czyli do 1m-ca. Wg staŝu pracy w najtrudniejszej sytuacji znajdują się młode osoby, które nie mają staŝu pracy lub krótki staŝ. Najmniej bezrobotnych jest wśród osób z najdłuŝszym staŝem pracy, tj. od 20-30 lat. Powiatowy Urząd Pracy w Stalowej Woli podejmuje działania zwiększające aktywizację zawodową mieszkańców, polegające na realizacji 6 projektów, które są współfinansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Sektorowego Programu RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 72

Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich Priorytet 1: Aktywna polityka rynku pracy oraz integracji zawodowej i społecznej. Realizowane działania to: Działanie 1.3. Przeciwdziałanie i zwalczanie długotrwałego bezrobocia schemat a Wspieranie osób bezrobotnych, w tym długotrwale bezrobotnych pn. Wszechnica moŝliwości (wkład finansowy UE- 73,74%). Realizacja Działania 1.3. była prowadzona w okresie od 01.01.2006r. do 30.07.2007r. i polegała na przygotowaniu zawodowym 33 osób, przeszkoleniu 120 osób, przyznaniu środków finansowych na rozpoczęcie działalności gospodarczej 26 osobom oraz zorganizowaniu prac interwencyjnych dla 20 osób. Działanie 1.2. perspektywy dla młodzieŝy schemat a - Wspieranie młodzieŝy na rynku pracy pn. Pełna parą (wkład finansowy UE - 72,57%). Realizacja Działania 1.2. zaplanowana była na okres 01.01.2006r. - 31.12.2007r. Celem projektu było zaktywizowanie 199 osób poprzez organizację staŝy dla 400 osób, przeszkoleniu 80 osób, przyznaniu środków na rozpoczęcie działalności gospodarczej dla 15 osób oraz zorganizowanie prac interwencyjnych dla 20. Działanie 1.6. Integracja i reintegracja zawodowa kobiet schemat a- Równość szans kobiet i męŝczyzn na rynku pracy pn. Stalowowolskie Magnolie (wkład finansowy UE- 80%). Działanie 1.6. zostało przewidziane na okres 01.11.2005r.- 31.01.2007r. W ramach działania zostały zorganizowane szkolenia, ułatwiające zdobycie pracy, warsztaty z zakresu poszukiwania pracy z wykorzystaniem komputera oraz Internetu, warsztaty- Jak szukać pracy- kreujemy swój wizerunek, przygotowanie zawodowe przez okres 5 miesięcy, poradnictwo zawodowe oraz kursy: opiekunki osoby chorej i starszej, opiekunki dziecięcej, kurs nowoczesny sprzedawca. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 73

5. Sytuacja gospodarcza Ogółem w 2006r. w Stalowej Woli było zarejestrowanych 6 387 jednostek gospodarczych. Obecnie ich liczba wynosi 6 500. W całym powiecie stalowowolskim w 2006r. było 507 nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej. Podział zarejestrowanych podmiotów wg sektorów własnościowych przedstawia poniŝsza tabela. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg wybranych sekcji Tabela 33. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze regon wg sektorów własnościowych w 2006r. Wyszczególnienie Jednostki gospodarcze 2006r. Podmioty gospodarki 232 Sektor publiczny narodowej ogółem Państwowe i samorządowe jednostki prawa budŝetowego ogółem 101 Spółki handlowe 33 Podmioty gospodarki narodowej ogółem 6 155 Sektor prywatny Źródło: Dane GUS z 2006r. Osoby fizyczne prowadzące 4 819 działalność gospodarczą Spółki handlowe 315 Spółki handlowe z udziałem 43 kapitału zagranicznego Spółdzielnie 24 Fundacje 7 Stowarzyszenia i organizacje 101 społeczne W 2006r. zdecydowanie więcej zostało zarejestrowanych podmiotów w sektorze prywatnym - 11 464, natomiast w sektorze publicznym 366. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 74

Spis najwaŝniejszych przedsiębiorstw w Stalowej Woli przedstawia poniŝsza tabela. Tabela 34. Spis największych firm Lp. Nazwa firmy Rodzaj działalności 1 ATS Stahlschmidt & Maiworm Sp. z produkcja felg aluminiowych o.o. 2 HSW Zakład Zespołów Napędowych Sp. z o.o. 3 HSW Zakład Kuźnia Matrycowa Sp. z o.o. producent elementów napędowych, łoŝysk, kół zębatych branŝa metalowa, producent odkuwek dla przemysłu 4 Alutec Sp. z o.o. producent wyrobów aluminiowych (odlew) 5 HSW Lorresta Sp. z o.o. odzyskiwanie materiałów z odpadów 6 Uniwheels Production Poland Sp. z o.o. producent felg aluminiowych 7 NiRoVe-Polska Sp. z o.o. wyroby metalowe, obróbka metali 8 Cell-Fast Słabik i Słabik Sp.j. wyroby z tworzyw sztucznych (węŝe ogrodnicze) 9 Eurometal S.A. przetwórstwo aluminium 10 KSM SYSTEM II & DOMLUX Sp. z produkcja okien, drzwi z PCV o.o. 11 Zakład Mechaniczny TASTA Sp. z o.o. branŝa metalowa, obróbka metali 12 IWAMET Sp. z o.o. obróbka metali, wyroby metalowe PPHU Domostal s.c. produkcja elementów metalowych dla przemysłu 13 HSW-Odlewnia Sp. z o.o. produkcja wyrobów odlewniczych 14 Wtór-Steel Sp. z o.o surowce wtórne, odzysk metal 15 Rakoczy Stal Sp. j. konstrukcje metalowe 16 MISTA Sp. z o.o. konstrukcje metalowe, obróbka metali 17 Technocentrum Sp. z o.o. produkcja maszyn budowlanych 18 Zakład Zespołów Spawanych WOWI Sp. z o.o. 19 ANTONIO AND STANLEY KŁOSOWSKI 20 AUTORUD Stanisław Górski, Stanisław Sobiło Spółka Jawna obróbka metali i nakładanie powłok na metale producent konstrukcji stalowych i wyrobów z metali kolorowych autoryzowany dealer VW/Audi 21 CHIP Zakład Elektroniki i Informatyki elektronika i informatyka 22 GOMA Agencja Reklamy reklama 23 Miejski Zakład Komunalny SP. Z O. O. gospodarka komunalna 24 SKAREM SP. Z O.O. sprzątanie i czyszczenie obiektów, działalność detektywistyczna i ochroniarska, projektowanie i wykonastwo RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 75

zabezpieczenia technicznego 25 TOP INFO firma komputerowa 26 TRYUMF SP. Z O.O. trofea sportowe 27 ZMKS w Stalowej Woli komunikacja miejska Źródło: Dane udostępnione przez Miasto Stalowa Wola 5.1. Przemysł Podstawą przemysłu miasta jest Huta Stalowa Wola S.A. Firma jest czołowym producentem maszyn budowlanych i sprzętu wojskowego. Jest spółką dominującą w Grupie Kapitałowej HSW, w skład której wchodzą takŝe: 1. HSW Zakład SpręŜynownia Sp. z o.o. (100%), 2. HSW Zakład Transportu Sp. z o.o. (100%), 3. HSW Zakład Zespołów Mechanicznych Sp. z o.o. (87,3%), 4. HSW Elektronika i Automatyka Sp. z o.o.(82,1%), 5. HSW Tlenownia Sp. z o.o. (100%), 6. HSW Wodociągi Sp. z o.o. (100%), 7. INFORMATYKA Sp. z o.o. (45%), 8. HSW Fundusz Kapitałowy Sp. z o.o. (100%). Obraz 9. Huta Stalowa Wola S.A. Obok HSW S.A. ogromną rolę odgrywa powstały w 1998r. ATS Stahlschmidt & Maiworm, który zatrudniał w 2005r, prawie 800 pracowników, a takŝe firmy związane z budownictwem: Mostostal S.A. oraz Prefabet. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 76

Tarnobrzeska Strefa Ekonomiczna EURO-PARK WISŁOSAN Rozwojowi miasta sprzyja Tarnobrzeska Strefa Ekonomiczna EURO-PARK WISŁOSAN (TSSE). Strefa została utworzona Rozporządzeniem Rady Ministrów 9 września 1997r. na okres 20 lat. Zlokalizowana jest na obszarze 1 049,18 ha, na terenie 6 województw. Obejmuje 9 rozproszonych podstref z wydzielonymi terenami inwestycyjnymi w: 1. Tarnobrzegu (119,8 ha), 2. Stalowej Woli (249,3 ha), 3. Nowej Dębie (150,1 ha), 4. Jaśle (34,3 ha), 5. Staszowie (93,5 ha), 6. Radomiu (105,5 ha), 7. Wrocławiu- Kobierzycach (281,65 ha), 8. Przemyślu (12,6 ha), 9. Wojniczu (11,9 ha). Podstrefa Stalowa Wola zajmuje łączną powierzchnię 239,32 ha, razem z rejonem Nisko obejmującym 14,94 ha. Obszar podstrefy obejmuje południową część kompleksu przemysłowego HSW S.A. oraz tereny naleŝące do gminy, a zarządzany jest przez Agencję Rozwoju Przemysłu S.A. w Warszawie. Głównymi zadaniami dla jakich została stworzona strefa było: zagospodarowanie nadwyŝek siły roboczej, wykorzystanie majątku pozostawionego po Hucie Stalowa Wola w szczególności nieruchomości w postaci gruntów i budynków. Kolejnym istotnym powodem powstania strefy była dywersyfikacja dominujących rodzajów działalności gospodarczych. Zastana monokultura przemysłu siarkowego, hutniczego, maszynowego i metalowego nie odnosiła wystarczających rezultatów jako czynnik wzrostu gospodarczego. Celem strategicznym Strefy było stworzenie 11 000 miejsc pracy. Wg danych z 30.06.2007r. zatrudnienie w strefie wynosi 16 358 osób, powstało takŝe 13 120 nowych miejsc pracy. Koszty, jakie zostały poniesione na inwestycje wyniosły 3 367,1 mln zł. Na terenie podstrefy Stalowa Wola powstało 3 092 nowych miejsc pracy przy całkowitym zatrudnieniu sięgającym 5 096 osób. Poniesione nakłady inwestycyjne wyniosły 822 mln zł. Cele te osiągnięto poprzez przyznawanie pomocy publicznej inwestorom z tytułu poniesionych nakładów inwestycyjnych lub utworzenia i utrzymania nowych miejsc pracy. Wielkość tej pomocy wynosiła maksymalnie 50% nakładów inwestycyjnych, poniesionych w ramach realizowanego projektu lub 50% nakładów RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 77

poniesionych na dwuletnie koszty zatrudnienia nowych pracowników, przy spełnieniu warunku, Ŝe utworzone miejsca pracy będą utrzymane przez okres min 5 lat od daty udzielenia pomocy. Pomoc publiczna dla małych i średnich przedsiębiorstw wynosiła maksymalnie 65% i była moŝliwa do uzyskania w formie ulg w podatku dochodowym lub kwot uzyskanych z innych źródeł pomocy. Przy czym uzyskana pomoc publiczna jeśli była otrzymywana z róŝnych źródeł krajowych i zagranicznych ulegała sumowaniu. Warunkami stawianymi przedsiębiorcom było zainwestowanie min 100 000 EURO, konieczność utrzymania majątku związanego z inwestycją, oraz konieczność utrzymania działalności gospodarczej na tym terenie przez co najmniej 5 lat. Koszty kwalifikowane jako wydatki inwestycyjne to: zakup gruntów, budynków, budowli oraz pozostałe środki trwałe związane z realizacją inwestycji. Do dnia 19.09.2007 r. wydano 148 zezwoleń na działalność na terenie strefy dla przedsiębiorstw, w tym dla 34 z udziałem kapitału zagranicznego: koreańskich- 10, niemieckich- 8, francuskich- 3, japońskich- 2, amerykańskich- 2 oraz duńskich, belgijskich, holenderskich, włoskich, austriackich, szwajcarskich, chińskich, kanadyjskich i finlandzkich po 1 zezwoleniu. Na terenie podstrefy Stalowa Wola działalność gospodarczą prowadzą przedsiębiorstwa zaprezentowane w poniŝszej tabeli. Tabela 35. Spis przedsiębiorstw działających na terenie podstrefy Stalowa Wola Lp. Nazwa firmy Rodzaj działalności 1 ATS Stahlschmidt & Maiworm Sp. z o. o. produkcja felg aluminiowych 2 HSW Zakład Zespołów Napędowych Sp. z o. o. producent elementów napędowych, łoŝysk, kół zębatych 3 HSW Zakład Kuźnia Matrycowa Sp. z o.o. branŝa metalowa, producent odkuwek dla przemysłu 4 Alutec Sp. z o.o. producent wyrobów aluminiowych (odlew) 5 HSW Lorresta Sp. z o.o. odzyskiwanie materiałów z odpadów 6 Uniwheels Production Poland Sp. z o. o. producent felg aluminiowych 7 NiRoVe-Polska Sp. z o.o. wyroby metalowe, obróbka metali 8 Cell-Fast Słabik i Słabik Sp. j. wyroby z tworzyw sztucznych (węŝe ogrodnicze) 9 Eurometal S.A. przetwórstwo aluminium RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 78

