SYMPOZJUM AEROBIOLOGICZNE PYLEK ROSLIN WSROD NAS - ASPEKTY FENOLOGICZNE I ZAGROZENIE ALERGENAMI PYLKOWYMI SZCZECIN 29-30.05.2015
Urz^d Marszatkowski Wojewodztwa Zachodniopomorskiego Urz^d Miasta Szczecin Sekcja Aerobiologiczna Polskiego Towarzystwa Botanicznego Katedra Botaniki i Ochrony Przyrody Katedra Taksonomii Roslin i Fitogeografii Wydzialu Biologii Uniwersytetu Szczecinskiego PYLEK ROSLIN WSROD NAS ASPEKTY FENOLOGICZNE I ZAGROZENIE ALERGENAMI PYLKOWYMI SYMPOZJUM AEROBIOLOGICZNE Szczecin 29-30.05.2015 STRESZCZENIA
KOMITET ORGANIZACYJNY dr hab. Agnieszka Grinn-Gofron prof US dr hab. Malgorzata Puc dr Agnieszka Strzelczak mgr Aleksandra Kruczek mgr Alina Stacewicz Aleksandra Bednarz Sylwia Pawlowska
POROWNANEE SEZONOW PYLKOWYCH OLSZY {ALNUS L.) NA TERENIE LUBLINA I ROZTOCZA SRODKOWEGO W 2014 ROKU Elzbieta Weryszko-ChmieIewska\a Piotrowska-Weryszko^, Beata Zuraw', Aneta Sulborska', Ewa Maciejewska^ Dagmara Sadowska' 'Katedra Botaniki, IJniwersytet Przyrodniczy, ul. Akademicka 15, 20-950 Lublin Zakiad Ekologii Ogolnej, Uniwersytet Przyrodniczy, ul. Leszczynskiego 58, 20-950 Lublin ^Roztoczanska Stacja Naukowa w Guciowie, Uniwersytet Marii Curie-Sklodowskiej, AL Krasnicka 2 cd, 20-718 Lublin Slowa kluczowe: st^zenie pylku, Lublin, Roztoczanski Park Narodowy W Polsce na stanowiskach naturalnych wyst^puj^ trzy gatunki olszy: olsza czama {Alnus glutinosa Gaertn.), olsza szara {Alnus incana L.) i olsza zielona {Alnus viridis Chaix), z ktorych najcz^sciej spotykana jest ta pierwsza. Olsze sq gatunkami pionierskimi charakteryzuj^cymi si? niewielkimi wymaganiami siedliskowymi, Preferuj^ jednak tereny podmokte, bagienne i okresowo zalevvane. Cz?sto spotykane s^ przy brzegach rzek (Seneta i Dolatowski, 2004) stanowi^c skladnik l?g6w oraz na terenie bagiennych lasow i zarosli, gdzie tworz^ olsy. Olsza wytwarza rozdzielnoptciowe, wiatropylne kwiaty. Kwiaty m?skie s^ zgrupowane w zoho-brunatne, zwisaj^ce kotki dlugosci 6-12 cm i produkuj^ bardzo duze ilosci (j^den kwiatostan okoio 20 mln ziaren) pylku o silnych wlasciwosciach alergizuj^cych (Piotrowska, 2008). Przenoszony przez wiatr pylek olszy rejestrowany jest w preparatach aerobiologicznych, pochodz^cych z miejsc znacznie oddalonych od siedlisk wyst^powania tych roslin. Alergeny pylku olszy pojawiajcj si? w powietrzu atmosferycznym jako jedne z pierwszych, zaraz po alergenach pylku leszczyny. Najwyzsze st?zenia ziaren pylku tego taksonu notowane s^ najcz?sciej w drugiej dekadzie marca i mog^ osi^gac wartosci przekraczajqce 2000 ziaren/m' powietrza (Weryszko-Chmielewska i Piotrowska-Weryszko, 2014). Jest to szczegolnie istotne ze wzgl?du na fakt, iz pierwsze objawy alergiczne u osob wrazliwych pojawiaj^ si? przy st?zeniu przekraczaj^cym wartosc 45 ziaren/m^ powietrza. Natomiast po ekspozycji na st?zenie powyzej 85 ziaren/m^ objawy ze strony gomych drog oddechowych wyst?puj^ u wszystkich chorych uczulonych na alergeny pylku olszy (Rapiejko, 2007). Material i Metody W roku 2014 przeprowadzono monitoring ziaren pylku Alnus L. w powietrzu Lublina oraz Guciowa (Roztocze Srodkowe). Odleglosc mi?dzy punktami badawczymi wynosila okolo 100 km. W obu miejscowosciach zastosowano metod? wolumetryczn^ z wykorzystaniem aparatu typu Hirsta (Lanzoni VPPS 2000), ktory flinkcjonowal w sezonie wegetacyjnym w trybie ci^glym. W Lublinie aparat do mierzenia st?zenia pylku usytuowany by! w dzielnicy Srodmiescie na wysokosci 18 m, zas w Guciowie (otulina Roztoczahskiego Parku Narodowego) znajdowal si? na -38-