10 KSM SYSTEM II & DOMLUX Sp. z o.o. produkcja okien, drzwi z PCV 11 Zakład Mechaniczny TASTA Sp. z o.o. branŝa metalowa, obróbka metali 12 IWAMET Sp. z o.o. obróbka metali, wyroby metalowe PPHU Domostal s. c. produkcja elementów metalowych dla przemysłu 13 HSW-Odlewnia Sp. z o.o. produkcja wyrobów odlewniczych 14 Wtór-Steel Sp. z o.o. surowce wtórne, odzysk metali 15 Rakoczy Stal Sp. j. konstrukcje metalowe 16 MISTA Sp. z o.o. konstrukcje metalowe, obróbka metali 17 Technocentrum Sp. z o.o. produkcja maszyn budowlanych 18 Zakład Zespołów Spawanych WOWI Sp. z o.o. obróbka metali i nakładanie powłok na metale Rejon inwestycyjny Nisko Lp. Nazwa firmy Rodzaj działalności 1 TOORA POLAND Sp. z o.o. produkcja wyrobów z aluminium (grzejniki, felgi) Źródło: Dane udostępnione przez Miasto Stalowa Wola W ramach utworzenia podstrefy, Stalowa Wola ma szansę na lokalizację inwestycji z róŝnych dziedzin przemysłu. Najbardziej preferowaną branŝą jest przemysł motoryzacyjny i maszyn cięŝkich. Pozostałe to przemysły: metalowy i elektromaszynowy, wykorzystujący zaawansowane technologie, komponentów dla budownictwa, metali nieŝelaznych, przetwórstwo złomu metali, produkcja oparta o wytwarzane w HSW materiały, produkcja materiałów pomocniczych dla HSW (np. recycling). Docelowymi sektorami przemysłowymi są : przemysł metalowy i elektromaszynowy, produkcja materiałów budowlanych, przetwórstwo tworzyw sztucznych, produkcja wyrobów dla motoryzacji, produkcja części elektronicznych, RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 79

produkcja odzieŝy, produkcja Ŝywności. Strefa oprócz udogodnień podatkowo - finansowych (ulgi podatkowe dla inwestorów sięgające 65% zainwestowanych środków) oferuje takŝe kadrę inŝynieryjno - techniczną, zaplecze badawczo - naukowe, a takŝe moŝliwość kooperacji ze spółkami, które powstały w wyniku restrukturyzacji HSW S.A. 5.2. Handel i usługi Handel W mieście znajdują się 352 sklepy, w 39 branŝach. Funkcjonuje takŝe 7 stacji paliw: 1. Statoil Polska Sp. z o.o., ul. Okulickiego 140a, 2. Orlen, ul. Staszica 2, 3. Orlen, ul. KEN, 4. Orlen, ul. Przemysłowa 2, 5. Lotos, al. Jana Pawła II, 6. Stacja LPG, ul. Poniatowskiego 21/7, 7. Stacja PKS, ul. Ofiar Katynia 30, 8. Bliska Agatówka. W Stalowej Woli działają 2 targowiska stałe oraz 2 sezonowe. Szczegółowe informacje dotyczące targowisk przedstawia poniŝsza tabela. Tabela 36. Targowiska w Stalowej Woli w 2006r. Targowiska stałe Targowiska sezonowe Źródło: Dane GUS z 2006r. Targowiska ogółem 2 Targowiska z przewagą sprzedaŝy drobnodetalicznej 2 Powierzchnia ogółem 6 961 Powierzchnia sprzedaŝowa targowisk 4 675 Stałe punkty sprzedaŝy drobnodetalicznej ogółem 74 Stałe punkty sprzedaŝy drobnodetalicznej na targowiskach 1 czynnych codziennie Targowiska lub miejsca na ulicach i placach do prowadzenia 2 sprzedaŝy sezonowej Roczne w pływy z opłaty targowej na targowiskach stałych i sezonowych ogółem 1 013,3 RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 80

Usługi Miasto oferuje swoim mieszkańcom szeroką gamę usług, m.in.: Usługi bankowe- na terenie gminy Stalowa Wola funkcjonuje 17 placówek bankowych, spośród których moŝna wymienić takie banki jak: Bank Polska Kasa Opieki S.A., Bank Gospodarki śywnościowej S.A., Bank Spółdzielczy w Stalowej Woli, Gospodarczy Bank Południowo-Zachodni S.A., Powszechna Kasa Oszczędności BP S.A., Kredyt Bank S.A., Bank Przemysłowo-Handlowy S.A., Powszechny Bank Kredytowy S.A., GE Capital Bank S.A., Invest- Bank S.A., MultiBank BRE Bank S.A., Raiffeisen Bank Polska S.A., Dominet Bank S.A., Przedstawicielstwo śagiel S.A. W Stalowej Woli znajduje się 26 bankomatów, 16 biur rachunkowych i 3 kantory wymiany walut oraz 1 biuro maklerskie Centralne Biuro Maklerskie - Punkt Obsługi Klientów, Al. Jana Pawła II 13. Usługi turystyczne- na terenie miasta działa 10 biur podróŝy: Lasowiak PPU, 1-go Sierpnia 12, "Orbis"- Licencja Polskie Biuro PodróŜy, Popiełuszki 6, "Poltur" s.c. Biura PodróŜy, Okulickiego 83, "Artur" Biuro PodróŜy, Okulickiego 8a, Biuro PodróŜy, Okulickiego 3, "Travel" Biuro Turystyczno-Usługowe, K.E.N. 13, Okulickiego 11, "Staltur" s.c., Okulickiego 83, Polskie Biuro PodróŜy - ul. Popiełuszki 6, Inturist, ul. Okulickiego 16a, Biuro Turystyczno-Usługowe Voyage, ul. Okulickiego 31. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 81

Rozrywka- w Stalowej Woli znajduje się 7 klubów i barów oraz 2 kina: Klub TOP TEN, Staszica 14, Pub OMEGA, Siedlanowskiego 3, Club Forum, Dmowskiego 7a, Club DVD, Poniatowskiego 8, Cinema, Okulickiego 83, Klub Planeta, Dąbrowskiego 2 (Rozwadów), Klub Muzyczny Arkadia, 1-go Sierpnia 2a, Kino Ballada, Staszica 14, Kino Wrzos, 1-go Sierpnia 9. 5.3. Turystyka Stalowa Wola jest miastem, który moŝe sprzyjać rozwojowi turystyki m.in. ze względu na atrakcyjne środowisko naturalne - duŝa powierzchnia zalesionych terenów oraz bogate zbiory zabytków. Doskonałym miejscem do odpoczynku są tereny zielone wokół rzeki San. Stalowa Wola jest ponadto pierwszym przystankiem Turystycznego Szlaku Gniazd Rodowych Lubomirskich, wiodącego przez wiele miast regionu, a takŝe Słowacji. Najsłynniejsze stalowowolskie zabytki to: Drewniany kościół św. Floriana, pochodzący z 1802r., jeden z najciekawszych zabytków sakralnych, zbudowany z trzech rodzajów drewna: sosny Stanowskiej, pospolitej oraz z modrzewia. Obraz 10. Kościół św. Floriana RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 82

Kościół i klasztor kapucynów pochodzący Z XVII w., ufundowany przez Lubomirskich; w kościele organizowane są Międzynarodowe Letnie Koncerty Międzynarodowe. Neogotycki zespół kościoła parafialnego Matki BoŜej Szkaplerznej pochodzący z 1907r., w kościele znajduje się piękny obraz Matki Boskiej Rozwadowskiej, który pochodzi z czasów mecenatu Lubomirskich. Nowoczesny kościół Matki BoŜej Królowej Polski, który został przez PapieŜa Jana Pawła II podniesiony do rangi bazyliki. Zamek Lubomirskich w Rozwadowie- Muzeum Regionalne. Synagoga. Atrakcje turystyczne okolic miasta, oferowane miłośnikom przyrody i aktywnego wypoczynku to: Muzeum leśnej kolejki wąskotorowej. Znajduje się w Lasach Janowskich, a powstało na podstawie dawnej trasy słuŝącej do transportu drewna. Szlaki turystyczne na terenie Lasów Janowskich: 1. Szlak walk partyzanckich o długości 214km, rozpoczynający się w Górach Świętokrzyskich i biegnący przez Dolinę Wisły, WyŜynę Lubelską i Kotlinę Sandomierską. PodróŜując tym szlakiem moŝna zwiedzić zabytkowe budowle okresu romańskiego, gotyckiego, renesansowego i barokowego. 2. Szlak historyczny- prowadzi przez Roztocze Zachodnie, Równinę Biłgorajską i kończy się na Porytowym Wzgórzu. Ma długość 40km i prowadzi przez obszary walk powstania styczniowego z 1863 r., a takŝe II wojny światowej. 3. Szlak Porytowe Wzgórze Momoty oznaczony jest kolorem niebieskim i ma długość 7km. Szlak turystyczny pieszy nizinny. Oznaczony jest kolorem Ŝółtym, ma długość 107 km, a szacowany czas wędrówki to 30 godzin. Trasa biegnie przez: Sandomierz - Gorzyce - Wrzawy - Radomyśl nad Sanem - Rozwadów - Stalowa Wola - Nisko - Zarzecze - Ulanów - Bieliny - Krzeszów - Kuryłówka LeŜajsk. Szlaki rowerowe 1. Szlak dookoła powiatu Janowskiego. Ma długość 161km. Prowadzi przez Kotlinę Sandomierską, Roztocze i WyŜynę Lubelską. Trasa obejmuje: Janów Lubelski Porytowe Wzgórze Momoty Kiszki Ujście Szewce Boreczki Kocudza Dzwola Łada Chrzanów Otrocz Zdziłowice Batorz BłaŜek Piłatka Antolin Węgliska Wierzchowiska Wolica Modliborzyce Stojeszyn RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 83

Potoczek Łysaków Maliniec Osówek Świdry Gwizdów Kopczańska Góra ŁąŜek Gancarski Przymiarki Kruczek Janów Lubelski. 2. Szlak rowerowy na terenie powiatu stalowowolskiego. Ma długość 120km. Prowadzi przez najciekawsze miejsca powiatu szczególnie przez posiadające duŝe walory przyrodnicze Lasy Janowskie. Oznaczony jest kolorem zielonym i prowadzi przez: Maziarnie Kołodzieje Bojanów Stany Przyszów Ciemny Kąt Stalową Wolę Agatówkę Kotową Wolę Zbydniów Skowierzyn Wrzawy Chwałowice ŁąŜek Chwałowski Baraki Stare Zaklików Gielnie Lipę Goliszowiec Lipowiec Szwedy Studzieniec Słomianę Krzaki KłyŜów Stalową Wolę. Obraz 11. Szlak rowerowy na ternie powiatu stalowowolskiego zielony Turyści odwiedzający miasto mają do dyspozycji 5 hoteli oraz 1 schronisko młodzieŝowe, w których jest łącznie 388 miejsc noclegowych. W sumie w 2006r. udzielono 46 521 noclegów. Miasto jest odwiedzane takŝe przez gości zagranicznych, a udzielone im w 2006r. noclegi wyniosły 8 274, co stanowi prawie 19% ogólnej liczby noclegów. Dane dotyczące obiektów zbiorowego zakwaterowania przedstawione są w poniŝszej tabeli. Tabela 37. Obiekty zbiorowego zakwaterowania ogółem w 2006r. Obiekty zbiorowego zakwaterowania ogółem 2006r. Obiekty ogółem 7 Obiekty całoroczne 6 Miejsca noclegowe ogółem 388 Miejsca noclegowe całoroczne 358 Korzystający z noclegów ogółem 17 125 RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 84

Korzystający z noclegów turyści zagraniczni 2 922 Wynajęte pokoje w hotelach, motelach, pensjonatach ogółem 13 322 Wynajęte pokoje w hotelach, motelach, pensjonatach turystom zagranicznym 3 554 Udzielone noclegi ogółem 46 521 Udzielone noclegi turystom zagranicznym 8 274 Źródło: Dane GUS z 2006r. Spis hoteli: Hotel Metalowiec- ul. 1- Sierpnia 24, dysponuje 78 miejscami sklepem oraz parkingiem. Hotel Stal, ul. Komisji Edukacji Narodowej 4, 70 miejsc noclegowych. Hotel Hutnik, ul. Prymasa Wyszyńskiego 12, 47 miejsc noclegowych. Akademiki Fundacji Uniwersyteckiej- ul. Ofiar Katynia 6, 150 miejsc noclegowych. Zajazd Sezam, ul. Komisji Edukacji Narodowej 51, 46 miejsc noclegowych. Miasto Stalowa Wola posiada bardzo atrakcyjne z punktu widzenia turystyki warunki w regionie. Posiada bardzo atrakcyjne środowisko naturalne duŝo terenów zielonych nad rzeką San, bliskość rezerwatów przyrody oraz bogate zbiory zabytków. 5.4. Instytucje otoczenia biznesu Na terenie miasta znajdują się instytucje, które skupiają kupców, rzemieślników oraz prywatnych przedsiębiorców. Jedną z najbardziej popularnych instytucji jest Cech Rzemieślników i Przedsiębiorców, który zrzesza ok. 400 zakładów rzemieślniczych. Cech oferuje szkolenia dla swoich członków, pomaga prowadzić firmę oraz pełni funkcję informacyjną na temat imprez handlowych w kraju i zagranicą. Kolejna waŝna instytucja to Regionalna Izba Gospodarcza w Stalowej Woli, zajmuje się wspieraniem rozwoju przedsiębiorczości oraz integracją środowiska biznesowego. RIG powstała 10 marca 1998r. Jej główne zdania statutowe to: Reprezentowanie gospodarczych interesów członków Izby wobec organów administracji rządowej i samorządowej. Uczestnictwo w tworzeniu i realizowaniu lokalnej polityki gospodarczej, a takŝe wspierania inicjatyw gospodarczych członków Izby. Wspieranie przedsiębiorczości i inicjatyw gospodarczych. Promowanie postępu technicznego, technologicznego jak równieŝ organizacyjnego. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 85

Działalność pośrednictwa finansowego w tym udzielania poŝyczek. Współtworzenie i rozpowszechnianie zasad etyki w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej. Cele te jak i równieŝ inne Regionalna Izba Gospodarcza moŝe realizować głównie poprzez: Występowanie do organów fiskalnych i kontrolnych z propozycjami i wnioskami dotyczącymi prowadzenia działalności gospodarczej jak i samej gospodarki. Opracowywanie i wyraŝanie opinii o projektach prawno- gospodarczych. Działania na rzecz wdroŝenia i promowania lokalnej polityki gospodarczej. Współdziałanie z terenowymi organami władzy i administracji państwowej oraz innymi podmiotami w ramach spraw gospodarczych. Współtworzenie banków informacji, giełd oraz innych przedsięwzięć mających na celu rozwijanie przedsiębiorczości i inicjatywy gospodarczej. Udzielanie informacji swoim członkom na temat problemów związanych z rozwojem społeczno- gospodarczym miasta. Zapewnianie doradztwa oraz informacji członkom. Wspomaganie transferu i wykorzystania informacji naukowo- technicznej. Wspieranie procesu harmonizacji systemu kształcenia z potrzebami rynku. Wspieranie współpracy gospodarczej z zagranicą. Stworzenie warunków rozstrzygania spraw spornych przez członków Izby związanych z działalnością gospodarczą. Organizowanie i utrzymywanie działalności tzw. Inkubatorów Przedsiębiorczości. Organizowanie spotkań naukowych związanych z rozwojem gospodarczym regionu i kraju. Prowadzenie działalności gospodarczej W ramach RIG funkcjonują: 1. Lokalny Fundusz Poręczeń Kredytowych- pełni funkcję wspierania małych i średnich przedsiębiorstw w zakresie pozyskiwania kredytów i poŝyczek. 2. Punkt Konsultacyjno- Doradczy- wspiera małe i średnie przedsiębiorstwa oraz podmioty rozpoczynające działalność gospodarczą. 3. Centrum Wspierania Przedsiębiorczości- zajmuje się wspieraniem osób bezrobotnych oraz usług doradczych i szkoleń w zakresie rozpoczynania działalności gospodarczej. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 86

Wspieraniu rozwoju przedsiębiorczości sprzyja takŝe Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu Olympus, organizujące kursy w dziedzinach rachunkowość, bankowość oraz zarządzanie i ubezpieczenia społeczne. Firmy zainteresowane inwestowaniem w regionie mogą liczyć na pomoc w zakresie usług marketingowych, oferowanych przez Centrum Badań Marketingowych. Zaopatrzeniem w specjalistyczne urządzenia i maszyny budowlane zajmuje się HSW Technocentrum Sp. z o.o. Swoją siedzibę w Stalowej Woli ma Związek Rzemiosła Polskiego, który jest organizacją o charakterze ogólnopolskim. Do głównych zadań związku naleŝą: Reprezentowanie interesów członków i rzemiosła wobec organów władzy i administracji. Prowadzenie działalności społeczno- zawodowej, gospodarczej, a takŝe socjalnej w taki sposób, aby zapewnić integralność rzemiosła. Udzielanie pomocy członkom związku i małych przedsiębiorców w zakresie zadań statutowych. Występowanie z inicjatywami ustawodawczymi dotyczącymi rzemiosła i małej przedsiębiorczości. Wpływanie na system oświaty i wychowania w sposób, który zapewni dostateczną ilość wykwalifikowanych pracowników dla rzemiosła i małych przedsiębiorstw. Propagowanie zasad etyki zawodowej. Promowanie dorobku polskiego rzemiosła i małej przedsiębiorczości oraz jego roli w Ŝyciu społeczno gospodarczym. Podejmowanie działań mających na celu przygotowanie przedsiębiorstw do funkcjonowania w warunkach globalizacji obrotu towarowego. Ponadto w dniu 27 lutego 2006 r. w Stalowej Woli powołano Stowarzyszenia im. Eugeniusza Kwiatkowskiego PARK POMYSŁÓW. Podstawowym celem powołanego Stowarzyszenia jest realizacja idei zagospodarowania terenów poprzemysłowych miasta i okolic Stalowej Woli z zachowaniem wartości kulturowych i przeznaczeniem na cele związane z przedsiębiorczością, kulturą i rekreacją. Stowarzyszenie realizować ma swoje cele w szczególności poprzez: inicjowanie projektów rewitalizacyjnych na terenie miasta Stalowa Wola i w jego otoczeniu, podejmowanie działań na rzecz tworzenia konsorcjów realizujących projekty rewitalizacyjne, RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 87

lobowanie oraz inicjowanie na rzecz opracowania strategii, planów i programów rewitalizacji, tworzenie sprzyjających warunków dla włączania w projekty rewitalizacyjne społeczności lokalnej oraz innych interesariuszy, prowadzenie interdyscyplinarnych warsztatów, szkoleń tematycznych, organizowanie seminariów czy debat publicznych itp. Stowarzyszenie jest naturalnym kontynuatorem filozofii i metodologii projektu badawczego REGENTIF, realizowanego w latach 2003-2006 przez międzynarodowe konsorcjum w ramach 5 Programu Ramowego UE. W zarządzie stowarzyszenia reprezentowane są wszyscy kluczowi aktorzy procesów regeneracyjnych, zasiadają w nim przedstawiciele małych i średnich przedsiębiorstw, instytucji około-biznesowych, instytucji naukowych oraz administracyjnych. Stowarzyszenie realizuje obecnie 2 projekty, jeden dotyczący wsparcia powstawania nowych przedsiębiorstw, zakładanych przez pracowników HSW SA zagroŝonych zwolnieniami (Działanie 2.5 ZPORR), drugi (REWITAL) skupiający się na działaniach związanych z pełną inwentaryzacją zdegradowanych terenów poprzemysłowych i pogórniczych w województwie podkarpackim oraz promocją idei regeneracji tych obszarów (Działanie 2.6 ZPORR). 5.5. Inwestycje Stalowa Wola jest terenem bardzo zalesionym. To z jednej strony stanowi ogromny walor, przyciąga turystów i stwarza barierę przed hałasem i zanieczyszczeniami z zakładów, znajdujących się na terenie HSW, a z drugiej strony stanowi powaŝną barierę rozwoju. Zainteresowani terenami inwestorzy mają ograniczone moŝliwości, jeŝeli chodzi o dostępne obszary. Nowe inwestycje wymagałyby ogromnych kosztów, wynikających z konieczności zapłacenia bardzo wysokiej rekompensaty za wylesienie terenu. W ten sposób Stalowa Wola traci wiele szans rozwoju gospodarczego. Mimo to miasto cieszy się coraz większym zainteresowaniem wśród inwestorów. W szczególnej sytuacji znajduje się rynek nieruchomości, ze względu na poszukiwanie przez zainteresowanych atrakcyjnych terenów pod działalność produkcyjno - magazynową. Największymi podmiotami, jakie oferowały swoje nieruchomości w ostatnich latach były RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 88

Huta Stalowa Wola S.A. oraz Agencja Rozwoju Przemysłu. W latach 2005-2006 zanotowano 18 transakcji sprzedaŝy nieruchomości produkcyjno - magazynowych, o łącznej powierzchni 242 413 m 2 i uŝytkowej budynków 69 533 m 2. Jedną z najpowaŝniejszych inwestycji w Stalowej Woli w ostatnich latach była budowa obwodnicy Stalowej Woli. Obwodnica ma długość 3 km, dostosowana została do nacisku 115 kn/oś. Jest to droga dwujezdniowa (po dwa pasy ruchu w kaŝdą stronę), ze wzmocnionym poboczem (2x2m). Zadaniem tej drogi jest przeniesienie intensywnego ruchu cięŝkiego poza granice miasta i tym samym odciąŝenie drogi DK-77. Przyczyni się to do jej większej przepustowości, a takŝe zminimalizuje negatywne skutki dla środowiska naturalnego. Rysunek 1. Obwodnica Miasta Stalowa Wola Inwestycja ta składa się z kilku projektów realizowanych etapami: Kontrakt Nr 1 - Budowa odcinka Brandwicka Szopena (1,72 km). Zakończono go w listopadzie 2003 r., a koszt budowy wyniósł: 2 863 418,63 EUR (tj. około 13 500 000,00 PLN). Środki na budowę pochodziły: z budŝetu państwa- 1 773 089,89 EUR (tj. około 8 350 000 PLN), środki samorządowe UM w Stalowej Woli - 1 222 059,53 EUR (tj. około 5 768 100 PLN), środki Phare- 1 090 418,74 EUR (tj. około 5 150 000PLN). Kontrakt Nr 2 polegał na budowie kanału przeciwdeszczowego na odcinku ul. Ogrodowej do ul. Brandwickiej. Budowę zakończono w marcu 2004 r. Wartość zrealizowanych robót wyniosła: 3 727 106,39 PLN, środki te pochodziły BudŜetu Państwa i Krajowego Funduszu Drogowego. Kontrakt Nr 7 realizację i utrzymywanie dróg objazdowych zakończono w marcu 2004 r. Wartość prac wyniosła 2 578 700 PLN. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 89

Kontrakt Nr 4 realizacja trasy podskarpowej w ciągu drogi Nr 77 odcinek od m. Agatówka do ul. Brandwickiej - jezdnia zachodnia. Kontrakt Nr 5 - Budowa Trasy Podskarpowej w Stalowej Woli w ciągu drogi krajowej Nr.77, odcinek od. m. Agatówka do ul. Brandwickiej - druga jezdnia. Te 2 kontrakty zakończono w listopadzie 2005 r. Wartość realizowanych robót to: 60 052 200 PLN Środki pochodziły ze: Skarbu Państwa i Krajowego Funduszu Drogowego 52 665 000 PLN oraz środków samorządowych - 7 387 200 PLN. Obraz 12. Krajowa droga Nr 77 Kontrakt Nr 3 zakładał wykonanie wiaduktu drogowego siedmio przęsłowego o całkowitej długości 207,0 m, dojazdów do wiaduktu o długości 304,3 m, łącznic dojazdowych o długości 260,6 m, przebudowy sieci energetycznych, teletechnicznych i wodociągów, oświetlenia ulicznego oraz kanalizacji opadowej. Kontrakt Nr 6 obejmuje wybudowanie Trasy Podskarpowej od ulicy Szopena do ul. KEN w Stalowej Woli o długości 0,9 km. Inne planowane przedsięwzięcia w zakresie infrastruktury drogowej to: Przebudowa wiaduktu w Stalowej Woli w ciągu drogi wojewódzkiej 871, Budowa obwodowej Grębowa w ciągu drogi wojewódzkiej 871, Przebudowa drogi wojewódzkiej 855 Stalowa Wola Rozwadów, Przebudowa drogi wojewódzkiej 858 Zarzecze Granica woj., Przebudowa drogi wojewódzkiej 854 Annopol Gorzyce, 856 Antoniów Dąbrowa Rzerzycka, 855 Olbięcin Stalowa Wola, 863 Kopki Cieszanów, 866 Dachnów granica państwa, RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 90

Przebudowa drogi wojewódzkiej 857 Zaklików Modliborzyce (na odcinku Zaklików granica województwa), Przebudowa drogi wojewódzkiej 872 Baranów Sandomierski Nisko na odcinku Majdan Królewski Nisko, Połączenie terenów przemysłowych z obwodnica miejską, Budowa połączenia układu miejskiego z drogą wojewódzką 855, Trasa Zachodnia. 4 4 Ocena dostępności komunikacyjnej głównych ośrodków województwa podkarpackiego, Podkarpackie Biuro Planowania Przestrzennego RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 91