terenie ogrodka meteorologicznego Roztoczanskiej Stacji Naukowej Uniwersvletu Marii Curie- Sklodowskiej na wysokosci 2,5 m nad poziomem gruntu. Preparaty analizowano w mikroskopie swietlnym zliczaj^c ziama z czterech poziomych pasow szkielka mikroskopowego o dlugosci 48 mm. Celem lepszego uwidocznienia sporomorf barwiono je fiiksyn^ zasadow^. Wynik wyrazono jako srednie dobowe koncentracje ziaren pylku w 1 m^ powietrza. Analizowano wartosci st?zen oraz dynamik? sezonow. Dtugosc sezonu pylkowego wyznaczono metody 98% przyjmuj^c za jego pocz^tek i koniec dni, gdy skumulowana liczba ziaren pylku osi^gn^la odpowiednio 1% i 99% sumy rocznej. Okreslono takze liczb? dni z koncentracje ziaren rown^ lub przekraczajgc^ wartosci progowe. Wyniki i Wnioski Sezon pylkowy olszy wyznaczony metody 98% trwal okolo 6 tygodni w obu punktach badawczych: 40 dni w Lublinie oraz 44 dni w Guciowie. Na Roztoczu pocz^tek sezonu odnotowano 14.02.2014, zas w Lublinie 17.02.2014. Daty konca sezonu niemal si? pokrywaly, gdyz w Lublinie by! to 28.03, zas w Guciowie 29.03.2014. Porownuj^c wartosci sezonowego indeksu pylkowego (SPl) w obu miejscowosciach zauwazono ponad dwukrotnie wi?cej sporomorf w aeroplanktonie Lublina (11709) anizeli Guciowa (4946). Miesi^cem o najwyzszych koncentracjach ziaren pylku olszy byl marzec, kiedy to w powietrzu Lublina odnotowano 94% sezonowej sumy pylku, zas w Guciowie 88%. Sezon pylkowy w Lublinie charakteryzowal si? wyst^pieniem jednego wyraznego piku, przy ktorym zaznaczyly si? najwyzsze koncentracje trwaj^ce 8 dni (8-15.03), podczas gdy w Guciowie zarejestrowano dwa piki: jeden wysoki i drugi zdecydowanie nizszy. Okres z najwyzszym st?zeniem ziaren pylku w powietrzu na terenie Roztocza Srodkow^ego trwal tydzien (9-15.03). Daty wystgpienia najwyzszego dobowego st?zenia ziaren pylku olszy w obu punktach byly bardzo zbiezne: 9.03 Guciow oraz 10.03 Lublin. Jednak maksymalna ilosc sporomorf olszy w powietrzu Lublina byla prawie 3,5 razy wi?ksza (3392 z/m') w porownaniu z Guciowem (988 z/m'). Analiza wartosci progowych, przy ktorych wyst?puje pierwsze objawy alergii na alergeny olszy wykazala, ze wrazliwi pacjenci na Wyzynie Lubelskiej i na terenie Roztocza Srodkowego byli narazeni na antygeny Alnus przez 18 dni, przy czym 50% tego okresu stanowily dni z najwyzszymi koncentracjami ziaren pylku przewyzszaj^cymi 120 sporomorf w I m^ powietrza. W obu punktach badawczych charakterystyki sezonow pylkowych byly bardzo podobne zwyj^tkiem cechy ilosciowej. W aeroplanktonie Lublina zarejestrowano ponad dwa razy wi?cej pylku w porownaniu z Roztoczem. Przyczyn^ tego mogto bye usytuowanie aparatu pomiarowego w Guciowie na niewielkiej wysokosci (2,5 m) za oslon^ z brzoz i sosen utrudniajcfccj nawiewanie pylku olszy z nizej polozonych terenow terasy zaiewowej Wieprza. Duze ilosci pylku olszy zarejestrowane w powietrzu Lublina wynikaj^ z obecnosci wielu stanowisk Alnus zlokalizowanych w dolinie Bystrzycy w pohidniowej cz?sci miasta. Osoby wrazliwe w Lublinie i Guciowie byly narazone przez ponad 2 tygodnie marca na ryzyko wyst^pienia alergii pylkowej wywolanej alergenami olszy. Literatura Piotrowska K. 2008. Ecological features of flowers and the amount of pollen released in Corylus avellana (L.) and Alnus glutinosa (L.) Gaertn. ActaAgrobotanica 61(1): 33-39. Rapiejko P. 2007. Alergeny pylku olszy. Alergoprofil 3(3): 28-33. Seneta W. Dolatowski J. 2004. Dendrologia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Weryszko-Chmielewska E. Piotrowska-Weryszko K. 2014. Charakterystyka sezonow pylkowych wybranych taksonow roslin w Lublinie w latach 2001-2013. W: E. Weryszko- Chmielewska (red.). Ziama pylku i zarodniki grzybow w powietrzu roznych regionow Polski. Norbertinum, Lublin. -39-