II. Analiza SWOT PołoŜenie geograficzne, środowisko naturalne Mocne strony Słabe strony Korzystne połoŝenie geograficzne w Zanieczyszczenie środowiska w wyniku regionie, przecięcie szlaków północ- produkcji przemysłowej. południe, wschód- zachód. Zanieczyszczenia związane z PołoŜenie w pobliŝu granic z Ukrainą i komunikacją samochodową. Słowacją. DuŜe zanieczyszczenie pyłowe i gazowe Bliskość duŝych ośrodków miejskich: powietrza. Rzeszów, Kraków. Wysoka emisja ścieków komunalnych i Płaskie ukształtowanie terenu, przemysłowych. stanowiące idealne miejsce dla duŝych DuŜe ilości odpadów komunalnych i szlaków komunikacyjnych. przemysłowych DuŜo zielonych terenów i zasobów Niezadowalająca jakość wód naturalnych. podziemnych. PołoŜenie w pobliŝu Parku Krajobrazowego Lasy Janowskie jednego z największych w Polsce. Własne ujęcie wodne. Szanse ZagroŜenia MoŜliwość pozyskania środków z ZagroŜenie degradacją środowiska funduszy UE na realizację wyznaczonych naturalnego. zadań. Wzrost zachorowalności mieszkańców w Budowa wraz z Tarnobrzegiem spalarni wyniku zanieczyszczenia środowiska. śmieci. Poprawa wykorzystania istniejących zasobów. Wykorzystanie otaczających miasto zasobów leśnych i enklaw przyrodniczych w celu rozwoju turystyki lokalnej. Zwiększanie inicjatyw zmierzających do poprawy stanu środowiska naturalnego. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 92

Zagospodarowanie przestrzenne Mocne strony Słabe strony PołoŜenie na waŝnych szlakach Zły stan nawierzchni dróg. komunikacyjnych. Niepełna kanalizacja (konieczność Znaczący węzeł komunikacyjny w rozbudowy). regionie. Zdegradowane obszary poprzemysłowe. Dobre zaopatrzenie w infrastrukturę Bariery architektoniczne dla osób teleinformatyczną niepełnosprawnych. Dobre zabezpieczenie w infrastrukturę Brak centrum miasta (rynku), gdzie energetyczną. skupiałoby się Ŝycie mieszkańców. Stosunkowo mały ruch samochodowy w mieście. Unikalna w skali kraju architektura art deco. Szanse Nakłady ze środków unijnych na rozwój infrastruktury. Połączenia komunikacyjne wynikające z bliskości duŝych ośrodków miejskich Współpraca z innymi miastami w regionie (Nisko, Tarnobrzeg). Budowa wraz z Tarnobrzegiem spalarni śmieci. Modernizacja krajowych węzłów drogowych Planowana budowa autostrady A4. Plany dokończenia budowy obwodnicy. Rozwój infrastruktury teleinformatycznej. ZagroŜenia Pogłębiające się róŝnice infrastrukturalne między duŝymi ośrodkami miejskimi, a małymi miastami. ZagroŜenia wypadkami spowodowane złą jakością nawierzchni dróg. Problem utylizacji odpadów komunalnych. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 93

Ludność, zagadnienia społeczne, warunki socjalno bytowe Mocne strony Słabe strony Ośrodek o znaczeniu lokalnym Niekorzystna dla zatrudniania kobiet (powiatowym) w zakresie kultury, struktura rynku pracy. szkolnictwa, sądownictwa i administracji. Niskie płace. Wysoki poziom wykształcenia Relatywnie wysoka stopa bezrobocia. mieszkańców i posiadanych kompetencji. Brak dostatecznej moŝliwości Baza kulturalno- naukowa. korzystania z opieki długoterminowej. Posiadanie wydziałów zamiejscowych Brak odpowiedniego zaplecza renomowanych wyŝszych uczelni socjalnego. Silne tradycje dotyczące sportu i kultury. Problem z zagospodarowaniem wolnego czasu dla dzieci i młodzieŝy. Brak wystarczającej ilości miejsc do spędzania wolnego czasu i uprawiania sportu. Brak poczucia bezpieczeństwa w mieście. Brak terenów pod budownictwo mieszkaniowe. Zły stan starego budownictwa mieszkaniowego. Szanse ZagroŜenia MoŜliwość pozyskania środków z Wysoki boziom bezrobocia. funduszy UE na realizację wyznaczonych Emigracja ludzi młodych i zadań. wykształconych Programy przeciwdziałania bezrobociu. Spadek przyrostu naturalnego. System zachęt dla osób Starzenie się społeczeństwa. rozpoczynających działalność Niestabilna polityka państwa w zakresie gospodarczą słuŝby zdrowia. Programy przeciwdziałania bezrobociu Konkurencja większych ośrodków akademickich (Lublin, Kraków, Rzeszów). RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 94

Gospodarka Mocne strony Słabe strony WaŜny ośrodek przemysłowy z bogatymi Zbyt mała ilość terenów pod inwestycje tradycjami (COP, HSW S.A.). (duŝo zalesionych obszarów). Bogate tradycje przemysłowe Niedostateczne uzbrojenie terenów. DuŜy potencjał produkcyjny. Wysokie saldo tymczasowej emigracji Specjalna Strefa Ekonomiczna Europark zarobkowej. Wisłosan. Niedostatecznie rozwinięta baza Instytucje otoczenia biznesu. turystyczna. Atrakcyjne z punktu widzenia turystyki Brak promocji regionu. warunki w regionie. Szanse ZagroŜenia Dostępność środków unijnych dla Emigracja mieszkańców. przedsiębiorców. Problemy operacyjne i finansowe Współpraca przedsiębiorców i władz sprywatyzowanych dawnych lokalnych. przedsiębiorstw państwowych. Zainteresowanie międzynarodowych Wzrost oprocentowania kredytów inwestorów. Wysokie podatki i ubezpieczenia ZUS. Wzrost lokalnej przedsiębiorczości. Niestabilny i skomplikowany system Rozwój rynku usługowo - handlowego. podatkowy. Działania podejmowane w ramach funkcjonowania Specjalnej Strefy Ekonomicznej Europark Wisłosan. Rozwój instytucji okołobiznesowych. Polityka władz sprzyjająca inwestorom. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 95

Analiza umoŝliwia weryfikację sytuacji, w jakiej znajduje się miasto. Pozwala na identyfikację mocnych stron i szans, które sprzyjają rozwojowi, ale takŝe słabych punktów i zagroŝeń, przed którymi naleŝy się ustrzegać. Taka analiza stanowi punkt wyjściowy przy formułowaniu kierunków rozwoju miasta. Największym atutem miasta jest niewątpliwie potencjał produkcyjny. Stalowa Wola jest miastem o bogatych tradycjach przemysłowych, które dotyczą m.in. Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP), obchodzącego w 2007r. 70-tą rocznicę powstania. To właśnie miasto Stalowa Wola jest wizytówką COP-u, który jest jednym z największych osiągnięć II Rzeczpospolitej potęŝnym i nowoczesnym zagłębiem przemysłowym. Na jego obszarze oprócz miasta Stalowa Wola znajdują się takŝe: Rzeszów, Mielec, Dębica, Tarnów, Kraśnik, Lublin, Radom, SkarŜysko - Kamienna, Starachowice oraz Kielce. Innym waŝnym atutem miasta jest bardzo dobrze wykwalifikowana, doświadczona kadra. O atrakcyjności miasta stanowi takŝe korzystne połoŝenie (przecięcie szlaków północ - południe, wschód - zachód). Szansą rozwoju dla miasta są środki pomocowe jakie oferuje Unia Europejska oraz moŝliwości współpracy regionalnej i międzynarodowej (Ukraina, Słowacja). Zwiększeniu atrakcyjności zarówno miasta jak i całego województwa podkarpackiego sprzyjają takŝe plany odnośnie budowy autostrady A4. Do słabych punktów miasta naleŝą m.in. brak wystarczającej ilości terenów inwestycyjnych, słaby stan dróg, zanieczyszczenie środowiska, problemy bezrobocia oraz kłopoty związane z zapleczem socjalno - bytowym. ZagroŜenia rozwoju sprowadzają się do bardzo niekorzystnych tendencji emigracyjnych oraz spadku przyrostu naturalnego. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 96

III. Strategia rozwoju Miasta Stalowa Wola 1. Ogólne załoŝenia Planowanie strategiczne to długofalowy, sformalizowany proces kompleksowego działania, słuŝącego określeniu i realizacji celów. Cechy planowania strategicznego: Zajmuje się podstawowymi zagadnieniami - jakie są kierunki rozwoju obecnie i jakie powinny być w przyszłości. Stwarza ramy planowania bardziej szczegółowego. Stwarza podstawy do codziennych decyzji. Ułatwia koncentrację energii i zasobów na kluczowe zadania. Mówiąc o planowaniu strategicznym naleŝy określić misję, obszary strategiczne, cele i działania. Rysunek 2. Logiczna struktura strategii MISJA OBSZARY STRATEGICZNE CELE STRATEGICZNE DZIAŁANIA RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 97

Misja, obszary strategiczne, cele i kierunki działań zostały opracowane w oparciu o raport diagnostyczny miasta, analizę silnych i słabych stron oraz szans i zagroŝeń, a takŝe debatę z mieszkańcami i władzami, która odbyła się dnia 15 listopada 2007r. w Urzędzie Miasta Stalowa Wola. Zebrane materiały pozwoliły na określenie najwaŝniejszych problemów, z jakimi boryka się miasto oraz zweryfikowanie i wypracowanie rozwiązań w oparciu o szanse rozwojowe. Dokument jest ponadto zgodny z priorytetami zawartymi w Strategii Rozwoju Kraju oraz Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego. 2. Uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne rozwoju W dniu 15 listopada 2007r. w Urzędzie Miasta Stalowa Wola odbyła się debata nad kierunkami rozwoju miasta Stalowa Wola w latach 2007-2013. Spotkanie dotyczyło kwestii związanych z: 1. Infrastrukturą techniczną. 2. Stanem środowiska naturalnego. 3. Sytuacją społeczną. 4. Sytuacją gospodarczą. Celem spotkania było określenie priorytetowych kierunków rozwoju w tych właśnie dziedzinach. Oprócz dyskusji na wyŝej wymienione tematy uczestnicy spotkania wypełnili 2 ankiety: dotyczące potrzeb rozwojowych miasta oraz oceny uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych oddziałujących na funkcjonowanie miasta Stalowa Wola. W debacie uczestniczyło 55 osób, w tym 20% kobiet i 80 % męŝczyzn. Większość osób posiadało wyŝsze wykształcenie (44), a pozostali średnie (11). Najwięcej respondentów było w przedziale wiekowym 46-55 lat (18), kolejno 56-65 lat (16), 36-45 (11), powyŝej 65 lat (5), 26-35 lat (4) i 1 osoba z przedziału wiekowego 18-25 lat. Zawody wykonywane przez uczestników debaty to: administrator, architekt, dyrektor, ekonomista - 3, ekonomista i dziennikarz, emeryt - 2, energetyk, handlowiec, hotelarz, inŝynier, inŝ. elektryk, inŝ. mechanik - 5, inŝ. - 4, nauczyciel - 5, nauczyciel i emeryt, nauczyciel akademicki, oficer W.P. i emeryt, pracownik kultury, pracownik samorządowy, pracownik umysłowy, prawnik - 3, rewizor - 2, technik - 2, technik budowlany, technik mechanik, urzędnik -3. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 98

Pierwsza część ankiety zawierała pytania oceniające poszczególne dziedziny, a takŝe trendy w nich panujące (stabilizacja, rozwój, regres). Ocenie zostało poddanych 6 obszarów: 1. Środowisko naturalne. 2. Struktura demograficzna. 3. Warunki socjalno- bytowe. 4. Gospodarka. 5. Infrastruktura techniczna. 6. Turystyka. Oceny dziedzin dokonano w skali pięciostopniowej, zakładając, iŝ 1 oznacza ocenę dobrą, a 5 - złą. Ocenione zostały równieŝ postępy w tychŝe dziedzinach. Osoby uczestniczące w debacie w tej części próbowały ocenić postępy w poszczególnych dziedzinach, oceniając trend w nich występujący. Uczestnicy mieli do dyspozycji 3 moŝliwości: zaznaczenie trendu wzrostowego, regresywnego oraz sytuacji stabilnej. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 99

Wykres 23. Analiza ankiet uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych oddziałujących na funkcjonowanie Miasta Stalowa Wola 4 3,76 3,5 3 3,25 3,22 3,27 3,16 3,22 3,02 3,11 3,08 3,02 3,07 3,09 3,04 3,05 2,94 2,96 3 2,96 2,96 3 2,95 2,98 2,96 2,95 2,83 2,93 2,93 2,89 2,92 2,78 2,78 2,82 2,83 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Stan środowiska naturalnego Walory turystyczno- krajobrazowe Dbałość o stan środowiska Poziom wykształcenia mieszkańców Poziom kwalifikacji zawodowych mieszkańców MoŜliwość podnoszenia kwalifikacji zawodowych Równość szans kobiet i męŝczyzn na rynku pracy Aktywność społeczna mieszkańców miasta Tendencje emigracyjne Stan infrastruktury oświatowej Stan infrastruktury zdrowotnej Poziom zaspokajania potrzeb w zakresie opieki medycznej Poziom zaspokajania potrzeb w zakresie pomocy społecznej Poziom bezpieczeństwa w mieście Organizacja Ŝycia kulturalnego w mieście Wykorzystywanie funkcji placówek oświatowo- kulturalnych Aktywność gospodarcza mieszkańców Rozwój lokalnej przedsiębiorczości Dostęp do informacji o instytucjach wspierających rozwój gospodarczy Promocja miasta Połączenia komunikacyjne na terenie miasta Połączenia komunikayjne z otoczeniem zewnętrznym Jakość dróg miejskich Sieć dróg miejskich Stan infrastruktury telekomunikacyjnej Sieć wodociągowa Sieć gazowa Sieć kanalizacyjna Szlaki turystyczne Stan klubów sportowych Ilość klubów sportowych Baza hotelowo- restauracyjna Ilość ścieŝek rowerowych RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 100

Wszystkie obszary oceniono na poziomie średnim. Najlepiej oceniono stan infrastruktury telekomunikacyjnej (2,78), organizację Ŝycia kulturalnego (2,78), sieć wodociągową (2,82), sieć gazową (2,83) oraz stan infrastruktury oświatowej (2,83). Najgorzej natomiast oceniono tendencje emigracyjne (3,76), stan środowiska naturalnego (3,25) oraz szlaki turystyczne (3,27). Miasto otrzymało średnią ocenę 3,02. Według 73,6% uczestników debaty najbardziej odczuwalny jest rozwój poziomu wykształcenia mieszkańców Stalowej Woli (39 osób) oraz poprawa jakości dróg miejskich (39 osób). Zdaniem duŝej liczby respondentów rozwój odnotowano takŝe w obszarach takich jak poziom kwalifikacji zawodowych i moŝliwości ich podnoszenia (31 i 34 osoby), organizacja Ŝycia kulturalnego w mieście (30 osób), sieć dróg miejskich (37), stan infrastruktury telekomunikacyjnej (36 osób), sieć kanalizacyjna (31 osób), ilość ścieŝek rowerowych (36 osób). 34% obecnych na debacie mieszkańców wskazało na regres w zakresie poziomu bezpieczeństwa w mieście. Ten obszar został najgorzej oceniony, a zaraz po nim znajdują się tendencje emigracyjne- 30,2% wskazało na negatywne zmiany polegające na emigracji mieszkańców z miasta na przestrzeni ostatnich lat. 3. Analiza potrzeb rozwojowych miasta Ankieta odnośnie potrzeb rozwojowych miasta składała się z 7 pytań otwartych o następującej tematyce: Problemy do rozwiązania wg waŝności (5 najwaŝniejszych problemów wg hierarchii od najbardziej istotnego do mniej pilnego ). Najistotniejsze i wymagające rozwiązania problemy społeczne. MoŜliwości finansowania przedsięwzięć. Pozytywne cechy miasta- mocne strony ( 5 najmocniejszych stron miasta od najbardziej znaczącej do mniej istotnej ). Działania zwiększające dochody miasta i poziom dobrobytu mieszkańców. Działania korzystnie wpływające na rozwój przedsiębiorczości w regionie. MoŜliwości i kierunki rozwoju miasta. Kierunki rozwoju turystyki w mieście. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 101

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 Wyniki ankiety prezentują się następująco: W zakresie najwaŝniejszych problemów do rozwiązania mieszkańcy wyznaczyli, jako najwaŝniejszy problem, usprawnienie komunikacji, zarówno z innymi ośrodkami miejskimi, ale takŝe poprawę rozwiązań komunikacyjnych i modernizację dróg wewnątrz miasta. Wśród najczęściej wymienianych problemów znalazła się potrzeba dokończenia budowy obwodnicy. Kolejnymi równie istotnymi problemami wymienianymi wśród mieszkańców są problemy natury demograficznej: emigracja ludności z miasta oraz spadek przyrostu naturalnego, a takŝe kwestie związane z bezrobociem. Głównym źródłem problemu jest tutaj niedopasowanie posiadanych kompetencji ludności do wymogów rynku pracy. Mieszkańcy wskazują na potrzebę kształcenia młodych ludzi w kierunkach bardziej technicznych, odpowiadających profilowi zatrudnienia w mieście. Następna najczęściej poruszana kwestia to budownictwo mieszkaniowe (brak terenów), w tym przede wszystkim potrzeba powstawania mieszkań socjalnych oraz rewitalizacja starego budownictwa mieszkaniowego. Jako kolejna, najczęściej pojawiała się kwestia problemu braku terenów pod inwestycje oraz kwestie dotyczące zanieczyszczenia środowiska, wywołanego produkcją przemysłową. Następnie mieszkańcy wskazali na słaby poziom opieki zdrowotnej oraz brak dostatecznej moŝliwości korzystania z opieki długoterminowej. Na róŝnych poziomach waŝności pojawiało się takŝe wiele innych problemów m.in. takich jak problem zagospodarowania czasu dla dzieci i młodzieŝy, brak wystarczającej ilości miejsc do spędzania wolnego czasu i uprawiania sportu, konieczność dostosowania infrastruktury technicznej oraz organizacji czasu dla osób niepełnosprawnych, kwestia poprawy atrakcyjności układu urbanistycznego oraz ochrona terenów zagroŝonych degradacją i modernizacja budynków uŝyteczności publicznej, problemy związane z gospodarką wodnościekową oraz problemy związane z brakiem bezpieczeństwa w mieście, a takŝe brak promocji regionu. Wśród najistotniejszych problemów społecznych uczestnicy debaty wskazali przede wszystkim narastające zjawisko emigracji młodych wykształconych osób, a takŝe spadek przyrostu naturalnego. Równie waŝnym problemem jest kwestia bezrobocia (głównie wśród kobiet) oraz zbyt niski poziom zarobków. Mieszkańcy zwrócili takŝe uwagę na brak inicjatyw słuŝących zagospodarowaniu wolnego czasu dla dzieci i młodzieŝy, brak odpowiedniego zaplecza socjalnego oraz na wzrost przestępczości i alkoholizmu. Za najmocniejszą stronę miasta mieszkańcy uznali fakt, Ŝe Stalowa Wola stanowi waŝny ośrodek przemysłowy z bogatymi tradycjami (COP, HSW S.A.) i duŝym potencjałem produkcyjnym. Docenione zostało zaplecze techniczne przedsiębiorstw oraz korzyści płynące RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 102

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 z istnienia Specjalnej Strefy Ekonomicznej Europark Wisłosan. Obok znaczenia przemysłu, uczestnicy spotkania jako mocną stronę miasta wymienili korzystne połoŝenie geograficzne w regionie, blisko duŝych ośrodków miejskich oraz atrakcyjne środowisko naturalne- duŝo zalesionych terenów i zasobów naturalnych. Jako kolejną mocną stronę uznano kapitał ludzki. Większość mieszkańców jest dobrze wykształcona, a doświadczenie w pracy w duŝych zakładach przemysłowych (HSW), umoŝliwiło na zdobycie specjalistycznej wiedzy. Na uwagę zasługuje równieŝ wysoka aktywność społeczności miasta w kwestiach związanych z samoorganizowaniem się i rozwiązywaniem problemów. Wysoko oceniona została takŝe baza kulturalno- naukowa, która wg mieszkańców choć potrzebuje modernizacji jest adekwatna do potrzeb społeczności. Jako kolejną mocną stronę dostrzeŝono potencjał miasta do rozwoju lokalnej tzw. weekendowej turystyki, ze względu na duŝą liczbę zalesionych terenów oraz bogate zbiory zabytków. Do innych mocnych stron zaliczono m.in. dobre zabezpieczenie w infrastrukturę energetyczną, stosunkowo mały ruch samochodowy, rozwój infrastruktury teleinformatycznej oraz posiadanie własnych ujęć wodnych. Aby zwiększyć dochody miasta i poziom dobrobytu mieszkańcy wskazali 2 wiodące kierunki. Pierwszy polegał na przyciąganiu inwestorów do miasta nie tylko poprzez promocję regionu, ale takŝe przez stworzenie zainteresowanym dogodnych warunków do działaniaułatwienia organizacyjne i finansowe (ulgi podatkowe) oraz przygotowanie niezbędnej infrastruktury. Drugi kierunek polegał na rozwoju lokalnej przedsiębiorczości oraz wspieraniu nowopowstałych firm- uproszczenia organizacyjne, długoterminowe kredyty, ulgi podatkowe, środki z UE. Za działania korzystnie wpływające na rozwój przedsiębiorczości w regionie uznano ułatwienia w zakładaniu działalności gospodarczej (zwolnienia podatkowe, fundusze poŝyczkowe), wszelkie działania słuŝące wzrostowi inwestycji typu poprawa infrastruktury drogowej, promocja gospodarczą regionu, pozyskiwanie nowych terenów pod inwestycje. Za czynniki sprzyjające rozwojowi przedsiębiorczości uznano takŝe wsparcie dla instytucji otoczenia biznesu, utworzenie inkubatora technologicznego, powiększenie Specjalnej Strefy Ekonomicznej Europark Wisłosan, a takŝe współdziałanie Stalowej Woli z innymi miastami w regionie (Tarnobrzeg, Nisko) oraz współpracę przedsiębiorców i władz lokalnych. W kwestii moŝliwości i kierunków rozwoju wyodrębnionych zostało kilka waŝnych obszarów, a mianowicie: rozwój budownictwa mieszkaniowego, rozwój szkolnictwa wyŝszego, rozwój przemysłu i wzrost przedsiębiorczości, rozwój sektora handlu i usług, rozwój turystyki lokalnej, zwiększenie oferty kulturalnej oraz rozwój bazy rekreacyjnosportowej. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 103

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 Uczestnicy debaty wyodrębnili 2 kierunki rozwoju turystyki. Pierwszy kierunek polegał na wykorzystaniu otaczających miasto zasobów leśnych i enklaw przyrodniczychbudowa ścieŝek rowerowych i pieszych, zagospodarowanie terenów wzdłuŝ Sanu, organizacja spływów kajakowych, jeździectwo. Ogółem rozwój lokalnej turystyki sportowo- rekreacyjnej. Drugi kierunek polegał na wykorzystaniu unikalnej w skali kraju architektury w stylu art deco, utworzeniu muzeów tematycznych (muzeum COP, hutnictwa), rewitalizacji zabytkowej części miasta (Rozwadów, Charzewice). Rozwój turystyki nawet tej na mniejszą skalę wymaga jednak wg mieszkańców wzmocnienia bazy zarówno hotelowej jak i gastronomicznej oraz większej promocji regionu. Analiza ankiet miała posłuŝyć do określenia najwaŝniejszych kierunków rozwoju w mieście, zadań do wykonania w ramach wyznaczonych celów oraz sposobów ich realizacji i źródeł finansowania, a takŝe do określenia najistotniejszych problemów, wymagających rozwiązania oraz mocnych stron miasta i szans rozwoju. Z jednej strony zebrane informacje umoŝliwiają dokonanie analizy SWOT - czyli analizy mocnych i słabych stron miasta oraz szans i zagroŝeń, a z drugiej strony wyznaczają obszary priorytetowe, na których powinny skoncentrować się działania, podejmowane przez miasto. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 104

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 4. Misja Miasta Stalowa Wola Misja Miasta Stalowa Wola została wypracowana przez mieszkańców, podczas debaty, która odbyła się dnia 15 listopada 2007r. Jest ona wyrazem wyobraŝenia społeczności na temat tego jak powinno wyglądać miasto. Wyznacza wartości wyznawane przez mieszkańców oraz ich cele i aspiracje. Misja stanowi wizytówkę miasta, nadaje mu toŝsamość, określa generalny kierunek funkcjonowania i rozwoju oraz stanowi o jego odrębności. Pomaga sformułować podstawowe zadania i strategię, a takŝe integruje mieszkańców i władze miasta wokół wspólnych celów. Przy formułowaniu misji naleŝy odpowiedzieć na następujące pytania: 1. Jakie są główne obszary rozwojowe miasta i kierunki działania? 2. Kim są jego mieszkańcy? 3. Co stanowi dla nich wartość? 4. Jakie są ich oczekiwania wobec miasta? MISJA MIASTA STALOWA WOLA Stalowa Wola jest miastem nowoczesnym, ale z tradycjami, wyróŝniającym się otwartością na nowe inicjatywy, atrakcyjnym dla inwestorów, przyjaznym dla mieszkańców i osób je odwiedzających; miastem o zrównowaŝonym rozwoju, gdzie wzrost gospodarczy połączony jest z troską o społeczeństwo, środowisko naturalne i ład przestrzenny. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 105

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 5. Wizja Miasta Stalowa Wola Wizja jest to wyobraŝenie przyszłej rzeczywistości, określona przez mieszkańców koncepcja funkcjonowania i rozwoju miasta. Jest ukierunkowana prognostycznie. Wskazuje nowe horyzonty, idee oraz moŝliwości. Jasno sformułowana wizja ułatwia podejmowanie trafnych decyzji oraz nadaje poczucie wspólnoty i spójności działania. Dobrze sformułowana wizja zawiera: 1. Opis moŝliwości i warunków rozwoju miasta. 2. Bazę, którą miasto moŝe rozwijać przez swoje wyróŝniające kompetencje. 3. Opis aktualnie posiadanych wyróŝniających kompetencji. 4. Zrozumienie moŝliwej do przebycia drogi. WIZJA MIASTA STALOWA WOLA Dzięki rozwojowi ośrodków kulturalnych i edukacyjnych Stalowa Wola do 2015r. stanie się przyjaznym dla młodych osób regionalnym centrum nauki i kultury. Modernizacja infrastruktury technicznej uczyni miasto nowoczesnym, czystym i innowacyjnym ośrodkiem przemysłowym, stwarzającym korzystne warunki dla inwestorów, oferujących miejsca pracy dla lokalnej społeczności. Działania te przełoŝą się na wzrost dochodów i poprawę warunków Ŝycia mieszkańców. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 106

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 6. Obszary strategiczne Obszary strategicze wyznaczają kierunki rozwoju miasta i umoŝliwiają wyznaczenie konkretnych zadań do realizacji w latach 2007-2013. Działania podejmowane przez miasto koncentrują się w 5 obszarach: 1. Infrastruktura techniczna. 2. Środowisko naturalne. 3. Sfera społeczna. 4. Sfera gospodarcza. 5. Współpraca wewnętrzna i zewnętrzna. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 107

INFRASTRUKTURA TECHNICZNA Priorytet: Poprawa infrastruktury drogowej i rozwiązań komunikacyjnych STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 OBSZARY STRATEGICZNE ŚRODOWISKO NATURALNE Priorytet: Ochrona terenów zagroŝonych degradacją SFERA SPOŁECZNA Priorytet: Poprawa warunków socjalno-bytowych i atrakcyjności kulturalnorekreacyjnej miasta SFERA GOSPODARCZA Priorytet: Dalszy rozwój przemysłu oraz stworzenie warunków dla nowych inwestycji WSPÓŁPRACA WEWNĘTZRNA I ZEWNĘTRZNA Priorytet: Nawiązanie współpracy regionalnej i międzynarodowej RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 108

7. Cele i zadania strategiczne OBSZAR INFRASTRUKTURA TECHNICZNA CELE STRATEGICZNE 1) Poprawa infrastruktury komunikacyjnej o znaczeniu lokalnym i ponadlokalnym. 2) Usprawnienie systemu gospodarki odpadami i gospodarki wodno - kanalizacyjnej. 3) Poprawa infrastruktury teleinformatycznej. 4) Poprawa estetyki architektonicznej miasta. DZIAŁANIA 1) Lepsze rozwiązania komunikacyjne i modernizacja dróg. 2) Budowa publicznej stacji wielopaliwowej tankowania pojazdów, posiadającej dystrybutory CNG, ON, LPG i benzyny. 3) Wprowadzenie w latach 2008-2009 do eksploatacji min. 10 autobusów miejskich napędzanych CNG. 4) Stworzenie kompleksowego rozwiązania w zakresie odbioru i utylizacji odpadów komunalnych. 5) Uzbrojenie w kanalizację sanitarną i deszczową. 6) Rozbudowa sieci światłowodów. 7) Modernizacja budynków uŝyteczności publicznej. 8) Zagospodarowanie centrum miasta. 9) Nadzór nad architekturą przestrzeni. 10) Budowa wiat przystankowych. Infrastruktura techniczna to wszelkie urządzenia oraz sieci przemysłowe, a takŝe związane z nimi obiekty, które świadczą niezbędne i podstawowe dla miasta usługi. Zakres RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 109

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 infrastruktury technicznej obejmuje m.in. transport, dostarczanie wody i ciepła, usuwanie odpadów, energetykę czy teletechnikę. Dobrze rozwinięta infrastruktura techniczna jest podstawą funkcjonowania miasta i stanowi o jego rozwoju, wpływa na poziom jego atrakcyjności zarówno dla mieszkańców jak i dla podmiotów gospodarczych. Realizacja zamierzonych zadań wymaga przede wszystkim inwestycji mających na celu poprawę infrastruktury technicznej. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury ma kluczowe znaczenie w zakresie lokalizacji róŝnego rodzaju działalności i inwestycji na terenie miasta. Poprawa infrastruktury przyczyni się ponadto do poprawy jakości Ŝycia mieszkańców. Przewidziane zadania to przede wszystkim poprawa rozwiązań komunikacyjnych z innymi ośrodkami miejskimi oraz wewnątrz miasta (zwłaszcza w rejonie HSW), a takŝe modernizacja dróg. Kwestią priorytetową jest dokończenie budowy obwodnicy. W zakresie infrastruktury technicznej proponuje się takŝe powstanie publicznej stacji wielopaliwowej tankowania pojazdów, która posiadałaby obok dystrybutorów ON, benzyny i LPG, takŝe dystrybutory CNG. Równolegle z budową stacji do eksploatacji wprowadzonych by było min 10 autobusów miejskich napędzanych CNG. Przesłanki do utworzenia dodatkowej stacji mają zarówno charakter ekonomiczny jak i ekologiczny. Z jednej strony powstanie stacji umoŝliwiłoby m.in. wprowadzenie alternatywnego, bardziej przyjaznego dla środowiska paliwa, a z drugiej strony zmniejszyłoby koszty eksploatacji pojazdów napędzanych CNG, umoŝliwiłoby korzystanie z funduszy pomocowych UE oraz wpływanie przez władze miasta na poziom cen paliw. Inne propozycje to budowa spalarni śmieci, budowa wiat przystankowych, a takŝe modernizacja budynków uŝyteczności publicznej w zakresie dostępu do usług dla osób niepełnosprawnych. W celu poprawy dostępu do Internetu dobrym rozwiązaniem jest rozbudowa juŝ istniejących sieci światłowodów. Aby poprawić estetykę miasta i zachować zasady zrównowaŝonego zagospodarowania przestrzennego niezbędny jest takŝe większy nadzór nad architekturą przestrzeni. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 110

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 OBSZAR ŚRODOWISKO NATURALNE CELE STRATEGICZNE 1) Stworzenie pozytywnego obrazu miasta - ekologicznego i nowoczesnego. 2) Poprawa świadomości proekologicznej mieszkańców. 3) Ograniczenie zanieczyszczenia środowiska naturalnego. 4) Poprawa infrastruktury ochrony środowiska. DZIAŁANIA 1) Ochrona obiektów zabytkowych. 2) Zagospodarowanie terenów zielonych. 3) Wykorzystanie w procesach produkcyjnych nowoczesnych technologii. 4) Ochrona przed degradacją wód. 5) Racjonalna gospodarka odpadami. 6) Poprawa czystości powietrza atmosferycznego. 7) Likwidacja negatywnych skutków zanieczyszczenia gleb. ZrównowaŜony rozwój oprócz aspektów społecznych i gospodarczych powinien uwzględniać takŝe środowisko naturalne, na które składają się budowa geologiczna, rzeźba terenu, organizmy Ŝywe, klimat, gleba oraz stosunki wodne. Polska wchodząc do UE przyjęła na siebie obowiązek ochrony wszystkich wymienionych elementów środowiska. Działania podejmowane w tym zakresie powinny sprowadzać się do kompleksowej analizy zanieczyszczenia powietrzna i wód, stanowiących źródło wody pitnej oraz podejmowaniu działań zaradczych, polegających m.in. na wykorzystywaniu w procesach produkcyjnych nowoczesnych technologii ograniczających szkodliwość oddziaływania na środowisko oraz bardziej efektywne wykorzystanie zasobów naturalnych. Szczególny obowiązek spoczywa na firmach działających w branŝach, gdzie produkcja związana jest z bardzo duŝym zanieczyszczeniem środowiska. W celu ochrony środowiska niezbędnym wydaje się takŝe proekologiczne wychowanie młodych pokoleń oraz uświadamianie społeczności, jakie zagroŝenia wynikają z braku działań ochronnych. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 111

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 OBSZAR SFERA SPOŁECZNA CELE STRATEGICZNE 1) Poprawa jakości Ŝycia mieszkańców. 2) Poprawa jakości i dostępu do opieki medycznej. 3) Aktywizacja gospodarcza mieszkańców. 4) Dostosowanie systemu kształcenia do potrzeb rynku pracy. 5) Rozwój budownictwa mieszkaniowego. 6) Poprawa bezpieczeństwa w mieście. DZIAŁANIA 1) Opracowanie zintegrowanego systemu rozwiązywania problemów społecznych. 2) Rozwój szkół wyŝszych. 3) Opracowanie programów kształcenia mieszkańców w dostosowaniu do potrzeb rynku pracy. 4) Usprawnienie organizacji słuŝby zdrowia. 5) Utworzenie centrum dla osób niepełnosprawnych. 6) Wspieranie i rozwój organizacji pozarządowych wykonujących zadania z zakresu pomocy społecznej. 7) Stworzenie placówki wsparcia dziennego dla dzieci i młodzieŝy. 8) Poprawa bazy obiektów sportowo rekreacyjnych i kulturalnych. 9) Udostępnienie i uzbrojenie terenów pod rynek mieszkaniowy. 10) Zwiększenie zasobów ludzkich w jednostce straŝy miejskiej. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 112

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 Na sferę społeczną składają się zarówno tendencje demograficzne, warunki socjalnobytowe, ochrona zdrowia, edukacja, kultura, sport oraz rynek pracy. Wiele spośród wymienionych obszarów wymaga interwencji. Przede wszystkim naleŝy powstrzymać negatywne zjawisko związane z emigracją młodych ludzi. Aby skutecznie z nim walczyć naleŝy stworzyć odpowiednie warunki takie jak atrakcyjne miejsca pracy, odpowiednie zaplecze socjalno bytowe oraz atrakcje kulturalno- rozrywkowe. NaleŜy równieŝ podjąć walkę z bezrobociem, które jest jedną z przyczyn emigracji ludności. W tym celu naleŝy stworzyć sprzyjające warunki do rozwoju inwestycji oraz postawić na rozwój szkolnictwa wyŝszego wysokowyspecjalizowanego. Kierunki działań powinny sprowadzać się do pozyskiwania i uzbrajania terenów pod rynek mieszkaniowy oraz poprawy dostępności i jakości opieki zdrowotnej. DuŜym problemem jest brak odpowiednich placówek, które stwarzałyby moŝliwość atrakcyjnego zagospodarowania czasu dla dzieci i młodzieŝy. W tej kwestii proponowane działania to budowa boisk sportowych przy szkołach oraz klubów dla młodzieŝy szkolnej. W celu poprawy bezpieczeństwa w mieście proponuje się zwiększenie zatrudnienia w jednostce straŝy miejskiej. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 113

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 OBSZAR GOSPODARKA CELE STRATEGICZNE 1) Rozwój i modernizacja duŝych zakładów przemysłowych. 2) Rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw. 3) Podjęcie działań mających na celu przyciągnięcie inwestorów zewnętrznych. 4) Rozwój turystyki. DZIAŁANIA 1) Dalsze zagospodarowanie i rozwój terenów poprzemysłowych w rejonie HSW S.A. i TSSE. 2) Rewitalizacja zdegradowanych terenów poprzemysłowych. 3) Wsparcie dla przedsiębiorstw (JOB). 4) Rozwój lokalnego funduszu poŝyczkowego i poręczeniowego. 5) Utworzenie Inkubatora technologicznego i przedsiębiorczości. 6) Kompleksowe uzbrojenie terenów. 7) Utworzenie biznesowego centrum kongresowo wystawienniczego. 8) Utworzenie klastrów stalowo-maszynowych, spawalniczych, odlewniczych, aluminium. 9) Przygotowanie terenów pod centrum konferencyjno- wypoczynkowo- kongresowe. 10) Budowa ośrodka rekreacyjno- wypoczynkowego. 11) Budowa ścieŝek rowerowych w mieście i okolicach. 12) Wspólne projekty z innymi JST. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 114

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 Gospodarka jest to ogół działań prowadzonych w rejonie i polegających na świadczeniu usług oraz wytwarzaniu dóbr. Podstawowy podział działalności gospodarczej wyróŝnia 3 sfery: przemysł, usługi oraz rolnictwo. Podstawą gospodarki Stalowej Woli od lat jest przemysł, który stanowi wizytówkę miasta. Priorytetem w obszarze gospodarki jest zatem dalszy rozwój miasta jako ośrodka przemysłowego oraz rozwój firm, wykorzystujących nowoczesne technologie, a takŝe stworzenie sprzyjających warunków do powstawania nowych inwestycji. W tym zakresie niezbędne jest kompleksowe uzbrojenie terenów oraz większy nacisk na promocję miasta jako obszaru atrakcyjnego pod względem gospodarczym. Proponuje się modernizację zakładów przemysłowych oraz zastosowanie nowoczesnych technologii. W tym celu moŝna utworzyć Inkubator Przedsiębiorczości, który umoŝliwiałby transfer wiedzy do przedsiębiorstw. Drugi kierunek rozwoju gospodarki polega na wspieraniu handlu oraz drobnej przedsiębiorczości. Rozwój handlu i usług korzystnie wpłynąłby na poprawę struktury zatrudnienia, poprawę zaopatrzenia mieszkańców w róŝnego rodzaju usługi oraz zrównowaŝył rozwój przemysłu. Trzeci kierunek rozwoju polega na działaniach związanych ze stworzeniem warunków do rozwoju turystyki lokalnej poprzez odpowiednie zagospodarowanie terenów zielonych, otaczających miasto. W tym obszarze pojawia się propozycja stworzenia centrum konferencyjno - wypoczynkowego oraz budowa ścieŝek rowerowych w mieście i okolicach. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 115

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 OBSZAR INTEGRACJA WEWNĘTZRNA I ZEWNĘTRZNA CELE STRATEGICZNE 1) Integracja społeczności lokalnej. 2) Nawiązanie współpracy regionalnej. 3) Nawiązanie współpracy międzynarodowej. DZIAŁANIA 1) Stworzenie strefy śródmiejskiej. 2) Aktywne uczestnictwo mieszkańców we wszelkich przedsięwzięciach rozwoju miasta. 3) Wspieranie inicjatyw mieszkańców i władz miasta. 4) Współpraca z miastami regionalnymi. 5) Zaproszenie do miasta zagranicznych inwestorów. Realizacja zadań z poszczególnych obszarów wymaga przede wszystkim współpracy społeczności lokalnej. Podstawą tej współpracy jest komunikacja mieszkańców oraz władz miasta. Działania przewidziane w tej sferze to m.in. stworzenie strefy śródmiejskiej, która byłaby miejscem spotkań mieszkańców oraz sprzyjałaby integracji i identyfikacji z miastem. Inne działania zmierzające do poprawy współpracy wewnętrznej to aktywizacja społeczności oraz czynny udział w kreowaniu wizerunku i kierunków rozwoju miasta oraz wsparcie dla nowych inicjatyw. Ogromną szansą rozwoju jest ponadto stworzenie sprzyjających warunków dla zagranicznych inwestorów oraz podejmowanie wspólnych inicjatyw z miastami o podobnych problemach i wielkości. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 116

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 8. Haromonogram realizacji strategii Proponowany harmonogram realizacji strategii ma charakter poglądowy, gdyŝ bardziej szczegółowe harmonogramy powinny być ustalane na bieŝąco, oddzielnie dla kaŝdego z planowanych do realizacji zadań. Ogólny plan działania przedstawia się następująco: Zadanie Opracowanie strategii rozwoju miasta Stalowa Wola na lata 2007-2015 Przyjęcie Strategii Rozwoju Miasta Stalowa Wola na lata 2007-2015 Powołanie Zespołu Zarządzająco- Monitorującego Realizację Strategii Realizacja zadań objętych strategią wg corocznych harmonogramów Termin realizacji Październik 2007- Styczeń 2008 Luty 2008 Luty 2008 2007-2015 Monitoring 2007-2015 Analiza i uaktualnianie danych 2007-2015 Raport końcowy oceniający realizację strategii ze względu na zrealizowane zadania i osiągnięte cele Październik- Grudzień 2015 Przyjęcie raportu z realizacji strategii Grudzień 2015 W harmonogramie oprócz realizacji wyznaczonych działań w poszczególnych obszarach rozwojowych, zostały ujęte takŝe działania pomocnicze. Są one częścią strategii i polegają na monitoringu, analizie i uaktualnianiu danych. Działania te powinny odbywać się przez cały okres realizacji strategii począwszy od jej przyjęcia aŝ do sporządzenia raportu końcowego. Nad ich realizacją powinien czuwać specjalnie powołany do tego celu Zespół Zarządzająco- Monitorujący Realizację Strategii. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 117

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 9. Źródła finansowania strategii Wśród moŝliwości finansowania przedsięwzięć najczęściej wymienia się środki budŝetowe miasta oraz środki z ogólnokrajowych i regionalnych programów operacyjnych w ramach funduszy strukturalnych na lata 2007-2013. Analiza budŝetu Dochody budŝetu na przestrzeni lat 2000-2006 wzrosły z 73 107 315 zł do 148 943 906 zł. Największą część stanowią dochody własne (64%), następnie subwencje ogólne (19%), dotacje (13%) oraz środki na finansowanie zadań gminy z innych źródeł (4%). Wykres 24. Dochody budŝetu Stalowej Woli w latach 2000-2006 160000000 140000000 118021604 148943906 120000000 100000000 80000000 84208481 84965159 80044980 86416221 73107315 60000000 40000000 20000000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS za lata 2000-2006 Tabela 38. Dochody Stalowej Woli za 2006r. w zł Wyszczególnienie Plan Wykonanie Wykonanie planu w % Rolnictwo i 54 53,98 99,96 łowiectwo Transport i łączność 7 490 297 7 252 951,40 96,83 Gospodarka mieszkaniowa 10 610 533 10 372 117,79 97,75 RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 118

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 Działalność usługowa Administracja publiczna Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpoŝarowa 42 793 42 821,23 100,07 827 732 685 690,97 82,84 172 544 168 634,00 97,73 63 000 63 840,21 101,33 Dochody od osób 79 595 579 79 268 925,72 99,59 prawnych, od osób fizycznych i od innych jednostek nie posiadających osobowości prawnej oraz wydatki związane z ich poborem RóŜne rozliczenia 29 021 493 29 026 629,81 100,02 Oświata i 2 111 092 1 889 955,31 89,53 wychowanie Ochrona zdrowia 142 712 142 193,40 99,64 Pomoc społeczna 17 652 926 16 722 578,97 94,73 Pozostałe zadania w 106 952 98 535,63 92,13 zakresie polityki społecznej Edukacyjna opieka wychowawcza 1 281 948 1 236 162,35 96,43 Gospodarka komunalna i ochrona środowiska Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego Kultura fizyczna i sport 7 000 3 307,00 47,24 702 976 73 367,33 10,44 1 859 388 1 896 140,86 101,98 Razem 151 689 019 148 943 905,96 98,19 Źródło: Informacja o wykonaniu budŝetu Miasta Stalowa Wola za 2006 rok RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 119

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 Wykres 25. Struktura dochodów budŝetu Stalowej Woli w 2006r. Dochody własne 12,50% 4,39% Subwencje ogólne 19,45% 63,65% Dotacje Środki na dofinansowanie zadań gminy z innych źródeł Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS za rok 2006r. Wysokość dotacji przyznanych od jednostek samorządu terytorialnego w 2006r. to 58 536,09 zł, natomiast od Miasta Stalowa Wola - 14 743 827,61 zł. Wzrosły równieŝ wydatki, które w 2000r. wynosiły 74 824 743 zł, a w 2006r. 145 346 516 zł. Najwięcej środków zostało przeznaczonych na oświatę i wychowanie (29%), w następnej kolejności na transport i łączność (20%), pomoc społeczną (17%), gospodarkę mieszkaniową (8%), kulturę fizyczną i sport (7%), po 6% na administrację publiczną oraz kulturę i ochronę dziedzictwa kulturowego, 5% na gospodarkę komunalną i ochronę środowiska i najmniej na ochronę zdrowia (2%). RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 120

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 Wykres 26. Wydatki budŝetu Stalowej Woli w latach 2000-2006r. 160000000 140000000 120000000 100000000 80000000 81331987 86100773 74824743 84272267 86826349 114084552 145346516 60000000 40000000 20000000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS za lata 2000-2006 Tabela 39. Wydatki Stalowej Woli w 2006r. (dane w zł) Wyszczególnienie Plan Wykonanie Wykonanie planu w % Rolnictwo i 1 855 1 749,44 94,30 łowiectwo Transport i łączność 29 958 666 27 256 176,40 90,98 Gospodarka 10 721 291 10 503 499,24 97,97 mieszkaniowa Działalność 1 133 573 1 100 813,21 97,11 usługowa Administracja publiczna 8 944 620 8 853 967,84 98,99 Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpoŝarowa Dochody od osób prawnych, od osób fizycznych i od innych jednostek nie posiadających osobowości prawnej 172 544 168 634,00 97,73 1 137 941 1 128 476,03 99,17 1 102 000 1 005 035,46 91,20 RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 121

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 oraz wydatki związane z ich poborem Obsługa długu 118 000 114 298,90 96,86 publicznego RóŜne rozliczenia 100 000 100 000,00 100,00 Oświata i 41 223 197 40 885 535,65 99,18 wychowanie Szkolnictwo wyŝsze 550 000 550 000,00 100,00 Ochrona zdrowia 2 743 402 2 700 489,24 98,44 Pomoc społeczna 24 029 005 23 188 242,81 96,50 Pozostałe zadania w 1 116 902 1 095 625,32 98,10 zakresie polityki społecznej Edukacyjna opieka 2 640 762 2 353 860,50 89,14 wychowawcza Gospodarka komunalna i ochrona środowiska 7 117 944 6 550 189,67 92,02 Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego Kultura fizyczna i sport 8 625 741 8 612 967,67 99,85 9 204 504 9 176 955,05 99,70 Razem 150 641 947 145 346 516,43 96,48 Źródło: Informacja o wykonaniu budŝetu Miasta Stalowa Wola za 2006 rok Na przestrzeni ostatnich lat wzrosły zarówno dochody jak i wydatki budŝetu miasta. Jednak posiadane przez miasto zasoby finansowe nie są w stanie pokryć wszystkich zaplanowanych działań. Szansę na sfinansowanie części zadań w poszczególnych obszarach rozwojowych (m.in. w zakresie rozwoju infrastruktury drogowej) stwarzają środki pomocowe z Unii Europejskiej. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 122

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 Programy pomocowe Unii Europejskiej Oprócz programów regionalnych przewidziane są takŝe do realizacji w ramach funduszy strukturalnych na lata 2007-2013 programy o charakterze ogólnokrajowym: 1. Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej 2007-2013, 2. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, 3. Program Operacyjny Kapitał Ludzki, 4. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 2007-2013, 5. Program Operacyjny Pomoc Techniczna 2007-2013. Cel główny Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 to Wzrost krajowej i międzynarodowej konkurencyjności gospodarki oraz poprawa dostępności przestrzennej Podkarpacia. W ramach programu wyodrębniono 7osi priorytetowych: 1. Konkurencyjna i innowacyjna gospodarka, 2. Infrastruktura techniczna, 3. Ochrona środowiska i zapobieganie zagroŝeniom, 4. Infrastruktura publiczna, 5. Turystyka i kultura, 6. Spójność wewnątrzregionalna, 7. Pomoc techniczna. Celem głównym Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej jest Przyspieszenie tempa rozwoju społeczno- gospodarczego Polski Wschodniej zgodnie z zasadą zrównowaŝonego rozwoju. W ramach Programu realizowanych będzie 6 osi priorytetowych: 1. Nowoczesna gospodarka, 2. Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego, 3. Wojewódzkie ośrodki wzrostu, 4. Infrastruktura transportowa, 5. ZrównowaŜony rozwój. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 123

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 Celem Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko jest poprawa atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu toŝsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. W ramach programu realizowanych będzie 15 priorytetów: 1. Gospodarka wodno-ściekowa, 2. Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi, 3. Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagroŝeniom środowiska, 4. Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska, 5. Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych, 6. Drogowa i lotnicza sieć TEN - T, 7. Transport przyjazny środowisku, 8. Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe, 9. Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna, 10. Bezpieczeństwo energetyczne, w tym dywersyfikacja źródeł energii, 11. Kultura i dziedzictwo kulturowe, 12. Bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa efektywności systemu ochrony zdrowia, 13. Infrastruktura szkolnictwa wyŝszego, 14. Pomoc techniczna - Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. 15. Pomoc techniczna - Fundusz Spójności. Celem głównym Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki jest: wzrost zatrudnienia i spójności społecznej. Priorytety realizowane centralnie: 1. Zatrudnienie i integracja społeczna, 2. Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracujących, 3. Wysoka jakość systemu oświaty, 4. Szkolnictwo wyŝsze i nauka, 5. Dobre rządzenie. Priorytety realizowane na szczeblu regionalnym: 6. Rynek pracy otwarty dla wszystkich, 7. Promocja integracji społecznej, 8. Regionalne kadry gospodarki, RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 124

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 9. Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach, 10. Pomoc techniczna. Głównym celem Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007-2013 jest rozwój polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsiębiorstwa. W ramach programu wyodrębniono 9 osi priorytetowych: 1. Badania i rozwój nowoczesnych technologii. 2. Infrastruktura sfery B+R. 3. Kapitał dla innowacji. 4. Inwestycje w innowacyjne przedsięwzięcia. 5. Dyfuzja Innowacji. 6. Polska gospodarka na rynku międzynarodowym. 7. Społeczeństwo informacyjne budowa elektronicznej administracji. 8. Społeczeństwo informacyjne zwiększanie innowacyjności gospodarki. 9. Pomoc techniczna. Celem strategicznym Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007-2013 jest tworzenie warunków dla wzrost konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Na program składają się 4 osie priorytetowe: 1. Wsparcie zasobów ludzkich 2. Wsparcie informatyczne realizacji NSRO 3. Wsparcie realizacji operacji funduszy strukturalnych 4. Komunikacja i promocja System dofinansowania inwestycji z funduszy Unii Europejskiej znacznie poszerza moŝliwości finansowania rozwoju miasta i stwarza szansę na sfinansowanie określonych działań, które mieszczą się w ramach poszczególnych programów operacyjnych. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 125

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA 10. Związki z innymi strategiami Warunkiem prawidłowej realizacji strategii jest jej powiązanie z innymi strategiami realizowanymi na terenie kraju. JeŜeli opracowany dokument zawiera podobne priorytety, oznacza to, Ŝe miasto akceptuje opracowane strategie i moŝe skorzystać ze wsparcia finansowego w ramach programów krajowych oraz programów finansowanych z funduszy Unii Europejskiej. Strategia rozwoju Miasta Stalowa Wola jest powiązana z innymi strategiami. Do najwaŝniejszych tego typu dokumentów naleŝą Strategia Rozwoju Kraju składająca się z 6 obszarów strategicznych oraz Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020 r., która składa się z 8 obszarów strategicznych. ZałoŜenia Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015 Cel główny: Podniesienie poziomu i jakości Ŝycia mieszkańców Polski: poszczególnych obywateli i rodzin. Priorytety: 1. Wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki, 2. Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej, 3. Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości, 4. Budowa zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwa, 5. Rozwój obszarów wiejskich, 6. Rozwój regionalny i podniesienie spójności terytorialnej. RZESZOWSKA AGENACJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 126

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 ZałoŜenia Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020r. 1. Obszar strategiczny: Gospodarka regionu Cel strategiczny : Tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki poprzez rozwijanie przedsiębiorczości, zwiększanie jej innowacyjności oraz podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej regionu. Priorytet 1: Rozwój przedsiębiorstw, szczególnie małych i średnich, poprzez wsparcie finansowe i instytucjonalne. Priorytet 2: Budowanie regionalnego systemu innowacji poprzez rozwój rzeszowskiego obszaru metropolitalnego oraz powiązań między nauką i gospodarką. Priorytet 3: Działania na rzecz podniesienia atrakcyjności regionu dla rozwoju inwestycji. Priorytet 4: Turystyka jako czynnik rozwoju społeczno- gospodarczego województwa. 2. Obszar strategiczny: Infrastruktura techniczna Cel strategiczny: Poprawa dostępności komunikacyjnej i infrastruktury technicznej województwa. Priorytet 1: Wspieranie inwestycji komunikacyjnych: drogowych, kolejowych, lotniczych. Priorytet 2: Wspieranie inwestycji z zakresu gospodarki wodno- ściekowej. Priorytet 3: Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego regionu. Priorytet4: Poprawa sprawności funkcjonowania regionalnego systemu usług telekomunikacyjnych. 3. Obszar strategiczny: Obszary wiejskie i rolnictwo Cel strategiczny: Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich sprzyjający powstawaniu rentownych gospodarstw rolnych oraz kreowaniu pozarolniczych źródeł dochodów. Priorytet 1: Rozwój pozarolniczych form działalności gospodarczej w warunkach zrównowaŝonego rozwoju. Priorytet 2: Odnowa wsi oraz modernizacja przestrzeni wiejskiej. Priorytet 3: Wzrost konkurencyjności gospodarstw rolnych. Priorytet 4: Rozwój rynku rolnego. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 127

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 4. Obszar strategiczny : Ochrona środowiska Cel strategiczny: Poprawa jakości środowiska oraz zachowanie i ochrona zasobów przyrodniczych i wartości krajobrazowych. Priorytet 1: Ochrona wód i racjonalna gospodarka zasobami wodnymi. Priorytet 2: Ograniczenie ilości wytwarzanych odpadów i wdraŝanie nowoczesnych systemów gospodarki odpadami. Priorytet 3: Zapewnienie jak najlepszej jakości powietrza i gleb oraz ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko hałasu i promieniowania elektromagnetycznego. Priorytet 4: Zachowanie oraz ochrona róŝnorodności biologicznej i krajobrazowej. Priorytet 5: Podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa. 5. Obszar strategiczny: Kapitał społeczny Cel strategiczny: Wszechstronny rozwój kapitału społecznego, umoŝliwiający pełne wykorzystanie potencjału i moŝliwości rozwoju osobistego mieszkańców. Priorytet 1: Poprawa jakości systemu edukacji jako warunek pogłębiania wiedzy i wzrostu kompetencji. Priorytet 2: Wzmocnienie jakościowego rozwoju zasobów pracy regionu. Priorytet 3: Rozwój kultury. Priorytet 4: Wspieranie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. 6. Obszar strategiczny: Współpraca międzynarodowa Cel strategiczny: Wspieranie rozwoju gospodarczego regionu, wykorzystanie potencjału turystycznego i dziedzictwa kulturowego oraz ochrona wartości przyrodniczokrajobrazowych. Priorytet 1: Tworzenie warunków do podejmowania wspólnych przedsięwzięć gospodarczych i pozyskiwania inwestycji. Priorytet 2: Współpraca na rzecz rozwoju turystyki, ochrony i wykorzystywania dziedzictwa kulturowego. Priorytet 3: Zachowanie obszarów cennych krajobrazowo oraz ochrona środowiska przyrodniczego. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 128

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 7. Obszar strategiczny: Ochrona zdrowia Cel strategiczny: Bezpieczeństwo zdrowotne ludności. Priorytet 1: Zmniejszenie zachorowalności oraz umieralności w społeczeństwie. Priorytet 2: Koordynacja działań w zakresie ochrony zdrowia oraz poprawy bezpieczeństwa ludności. 8. Obszar strategiczny: Zabezpieczenie społeczne Cel strategiczny: Integracja działań w zakresie pomocy społecznej. Priorytet 1: Wspieranie działań na rzecz osób zagroŝonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym. Priorytet 2: Tworzenie warunków dla rozwoju rodziny i opieki nad dziećmi. Priorytet 3: Rozbudowa i modernizacja infrastruktury pomocy społecznej oraz rozwój zawodowy kadr pomocy społecznej. Priorytet 4: Propagowanie i rozwijanie obywatelskiego uczestnictwa w zaspokajaniu ludzkich potrzeb. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 129

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA Rysunek 3. Dokumenty programowe wg standardów UE, zgodne z zasadą prowadzenia polityki rozwoju STRATEGIA ROZWOJU KRAJU 2007-2015 NARODOWA STRATEGIA SPÓJNOŚCI NSRO KRAJOWY PLAN STRATEGICZNY ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH STRATEGIA ROZWOJU RYBOŁÓWSTWA STRATEGIE SEKTOROWE, REGIONALNE I PRZESZTRZENNE PROGRAMY OPERACYJNE 2007-2013 PROGRAM ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH PROGRAM OPERACYJNY ZRÓWNOWAśONY ROZWÓJ SEKTORA RYBOŁÓWSTWA I NADBRZEśNYCH OBSZARÓW RYBACKICH 2007-2013 16 Regionalnych Programów Operacyjnych PO Innowacyjna Gospodarka PO Infrastruktura i Środowisko PO Kapitał Ludzki PO Rozwój Polski Wschodniej PO Europejska Współpraca Terytorialna PO Pomoc Techniczna RZESZOWSKA AGENACJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 130

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA Rysunek 4. Porównanie Strategii Rozwoju Miasta Stalowa Wola ze Strategię Rozwoju Województwa Podkarpackiego Strategia Rozwoju Miasta Stalowa Wola Poprawa infrastruktury komunikacyjnej o znaczeniu lokalnym i ponadlokalnym. Usprawnienie systemu gospodarki odpadami i gospodarki wodno - kanalizacyjnej. Poprawa infrastruktury teleinformatycznej. I N F. T E C H. Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego Poprawa dostępności komunikacyjnej i infrastruktury technicznej województwa. Wspieranie inwestycji w zakresie gospodarki wodno - ściekowej Poprawa sprawności funkcjonowania regionalnego systemu usług telekomunikacyjnych Poprawa świadomości proekologicznej mieszkańców. Ograniczenie zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Poprawa infrastruktury ochrony środowiska. Ś R O D. N A T. Podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa Zapewnienie jak najlepszej jakości powietrza i gleb oraz ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko hałasu i promieniowania elektromagnetycznego Ograniczenie ilości wytwarzanych odpadów i wdraŝanie nowoczesnych systemów gospodarki odpadami. Poprawa jakości i dostępu do opieki medycznej. Aktywizacja gospodarcza mieszkańców. Dostosowanie systemu kształcenia do potrzeb rynku pracy. Poprawa bezpieczeństwa w mieście. S F E R A S P O Ł. Koordynacja działań w zakresie ochrony zdrowia oraz poprawy bezpieczeństwa ludności Wzmocnienie jakościowego rozwoju zasobów pracy regionu Poprawa jakości systemu edukacji jako warunek pogłębiania wiedzy i wzrostu kompetencji Koordynacja działań w zakresie ochrony zdrowia oraz poprawy bezpieczeństwa ludności Rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Podjęcie działań mających na celu przyciągnięcie inwestorów zewnętrznych. Rozwój turystyki S F E R A G O S P. Rozwój przedsiębiorstw, szczególnie małych i średnich, poprzez wsparcie finansowe i instytucjonalne Działania na rzecz podniesienia atrakcyjności regionu dla rozwoju inwestycji Turystyka jako czynnik rozwoju społeczno- gospodarczego województwa RZESZOWSKA AGENACJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 131

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 W wymienionych wyŝej obszarach (infrastruktura techniczna, środowisko naturalne, sfera społeczna i sfera gospodarcza) Strategia Rozwoju Miasta Stalowa Wola jest kompatybilna pod względem priorytetowych załoŝeń ze Strategią rozwoju Województwa Podkarpackiego. Oznacza to, Ŝe przyjmując niniejszą strategię Stalowa wola moŝe liczyć na wsparcie finansowe zarówno w ramach programów krajowych, jak i w ramach poszczególnych programów finansowanych z funduszy Unii Europejskiej. 11. Zarządzanie i monitoring Proces monitoringu jest niezbędny dla realizacji opracowanej strategii. Systematyczna kontrola umoŝliwia wykrywanie wszelkich błędów i nieprawidłowości w momencie ich wystąpienia. Monitoring umoŝliwia równieŝ określenie stopnia realizacji strategii. W celu stworzenia systemu szybkiego reagowania na zmieniające się uwarunkowania rozwoju, konieczna jest rejestracja, analiza oraz aktualizacja kluczowych czynników rozwoju, a takŝe sprawny system przepływu informacji. W tym celu proponuje się stworzenie specjalnej bazy danych, zawierającej poszczególne informacje jak współczynniki ekonomiczne, struktura zatrudnienia, stopa bezrobocia czy struktura wydatków i inwestycji miasta itp. Baza danych umoŝliwi bieŝąco gromadzenie i aktualizację informacji. Kluczową postacią w procesie monitoringu jest Prezydent. Koordynacja poszczególnych zadań pozostaje właśnie w kompetencjach Prezydenta, zaś struktura organizacyjna urzędu miasta powinna sprzyjać realizacji poszczególnych zadań strategicznych. RZESZOWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 132

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA Rysunek 5. Struktura organizacyjna miasta Stalowa Wola P M P R E ZY D E N T M IA S T A P T Z astępca P rezy d enta M ia sta SE Sekretar z M iasta S K S karb nik M iasta K ancelaria Prezydenta M iasta K P 9 ½ Szef K an celarii Za stępca Szefa A W A u dytor w e w nętr zny W ydział Architek tury i Planow an ia Przestrzenn ego A P 6 N aczelnik W ydziału W ydział O rganizacji O r 19 Kierow n ik R eferatu W ydz iał B udŝ etu i Finansów B F 20 N aczelnik W ydziału Z -ca S karbnik a K ierow nik R eferatu Z -ca N a czeln ika K ierow nik R eferatu K ierow nik R eferatu W yd ział Działaln ości G ospodarcze j i Sp ołec znej D G is 18 ½ N a czelnik W ydziału K ierownik R eferatu W ydział G ospod ark i K om unalnej G K 23 Naczeln ik W ydzia łu Zastępca N a czelnika K ierownik R eferatu I 1 In form atyk U rzędu B iuro R ady M ie jsk iej B R 4 N acz elnik W ydz iału W ydział E duk acji i Z dr ow ia E Z 8 N aczeln ik W ydziału Sp ecjalista ds. B H P i P. PoŜ. W yd ział Zarząd zan ia K ryzysow eg o i O ch ron y L u dn ości Z espół Pr aw n y U rzęd u U rząd S tanu C yw ilnego B H P 1 ZK O 3 Naczeln ik W ydziału RP 2 U SC 4 K ierownik USC Zastępca K ierownika W yd ział Spraw O byw atelsk ich P ełnom ocnik Prezydenta ds. och ron y in form acji niejaw nych SO 10 Naczeln ik W ydziału PO IN Str aŝ M iejsk a SM 7 K om en dan t StraŜy Z espół ds. k ontroli finansow ej jedn ostek organizacyjn ych M iasta K F 3 Łączn a liczba etatów w U rzędzie M iasta 144 Źródło: Urząd Miasta w Stalowej Woli RZESZOWSKA AGENACJA ROZWOJU REGIONALNEGO S.A. 133